Konferencja podsumowująca wyniki badao. Kaliski rynek pracy szanse i zagrożenia

Transkrypt

1 Konferencja podsumowująca wyniki badao Kaliski rynek pracy szanse i zagrożenia Kalisz,

2 Spis treści Wprowadzenie... 3 Problematyka badawcza... 5 Metodologia przeprowadzonych badao... 7 Zadania badawcze... 7 Metody i techniki badawcze... 9 Metody doboru i wielkości prób Podsumowanie i wnioski ogólne Polityka rynku pracy Polityka edukacyjna Główne problemy lokalnego rynku pracy Inwestycje w kapitał ludzki Dezorganizacja organizacji

3 Wprowadzenie Trwały i dynamiczny rozwój gospodarczy w kraju takim jak Polska jest warunkiem niezbędnym do utrzymania konkurencyjnej pozycji zarówno wewnątrz Wspólnoty Europejskiej, jak i na rynkach międzynarodowych. Im lepiej zatem wykorzystywane są posiadane zasoby (kapitały), tym wyższy wzrost gospodarczy, a co za tym idzie szybszy gospodarczy rozwój. Jako długofalowy proces zmian zachodzących w sferze ekonomicznej rozwój gospodarczy dotyczy również przemian jakościowych, w tym zmian społecznych, świadomościowych, kulturowych wśród mieszkaoców danego obszaru, którzy są podstawowymi zawodnikami w grze rynkowej. Wyniki w grze w znacznej mierze uzależnione są od jakości zawodników. Oczywiście poza zawodnikami (kapitałem ludzkim, kulturowym) w grze o lepszą pozycję gospodarczą istotną rolę odgrywają również inne zasoby/kapitały 1 : warunki naturalne: lokalizacja, złoża surowców, klimat; warunki infrastrukturalne: budynki, szlaki komunikacyjne, łącza telekomunikacyjne; kapitał instytucjonalny: prawna ochrona własności materialnej i niematerialnej, sprawnośd administracji, sprawnośd podmiotów gospodarczych ; zasoby wiedzy: patenty, zaplecze naukowe, eksperckie. Podjęta w ramach Projektu pt. Kaliski rynek pracy szanse i zagrożenia problematyka dotyczy tylko niektórych z wymienionych kapitałów: ludzkiego, kulturowego i instytucjonalnego. Są to jednocześnie jedyne obszary, które wchodzą w zakres kompetencyjny podmiotów odpowiedzialnych za formułowanie i wdrażanie polityki rynku pracy. Praca jest podstawą funkcjonowania gospodarki. Jej typ, warunki czy posiadanie lub nieposiadanie ma też wpływ na społeczne funkcjonowanie każdej jednostki. Jest nie tylko źródłem dochodu, ale także okazją do nabywania i wykorzystywania własnych umiejętności i zdolności. Przynosi urozmaicenie, nawet jeśli jest dośd monotonna, gdyż umożliwia często oderwanie od innych zajęd. Przyczynia się, a czasem wymusza lepszą organizację czasu. Umożliwia poszerzanie i rozwój zindywidualizowanego kapitału społecznego każdego człowieka. Wreszcie daje poczucie własnej wartości i tożsamości 2. Powstanie i realizowanie polityki rynku pracy wynika jednak w głównej mierze ze zjawiska bezrobocia, a także niedopasowania kwalifikacji mieszkaoców lokalnego rynku pracy do potrzeb kadrowych lokalnych pracodawców. 1 Zob. Czynniki rozwoju gospodarczego, Jacenty Siewierski; w: Socjologia gospodarki [red.] Juliusz Gardawski, Leszek Gilejko, Jacenty Siewierski, Rafał Towalski, Difin, Warszawa 2008, s Socjologia, Anthony Giddens, PWN 2006, s

