Dynamika wzrostu obci¹ eñ w procesie treningu stanowi wa ny, ale nie jedyny, czynnik rozstrzygaj¹cy o tempie rozwoju i poziomie osi¹gniêæ zawodnika.

Transkrypt

1 18 PAP/EPA Dynamika wzrostu obci¹ eñ w procesie treningu stanowi wa ny, ale nie jedyny, czynnik rozstrzygaj¹cy o tempie rozwoju i poziomie osi¹gniêæ zawodnika. 18

2 Teoria treningu 19 Uwagê trenerów, metodyków i teoretyków treningu zaprz¹ta stale relacja pomiêdzy stosowanymi obci¹ eniami a efektami, jakie one przynosz¹ bezpoœrednio i w dalszej perspektywie, w rozwoju adaptacji organizmu zawodnika i jego mo liwoœci. Zagadnienie to mo na rozpatrywaæ w odniesieniu do: etapów szkolenia, rodzaju i charakteru sportu, p³ci i wieku zawodników. Mimo oczywistego rozwoju wiedzy o treningu oraz ustalenia pewnych zasad postêpowania metodycznego wiele zagadnieñ pozostaje otwartych. Praktyka, nie mog¹c czekaæ na ostateczne rozstrzygniêcia, pod naciskiem bie ¹cych potrzeb (realizacji celów poprawy wyniku, zwyciêstwa w zawodach) poszukuje najlepszych, tzn. najskuteczniejszych, rozwi¹zañ. w poni szym opracowaniu podejmuje dyskusjê nad wybranymi zagadnieniami, które mieszcz¹ siê w obrêbie zale noœci: obci¹ enia treningowe-efekt (wynik sportowy). Wskazuje na rozbie - noœci, jakie wystêpuj¹ pomiêdzy opiniami przedstawicieli œwiata nauki i praktyki. Jego rozwa ania odnosz¹ siê g³ównie do sportów o charakterze wytrzyma³oœciowym, a wœród nich p³ywania sportowego. Odpowiednie modelowanie obci¹ eñ treningowych, poprzez zmiany wielkoœci ich komponentów objêtoœci oraz intensywnoœci, w kolejnych etapach procesu szkolenia sportowego decyduje o rozwoju i poziomie osi¹gniêæ zawodnika. Obci¹ enia treningowe a wynik sportowy miêdzy teori¹ a praktyk¹ na przyk³adzie p³ywania sportowego, artyku³ dyskusyjny Sport Wyczynowy 2006, nr 3-4/

3 20 W artykule podjêto próbê ukazania pogl¹dów naukowych oraz koncepcji przejawiaj¹cych siê w praktyce treningu, dotycz¹cych wp³ywu obci¹ eñ treningowych (wielkoœæ, charakter), stosowanych w procesie szkolenia p³ywaków na wynik sportowy. Autor wyra a pogl¹d, i forsowny trening o wy³¹cznie specjalnym ukierunkowaniu jest, w stosunku do m³odocianych zawodników, nieuzasadniony. B³êdne jest d¹ enie do przyœpieszonego rozwoju sportowego, wymuszanie uzyskiwania wysokich wyników przez m³odych p³ywaków. S OWA KLUCZOWE: trening sportowy obci¹ enie treningowe sporty wytrzyma³oœciowe p³ywanie. Nasze rozwa ania pragniemy poprzedziæ przypomnieniem definicji podstawowego pojêcia z zakresu teorii treningu. Wydaje siê to celowe, a nawet niezbêdne. Chodzi o to, by rozró niaæ trening sportowy w pojêciu wê szym (fizycznym) i szerszym (kompleksowym). W pierwszym przypadku jest on rozumiany jako d³ugotrwa³y proces, w którym wykorzystywane s¹ rozmaite œrodki i metody w celu wywo³ania okreœlonych zmian w organizmie zawodnika prowadz¹cych do zwiêkszenia potencja³u si³ fizycznych. W drugim chodzi o kszta³towanie odpowiednich dyspozycji psychicznych, opanowanie odpowiednich umiejêtnoœci technicznych i taktycznych. W obydwu o stworzenie mo liwoœci poprawy