Międzynarodowy handel końmi przeznaczenia rzeźnego

Transkrypt

1 studia i prace wydziału nauk ekonomicznych i zarządzania nr 41, t. 1 Marta Wincewicz-Bosy * Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu Międzynarodowy handel końmi przeznaczenia rzeźnego Streszczenie W artykule przedstawiono najważniejsze dane dotyczące międzynarodowego obrotu końmi w eksportcie i imporcie, odnoszące się przede wszystkim do koni przeznaczenia rzeźnego. Na podstawie danych uzyskanych z bazy FAOSTAT przedstawiono głównych uczestników i ogólne uwarunkowania związane z tymi obrotami. Słowa kluczowe: biznes koński, eksport koni, import koni Wprowadzenie Według Organizacji Narodów Zjednoczonych handel międzynarodowy, rozumiany jako przepływy towarów między krajami i zintegrowanymi obszarami, odgrywa główną rolę w rozwoju gospodarczym, gdyż handel ten wiąże konsumentów i producentów znajdujących się w różnych krajach w światowy system gospodarczy 1. Pod względem analizy koncepcji i teorii z nim związanych oraz narzędzi i polityki w nim stosowanych stanowi on obszar stosunkowo dobrze rozpoznany 2. * m.bosy@gazeta.pl. 1 International Merchandise Trade Statistics: Concept and Definitions 2010, Department of Economic and Social Affairs, United Nations, New York 2011, s Szczegółowe rozważania na ten temat można znaleźć w większości podręczników z zakresu międzynarodowych stosunków gospodarczych i handlu zagranicznego.

2 224 Gospodarka regionalna i międzynarodowa Szczególnym obszarem analiz, ze względu na jego uwarunkowania, jest obrót żywymi zwierzętami. Zgodnie z danymi Światowej Organizacji do spraw Wyżywienia i Rolnictwa (FAO), największe wartości w obrocie międzynarodowym odnotowuje się w odniesieniu dla świń (ok. 35 mln szt. rocznie) 3 i bydła (ok. 9 mld USD rocznie). Ze względu na specyficzny stosunek społeczno-kulturowy i historyczno- -użytkowy wyjątkowym przedmiotem analiz są konie w 2011 r., wartość obrotów nimi w skali światowej przekroczyła 2 mld USD i stanowiła ponad 350 tys. osobników. Wyjątkowość tych zwierząt przejawia się między innymi w wielu regulacjach formalnoprawnych dotyczących zarówno hodowli, chowu, użytkowania, jak i przemieszczania. Wszystko to sprawia, że do zrozumienia istoty obrotu międzynarodowego końmi, konieczne jest rozpoznanie modelu procesu organizacji łańcucha dostaw, który jest zasadniczym elementem analizy procesu eksportowego i importowego. W zależności od formy użytkowania koni łańcuch ten ma różną formę i aktywizuje różne typy podmiotów. Celem artykułu jest przedstawienie wielkości międzynarodowego obrotu końmi w latach , ze szczególnym uwzględnieniem przeznaczenia rzeźnego. Wykorzystano tu analizę danych pochodzących z bazy statystycznej Światowej Organizacji ds. Wyżywienia i Rolnictwa (FAO) oraz badania przeprowadzone przez autora w latach Eksport i import koni na świecie Współczesny biznes koński 4 jest integralnym elementem gospodarki światowej przez tworzenie sieci relacji gospodarczych, technologicznych, polityczno-prawnych i społeczno-kulturowych. Przez pojęcie biznes koński należy rozumieć wszelkie formy działalności bezpośrednio lub pośrednio związane z końmi, tworzące system aktywności różnego typu podmiotów 5. Głównymi elementami biznesu końskiego są: chów i hodowla, jeździectwo, wyścigi konne, rekreacja, agroturystyka, hipoterapia, użytkowanie w systemach bezpieczeństwa, przeznaczenie rzeźne oraz specyficzne rodzaje użytkowania (np. mleczne). Znaczenie tego obszaru w dużej 3 Dane na podstawie: (dostęp: ). 4 Pojęcie biznes koński jest synonimem horse industry. 5 M. Wincewicz-Bosy, Sieci podmiotów gospodarczych w biznesie końskim, Wyd. Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław 2012, s. 36.

