Euro. Korzyści i koszty dla Polski. Opracowanie: Janina Godłów-Legiędź

Transkrypt

1 Euro Korzyści i koszty dla Polski Opracowanie: Janina Godłów-Legiędź

2 Państwa uczestniczące w Unii Gospodarczej i Walutowej UGW 1 stycznia 1999 r. zaczęła funkcjonować UGW obejmująca 11 państw:, euro wprowadzono do obiegu bezgotówkowego: Francja, Niemcy, Holandia, Luksemburg, Belgia, Włochy, Austria, Finlandia, Hiszpania, Irlandia, Portugalia. Grecja przystąpiła do UGW 1 stycznia 2001 r. 1 stycznia 2002 r. wprowadzono do obiegu banknoty i monety euro w 12 krajach 2007 r. do strefy euro przystąpiła Słowenia 2008 r. Cypr i Malta 2009 r. Słowacja 2011 Estonia 2014 Łotwa 2015 Litwa

3 Etapowy przebieg wprowadzania Euro 1. okres przygotowawczy ( ): ustalono listę państw zakwalifikowanych do strefy euro, określono kursy wymiany, utworzono także Europejski Bank Centralny; 2. okres przejściowy ( ): wprowadzono euro w formie bezgotówkowej, ustalono, że euro i waluty narodowe będą w tym okresie funkcjonować równolegle, działalność rozpoczęły EBC i ESBC. 3. okres końcowy ( ): wycofanie z obiegu monet i banknotów narodowych. Od 1 marca 2002 r. euro zastąpiło 12 walut narodowych krajów UGW i stało się obligatoryjne dla członków strefy euro.

4 Euro w Europie poza UE Monako San Marino Watykan Andora Czarnogóra Kosowo

5

6 Badanie przeprowadzone dla Wirtualnej Polski na panelu Ariadna w dniach 6-9 stycznia 2018 roku. Próba ogólnopolska osób od 18 lat wzwyż (N=1069).

7

8 Wspólny a optymalny obszar walutowy Wspólny obszar walutowy to terytorium obejmujące kraje lub regiony posługujące się jedną wspólną walutą bądź wieloma walutami, jeśli kursy ich walut są usztywnione względem siebie i stosują zbiorowy kurs wobec walut krajów trzecich Optymalny obszar walutowy to taki obszar wspólnej waluty, który pozwala maksymalizować efekty ekonomiczne, w szczególności minimalizować bezrobocie, stabilizować ceny i koniunkturę.

9 Unia walutowa jako etap integracji 1) strefa wolnego handlu zniesienie wszelkich ograniczeń w handlu pomiędzy państwami członkowskimi strefy, pozwala pozbyć się kosztów związanych z ograniczenia nakładanymi przez państwa na handel międzynarodowy: w postaci ceł oraz środków para- i pozataryfowych 2) unia celna wspólna polityka celna państw względem krajów trzecich, oznacza ujednolicenie stawek celnych i innych barier stosowanych względem krajów trzecich. 3) wspólny rynek umożliwienie pełnej swobody przepływu siły roboczej, kapitału, towarów i usług pomiędzy krajami członkowskimi. Między integrującymi się krajami przestają istnieć bariery nie tylko na rynku dóbr i usług, ale także na rynku czynników produkcji (siły roboczej i kapitału). WR pozwala odnosić korzyści z optymalizacji alokacji czynników wytwórczych. 4) unia walutowa i gospodarcza etap ten musi spełniać założenia trzech poprzednich etapów oraz zakłada koordynację polityki pieniężnej, fiskalnej, energetycznej,rolnej. 5) unia polityczna dopełnienie procesu integracji pomiędzy państwami.