4 W ramach realizacji Projektu pt. Kaliski rynek pracy szanse i zagrożenia, współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki (Priorytet VI Rynek pracy otwarty dla wszystkich, Działanie 6.1 Poprawa dostępu do zatrudnienia oraz wspieranie aktywności zawodowej w regionie, Poddziałanie Wsparcie powiatowych i wojewódzkich urzędów pracy w realizacji zadao na rzecz aktywizacji zawodowej osób bezrobotnych w regionie) przeprowadzono szereg działao o charakterze badawczym, na które złożyły się m.in. bezpośrednie wywiady kwestionariuszowe z mieszkaocami i pracodawcami Kalisza i powiatu kaliskiego, indywidualne wywiady pogłębione z przedsiębiorcami, przedstawicielami lokalnych i regionalnych organizacji pracodawców, związków zawodowych oraz organizacji pozarządowych, przedstawicielami instytucji rynku pracy i władz lokalnych, a także zogniskowane wywiady grupowe z pracodawcami. Ponadto w zakres zadao badawczych weszły także studium przypadku polityki rynku pracy na terenie Kalisza i powiatu kaliskiego oraz analizy danych zastanych, których przedmiotem były m.in. analiza ofert pracy w portalach internetowych i prasie regionalnej, analiza oferty edukacyjnej i szkoleniowej oraz prognozowana sytuacja na rynku pracy. Wyniki przeprowadzonych badao pozwoliły na sformułowanie wniosków, które mogą pozwolid dopasowad funkcjonowanie podmiotów życia gospodarczego na terenie Kalisza i powiatu kaliskiego tak, aby odpowiednio wykorzystad lokalne zasoby i kapitały na rzecz rozwoju gospodarczego, a co za tym idzie polepszenia bytu mieszkaoców rzeczonych powiatów. 4

5 Problematyka badawcza Celem głównym projektu była poprawa sytuacji na rynku pracy powiatu kaliskiego, dzięki opracowaniu kompleksowej diagnozy rynku pracy powiatu kaliskiego i obszarów z nim bezpośrednio związanych oraz przygotowanie rekomendacji koniecznych do wdrożenia działao w roku Diagnoza rynku pracy powiatu kaliskiego w szczególnym stopniu dotyczy także sytuacji na rynku pracy poszczególnych kategorii społecznych (w tym w szczególności kategorii zagrożonych wykluczeniem społecznym na rynku pracy: kobiet, długotrwale bezrobotnych, niepełnosprawnych, absolwentów). Głównemu celowi projektu przyporządkowane zostały także cele szczegółowe, tj.: - analiza kierunków kształcenia w odniesieniu do zapotrzebowania zgłaszanego przez pracodawców oraz wyników badania zawodów nadwyżkowych i deficytowych, - diagnoza sytuacji na kaliskim rynku pracy i w obszarze pomocy społecznej, - analiza barier w dostępie do oferty szkoleniowej i do ofert pracy, - sytuacja poszczególnych grup społecznych, w tym tzw. grup zagrożonych wykluczeniem społecznym (kobiety, długotrwale bezrobotni, osoby niepełnosprawne), - poprawa sytuacji w/w grup w okresie 1 roku od wdrożenia rekomendacji, - opracowanie rekomendacji do wdrożenia przez instytucje systemu rynku pracy, edukacji i pomocy społecznej oraz JST, - promocja wyników badania poprzez publikację raportu, stronę internetową oraz konferencję podsumowującą. Aby osiągnąd główny cel projektu oraz cele szczegółowe opracowane zostały główne problemy (zagadnienia) badawcze: I. Jak przedstawia się sytuacja gospodarcza oraz demograficzna Kalisza i powiatu kaliskiego? II. Jak przedstawiają się zmiany w strukturze gospodarczej regionu w ostatnich latach? III. Jak przedstawia się popyt na pracę w Kaliszu i powiecie kaliskim? IV. Jak przedstawia się stopieo rotacji pracowników w firmach? V. Jak przedstawia się sytuacja w odniesieniu do wynagrodzeo i świadczeo w firmach funkcjonujących na terenie Kalisza i powiatu kaliskiego? VI. Jak przedstawia się ocena sytuacji na rynku pracy przez pracodawców i pracowników, oczekiwania płacowe oraz postawy wobec kształcenia i zmiany kwalifikacji zawodowych wśród mieszkaoców Kalisza i powiatu kaliskiego? VII. VIII. Jak kształtuje się polityka rynku pracy w Kaliszu i powiecie kaliskim? Jak przedstawia się aktualna oferta edukacyjna i szkoleniowa w Kaliszu i powiecie kaliskim? 5