osi¹gniêæ w konkretnej dyscyplinie sportu. Bezspornym faktem jest to, e trening stricte fizyczny odgrywa najwa - niejsz¹ rolê w kszta³towaniu okreœlonego profilu sprawnoœci, a przez to w poprawianiu wyników. Wi¹ e siê z tym doœæ powszechny pogl¹d, e im silniejsza stymulacja treningowa, czyli im wiêksze ogólne obci¹ enie fizyczne, tym wiêkszy efekt. Zapomina siê przy tym, e obci¹ enie treningowe sk³ada siê z dwóch komponentów objêtoœci i intensywnoœci. By³oby jednak uproszczeniem przyj¹æ, e im wiêksza bêdzie objêtoœæ (kilometra ) wykonanej przez zawodnika pracy treningowej, i równoczeœnie im bardziej bêdzie ona intensywna, tym bardziej wzroœnie jego poziom przygotowania startowego i uzyska lepszy wynik sportowy. Relacje pomiêdzy tymi komponentami powinny siê zmieniaæ zale nie od etapu szkolenia, stopnia wytrenowania zawodnika oraz fazy treningu (okresu w cyklu rocznym). Niezmiernie wa ne jest pamiêtanie, e proces rozwoju sportowego rozk³ada siê na szereg etapów, których cele nie s¹ jednakowe. I tak w etapie wstêpnego szkolenia, przygotowuj¹cym do etapu mistrzowskiego, g³ównym zadaniem jest stworzenie jak najsolidniejszej podstawy psychofizycznej. Natomiast celem etapu maksymalnych osi¹gniêæ jest poprzez pe³ne wykorzystanie obci¹ eñ treningowych maksymalne rozwiniêcie mo liwoœci funkcjonalnych zawodnika. Co w jêzyku trenerskim, w praktyce, kryje siê pod pojêciem pe³nego wykorzystania obci¹ eñ? Gdzie le y, ile wynosi i dla kogo maksymalny pu³ap obci¹ enia fizycznego? Jest to niezwykle wa na sprawa, albowiem jego przekroczenie oznacza nie tylko brak pozytywnego wp³ywu treningu na wzrost dyspozycji wydolnoœciowych zawod- 20

4 Obci¹ enia treningowe a wynik sportowy miêdzy teori¹ a praktyk¹ nika, ale tak e komplikacje zwi¹zane z przeci¹ eniem i, jeœli jest ono trwa³e, przetrenowaniem. Maksymalny pu³ap obci¹ enia treningowego (fizycznego) Wielu badaczy uwa a, i tak¹ maksymaln¹ wartoœæ mo na by okreœliæ, ale wy³¹cznie w stosunku do objêtoœci obci¹- enia treningowego (5, 13). Jednak do tej pory nie wiemy jakie jej wartoœci nale y przyj¹æ za maksymalne dla treningu w sportach wytrzyma³oœciowych w etapie szkolenia mistrzowskiego. Praktyka dostarcza licznych przyk³adów, wskazuj¹cych na istotne ró nice zale noœci pomiêdzy objêtoœci¹ obci¹ eñ treningowych a poziomem osi¹ganych wyników. Daniels (8) zauwa y³, e niektórzy maratoñczycy bêd¹cy u szczytu kariery rocznie przebiegaj¹ od 6000 do 9000 kilometrów, a ich dyspozycja startowa i poziom wyników s¹ zbli one. Barszowski i Kosendiak (1) podobne ró nice w objêtoœci obci¹ eñ zauwa yli u triathlonistów, a P³atonow w p³ywaniu (ryc. 1). Costill i inni (6) uwa aj¹, e gdy objêtoœæ obci¹ enia zawodnika osi¹gnie maksymalny pu³ap, dalsz¹ poprawê jego dyspozycji fizycznych mo na uzyskaæ jedynie poprzez zwiêkszenie intensywnoœci pracy. Analizuj¹c ró ne programy szkolenia mo na ³atwo spostrzec, i intensyfikacja obci¹ eñ treningowych jest ró na i zale- y czêsto od koncepcji treningu. Sama zasada nie jest kwestionowana, gdy wiele badañ wskazuje, e to w³aœnie