10 Korzyści przystąpienia do strefy EURO - bezpośrednie Eliminacja ryzyka kursowego i kosztów transakcyjnych w relacjach z podmiotami posługującymi się euro. Koszty te rosną wraz ze zwiększaniem się otwartości gospodarki, zatem rosną także korzyści z przyjęcia wspólnej waluty, gdy rosną obroty kraju z zagranicą. Przykłady: Podróże zagraniczne Kredyty hipoteczne

11 Ryzyko kursowe wpływa na postrzeganie ryzyka kraju Dzięki przyjęciu euro mała gospodarka zyskuje wiarygodność całej unii walutowej. Znajduje to na ogół odzwierciedlenie w obniżeniu stopy procentowej wymaganej przez inwestorów pożyczających jej kapitał. Wg Raportu 2009 NBP wysokość premii za ryzyko kursowe zawartej w długoterminowych stopach procentowych wynosi czyli 2,3 2,4 pkt. proc. Przedstawiciele agencji ratingowych Fitch, Moody s i Standard and Poor s oceniali, że po przystąpieniu Polski do strefy euro rating naszego kraju wzrośnie.

12 Korzyści pośrednie Szanse wynikające z włączenia do dużego obszaru walutowego

13 Integracja rynków finansowych i niższe stopy procentowe Stopy procentowe w różnych krajach stały się niemal identyczne już w momencie pojawienia się euro w postaci bezgotówkowej w 1999 r. Dla krajów o słabiej rozwiniętych gospodarkach dostęp do wspólnego rynku finansowego może być szansą na tańszy i łatwiej dostępny kapitał.

14

15 Handel zagraniczny Unia walutowa to więcej niż usztywnienie kursu i korzyści transakcyjne. Handel zagraniczny i inwestycje to oprócz otwartych rynków finansowych najważniejsze kanały łączące daną gospodarkę z innymi. Stanowią źródło nowych pomysłów, technologii, wiedzy i perspektyw.

16 Koszty i zagrożenia związane z przyjęciem euro w Polsce Koszty i zagrożenia krótkookresowe

17 Koszty związane z wprowadzeniem euro ponoszone przez Bank Centralny, administrację, sektor finansowy i realny Zaopatrzenie w monety i banknoty euro, dostosowanie systemów informatycznych Nowelizacja obowiązujących aktów prawnych przeprowadzenie ogólnokrajowej kampanii informacyjnej na temat euro; Dostosowanie systemów księgowych, rachunkowych oraz systemu płac, przygotowanie nowych cenników oraz podawanie cen w złotych i w euro w okresie przejściowym, przeszkolenie pracowników.

18 Znaczenie kampanii informacyjnej dla społeczeństwa

19 Kryteria konwergencji z Maastricht nominalnej Kryterium stabilności cen Kryterium długoterminowych stóp procentowych Kryteria fiskalne Kryterium kursu walutowego prawnej Niezależność instytucjonalna, finansowa i personalna krajowego banku centralnego (art. 130 TFUE), zapewnienie przez kraj członkowski zgodności legislacji krajowej z TFUE i Statutem Europejskiego Systemu Banków Centralnych i Europejskiego Banku Centralnego (art. 131 TFUE), spójność celów banku centralnego z celami sformułowanymi w art. 127(1) TFUE i art. 2 Statutu ESBC i EBC.

20 Kryteria konwergencji nominalnej Kryterium to jest spełnione, gdy średnia stopa inflacji w roku poprzedzającym badanie nie przekracza o więcej niż 1,5 p.p. średniej inflacji w trzech krajach członkowskich o najniższej inflacji. Kryterium fiskalne uznaje się za spełnione, jeśli deficyt budżetowy nie przekracza 3% PKB, a dług publiczny 60% PKB. KDSP - w ciągu roku przed przeprowadzeniem oceny przeciętna nominalna długookresowa stopa procentowa nie przekraczała o więcej niż 2 punkty procentowe średniej długookresowej stopy procentowej w trzech krajach UE o najniższym poziomie inflacji. Spełnienie kryterium kursu walutowego wymaga udziału waluty danego kraju w mechanizmie stabilizowania kursów walutowych (ERM II) i utrzymania jej kursu w przedziale wahań +/-15% przez okres co najmniej dwóch lat, bez poważnych napięć oraz bez dewaluacji w stosunku do waluty innego państwa członkowskiego.