3 Marta Wincewicz-Bosy Międzynarodowy handel końmi przeznaczenia rzeźnego 225 mierze zależy od wielkości pogłowia (tab. 1), które obecnie wynosi prawie 60 mln osobników i ma tendencję malejącą. Tabela1. Pogłowie koni na świecie i w wybranych regionach w latach (szt.) Obszar * * * * 2011 Świat Afryka Amerykis Azja Europa * wartość średnioroczna w podanym okresie. Źródło: opracowanie na podstawie (dostęp: ). Zmiany stylu życia wynikające z postępu naukowo-technicznego sprawiają, że koń przestaje pełnić funkcje produkcyjne i transportowe. Jak stwierdził na przełomie XIX i XX wieku J. Galsworthy, zabawna rzecz dzieje się z końmi: wychodzą z użycia, a wchodzą w modę. Współczesne konie to przede wszystkim hippika (wyścigi, sport, rekreacja i pokazy jeździeckie), ale w wielu regionach świata ich przeznaczenie jest także inne. Zmiany w profilu użytkowania mają także wpływ na eksport i import koni, których wartość jest pochodną zainteresowania konsumentów, ale także wynika z z ogólnego stanu gospodarki światowej. Na podstawie danych Federation Equestre Internationale (FEI), w której zarejestrowano ponad 230 tys. koni sportowych 6, i International Federation of Horseracing Authorities (IFHA), obejmującej ponad 246 tys. koni wyścigowych 7, można stwierdzić, że ponad 95% międzynarodowego obrotu końmi w eksporcie i imporcie, dotyczy przede wszystkim koni przeznaczenia rzeźnego. Jest to związane z tym, że zarówno w użytkowaniu sportowym, jak i wyścigowym dominują przemieszczenia koni w ramach światowego i międzynarodowego systemu porównawczego, w których nie następuje przekazanie praw własności (dostęp: ). 7 Annual report 2013, IFHA, (dostęp: ). 8 Niestety, w oficjalnych statystykach międzynarodowych nie uwzględnia się klasyfikacji z powodu formy użytkowania koni.

4 226 Gospodarka regionalna i międzynarodowa Tabela 2. Import koni na świecie i w wybranych regionach Obszar Cecha 1990 Świat Afryka Ameryki Azja Europa * * * * liczba (szt.) wartość (tys. USD) liczba (szt.) wartość (tys. USD) liczba (szt.) wartość (tys. USD) liczba (szt.) wartość (tys. USD) liczba (szt.) wartość (tys. USD) Tabela 3. Eksport koni na świecie i w wybranych regionach Obszar Cecha 1990 Świat Afryka Ameryki Azja Europa * * * * liczba (szt.) , , , , , ,0 wartość (tys. USD) , , , , , ,0 liczba (szt.) 1 003,0 960, , , , ,0 wartość (tys. USD) 1 836, , , , , ,0 liczba (szt.) , , , , , ,0 wartość (tys. USD) , , , , , ,0 liczba (szt.) , , , , , ,0 wartość (tys. USD) , , , , , ,0 liczba (szt.) , , , , , ,0 wartość (tys. USD) , , , , , , Na podstawie przedstawionych danych (tab. 2 i 3) można stwierdzić, że w stosunku do 1990 r. międzynarodowy eksport i import koni wykazuje tendencję malejącą. Analiza danych z poszczególnych lat i wartości średniorocznych dla okresów pięcioletnich potwierdzają spadek liczby osobników będących przedmiotem obrotu na rynku międzynarodowym. Czynnikiem decydującym o zmniejszeniu zainteresowania końmi jest sytuacja ekonomiczna i polityczna na świecie. Dla biznesu końskiego szczególnie trudnymi okresami są kryzysy międzynarodowe. Wpływają