intensyfikacja treningu jest, w pewnym okresie, g³ównym czynnikiem powoduj¹cym wzrost dyspozycji fizycznych zawodnika (15). Jeffrey i Bauerle (11) uwa aj¹, e w etapie maksymalnych osi¹gniêæ p³ywaka tylko wtedy proces treningowy jest skuteczny, jeœli s¹ w nim systematycznie stosowane œrodki wykorzystuj¹ce prêdkoœæ startow¹. Podaj¹ oni szereg przyk³adów najlepszych trenerów, którzy czêsto u ywaj¹ obci¹ eñ o wysokiej intensywnoœci. Denis Cotterell, trenuj¹cy wielokrotnego rekordzistê œwiata na d³ugich dystansach, Granta Hacketta, elementy treningu szybkoœci startowej wykorzystuje niemal na ka - dych zajêciach. Australijska p³ywaczka Leisel Jones, rekordzistka œwiata w stylu klasycznym, takie obci¹ enia wykonuje Ryc. 1. Objêtoœæ p³ywania w kilometrach w rocznym cyklu treningu najlepszych zawodników œwiata w latach (Platonow, 1997). Obci¹ enia treningowe a wynik sportowy miêdzy teori¹ a praktyk¹... 21

5 22 trzy razy w tygodniu. David Salo, jeden z czo³owych trenerów p³ywania akademickiego w USA, wychowawca takich p³ywaków, jak Amanda Beard, Lenny Krayzelburg czy Aaron Peirsol, od dawna jest gor¹cym zwolennikiem high-intensity training. Inny amerykañski szkoleniowiec, Dick Jochums, trener miêdzy innymi Chrisa Thompsona, br¹zowego medalisty w wyœcigu na 1500 metrów na Igrzyskach Olimpijskich w Sydney, kszta³tuje psychofizyczn¹ zdolnoœæ znoszenia przez zawodnika dyskomfortu, a nawet bólu. Jego zdaniem trening w etapie szkolenia mistrzowskiego winien przypominaæ aktywnoœæ startow¹ (prêdkoœci progowe kszta³tuj¹ce wytrzyma³oœæ s¹ nie wystarczaj¹ce (12). Wielu trenerów, a tak e naukowców, odnosz¹c siê do sprawy stosowania w treningu prêdkoœci startowych wskazuje, e w tych warunkach zwiêksza siê, prawdopodobieñstwo przetrenowania zawodnika. Amerykañski trener p³ywania na Uniwersytecie Stanford, Jay Benner, twierdzi, e trening z u yciem prêdkoœci startowej mo e przynieœæ korzyœæ tylko tym, którzy posiadaj¹ odpowiednio ukszta³towan¹ bazê tlenow¹. Podobnie trener Uniwersytetu Georgia, Jack Bauerle, uwa a, e p³ywak potrzebuje tak- e treningu wytrzyma³oœci tlenowej. Jego zdaniem trening prêdkoœci startowych nale y stosowaæ tylko raz w tygodniu (11). Takie te rozwi¹zanie proponuje Maglischo uwa aj¹c, e mniej intensywny trening jest równie wysoce skuteczny, a znacznie zmniejsza prawdopodobieñstwo przetrenowania (14). Intensyfikacja obci¹ eñ treningowych warunkuje skutecznoœæ treningu, ale nadal brakuje wskaÿników odnoœnie do proporcji komponentów obci¹ enia treningowego oraz tempa jego wzrostu, które zapewnia³yby osi¹gniêcie najwy szych efektów. W grê wchodzi tutaj wiele czynników, a wœród nich przede wszystkim indywidualna zdolnoœæ organizmu zawodnika do odnowy po treningu o wysokiej intensywnoœci. Niemniej jednak w mistrzowskim etapie szkolenia trener musi d¹ yæ do pe³nego wykorzystania biologicznego potencja³u zawodnika i wydobycia z niego wynikowego maksimum, a mo e to osi¹gn¹æ tylko poprzez pe³ne wykorzystanie obci¹ eñ fizycznych. Cele treningu w etapie rozwojowym zawodnika Najwiêkszym b³êdem