21 Zagrożenia związane z pobytem w ERM II ERM II (Exchange Rate Mechanizm) Aby spełnić kryterium stabilności kursu walutowego na 2 lata przed wejściem do strefy euro ustala się kurs waluty narodowej względem euro i nakłada obowiazek utrzymania tegu kursu z odchyleniami +/- 15%. Ważne jest, aby w momencie wejścia do systemu ERM II kurs nie był ani przewartościowany (silny złoty, sprzyjający importerom, ale osłabiający koniunkturę) ani niedowartościowany (słaby złoty, sprzyjający eksporterom, ale także inflacji). Istotnym czynnikiem zwiększającym wiarygodność władz monetarnych jest wysoki poziom rezerw walutowych. Wysoki poziom rezerw zwiększa wiarygodność wybranej ścieżki integracji monetarnej i zniechęca spekulantów do podejmowania prób osłabienia waluty krajowej.

22 Wzrost cen? Iluzja euro Źródło: Aleksandra Rogut, Grzegorz Tchorek Dyskusja o wspólnej walucie. Korzyści i koszty dla Polski

23 Efekty cenowe Iluzja euro, czyli wzrost postrzeganej przez społeczeństwo inflacji, znacznie przekraczający dynamikę oficjalnego wskaźnika. Skutki postrzegania przez społeczeństwo wzrostu cen na poziomie wyższym niż faktyczny mogą być negatywne dla całej gospodarki. Niebezpieczeństwo iluzji euro: zmniejszenie postrzeganej siły nabywczej zwiększenie żądań płacowych spirala płacowo-cenowa rzeczywisty wzrost ogólnego poziomu cen.

24 Jak przeciwdziałać efektom cenowym? Przepisy zakazujące stosowania innego kursu wymiany niż oficjalny Przepisy regulujące zasady przeliczania cen, Podwójna ekspozycja cen, Inicjatywy w zakresie uczciwych praktyk cenowych, Publikacja czarnych list nieuczciwych przedsiębiorców, Specjalne eurokalkulatory oraz kampanie Informacyjne przygotowujące społeczeństwo do procesu wymiany. J. Osińska,

25 Przyczyny iluzji euro Wzrost cen żywności wskutek spadku podaży (w Niemczech (2001/2002) Zaokrąglanie cen do tzw. cen atrakcyjnych Czynniki psychologiczne: koncentracja na wzrostach cen i na produktach najczęściej kupowanych, błędne punkty odniesienia. Postrzegany wzrost cen był tym wyższy, im silniejsze było wcześniejsze przekonanie na temat inflacyjnych skutków wprowadzenia euro

26 Utrata autonomicznej polityki pieniężnej i kursowej Koszty trudne do oszacowania, zależą od wielu czynników

27 Znaczenie stopy procentowej i polityki pieniężnej EBC Stopy procentowe ustalane przez EBC mogą nie odpowiadać potrzebom polskiej gospodarki. Polska jest gospodarką doganiającą, o niższym poziomie rozwoju gospodarczego (nieadekwatność strukturalna). Polska gospodarka może być w innej fazie cyklu (nieadekwatność cykliczna).

28 Ryzyko związane z nieodpowiednią stopą procentową i inflacją W unii walutowej nominalne stopy procentowe banku centralnego są kształtowane przez wspólny bank centralny, Różnice w poziomie inflacji prowadzą w tej sytuacji do odmienności realnych stóp procentowych. Przykład: podstawowa stopa procentowa EBC = 0% Inflacja w Polsce = 3% a w Niemczech 1 %. Realne stopy procentowe w tych krajach kształtują się odpowiednio - 3% i - 1% (realna stopa procentowa to nominalna stopa procentowa minus inflacja). W Polsce zwiększałoby to presję inflacyjną.

29 Źródło: Aleksandra Rogut, Grzegorz Tchorek Dyskusja o wspólnej walucie. Korzyści i koszty dla Polski

30 Stopy procentowe NBP i EBC

31 Stopy procentowe NBP i EBC 0%

32 Kurs walutowy i jego wahania, spread Kurs walutowy definiuje się jako cenę waluty obcej wyrażoną w walucie krajowej, innymi słowy jako liczbę jednostek pieniądza krajowego, jaką trzeba zapłacić za nabycie jednostki walutowej innego kraju. Jest to najczęściej stosowana konwencja prezentacji kursu walutowego (tzw. definicja europejska). W odniesieniu do relacji złotego do euro oznacza ona, ile złotych należy zapłacić za jedno euro, np. 4,30 PLN/EUR. (NBP kurs średni ) Kurs euro w NBP, Kupna 4,2667 PLN Sprzedaży 4,3529 PLN.

