Spis tre ci Cz I Aksjonormatywny wymiar ycia społecznego Cz II Aksjonormatrywny wymiar działalno ci biznesowej Cz III

Transkrypt

1 Spis treci Wstp Cz I Aksjonormatywny wymiar ycia społecznego Rozdział I. ycie społeczne i działania jednostek jako obszar normatywnych regulacji Rozdział II. Etyka jako filozofia, etyka normatywna, etyka opisowa Etyka jako filozofia Etyka normatywna Wartoci etyczne Normy moralne Etyka opisowa moralno Oceny moralne Etos Cz II Aksjonormatrywny wymiar działalnoci biznesowej Rozdział I. Etyka biznesu jako etyka stosowana wiat biznesu Kapitalizm korporacyjny Procesy globalizacji, relatywizm kulturowy, midzynarodowe standardy etyczne Rozdział II. Moralno wiata biznesu Cz III Wartoci i normy uwikłane w działalno biznesow i menedersk Rozdział I. Przedsibiorczo, dobrobyt, zaufanie Przedsibiorczo Dobrobyt warto. Ubóstwo antywarto Zaufanie Normy słu ce potrzebie zaufania Rozdział II. Godno, wolno Wolno Rozdział III. Odpowiedzialno. Społeczna odpowiedzialno biznesu. Sprawiedliwo. Zasada równoci a nierównoci społeczne i sprawiedliwo. Etyczny wymiar bezpieczestwa Społeczna odpowiedzialno biznesu Sprawiedliwo

2 Zasada równoci a nierównoci społeczne i sprawiedliwo Etyczny wymiar bezpieczestwa Rozdział IV. Etyczny wymiar pracy Etyczne aspekty pracy we współczesnym społeczestwie Cz IV Sfery działalnoci biznesowej istotne z etycznego punktu widzenia Rozdział I. Rynek jako czynnik organizujcy działalno biznesow Konkurencja Rozdział II. Konsumpcja konsumeryzm społeczestwo konsumpcji kultura konsumeryzmu Kultura konsumeryzmu Rozdział III. Marketing, reklama, etyczne standardy bada rynku Reklama Kodyfikacja zasad etycznych bada rynkowych i reklamy Cz V Etyka zawodowa, kodyfikacja etyki zawodowej Rozdział I. Zawód jako rola społeczna, etyka zawodowa Pojcie roli społecznej Konflikt ról Rola zawodowa Rola zawodowa mened er zawód mened er Etyka zawodowa a moralno zawodowa Kodyfikacja etyki zawodowej Rozdział II. Mened er jako zawód. Etyczny wymiar zawodu mened era Mened er zawód, rola, status Dominacja Przywództwo i przewodzenie. Mened er liderem? Władza Władza jako instrument zarzdzania Sylwetka osobowociowa a efektywno zarzdzania Style zarzdzania w perspektywie etycznej Obszary działalnoci mened era wra liwe z etycznego punktu widzenia Wartoci w procesach zarzdzania Rozdział III. Mened erowie jako ludzie organizacji Organizacje biznesowe jako organizacje biurokratyczne Charakterystyka współczesnych organizacji biznesowych, kapitalizm korporacyjny Kodyfikacja etyki zawodowej mened era Bibliografia