szkoleniowym, pope³nianym w etapie rozwojowym zawodnika, jest stosowanie treningu ukierunkowanego na osi¹ganie wysokich wyników sportowych, zamiast skupienia uwagi na ca³oœciowym pod wzglêdem fizycznym, psychicznym, technicznym oraz taktycznym przygotowaniu zawodnika do etapu maksymalnych osi¹gniêæ. Tymczasem w treningu m³odocianych zawodników nale y raczej przyhamowywaæ wzrost poziomu osi¹gniêæ sportowych, zamiast go eskalowaæ. Trenerzy specjalizuj¹cy siê w szkoleniu m³odocianych, przy doborze obci¹ eñ, powinni byæ œwiadomi, e wzrost obci¹- eñ wywo³uje inne zmiany u zawodnika o krótkim sta u i s³abiej wytrenowanego, ni u zawodnika w pe³ni dojrza³ego. Im lepiej przygotowany (fizjologicznie zaadaptowany) i wdro ony do pracy treningowej zawodnik, tym s³abiej wyra ona jest reakcja jego organizmu na iden- 22

6 Obci¹ enia treningowe a wynik sportowy miêdzy teori¹ a praktyk¹ tyczny wzrost obci¹ enia fizycznego inaczej ni w przypadku zawodnika o niskich dyspozycjach wydolnoœciowych, s³abo wytrenowanego (17). Wyci¹gaj¹c z tego wniosek praktyczny, trener przy doborze wielkoœci obci¹ eñ treningowych winien kierowaæ siê zasad¹ najmniejszego bodÿca dla uzyskania mo - liwie najwy szego efektu. Forsowanie obci¹ eñ w stosunku do rozwijaj¹cych siê zawodników mo e spowodowaæ szybszy wzrost wyniku sportowego, ale zwykle jest on krótkotrwa³y i czêsto prowadzi do zatrzymania ich rozwoju na d³ugo przed etapem maksymalnych osi¹gniêæ oraz przedwczesnego zakoñczenia kariery. Oszczêdnoœæ w stosowanych œrodkach treningowych mo e sprzyjaæ wyd³u eniu kariery sportowej, a tak- e prawdopodobnie pe³niejszemu rozwojowi sportowemu. Je eli zawodnik w wieku 12 lat, uprawiaj¹cy dyscyplinê sportu o charakterze wytrzyma³oœciowym, spêdza oko³o 4 godzin dziennie na treningu, w którym ponad 25% tego czasu zajmuj¹ obci¹ enia powy ej progu mleczanowego (trening beztlenowy), to jakiego œrodka treningowego trzeba bêdzie u yæ dla dalszej adaptacji treningowej, gdy zawodnik ten osi¹gnie 16 lat? Natomiast, je eli np. p³ywak, pokonuj¹c z nisk¹ intensywnoœci¹ zaledwie ok. 5 km dziennie, uzyskuje wysokie rezultaty sportowe, to oznacza, e jego rezerwa adaptacyjna jest znaczna, co zapowiada dalszy rozwój sportowy. W przypadku p³ywania nale y zadaæ pytanie: czy zawodnicy w wieku wczesnoszkolnym powinni uczestniczyæ w dwóch treningach dziennie? Wed³ug Olbrechta (17) zawodnik m³odociany, który poprawia swoje rezultaty sporto- Tabela 1 Proponowana liczba zajêæ treningowych ró nego typu w mikrocyklu tygodniowym z uwzglêdnieniem wieku p³ywaka (17). Grupy wiekowe (lata) Charakter treningu > 20 (w wodzie) liczba treningów w tygodniu (w nawiasach zajêcia niespecyficzne) (1-2) (2) (2) (2) (2-1) (2-1) (1) (1) wytrzyma³oœciowy pojemnoœæ tlenowa pojemnoœæ beztlenowa moc tlenowa moc beztlenowa sprinterski techniczny Obci¹ enia treningowe a wynik sportowy miêdzy teori¹ a praktyk¹... 23

