Wiktymizacja wtórna. Maciej Bobrowicz. Prezes Krajowej Rady Radców Prawnych

Transkrypt

1 Artykuł Wiktymizacja wtórna w: Wiktymizacja wtórna, Geneza, istota i rola w przekształcaniu polityki traktowania ofiar przestępstw, pod red. Lidii Mazowieckiej, wyd. Wolters Kluwer business, Warszawa Wiktymizacja wtórna Maciej Bobrowicz Prezes Krajowej Rady Radców Prawnych Wiktymizacja wtórna jest niezwykle niebezpiecznym zjawiskiem, które najprościej można zdefiniować jako doznanie powtórnej nieuzasadnionej szkody w skutek reakcji najbliższego otoczenia. Należy zaznaczyć, że organy ścigania i wymiar sprawiedliwości mogą także w sposób niezamierzony krzywdzić ofiarę w sposób wtórny. Jedna z najważniejszych cech tego procesu jest fakt, że ofiary o wiele bardziej odczuwają skutki wiktymizacji wtórnej niż pierwotnej. Jest to związane z czynnikami natury psychologicznej takimi jak: poczucie zagrożenia, alienacji społecznej, nieuzasadnionej krzywdy, presji otoczenia bliskiego (rodzina, grupa zawodowa, rówieśnicza) oraz dalszego (media, wymiar sprawiedliwości, organy porządkowe, społeczeństwo lokalne). 1

2 Witymizacja wtórna jest zjawiskiem, które jest w dalszym ciągu niedoceniane w naszym kraju. W ciągu ostatniego okresu pojawiły się jednak opinie oraz inicjatywy, które podkreślają wagę zwalczania lub skutecznego ograniczania wityzmiacji wtórnej. Spośród wielu sposobów stosowanych na świecie mających na celu wyeliminowanie jej skutków dla obywatela jednym z najciekawszych jest mediacja. Mediacja (od łac. mediare być w środku) w sprawach cywilnych została wprowadzona do polskiego systemu prawnego w lipcu 2005 roku nowelą ustawy Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (mediacja w sprawach karnych została wprowadzona kodyfikacjami z roku 1997, które zaczęły obowiązywać 1 września 1998r.). Jej pojawienie się w polskiej procedurze karnej jest związane z poważna analizą pozytywnych skutków zawartych w idei tzw. sprawiedliwości naprawczej (restorative justice). Jest ona przeciwstawna modelowi sprawiedliwości retrybutywnej (represyjnej), nastawionej przede wszystkim na ukaranie sprawcy przestępstwa. Warto przytoczyć dane odnośnie ilości spraw kierowanych do mediacji. W sprawach gospodarczych było ich w: W sprawach rodzinnych: W pierwszej połowie 2010r

3 W sprawach cywilnych (razem sądy rejonowe i okręgowe. Z tego niewielka ilość w postępowaniach poza sądowych średnio w roku mediacji): W pierwszej połowie 2010r W sprawach karnych: W pierwszej połowie 2010r Dla porównania warto podać, że tylko w pierwszym półroczu 2010 roku do sądów wpłynęło przeszło 6, 4 miliona spraw!. 3

4 Można zatem postawić tezę, iż w Polsce mediacja, jako element zastępujący postępowanie przed sądami powszechnymi, jest w dalszym ciągu stosowana niezwykle rzadko. Wielu badaczy zjawiska zastanawia się, który z rodzajów mediacji jest najskuteczniejszy w procesie niwelowania witymizacji wtórnej. Zdaniem autora jest to jednak dyskusja pozbawiona większego sensu gdyż pozytywna rola mediatora, jak i zalety samej mediacji są doskonale dostrzegalne w każdej jej formie: rodzinnej, karnej, cywilnej czy też gospodarczej. W wszystkich bowiem wymienionych przypadkach może dojść do kolejnego pokrzywdzenia ofiary (pokrzywdzonego przestępstwem). Oczywiście można postawić tezę, że najczęściej mamy z tym zjawiskiem do czynienia w sprawach karnych i rodzinnych. Jednak jest to kwestia wskaźników nienormatywnych takich jak: psychiczny i fizyczny ból odczuwany przez ofiarę czy też wymierna (niefinansowa) skala wyrządzonej szkody. Zalety mediacji Pokrzywdzony jest podmiotem konfliktu, gospodarzem postępowania oraz partnerem w rozmowie, Pokrzywdzony czuje się szanowany i nikt nie narusza poczucia jego godności; jego godność, jako uczestnika mediacji zostaje uszanowana przez tzw. Aktywne słuchanie, Pokrzywdzony najlepiej rozumie jaką postać powinno przyjąć rozwiązanie jego problemu, Pokrzywdzony może: swobodnie rozmawiać o konflikcie, uzyskać ważne informacje o pobudkach i motywach, jakimi kierował się sprawca, odreagować emocje wywołane przestępstwem, uświadomić sprawcy szkodę i rozmiar krzywdy, której doznał, poczuć moralną i psychiczną satysfakcję z aktywnego udziału w mediacji, pozbyć się obaw i lęku przed przestępczością w przyszłości, Pokrzywdzony może decydować o satysfakcjonującej go formie zadośćuczynienia oraz uzyskać zadośćuczynienie materialne i moralne A przede wszystkim pokrzywdzony jest chroniony przed wtórną wiktymizacją. 4

5 Warto zatem wskazać kilka fundamentalnych wniosków, które winny określić najważniejsze działania w bliskiej perspektywie, które winny się przyczynić do poprawy stanu mediacji w Polsce. Tym samym do ograniczenia przez te formę pozasądowego rozstrzygania sporów zjawiska wiktymizacji wtórnej. Przede wszystkim jest to: 1. Szkolenia sędziów z zasad mediacji, 2. Wprowadzenie ustawowego Obowiązku informowania stron o mediacji, 3. Wydzielenie w sądach odpowiednich pomieszczeń, w których można by było przeprowadzać mediację co miałoby korzystny wpływ na jej autorytet formalny wśród obywateli. 4. Popularyzacja mediacji poprzez działalność PR i marketing społeczny, 5. Wprowadzenie do programu nauczania w szkołach średnich informacji o mediacji. Oczywiście mediacja jest tylko jednym z elementów, który należy rozwijać, by skutecznie eliminować witymizację wtórną. Bez wątpienia jest ona na tym polu skuteczna czego dowiodły doświadczenia państw europejskich np. Niemiec, Wielkiej Brytanii czy też Holandii. Co ważne większość uczestników debaty publicznej opisującej witymizację wtórną to reprezentanci wymiaru sprawiedliwości, którzy skupiają się w swych ważnych i istotnych analizach na elementach związanych w zasadzie tylko z postępowaniem sądowym lub działaniem organów ścigania. Mediacja jest w nich często pomijana. A szkoda gdyż jest to skuteczny, niedrogi oraz nieskomplikowany sposób na ograniczenie skutków opisywanego zjawiska dla wielu tysięcy obywateli naszego kraju. 5