3 Wstp Zauwayłem, e wielkie zgryzoty s owocem naszej obłdnej chciwoci. Wolter Kto ku korzyciom czynem kadym zmierza, ten niezadowolenie wielu wzbudzi musi. Konfucjusz ( ) chciwo zgromadziwszy ju wielkie stosy bogactw, staje si coraz bardziej nienasycona, podobnie jak nieskoczenie ronie gwałtowno płomienia, im wiksze jest ródło ognia. Dla chciwych mało całego wiata. Seneka Od czasów najdawniejszych społeczestwom znane były takie zjawiska jak chciwo i korupcja. Współczenie jednak przybrały one na tyle du e rozmiary, e w społecznej percepcji jawi si jako zagra ajce porzdkowi społecznemu i gospodarczemu. Słuszno takiego ogldu rzeczywistoci potwierdza ma trwajcy obecnie wiatowy kryzys, którego przyczyny upatruje si w kryzysie zaufania nie tylko do instytucji finansowych, lecz tak e do wiata biznesu w ogóle. wiat biznesu, od dłu szego ju czasu, pozostaje pod narastajc presj opinii publicznej, domagajc si wikszej jego odpowiedzialnoci wobec innych aktorów ycia społecznego. Co wicej, społeczna odpowiedzialno biznesu stała si jedn z wa niejszych kwestii dyskursu publicznego. Nacisk wywierany na wiat biznesu, skłoni ma go do wypracowania kompromisu midzy partykularnym interesem zarzdzajcych biznesem i włacicieli a interesami innych grup społecznych. Erozja standardów etycznych w wiecie biznesu stała si faktem. Proces ten zachodzi w kontekcie szerszych zmian dokonujcych si we współczesnych społeczestwach. wiat biznesu, jak wiadomo, nie stanowi izolowanej enklawy, odpornej na procesy zachodzce zarówno w granicach poszczególnych społeczestw jak i w skali globalnej. Istotne zmiany nastpuj na rynku pracy, w sposobach zarzdzania firmami, roli pastwa w gospodarce jak i kulturze. Procesy te kształtuj zbiorowe i indywidualne priorytety (hierarchie wartoci), wyznaczajc drogi prowadzce do ich realizacji. Od owych priorytetów i metod dochodzenia do nich, uzale nione s losy nie tylko poszczególnych jednostek, lecz całych 5

4 grup społecznych. Pogłbianie si nierównoci społecznych, strukturalne bezrobocie, masowe migracje, ubóstwo, osłabienie wizi społecznych, spadek poziomu zaufania, osłabienie poczucia bezpieczestwa, to jedynie niektóre problemy, z którymi mamy do czynienia we współczesnych społeczestwach. Generowane s one w decydujcej mierze przez wspomniane procesy, zachodzce w szerszej skali, oraz decyzje podejmowane w wiecie biznesu. Zasadne jest zatem pytanie formułowane pod adresem wiata biznesu dotyczce tego, czy i na ile jest mo - liwe utrzymanie w mocy priorytetów techniczno-ekonomicznych (pragmatyczno-utylitarnych), przy jednoczesnym poszanowaniu okrelonych imperatywów etycznych. Czy zasady dyktowane racjonalnoci działania (efektywnoci, skutecznoci) pozostaj w nieuchronnym konflikcie z zasadami etycznymi. W literaturze przedmiotu nie ma jednoznacznej odpowiedzi na to pytanie. W niektórych pracach powiconych tym zagadnieniom prezentowana jest teza, zgodnie z któr poszanowanie zasad etycznych, uzasadniane jest wzgldami pragmatycznymi, co znajduje wyraz w twierdzeniu: etyczny biznes si opłaca. Podej- cie to wskazuje, e mamy do czynienia z prób instrumentalizacji zasad etycznych. W zwizku z tym, warto pyta o to, czy ma to oznacza, e w sytuacji, w której poszanowanie zasad etycznych nie bdzie si opłaca, ustan wszelkie opory przed powszechnym ich naruszaniem. Wspomnianej erozji standardów etycznych w biznesie próbuje si zaradzi przez tworzenie kodeksów etycznych firm i zawodów zwizanych ze wiatem biznesu. Główny problem zawiera si jednak w tym, jak rol przypisuje si kodeksom i jakie s, nie tylko deklarowane, lecz rzeczywiste ich cele. Czy maj one chroni przed wystpowaniem działa naruszajcych zasady etyczne, czy te maj stanowi swoistego rodzaju ozdobniki, wykorzystywane w strategii budowania okrelonego wizerunku korporacji i grupy zawodowej. Zarówno zasadno tworzenia kodeksów, jak i to, czy kodeksy skutecznie zabezpieczaj przed nieetycznymi praktykami stanowi przedmiot sporów toczonych wród etyków. Preferowany przez ostatnie dekady model funkcjonowania gospodarki poddawany jest obecnie krytyce. W przekonaniu wielu badaczy sprzyja on osłabieniu jej aksjologicznych fundamentów. Zasadnicze pytanie dotyczy tego, czy korekty tego modelu, przy nie dajcych si powstrzyma procesach globalizacji, umo - liwi odbudow aksjologicznych podstaw gospodarki, zapewniajc niezbdn, a trudn do osignicia, równowag midzy zasadami pragmatycznoutylitarnymi i etycznymi. Czy dowiadczany obecnie w skali wiatowej kryzys skłoni wiat biznesu do zmiany preferowanych dotychczas filozofii działania? Rozwa ajc przedstawione problemy, warto przypomnie, e dwóch wybitnych uczonych, a mianowicie twórca klasycznej ekonomii Adam Smith oraz znany dwudziestowieczny ekonomista Friedrich Hayek, było zgodnych w tym, e gospodarka kapitalistyczna pozbawiona zasad moralnych nie mo e właciwie funkcjonowa. Oznacza to, e ludzie w swoich działaniach musz si kierowa 6