7 24 we, wykonuj¹c jedn¹ jednostkê treningow¹ dziennie, nie powinien wykonywaæ dwóch treningów. Dopóki mo emy obserwowaæ poprawê zdolnoœci adaptacyjnych organizmu zawodnika, rozwój wydolnoœci i sprawnoœci fizycznej, za którymi idzie poprawa wyniku sportowego, dopóty nie ma potrzeby zwiêkszania obci¹ eñ treningowych. Na to przyjdzie pora. Olbrecht przedstawia schemat optymalnych obci¹- eñ treningu p³ywackiego w zale noœci od wieku zawodnika (tab. 1). Wiêkszoœæ naszych szkoleniowców prawdopodobnie uzna takie obci¹ enia za nie wystarczaj¹ce, powoduj¹ce niedotrenowanie. Swego czasu Costill i wspó³prac. (7) dowiedli eksperymentalnie, e dwa treningi dziennie nie maj¹ wiêkszego wp³ywu na efekt treningowy ni zajêcia prowadzone raz dziennie, dotyczy to nawet zawodników w szczytowym okresie kariery. W badanej grupie, która wykonywa³a zwiêkszon¹ pracê treningow¹, nie tylko nie zarejestrowano wzrostu mocy, zauwa onego w grupie wykonuj¹cej mniejsze objêtoœci treningowe, ale odnotowano obni enie prêdkoœci. Maj¹c na uwadze fakt, e wysi³ek startowy w wiêkszoœci konkurencji p³ywackich trwa nie d³u ej ni 3 minuty, warto spytaæ: jakie efekty mo e przynosiæ trening trwaj¹cy 3-4 godziny dziennie z prêdkoœciami znacznie ni szymi ni prêdkoœæ startowa? W innym badaniu tak e nie zauwa ono adnych zmian wydolnoœci tlenowej i beztlenowej w grupie m³odocianych zawodników po tygodniowym obozie treningowym, gdzie ogólne obci¹ enie treningowe by³o o oko³o 160% wy sze ni podczas regularnego treningu w ci¹gu roku szkolnego (ryc. 2-3). Ta kwestia nie przestaje byæ kontrowersyjna. Poruszy- ³em j¹ choæby dlatego, by na dobór obci¹ eñ spojrzeæ w trochê bardziej praktyczny sposób: wiêcej niekoniecznie znaczy lepiej. Nale y pamiêtaæ, e nie tylko zwiêkszanie obci¹ eñ fizycznych jest czynnikiem, od którego zale y rozwój i poziom przygotowania zawodnika. Chatard s³usznie twierdzi, e poprawê wyniku sportowego, i to w znacznym zakresie, mo na ³atwiej uzyskaæ poprzez poprawê techniki (3). Wspomniany ju wczeœniej Dick Jochums, trener klubu p³ywackiego Santa Clara, z którego wywodz¹ siê takie s³awy jak Mark Spitz czy Ryc. 2. Wp³yw zwiêkszonego obci¹ enia treningowego podczas obozu treningowego na wytrzyma³oœæ beztlenow¹ u m³odocianych p³ywaków test 4 x 100 m wed³ug specjalizacji stylowej (s). 24

8 Obci¹ enia treningowe a wynik sportowy miêdzy teori¹ a praktyk¹ Ryc. 3. Wp³yw zwiêkszonego obci¹ enia treningowego podczas obozu treningowego na wytrzyma³oœæ tlenow¹ u m³odocianych p³ywaków test 1 x 2200 m stylem dowolnym (min). Pablo Morales, w treningu swoich najlepszych d³ugodystansowców nie przekracza objêtoœci 12 km dziennie, a trening ranny trwa zaledwie 1 godzinê, podczas której zawodnicy przep³ywaj¹ oko³o 6 tysiêcy yardów (5500 m) (4). Podobnie Miros³aw Drozd, trener miêdzy innymi Mateusza Sawrymowicza, rekordzisty Polski w p³ywaniu na dystansie 1500 metrów, pi¹tego na Mistrzostwach Œwiata w 2005 roku uwa a, e nie maksymalizacja obci¹ eñ jest zasadniczym œrodkiem prowadz¹cym do uzyskiwania przez p³ywaków dystansowych wysokich wyników, ale systematycznoœæ oraz jakoœæ treningu (9). Dobrym przyk³adem mo e byæ poziom zdolnoœci wysi³kowej triathlonistów, cz³onków polskiej kadry narodowej, których sumaryczne obci¹ enia s¹ ni sze nawet o 70-80% od obci¹ enia p³ywaków (tab. 2). Innym przyk³adem, œwiadcz¹cym o tym, e nie wielkoœæ obci¹ enia treningowego decyduje o wyniku sportowym, mo e byæ sytuacja, do jakiej dosz³o w jednym z krajowych klubów p³ywackich. Otó zmniejszenie obci¹ eñ w rocznym makrocyklu treningu m³odocianych zawodników (16-17 lat) o oko³o 18 % spowodowa³o, e ich wyniki na mistrzostwach Polski nie tylko nie by³y gorsze, ale w niektórych przypadkach lepsze (tab. 3). Bompa (2) uwa a, e w odpowiednim etapie szkolenia stosowanie obci¹- eñ treningowych o du ej objêtoœci jest niezbêdne, co jednak nie oznacza, e rozpatrywanie skutecznoœci procesu treningu jedynie pod tym k¹tem jest prawi- Tabela 2 Wielkoœæ obci¹ eñ w treningu p³ywackim kadry narodowej triathlonistów oraz skutecznoœæ startowa na dystansie 1500 m (Netter, materia³ niepublikowany). Zawod- Obci¹ enie Najlepszy rezultat nik w 2004 (km) na dystansie 1500 m M. J M. F F. S P. G.* J. S S. O.* *zawodnicy, którzy trenowali wczeœniej p³ywanie Obci¹ enia treningowe a wynik sportowy miêdzy teori¹ a praktyk¹... 25

9 26 Zawodnik (wiek) Tabela 3 Efekt redukcji ogólnego obci¹ enia treningowego (o ok. 18%) na wynik m³odocianych p³ywaków. Konkurencja basen 50 m przed redukcj¹ Najlepszy rezultat po przeliczeniu na basen 25 m po redukcji basen 25 m 100 klas. 1.12, , D. Œ. (16 lat) 200 klas. 2.37, , , zm. 5.06, , ,19 P. B. (16 lat) 100 klas. 1.15, , klas. 2.45, , ,99 50 dow. 26,35 25,59 25,53. Z. (16 lat) 100 dow. 59, , dow. 2.18, , ,34 Mi. K. (16 lat) 100 grzb. 1.10, ,89 50 dow. 26,79 26,01 26,06 Ma. K. (16 lat) 100 dow ,86 56, dow 2.08, , , zm. 4.58, , ,99 R. S. (17 lat) 200 klas. 2.29, , , klas. 1.09, , ,78 d³owe. Jest b³êdne. Powtórzê, wynik sportowy zale y od wielu innych czynników, takich jak przygotowanie intensywnoœciowe, efektywnoœæ techniczna, gotowoœæ psychiczna i skutecznoœæ taktyczna. Jak b³êdne by³oby uznanie wy- ³¹cznie dynamiki zmian objêtoœci obci¹- eñ treningowych za elementy decyduj¹ce o poziomie przygotowania do wysi³ku startowego, œwiadczy schemat wieloletniego treningu triathlonisty (ryc. 4). atwo tu dostrzec ca³kowity brak korelacji miêdzy zmianami objêtoœci obci¹ eñ treningowych a wynikiem sportowym. Podsumowanie Podsumowuj¹c nasze rozwa ania mo emy stwierdziæ, e drogi prowadz¹ce do mistrzostwa sportowego mog¹ byæ odmienne, ale bez przestrzegania zasady stopniowego wzrostu obci¹ eñ treningowych nie osi¹gnie siê pe³nego rozwoju zawodnika. W Polsce trener m³odocianych zawodników jest rozlicza- 26

10 Obci¹ enia treningowe a wynik sportowy miêdzy teori¹ a praktyk¹ Ryc. 4. Zmiany objêtoœci obci¹ eñ treningowych triathlonisty a wynik sportowy w 5-letnim makrocyklu treningowym (%). ny z wyników sportowych. Ten wymóg uwa am za nieracjonalny, a nawet szkodliwy. Szkoleniowiec powinien postrzegaæ proces treningu w aspekcie wieloletnim, a nie goniæ za doraÿnym efektem. Chêæ uzyskania wysokich wyników w krótkim czasie z regu³y oznacza ograniczenie siê do kszta³towania g³ównie sfery metabolizmu beztlenowego. Maksymalne obci¹ enia fizyczne s¹ niezbêdne i nale y je stosowaæ w etapie mistrzowskim, u ywanie ich w stosunku do zawodników w wieku rozwojowym, mo na by uznaæ, jak sugeruj¹ Costill i King, za zaniedbywanie Obci¹ enia treningowe a wynik sportowy miêdzy teori¹ a praktyk¹... 27