5 Marta Wincewicz-Bosy Międzynarodowy handel końmi przeznaczenia rzeźnego 227 one na redukcję liczebności stad i ograniczanie procedur związanych z hodowlą. Ze względu na specyficzny cykl życia produktu 9 zmiany w wielkościach hodowlanych i oferty rynkowej obserwowane są tu z przesunięciem dwu- i trzyletnim. To przesunięcie zaczyna być również widoczne w kontekście przewidywanej zmiany tendencji spadkowej. Od roku 2011 następuje powolny wzrost eksportu i importu koni na świecie, co znajduje potwierdzenie w nieoficjalnych danych uzyskanych dla lat 2012 i Spośród regionów świata w eksporcie i w imporcie koni główną rolę odgrywa Europa (tab. 4, 5). Do krajów europejskich tradycyjnie importujących konie należy zaliczyć Wielką Brytanię, Belgię, Francję, Włochy, Holandię, Hiszpanię i Wielką Brytanię. Drugą pozycję w światowym obrocie zajmuje region obu Ameryk. W tym obszarze, poza USA, duże znaczenie ma Argentyna, Kanada i Meksyk. Wśród krajów azjatyckich niewątpliwym liderem biznesu końskiego jest Japonia i Chiny. Warto zwrócić uwagę na fakt, że pomimo dominującej pozycji na rynku światowym systematycznie spadały obroty podmiotów pochodzących z Europy, w przeciwieństwie do obrotów przedstawicieli obu Ameryk i Azji. Jest to związane Tabela 4. Najwięksi eksporterzy koni na świecie Państwo Cecha * Argentina liczba (szt.) wartość (tys. USD) Belgia liczba (szt.) bd bd wartość (tys. USD) bd bd Kanada liczba (szt.) wartość (tys. USD) Francja liczba (szt.) wartość (tys. USD) Polska liczba (szt.) wartość (tys. USD) Wielka Brytania USA liczba (szt.) wartość (tys. USD) liczba (szt.) wartość (tys. USD) * Wartość średnioroczna w podanym okresie, bd brak danych. 9 Szerzej na ten temat w M. Wincewicz-Bosy, op.cit., s

6 228 Gospodarka regionalna i międzynarodowa Tabela 5. Najwięksi importerzy koni na świecie Państwo Cecha * * * * 2011 Belgia Kanada Chiny Francja Japonia Meksyk Wielka Brytania USA liczba (szt.) bd bd wartość (tys. USD) bd bd liczba (szt.) wartość (tys. USD) liczba (szt.) wartość (tys. USD) liczba (szt.) wartość (tys. USD) liczba (szt.) wartość (tys. USD) liczba (szt.) wartość (tys. USD) liczba (szt.) wartość (tys. USD) liczba (szt.) wartość (tys. USD) nie tylko z uwarunkowaniami kulturowymi dotyczącymi konsumpcji koniny, ale także ze wzrostem zainteresowania hodowlą i chowem koni. Wprowadzenie programów wsparcia zarówno samych hodowców, jak i kreowania popytu (np. Japonia) i wspierania eksportu, a także tworzenie strategii narodowych rozwoju biznesu końskiego to ważne czynniki rozwoju tego obszaru działalności gospodarczej. 2. Eksport i import koni przeznaczenia rzeźnego W dawnych czasach mięso i produkty pochodzenia końskiego były przedmiotem powszechnego obrotu rynkowego i konsumpcji. W koninie szczególnie gustowali Tatarzy i wikingowie oraz ludy północnoamerykańskie i azjatyckie. Ze względu na specyficzny stosunek człowieka do konia, z biegiem czasu traktowanego jako przyjaciela i towarzysza, w wielu krajach zaprzestano konsumpcji koniny. Społeczne protesty przyczyniły się także do wprowadzania w niektórych państwach zakazów uboju rzeźnego koni. Jednak jest wiele rynków tradycyjnie wykorzystujących mięso końskie do celów kulinarnych. Uzyskanie koniny o właściwych parametrach