6 IX. Jak przedstawia się sytuacja na rynku pracy osób zagrożonych wykluczeniem społecznym (kobiet, długotrwale bezrobotnych, niepełnosprawnych, absolwentów) oraz ich ocena sytuacji na lokalnym rynku pracy? W celu uzyskania odpowiedzi na postawione problemy badawcze poddano je dalszemu uszczegółowieniu poprzez przyporządkowanie zmiennych i wskaźników, a tym samym opracowanie listy poszukiwanych informacji. 6

7 Metodologia przeprowadzonych badań W celu uzyskania wiarygodnych wyników przeprowadzonych badao oraz udzielenia pełnej odpowiedzi na postawione pytania badawcze i weryfikacji hipotez, niezbędne było przeprowadzenie wieloetapowego badania i połączenie w analizie różnorodnych rodzajów danych oraz kilku metod badawczych, tzn. zastosowanie triangulacji 3 rozumianej jako zwielokrotnienie: metod i technik badawczych (triangulacja metodologiczna) polegająca na kontrolowaniu spójności wniosków formułowanych przy wykorzystaniu różnych metod gromadzenia danych, źródeł informacji (triangulacja źródeł informacji) polegająca na zwielokrotnieniu źródeł informacji w ramach tej samej metody ich gromadzenia, perspektyw badawczych osób realizujących badanie (triangulacja analityczna) związaną ze zwiększeniem liczby osób analizujących wnioski z badao. Podejście takie pozwoliło na uchwycenie różnych aspektów badanego przedmiotu, np. udzielenie odpowiedzi na pytania o skalę zjawisk (dzięki zastosowaniu metod ilościowych) oraz głębsze zrozumienie specyfiki problemów (dzięki zastosowaniu metod jakościowych). Umożliwiło również wykorzystanie mocnych stron każdej metody, przy wzajemnej neutralizacji ich słabości. Zadania badawcze Na procedurę badawczą składało się kilka etapów, które zostały ustrukturyzowane w ramach wydzielonych zadao badawczych. Schemat zadao badawczych został przedstawiony w poniższej tabeli: Lp Zadania badawcze I. OPRACOWANIE TRYBU (SZCZEGÓŁOWEJ METODOLOGII) PRAC BADAWCZYCH. OPRACOWANIE NARZĘDZI BADAWCZYCH, DOBÓR PRÓB, SZKOLENIA ANKIETERÓW, itd. II. ANALIZA ŹRÓDEŁ ZASTANYCH Analiza ofert pracy w portalach internetowych, dotyczących rynku pracy w aglomeracji kaliskiej (diagnoza zawodów popytowych i deficytowych, poszukiwani pracownicy, konfrontacja ofert pracy z kierunkami studiów/ofertą edukacyjną szkół ponadgimnazjalnych, porównanie z ofertami pracy w prasie i PUP) Analiza ofert pracy w prasie regionalnej (diagnoza zawodów deficytowych, poszukiwani pracownicy, konfrontacja ofert pracy z kierunkami studiów/ofertą edukacyjną szkół ponadgimnazjalnych, porównanie z ofertami w Internecie) 3 Fałszywa sprzecznośd: metodologia jakościowa czy ilościowa? M. Jasioski, M. Kowalski, *w.:+ Ewaluacja expost. Teoria i praktyka badawcza, pod. red. Agnieszki Haber, Warszawa 2007, s