33 Znaczenie kursu walutowego i rynkowego mechanizmu dostosowawczego Systemy kursów walutowych Sztywny kurs walutowy. Kurs stały utrzymywany bez względu na zmianę warunków ekonomicznych, takich jak inflacja, czy bezrobocie. Np. kurs funta szterlinga utrzymywany był na stałym poziomie od zakończenia wojen napoleońskich do I wojny światowej niezmienny kurs dolara amerykańskiego. Stały kurs walutowy. Kurs ulega zmianom wskutek zmian podaży i popytu, ale granice wahań są ściśle określone. System z Bretton Woods zakładał możliwość zmiany w przypadku wystąpienia fundamentalnego braku równowagi bilansu płatniczego. Kurs zmienny (płynny) Kurs walutowy całkowicie określony przez rynek. W systemie kursów płynnych władze centralne mogą wpływać na kurs oddziałując na popyt i podaż walut, głównie za pomocą operacji otwartego rynku i zmiany stóp procentowych. W systemie kursów płynnych o kursie decyduje prawo popytu i podaży. Wzrost popytu na złotego powoduje wzrost jego ceny. Natomiast cena waluty, która jest masowo wyprzedawana, obniża się. O popycie i podaży walut decydują tzw. czynniki fundamentalne (stan bilansu handlowego i płatniczego, stopa procentowa, stopa inflacji, inwestycje zagraniczne, polityka pieniężna, stan koniunktury) oraz czynniki polityczne i psychologiczne.

34 Zmiany kursów pod wpływem sił rynkowych Aprecjacja Aprecjacja danej waluty oznacza wzrost jej wartości w wyniku działania sił rynkowych Np. mówimy, że złoty podlega aprecjacji, kiedy cena euro zmienia się np. z poziomu 4,30 zł na 4.15 zł Deprecjacja Deprecjacja danej waluty oznacza spadek jej wartości w wyniku działania sił rynkowych Np. złoty podlega deprecjacji, gdy cena euro wzrasta z poziomu 4,16 zł do 4,30 zł

35 Kurs walutowy z perspektywy importera i eksportera konsumenta i producenta Kurs walutowy pełni funkcję cenotwórczą - wpływa na dóbr krajowych i zagranicznych. Dla zagranicznego nabywcy cena określonego dobra w Polsce zależy od dwóch wielkości: ceny tego dobra w złotych oraz kursu złotego. Wpływ na sytuację producenta niejednoznaczny silny złoty oznacza bowiem tani import produktów i usług niezbędnych do produkcji, ale jednocześnie niższe wpływy z eksportu Deprecjacja złotego wyższe ceny towarów zagranicznych dla Polaków niższe ceny polskich towarów dla zagranicznych odbiorców Aprecjacja złotego drożeją polskie towary dla zagranicznego nabywcy tanieją towary importowane w Polsce

36 Zmiany kursu w systemie kursów stałych Dewaluacja danej waluty oznacza administracyjne (bank centralny lub/i rząd) obniżenie jej wartości, np. W Polsce w maju 1991 r. dokonano dewaluacji złotego (z 9500 zł za USD do zł za USD) Rewaluacja danej waluty oznacza administracyjne podniesienie jej wartości.

37 Utrata mechanizmu dostosowawczego kursu walutowego W systemie kursu płynnego dostosowanie do negatywnego szoku eksportowego dokonuje się automatycznie. Negatywny wstrząs w popycie zewnętrznym prowadzi do deprecjacji kursu walutowego. W systemie kursów stałych dewaluacja. Jak działa mechanizm dostosowawczy?

38 Przykład wymiany handlowej między Niemcami a Hiszpanią Biegunowo przeciwne przykłady reakcji na funkcjonowanie w strefie euro. Po akcesji do strefy euro Hiszpania notowała przyzwoity wzrost gospodarczy, który trudny do utrzymania w dłuższej perspektywie. Był on głównie napędzany boomem w sektorze budowlanym a ponieważ budownictwo nie jest dobrem podlegającym handlowej wymianie międzynarodowej rezultatem tej bańki był olbrzymi deficyt handlowy, sięgający 9% PKB. W kolejnych latach nierównowaga handlowa między nimi rosła. Hiszpania kupowała coraz więcej produktów wytwarzanych zagranicą (zwłaszcza w Niemczech).