7 Marta Wincewicz-Bosy Międzynarodowy handel końmi przeznaczenia rzeźnego 229 wymaga współdziałania licznej grupy podmiotów tworzących łańcuch dostaw. Są to ogniwa (rys. 1) realizujące zadania w zakresie hodowli (w tym doboru genetycznego i osobniczego), chowu, skupu żywca, uboju, przetwórstwa, dystrybucji i konsumpcji. Rysunek 1. Łańcuch dostaw koni przeznaczenia rzeźnego HODOWLA CHÓW SKUP ŻYWCA UBÓJ PRZETWÓR- STWO SKUP ŻYWCA KONSUMP- CJA Źródło: opracowanie własne. Prowadzenie działalności związanej z końmi o przeznaczeniu rzeźnym jest w wielu społeczeństwach bardzo kontrowersyjne. Coraz bardziej rygorystyczne są wymogi 10 dotyczące pozyskiwania produktów do konsumpcji przez człowieka, co sprawia, że podmioty objęte tą formą działalności nawiązują ze sobą bliższe i trwalsze relacje niż w wypadku innych surowców 11. Przy wykorzystaniu rzeźnym oprócz mięsa powstają także produkty poubojowe stosowane do produkcji karm zwierzęcych i w przemyśle. Praktycznie rzecz biorąc, nie ma części konia, która nie byłaby wykorzystana. Skóry są szeroko stosowane w szewstwie, rymarstwie, kaletnictwie, tapicerstwie. Grzywy i ogony znajdują zastosowanie w wytwórstwie pędzli, szczotek czy smyczków do instrumentów muzycznych. Produkty poubojowe są także używane do produkcji karm zwierzęcych i w przemyśle. Służą również do produkcji klejów, smarów i preparatów do polerowania, kosmetyków (mydeł, szminek, kremów), surowic do leczenia ludzi i zwierząt, cementu, atramentu, kredek, żelów 10 Ze względu na specyficzną pozycję konia w wielu systemach społecznych przeznaczenie rzeźne jest regulowane licznymi przepisami prawa. Na terenie UE obowiązuje ponad 20 aktów prawnych regulujących ten obszar działalności, wśród nich Rozporządzenie Komisji WE nr 599/2004 dotyczące przyjęcia zharmonizowanego wzoru świadectwa i sprawozdania z kontroli związanych z wewnątrzwspólnotowym handlem zwierzętami i produktami pochodzenia zwierzęcego oraz Dyrektywa Rady 90/427/EWG w sprawie zootechnicznych i genealogicznych warunków handlu wewnątrzwspólnotowego koniowatymi. 11 Wprowadzenie pojęcia łańcuch żywnościowy i licznych regulacji ustawowych związanych z nim oraz z pojęciem bezpieczeństwo żywnościowe wraz z dotychczasowymi regulacjami formalnoprawnymi prowadzi do zwiększenia bezpieczeństwa konsumentów, jednocześnie tworzy istotną barierę przepływów międzynarodowych. Na rynku UE obowiązują m.in. Rozporządzenia (WE) 178/2002, 852/2004, 853/2004, 854/2004, 882/2004, 2074/2005,1151/2012 i in.

8 230 Gospodarka regionalna i międzynarodowa (używanych w cukierkach, karmach) oraz nawozów 12. Z tego powodu wiele krajów prowadzi hodowlę koni rzeźnych w celu zaspokojenia potrzeb rodzimego rynku. Tabela 6. Konie przeznaczenia rzeźnego produkcja na potrzeby krajowe (szt.) Obszar * * * * 2011 Świat Afryka Ameryki Azja Europa Oceania Tabela 7. Import mięsa końskiego na świecie i w wybranych regionach Obszar Cecha 1990 Świat Afryka Ameryki Azja Europa * * * * ilość (t) , , , , , ,0 wartość (tys. USD) , , , , , ,0 ilość (t) 1,0 62,0 14,0 35,8 388,0 266,0 wartość (tys. USD) 7,0 94,4 21,4 60, ,4 634,0 ilość (t) , , , , ,6 648,0 wartość (tys. USD) , , , , , ,0 ilość (t) , , , , , ,0 wartość (tys. USD) , , , , , ,0 ilość (t) , , , , , ,0 wartość (tys. USD) , , , , , , Najwięcej koni rzeźnych produkują (tab. 6) kraje azjatyckie, które w ten sposób zaspokajają swój popyt na poziomie około 60%. Pozostałą część importują zarówno mięso, jak i konie. Jednak największym importerem mięsa końskiego na świecie jest Europa (tab. 7). Wykorzystanie mięsa do celów spożywczych ma na tym rynku wielowiekową tradycję i jest związane z kulturą narodową w wielu krajach, takich 12 M. Wincewicz-Bosy, Łańcuch dostaw przeznaczenia rzeźnego w biznesie końskim uwarunkowania, Logistyka 2012, 4, lipiec sierpień 2012, s