11 28 obowi¹zków przez trenera w prowadzeniu prawid³owego szkolenia, a w skrajnych przypadkach za fizyczne znêcanie siê nad m³odocianymi zawodnikami (5). Idea im mocniej i wiêcej, tym lepiej jest w istocie pogwa³ceniem podstawowej zasady wieloletniego procesu szkolenia. S³owo kat nie powinno nigdy byæ kojarzone ze s³owem trener. Ka - dy trener musi posiadaæ œwiadomoœæ, e ciê koœæ treningu ma swoje racjonalne granice i przekraczanie ich nie tylko nie przynosi dodatniego efektu, ale mo e mieæ nieodwracalne skutki negatywne, zarówno w sferze fizycznej, jak i psychicznej zawodnika. A eby dobór obci¹- eñ treningowych by³ odpowiedni, zw³aszcza w sportach wytrzyma³oœciowych, powinien uwzglêdniaæ etap szkolenia i okres w rocznym cyklu treningu. Na sam koniec nale y podkreœliæ, e jedynym priorytetowym celem w szkoleniu jest koñcowy wynik w karierze zawodnika. My trenerzy nie mamy prawa dla zaspokojenia w³asnych ambicji zawodowych poœwiêcaæ m³odocianych zawodników. Trener jest dla zawodnika, a nie odwrotnie. Piœmiennictwo 1. Barszowski P., Kosendiak J.: Podstawy treningu sportowego w triathlonie. Warszawa 1999, COS. 2. Bompa T.: The training factors, The components of training [w:] Theory and Methodology of Training. Dubuque, Iowa, Kendall/Hunt Publishing Company. 3. Chatard J. C. et al.: Swimming skill and stroking characteristics of front crawl swimmers. International Journal of Sports Medicine 1990, 11, Colwin C.: Swimming into the 21st century. Champaign Human Kinetics Publishers. 5. Costill, D. L., King D. S.: Workout evaluation. Swimming Technique 1983, August-October, Costill D. L. et al.: Effects of repeated days of intensified training on muscle glycogen and swimming performance. Medicine and Science in Sports and Exercise 1998, 20, Costill D. L., et al.: Adaptations to swimming training: influence of training volume. Medicine and Science in Sports and Exercise 1991, 23, Daniels J.: Daniels running formula. Champaign Human Kinetics Publishers. 9. Drozd M.: Kierat Drozda. P³ywanie 2005, nr Howley E. T., Fahey T.: Exercise physiology: theory and application to fitness and performance. Chicago Brown & Benchmark Publishers. 11. Jeffrey J., Bauerle J.: Benefits of Balanced Training. Swimming Technique 2004, Jul-Sep. 12. Jochums D.: Freestyle distance training. [w:] The swim coaching bible. Champaign Human Kinetics Publishers. 13. Kirwan J. P. et al.: Physiological responses to successive days of intense training in competitive swimmers. Medicine and Science in Sports and Exercise 1998, 20, Maglischo E.: Weekly and daily training. [w:] Swimming even faster. Mountain View, California Mayfield Publishing Company, 15. Mujika I. et al.: Training content and its effects on performance in 100 and 200 m swimmers. [w:] Biomechanics and Medicine in Swimming VII (pp ). London E. & F. N Spon. 17. Netter P.: Programy treningowe zawodników kadry narodowej w triathlonie. Materia³ niepublikowany. 18. Olbrecht J.: The science of winning. Planning, periodizing and optimizing swim training. Luton. England, P³atonow W.: Trening wyczynowy w p³ywaniu. Struktury i programy. Warszawa, COS. 20. Salo D.: Specifics of high-intensity training. Swimming World 1988,