8 Analiza oferty edukacyjnej i szkoleniowej na terenie Kalisza i powiatu kaliskiego (uczniowie i 3. absolwenci z podziałem na kierunki/zawody oraz typy szkół, szkoły wg typów, oferty szkoleniowe instytucji rynku pracy, szkolenia prowadzone przez PUP) Analiza porównawcza i ekonometryczna rynku pracy Kalisza i powiatu kaliskiego - trendy na rynku pracy, zapotrzebowanie na pracowników w określonych branżach, porównanie z innymi rynkami pracy w Polsce, analiza badao dotyczących rynku pracy, struktura bezrobocia (z podziałem na: płed, wiek, wykształcenie, długośd pozostawania bez pracy, staż pracy, porównanie z innymi aglomeracjami w Polsce), stopa bezrobocia, dynamika bezrobocia, rynek pracy w ramach określonych sektorów, branż, 4. liczba podmiotów gospodarczych w aglomeracji kaliskiej (z podziałem na: sektor własności, sekcje PKD, wielkośd, uwzględnienie spółek z udziałem kapitału zagranicznego). Liczba osób pracujących (w gospodarce narodowej), liczba osób pracujących w przedsiębiorstwach (w tym - w średnich przedsiębiorstwach), liczba pracujących w głównym miejscu pracy, aktywnośd ekonomiczna ludności. Analiza danych demograficznych. Sytuacja gospodarcza oraz kształtowanie się relacji edukacja-rynek pracy. Analiza prognostyczna rynku pracy Kalisza i powiatu kaliskiego z uwzględnieniem tzw. salda 5. migracyjnego III. BADANIA JAKOŚCIOWE Indywidualne wywiady pogłębione (IDI) z przedsiębiorcami reprezentującymi zróżnicowane branże i wielkości przedsiębiorstw (50 IDI). Określenie profilu pracowników, na jakich przewiduje się wzrost zapotrzebowania. Plany, co do zatrudnienia nowych pracowników w firmach. Wymagania, co do nowych pracowników. Zawody 6. deficytowe i nadwyżkowe. Zwolnieni w ostatnim roku pracownicy. Pracownicy, którzy odeszli w ostatnim roku. Określenie częstotliwości zwolnieo pracowników. Określenie częstotliwości odejśd pracowników na własne życzenie. Przyczyny ewentualnej częstej rotacji pracowników w firmach usługowych. Określenie proporcji pomiędzy zwalnianymi pracownikami, a pracownikami, którzy na własne życzenie zmieniają miejsce pracy. Indywidualne wywiady pogłębione (IDI) z przedstawicielami lokalnych i regionalnych organizacji pracodawców, związków zawodowych oraz organizacji pozarządowych (15 IDI). 7. Określenie profilu pracowników, na jakich przewiduje się wzrost zapotrzebowania. Zawody deficytowe i nadwyżkowe. Ocena sytuacji na rynku pracy i dopasowania oferty edukacyjnej do potrzeb pracodawców. Indywidualne wywiady pogłębione (IDI) z przedstawicielami instytucji rynku pracy i władz lokalnych (przedstawiciele Urzędów Pracy, Ochotniczych Hufców Pracy, instytucji dialogu społecznego, agencji 8. zatrudnienia, instytucji szkoleniowych oraz władz gmin i powiatów). ( IDI) Trendy i aktualna sytuacja na rynku pracy. Polityka zapobiegania bezrobociu oraz dostosowanie oferty edukacyjnej do potrzeb rynku pracy. Zogniskowane wywiady grupowe z pracodawcami (FGI) reprezentującymi zróżnicowane branże i wielkości przedsiębiorstw (2 FGI). Określenie profilu pracowników, na jakich przewiduje się wzrost zapotrzebowania. Plany, co do zatrudnienia nowych pracowników w firmach. Wymagania, co do 9. nowych pracowników. Zawody deficytowe i nadwyżkowe. Określenie częstotliwości zwolnieo pracowników. Określenie częstotliwości odejśd pracowników na własne życzenie. Przyczyny ewentualnej częstej rotacji pracowników w firmach usługowych. Studium przypadku polityki rynku pracy na terenie Kalisza i powiatu kaliskiego. Polityka zapobiegania 10. bezrobociu oraz dostosowanie oferty edukacyjnej do potrzeb rynku pracy. IV. BADANIA ILOŚCIOWE 11. Wywiady kwestionariuszowe z pracodawcami reprezentującymi zróżnicowane branże i wielkości 8