9 Marta Wincewicz-Bosy Międzynarodowy handel końmi przeznaczenia rzeźnego 231 m.in. jak Belgia, Francja, Holandia, Hiszpania, Norwegia, Włochy. Wśród krajów importujących mięso końskie główne pozycje na świecie (tab. 8) zajmują również Japonia, Meksyk oraz Federacja Rosyjska. Tabela 8. Najwięksi importerzy mięsa końskiego na świecie Państwo Cecha * * * * Francja ilość (t) , , , , , ,0 wartość (tys. USD) , , , , , ,0 Włochy ilość (t) , , , , , ,0 wartość (tys. USD) , , , , , ,0 Holandia ilość (t) , , , , , ,0 wartość (tys. USD) , , , , , ,0 Japonia ilość (t) , , , , , ,0 wartość (tys. USD) , , , , , ,0 Meksyk ilość (t) , , , , ,8 bd wartość (tys. USD) , , , , ,6 bd Rosja ilość (t) bd bd 1 952, , , ,0 wartość (tys. USD) bd bd 1 691, , , ,0 * Wartość średnioroczna w podanym okresie, bd brak danych Głównym problemem związanym z przeznaczeniem rzeźnym koni jest pozyskanie odpowiedniego surowca, spełniającego wymogi ustawowe w odniesieniu do zwierząt rzeźnych z rodziny koniowatych 13 oraz zapewnienie transportu o właściwych parametrach 14. Prowadzenie hodowli opartej na właściwie przeprowadzonym doborze genetycznym, z wykorzystaniem odpowiednich składników pokarmowych oraz warunków bytowych jest podstawą do uzyskania surowca o pożądanych parametrach. Szczególnie cenieni są dostawcy, którzy nie prowadzą tzw. hodowli przemysłowej, lecz jak najbardziej zbliżoną do ekologicznej, półdzikiej. W związku z tym dąży się do stworzenie powiązań (o odpowiedniej sile i trwałości) między poszczególnymi ogniwami łańcucha dostaw, gwarantującymi właściwą jakość surowca i uzyskanych produktów. Wśród największych europejskich eksporterów (tab. 9 i 10) 13 Decyzja Komisji 2000/68/WE, 93/623/EWG, 90/427/EWG, 90/427/EWG; Rozporządzenie Komisji WE 504/ Dyrektywa Rady 90/425/EWG, 92/65/EWG, 90/426/EWG, 64/432/EWG; 93/119/EWG, Rozporządzenie WE 1255/97, Rozrządzenie WE 1/2005.

10 232 Gospodarka regionalna i międzynarodowa mięsa końskiego można wymienić Francję i Polskę. Wśród pozostałych krajów dominują państwa pochodzące z obszaru Ameryk: Argentyna, Brazylia, Kanada i Meksyk. Tabela 9. Eksport mięsa końskiego na świecie i w wybranych regionach Obszar Cecha 1990 Świat Afryka Ameryki Azja Europa * * * * ilość (t) , , , , , ,0 wartość (tys. USD) , , , , , ,0 ilość (t) 88,0 65,2 40,4 71,2 56,4 10,0 wartość (tys. USD) 127,0 221,4 195,6 194,8 359,2 62,0 ilość (t) , , , , , ,0 wartość (tys. USD) , , , , , ,0 ilość (t) 4 384, , , , , ,0 wartość (tys. USD) 6 823, , , , , ,0 ilość (t) , , , , , ,0 wartość (tys. USD) , , , , , , Pod wpływem braku akceptacji społecznej dla różnych obszarów aktywności w ramach przeznaczenia rzeźnego koni łańcuch dostaw uległ znacznemu rozproszeniu geograficznemu i współcześnie bardziej przypomina sieć regulowaną przez stosunki społeczne, a w konsekwencji przez ustawodawstwo krajowe i przepisy międzynarodowe. Na rynku amerykańskim szczególną rolę odegrał system społeczny. Na skutek nacisków opinii publicznej na terenie USA wprowadzono w 2007 roku regulacje, w których efekcie zakończyły funkcjonowanie zakłady uboju koni 15. W konsekwencji tych regulacji wzrósł eksport żywych koni do Meksyku, Kanady i Japonii, natomiast drastycznemu zmniejszeniu uległ eksport mięsa końskiego ze 105 tys. osobników poddanych ubojowi w 2006 roku do 29 tys. sztuk ubitych w 2007 roku 16. Wykluczyło to USA z grona największych eksporterów mięsa końskiego na świecie. 15 Kongres USA nie zakazał działania ubojniom koni, ale zakazał wykorzystywania federalnych funduszy do kontroli transportu do uboju koni przez Ministerstwo Rolnictwa (USDA), a ponieważ wszystkie konie w uboju musza być kontrolowane to efektem było prawie całkowite wyeliminowanie działalności ubojni koni w USA. Horse Welfare. Action Needed to Address Unintended Consequences from Cassation of Domestic Slaughter. United States Government Accountability Office, Report to Congressional Committees, GAO lipiec 2011, GAO , (dostęp: ).