5 nie tylko regułami prawnymi, lecz tak e zasadami etycznymi. Zgoła inn kwesti jest to, czy owe zasady etyczne maj przyj posta skodyfikowan. We współczesnym kapitalizmie, okrelanym mianem kapitalizmu korporacyjnego, etyczny wymiar działalnoci biznesowej zyskał na znaczeniu, z kilku powodów. Transnarodowe korporacje, stanowice trzon współczesnej gospodarki, działaj pod siln presj maksymalizowania korzyci w krótkim czasie. Skala oraz konsekwencje ich działa przekraczaj granice pastw narodowych i kontynentów, zagra ajc dobru nie tylko jednostek, lecz całych grup społecznych. Nie bez znaczenia jest równie to, e na tym etapie rozwoju kapitalizmu decydujca rola przypada grupie zawodowej mened erów. Kondycja moralna zarzdzajcych biznesem, a tak e wywierana na nich presja przez akcjonariuszy oraz interesy samych mened erów maj rozstrzygajce znaczenie w procesach decyzyjnych dotyczcych wyboru nie tylko strategii, ale przede wszystkim metod działania. Kluczowym problemem stanowicym przedmiot zainteresowania etyki biznesu staje si wic próba udzielenia odpowiedzi na pytanie o mo liwo wypracowania kompromisu midzy d eniem do realizacji wartoci pragmatycznoutylitarnych a wartociami etycznymi. Z tego te powodu moralno wiata biznesu coraz czciej staje si przedmiotem debaty publicznej. Wzrost zainteresowania moralnoci tej grupy społecznej wi e si z jednej strony z upublicznionymi przypadkami narusze norm moralnych, z drugiej z procesami zmian moralnoci współczesnych społeczestw. Wiele analiz wskazuje na to, e mamy do czynienia z sytuacj, w której we współczesnych społeczestwach coraz wyraniej zaznacza si odchodzenie od orientacji normatywnej na rzecz orientacji sytuacyjnej. Obserwowany kryzys moralnoci manifestuje si przede wszystkim w nadrzdnoci wartoci utylitarno-pragmatycznych i prakseologicznych (instrumentalnych) nad wartociami etycznymi. Konstatacja Jacka Hołówki, e Władza pienidza rozszerzała si i niszczyła moralno. ( ). Wszystko mo na było kupi, wszystko miało swoj cen. Bogactwo było miar wszystkich społecznych wartoci odnoszca si do Grecji epoki klasycznej, w pełni stosuje si do współczesnoci. Dbało wyłcznie o interes własny, kosztem interesu innych nie ró ni współczesnych społeczestw od minionych. Czy miałoby to wskazywa, e chciwo stanowi immanentn cech rodzaju ludzkiego? Faktem bezspornym jest natomiast to, e orientacje moralne współczesnych społeczestw budz zaniepokojenie nie tylko moralistów, lecz równie przedstawicieli wiata nauki. Uwaga etyków, socjologów moralnoci, i coraz czciej ekonomistów, skierowana jest na etyczny wymiar ycia publicznego. W przekonaniu filozofa Rogera Scrutona, yjemy w warunkach totalitarnego liberalizmu. Wielu innych badaczy i komentatorów ycia społecznego podziela pogld, e yjemy w czasach postpujcej deregulacji, w których zakwestionowana została władza koniecznoci społecznych, wyznaczanych przez zasady moralne. 7