9 przedsiębiorstw (1200). Określenie profilu pracowników, na jakich przewiduje się wzrost zapotrzebowania. Zawody deficytowe. Plany, co do zatrudnienia nowych pracowników w firmach. Wymagania, co do nowych pracowników. Zawody deficytowe i nadwyżkowe. Zwolnieni w ostatnim roku pracownicy. Pracownicy, którzy odeszli w ostatnim roku. Określenie częstotliwości zwolnieo pracowników. Określenie częstotliwości odejśd pracowników na własne życzenie. Przyczyny ewentualnej częstej rotacji pracowników w firmach usługowych. Określenie proporcji pomiędzy zwalnianymi pracownikami, a pracownikami, którzy na własne życzenie zmieniają miejsce pracy. Widełki wynagrodzenia za pracę na określonych stanowiskach. Dodatkowe świadczenia stosowane przez pracodawców. Bezpośrednie wywiady kwestionariuszowe z mieszkaocami Kalisza i powiatu kaliskiego (5000). Ocena sytuacji na lokalnym rynku pracy. Ocena umiejętności i kwalifikacji mieszkaoców. Oczekiwania płacowe. Postawy i oczekiwania wobec pracodawców, zmiany kwalifikacji, kształcenia ustawicznego. V. WNIOSKI I REKOMENDACJE Praca analityczna ukierunkowana na wypracowanie rekomendacji w oparciu o literaturę przedmiotu oraz dane zastane. Analiza wyników badao empirycznych w oparciu o badania własne oraz reinterpretacja innych badao. Opracowanie raportów cząstkowych i koocowego. Metody i techniki badawcze W ramach badao, oprócz metod jakościowych i ilościowych wykorzystane zostały także źródła zastane takie, jak dane statystyczne czy też literatura przedmiotu, które posłużyły do sporządzenia analizy zmian na rynku pracy. Przeprowadzona została także analiza porównawcza sytuacji na rynku pracy w Polsce i krajach, które odczuły wcześniej efekty przystąpienia do Unii Europejskiej. Analiza ta objęła obecny kształt rynku pracy oraz przeobrażenia na tym rynku w wybranych krajach europejskich, będących w bardziej zaawansowanym stadium rozwoju ekonomicznego niż Polska. Analiza została przeprowadzona na podstawie sprawozdawczości statystycznej, empirycznych badao socjologicznych i ekonomicznych oraz wybranych średniookresowych prognoz zatrudnienia. W poniższej tabeli przedstawione zostały poszczególne zagadnienia badawcze wraz z przyporządkowanymi metodami i technikami, dzięki zastosowaniu których możliwe było pozyskanie poszukiwanych informacji, zmiennych i wskaźników: Lp. Problemy i zagadnienia badawcze Metody i techniki badawcze 4 Sytuacja gospodarcza Kalisza i powiatu kaliskiego. Podstawowe dane demograficzne 1. Dane demograficzne mieszkaoców aglomeracji kaliskiej DS 2. Stopa bezrobocia w aglomeracji kaliskiej. DS 3. Trudności i zagrożenia związane z bezrobociem DS, IDI, FGI 4. Struktura bezrobocia w aglomeracji kaliskiej. DS 4 DS analiza danych zastanych, IDI indywidualny wywiad pogłębiony, FGI zogniskowany wywiad grupowy, WK wywiady kwestionariuszowe, SP studium przypadku, 9

10 5. Terytorialne zróżnicowanie bezrobocia DS 6. Liczba i odsetek osób pracujących (w gospodarce narodowej) DS 7. Liczba i odsetek osób pracujących w przedsiębiorstwach (w tym - w średnich przedsiębiorstwach) DS 8. Liczba pracujących w głównym miejscu pracy DS 9. Aktywnośd ekonomiczna ludności DS 10. Wynagrodzenia DS, IDI, FGI, WK Zmiany w strukturze gospodarczej regionu Liczba podmiotów gospodarczych w aglomeracji kaliskiej według 11. rejestru REGON (w tym nowo zarejestrowane i wyrejestrowane z DS rejestru REGON) 12. Zmiany w poziomie wykształcenia ludności DS 13. Migracje ludności w świetle m. in. Narodowego Spisu Powszechnego i danych GUS DS 14. Struktura gospodarcza regionu i jej zmiany DS 15. Majątek trwały. Inwestycje DS 16. Procesy innowacyjne w gospodarce regionu DS, FGI, IDI, WK Popyt na pracę 17. Plany, co do zatrudnienia nowych pracowników FGI, IDI, WK 18. Powody zatrudnienia nowych pracowników FGI, IDI, WK 19. Wymagania, co do nowych pracowników FGI, IDI, WK 20. Zawody deficytowe i nadwyżkowe DS, FGI, IDI, WK 21. Trudności w znalezieniu osób spełniających wymagane kwalifikacje DS, FGI, IDI, WK 22. Współpraca z instytucjami rynku pracy DS, FGI, IDI, WK 23. Sposoby poszukiwania nowych pracowników DS, FGI, IDI, WK Stopieo rotacji pracowników w firmach 24. Zwolnieni w ostatnim roku pracownicy, 3 latach FGI, IDI, WK 25. Pracownicy, którzy odeszli w ostatnim roku FGI, IDI, WK 26. Określenie częstotliwości zwolnieo pracowników FGI, IDI, WK 27. Określenie częstotliwości odejśd pracowników na własne życzenie FGI, IDI, WK 28. Przyczyny ewentualnej częstej rotacji pracowników w firmach usługowych FGI, IDI, WK 29. Określenie proporcji pomiędzy zwalnianymi pracownikami, a pracownikami, którzy na własne życzenie zmieniają miejsce pracy FGI, IDI, WK Wynagrodzenia i świadczenia 30. Widełki wynagrodzenia za pracę na określonych stanowiskach DS, FGI, IDI, WK 31. Dodatkowe świadczenia stosowane przez pracodawców DS, FGI, IDI, WK 32. Częstotliwośd udzielania dodatkowych świadczeo DS, FGI, IDI, WK 33. Powody udzielania dodatkowych świadczeo DS, FGI, IDI, WK 34. Planowane wynagrodzenie dla nowych pracowników FGI, IDI, WK Ocena sytuacji na rynku pracy, oczekiwania płacowe oraz postawy wobec kształcenia i zmiany kwalifikacji zawodowych. 35. Ocena sytuacji na lokalnym rynku pracy. WK 36. Oczekiwania płacowe mieszkaoców Kalisza i powiatu kaliskiego. WK 37. Postawy wobec kształcenia ustawicznego i zmiany/uzupełniania kwalifikacji zawodowych. WK 10