11 Marta Wincewicz-Bosy Międzynarodowy handel końmi przeznaczenia rzeźnego 233 Tabela 10. Najwięksi eksporterzy mięsa końskiego na świecie Państwo Cecha * * * * Argentynaa ilość (t) wartość (tys. USD) Brazylia ilość (t) wartość (tys. USD) Kanada ilość (t) wartość (tys. USD) Francja ilość (t) wartość (tys. USD) Meksyk ilość (t) wartość (tys. USD) Polska ilość (t) wartość (tys. USD) Urugwaj ilość (t) wartość (tys. USD) Podsumowanie Eksport i import koni, zwłaszcza koni przeznaczenia rzeźnego to ważny element przepływów w gospodarce światowej. Są one uwarunkowane nie tylko czynnikami technicznymi i biologicznymi, ale przede wszystkim społeczno-kulturowymi. Historycznie ukształtowane gusta konsumenckie wpływają na kierunki i rozmiary przepływów międzynarodowych koni przeznaczenia rzeźnego. Stosunki społeczne mogą wpływać zarówno rozwojowo, jak w przypadku takich rynków jak Japonii, Francji, Belgii czy Włoch, ale także być barierą, jak w przypadku USA. Wraz z uwarunkowaniami społecznymi zmieniają się również warunki polityczno-prawne, które bezpośrednio odzwierciedlają się w postaci licznych regulacji i standardów. Międzynarodowe obroty końmi to ważny obszar gospodarczy, o czym świadczą zaprezentowane dane. Choć historycznie na tym rynku dominuje Europa, to współczesne zmiany świadczą na korzyść obszaru azjatyckiego, który rozwija się znacznie dynamiczniej niż region obu Ameryk.

12 234 Gospodarka regionalna i międzynarodowa Literatura Annual report 2013, IFHA, Decyzja Komisji 93/196/EWG z r. w sprawie warunków zdrowotnych zwierząt i świadectw weterynaryjnych przy przywozie zwierząt z rodziny koniowatych na ubój 2000/68/WE, 93/623/EWG, 90/427/EWG, 90/427/EWG. Dyrektywy Rady 90/425/EWG, 90/426/EWG, 92/65/EWG, 64/432/EWG, 93/119/EWG. Horse welfare. Action needed to address unintended consequences from cassation of domestic slaughter. United States Government Accountability Office, Report to Congressional Committees, GAO lipiec 2011, GAO International Merchandise Trade Statistics: Concept and Definitions 2010, Department of Economic and Social Affairs, United Nations, New York 2011, items/d11228.pdf. Rozporządzenia (WE) Parlamentu Europejskiego i Rady nr 178/2002, 852/2004, 853/2004, 854/2004, 882/2004, 2074/2005, 1151/2012. Rozporządzenia Komisji WE nr 504/2008, 599/2004/WE, 1255/97, 1/2005. Wincewicz-Bosy M., Łańcuch dostaw przeznaczenia rzeźnego w biznesie końskim uwarunkowania, Logistyka 2012, nr 4, s Wincewicz-Bosy M., Sieci podmiotów gospodarczych w biznesie końskim, Wyd. Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław THE INTERNATIONAL TRADE OF SLAUGHTERED HORSES Abstract The article presents the most important data on international trade in horses in the area of exports and imports, relating primarily to the destination of horses for slaughter. Based on the data obtained from the FAOSTAT database, identified the main actors and the general conditions associated with those turnovers. Translated by Marta Wincewicz-Bosy Keywords: horse industry, horses export, horses import JEL codes: F18, Q17