39 Bilans obrotów bieżących Niemiec i Hiszpanii (jako % PKB) Duży deficyt w zewnętrznych obrotach bieżących Hiszpanii utrzymujący się przez dłuższy czas, miał dwie główne przyczyny: wzrost płac ponad wydajność i spowodowany tym boom konsumpcyjny spadek konkurencyjności gospodarki powodujący rosnącą lukę między eksportem a importem. Niemcy, jako gospodarka najsilniejsza w strefie euro i mająca największy wpływ na określenie kursu euro, są punktem odniesienia dla innych członków strefy; pogarszanie się pozycji danej gospodarki względem Niemiec sygnalizuje trudności.

40 Deficyt/nadwyżka budżetu w Hiszpanii i Niemczech Niemcy przeprowadziły na początku XXI w. restrukturyzację kosztów pracy; Hiszpanie dosyć beztrosko zwiększali płace i konsumpcję w efekcie konkurencyjność gospodarki hiszpańskiej spadała. Szybki rozwój lat , znaczny wzrost kredytów inwestycyjnych i konsumpcyjnych, a w rezultacie wzrost płac i konsumpcji, nie byłyby możliwe bez niskich kosztów kredytu dzięki przebywaniu w strefie euro oraz olbrzymiego zasilenia kredytowego. Tani pieniądz i łatwo dostępny kredyt podziałały jak narkotyk. Wewnętrzna i zewnętrzna równowaga została zachwiana w fazie szybkiego wzrostu i boomu kredytowego. Wzrostowi konsumpcji towarzyszył wzrost importu i deficytu handlowego.

41 Podsumowanie pozytywnych skutków zamiany złotego na euro Eliminacja ryzyka kursowego i kosztów transakcyjnych. Euro daje dostęp do dużego i płynnego rynku finansowego strefy euro, może również sprzyjać większej integracji handlowej i inwestycyjnej.

42 Podsumowanie potencjalnych zagrożeń zamiany złotego na euro Utrata krajowej polityki pieniężnej i nominalnego kursu walutowego jako narzędzi stabilizujących gospodarkę. Ryzyko zrealizowania się niekorzystnego scenariusza zależy od tego, czy dana gospodarka rozwija się w podobnym rytmie jak obszar walutowy oraz jak elastycznie reaguje na zaburzenia wewnętrzne i zewnętrzne, prowadzące m.in. do spadku wzrostu gospodarczego i wzrostu bezrobocia

43 Ryzyko utraty międzynarodowej konkurencyjności polskiej gospodarki W średnim okresie przyjęcie euro może się wiązać z ryzykiem pogorszenia konkurencyjności polskiej gospodarki wskutek ustalenia kursu złotego względem euro na nieoptymalnym poziomie. Przyjęcie kursu konwersji na poziomie niedowartościowanym przegrzanie gospodarki, a w rezultacie presja inflacyjna w średnim okresie (wskutek wysokich cen importu i presji popytowej. Dodatkowo mogłoby to negatywnie wpłynąć na import nowych technologii i spowodować wydłużenie procesu doganiania przez polską gospodarkę. Przyjęcie kursu konwersji na poziomie przewartościowanym wzrost importu i spadek eksportu, a w konsekwencji pogorszenie bilansu handlowego w krótkim i średnim okresie.

44 Krzywa korzyści i krzywa kosztów Koszty i korzyści jako % PKB Gdy rośnie udział dóbr importowanych w koszyku dóbr konsumpcyjnych maleją koszty z tytułu utraty własnej waluty i niezależności polityki monetarnej. W miarę rozwoju handlu rosną zyski ze wspólnej waluty wynikające z eliminacji ryzyka kursowego i obniżenia kosztów transakcyjnych. To - moment, od którego można rozważać utworzenie UW To Udział HZ w PKB

45 Główne źródła: Aleksandra Rogut, Grzegorz Tchorek Dyskusja o wspólnej walucie. Korzyści i koszty dla Polski w_12_2008.pdf Jak przywrócić konkurencyjność gospodarki?