12 Obci¹ enia treningowe a wynik sportowy miêdzy teori¹ a praktyk¹ Od reakcji Relacjê obci¹ enie treningowe-rezultat sportowy przedstawi³ w sposób uproszczony. W rzeczywistoœci zale noœæ ta nie jest tak bezpoœrednia. Wp³yw na zmiany adaptacyjne, jakie zachodz¹ w organizmie zawodnika w procesie treningu, zale y nie tylko od czynnika iloœciowego, ale w równym, a mo e wiêkszym stopniu, od jakoœciowego. Trening winien byæ ukierunkowany na wykszta³cenie konkretnych dyspozycji fizycznych (tych, które decyduj¹ o wysokich osi¹gniêciach w uprawianym sporcie), a to oznacza wybór odpowiednich œrodków i metod. Ponadto nale y odró niæ zmiany bezpoœrednie, jakie nastêpuj¹ w trakcie treningu i krótko po jego zakoñczeniu, i du o póÿniejsze, jakby od³o one w czasie. Na te pierwsze wp³ywaj¹ oprócz obci¹ eñ tak e proporcje pomiêdzy ich intensywnoœci¹ i objêtoœci¹, przerwy odpoczynkowe oraz czêstotliwoœæ, z jak¹ powtarzane s¹ obci¹ enia. Specjaliœci podkreœlaj¹, e program treningu winien byæ realistyczny. A to, z kolei, oznacza, e wyznaczane cele powinny byæ osi¹galne dla zawodnika. Nale y wiêc wzi¹æ przy tym pod uwagê poziom jego rozwoju sportowego, w³aœciwoœci (reaktywnoœæ, czyli podatnoœæ na bodÿce treningowe itp.) i nie zapominaæ o zasadzie indywidualizacji treningu., maj¹c na uwadze efektywnoœæ procesu treningu, chcia³by, aby trener otrzymywa³ bardziej dok³adne wskazówki o niezbêdnej wielkoœci obci¹ enia treningowego i jego komponentów. W tym dostrzega szansê na zoptymalizowanie procesu treningu. Wydawa³oby siê, e nie wymaga wiele, zw³aszcza, e ogranicza siê do sportów wytrzyma³oœciowych. Tymczasem spotyka go zawód mimo zaanga owania ze strony nauki i poszukiwañ prowadzonych na w³asn¹ rêkê przez praktyków problem pozostaje nierozwi¹zany (jednej czy drugiej propozycji nie mo na uznaæ za wystarczaj¹c¹). Dzieje siê tak z uwagi na wspomnian¹ ju z³o onoœæ i wielk¹ liczbê zale noœci, jakie rodz¹ siê w trakcie ka dej jednostki treningowej. Proces treningu, a eby by³ efektywny musi byæ wysoce zindywidualizowany. Efekt wywo³uje bodziec, który narusza stan równowagi (patrz zasada przeci¹- enia), ale wielkoœæ tego bodÿca musi zostaæ odpowiednio dobrana przez trenera. Nawet jeœli praktyka treningu potrafi zdobyæ siê na pewne w tym wzglêdzie wskazania, to nale y pamiêtaæ, e s¹ one (musz¹ byæ) doœæ ogólne. Nie ulega natomiast w¹tpliwoœci, e pogwa³cenie zasady stopniowania wzrostu obci¹ eñ treningowych prowadzi do za³amania progresji procesu treningu, ograniczenia poziomu maksymalnych osi¹gniêæ albo skrócenia kariery zawodniczej. Andrzej Pac-Pomarnacki Obci¹ enia treningowe a wynik sportowy miêdzy teori¹ a praktyk¹... 29