6 Zainteresowanie kondycj moraln wiata biznesu, podobnie jak wiata polityki, nale y tłumaczy tym, e te dwa obszary działa zorientowane s na wartoci pragmatyczno-utylitarne. Dla ludzi zaanga owanych w biznes i polityk jak i tych, którzy s jej obserwatorami, obie sfery działa jawi si jako wyjtkowe, z uwagi na to, e osiganie sukcesu w tych dziedzinach nieodłcznie ma si zwiza z pogwałceniem norm moralnych. Konflikt midzy wartociami instrumentalnymi i moralnymi postrzegany jest jako immanentny. Ten punkt widzenia jest szczególnie bliski wyznawcom pogldów Nicolo Machiavellego, przedstawionych w jego dziele zatytułowanym Ksi. Zwolennicy pogldów Florentyczyka uznaj, e czynienie rzeczy słusznych nie tylko w polityce, lecz tak e biznesie wymaga niekiedy odstpienia od obowizujcych powszechnie zasad. Trudno jest polemizowa z przekonaniem cytowanego wczeniej filozofa, Jacka Hołówki, e w działalno biznesow nieuchronnie wpisany jest podstp, zwodzenie, wprowadzanie w błd, dodajmy tak e manipulacja. Ludzie anga ujcy si w ten typ działalnoci nierzadko reprezentuj przekonanie, e osiganie sukcesu w biznesie wi e si ze zdolnoci lekcewa enia dobra innych. W wiecie polityki i biznesu zakorzenione jest przewiadczenie, e w obu tych sferach łatwo jest pobrudzi sobie rce ; co wicej, czsto jest to uzasadnione. Podzielany jest tak e pogld, e nie ma takich zasad, którym przysługuje status powszechnie obowizujcych. Ich obowizywanie bd nieobowizywanie ma charakter sytuacyjny; s wic takie sytuacje, które wymagaj odstpienia od pewnych zasad, i takie w których zachowuj moc. Obowizywanie/nieobowizywanie zasad moralnych uzale nione jest te od roli, w jakiej jednostka działa. W wiecie biznesu, zdominowanym przez wartoci pragmatyczne, nie pozostawia si wiele miejsca na kwestie etyczne, a po dan przez wiat biznesu powcigliwo w formułowaniu sdów moralnych, odnoszcych do tego wiata, mo na interpretowa jako restytucj sformułowanej pod koniec lat 60. XX w. zasady nikt nikogo nie sdzi. Przedstawiana praca podejmuje problemy zwizane z etycznym wymiarem działalnoci biznesowej i mened erskiej. Poruszane w niej kwestie mieszcz si w szerokim spektrum zagadnie sytuujcych si w polu aktywnoci zawodowej zarzdzajcych. Prezentowane uwagi wi si z pytaniem czy uchylenie obowizywania norm moralnych, które s wi ce dla podmiotów działajcych w innych sferach, zachowuj swoj wa no tak e w odniesieniu do działalnoci biznesowej. Zatem, czy słuszne jest, a nawet uzasadnione, by wspomniane wzgldy pragmatyczne mogły usprawiedliwia ich uchylenie, a tak e czy ustalanie standardów etycznych dla wiata biznesu w postaci kodyfikacji etyki, jest wystarczajce do tego, aby zapobiega patologicznym, z etycznego punktu widzenia, zjawiskom. Istnienie wtpliwoci w tym zakresie wydaje si uzasadnione w wietle wyników prowadzonych bada i kolejnych doniesie o coraz to nowych nadu yciach, których dopuszczaj si kolejne zarzdy organizacji bizne- 8

7 sowych. Warto tak e uwzgldni to, e moda, jak twierdz niektórzy, na przyjmowanie kodeksów etycznych ma miejsce w sytuacji wyranego osłabienia uznawanych dotd wzorców powinnociowych i reguł wyznaczajcych społecznie akceptowane sposoby działa, kształtujcych społeczne relacje. Praca składa si z piciu czci. Cz pierwsza zawiera omówienie podstawowych kategorii pojciowych wykorzystywanych w analizach aksjonormatywnego wymiaru ycia społecznego. Cz druga koncentruje si na analizie wartoci i norm istotnych w działalnoci gospodarczej i mened erskiej. Cz trzecia zawiera omówienie, tych domen działalnoci mened erskiej, które mo na uzna za szczególnie istotne z etycznego punktu widzenia. W czci czwartej zostały omówione obszary działalnoci mened erów majce szczególne znaczenie z etycznego punktu widzenia. Cz pita powicona jest prezentacji wybranych aspektów etyki zawodowej mened erów. 9