11 38. Ocena sytuacji gospodarczej Kalisza i powiatu kaliskiego. WK Polityka rynku pracy 39. Kształtowanie oferty edukacyjnej. IDI, FGI, SP 40. Oferta edukacyjna a potrzeby rynku pracy. IDI, FGI, WK, SP 41. Mocne i słabe strony oraz uwarunkowania polityki rynku pracy. SP 42. Wykorzystanie narzędzi polityki rynku pracy oraz ocena ich skuteczności.. IDI, FGI, SP 43. Partnerstwa lokalne na rzecz polityki rynku pracy przykłady dobrych praktyk. IDI, FGI, SP Oferta edukacyjna i szkoleniowa 44. Oferta edukacyjna szkół ponadgminazjalnych i wyższych. DS, IDI, WK 45. Oferta szkoleniowa instytucji rynku pracy. DS, IDI, WK 46. Dopasowanie oferty edukacyjnej i szkoleniowej do potrzeb rynku pracy. DS, IDI, FGI, WK Ocena sytuacji na rynku pracy osób zagrożonych wykluczeniem społecznym (kobiet, długotrwale bezrobotnych, niepełnosprawnych, absolwentów) oraz ich ocena sytuacji na lokalnym rynku pracy. 47. Sytuacja na kaliskim rynku pracy kobiet, długotrwale bezrobotnych, osób niepełnosprawnych i absolwentów. DS, IDI, FGI, WK 48. Metody aktywizacji osób zagrożonych wykluczeniem społecznym oraz kategorii społecznych charakteryzujących się trudną sytuacją na DS, IDI, kaliskim rynku pracy. 49. Efektywnośd zatrudnieniowa aktywnych form przeciwdziałania bezrobociu ze szczególnym uwzględnieniem działao skierowanych do osób zagrożonych wykluczeniem społecznym. DS, SP Metody doboru i wielkości prób Dobór próby w badaniach ilościowych W celu zachowania reprezentatywności wyników w badaniach ilościowych zastosowany został kwotowo - losowy dobór próby, z zachowaniem proporcji założonych cech w populacji. Dobór próby w celu realizacji wywiadów kwestionariuszowych z pracodawcami, miał charakter kwotowo - losowy z uwzględnieniem struktury podmiotów wg sekcji PKD i przedziałów zatrudnienia. W ramach działao kontrolnych poza standardowymi czynnościami przeprowadzona została analiza statystyczna uzyskanych odpowiedzi oraz kontrola telefoniczna zrealizowanych wywiadów. W przypadku wywiadów kwestionariuszowych z mieszkaocami został zastosowany dobór metodą random-route (próba losowo-kwotowa w oparciu o zmienne: gmina zamieszkania, płed oraz wiek). Polegała ona na tym, że ankieter otrzymywał wybrany adres (wyłoniony w drodze losowania, w postaci ulicy oraz numeru domu), który był tzw. punktem startowym. Od tego adresu rozpoczynała się realizacja badania, a kolejne wywiady przeprowadzane były w co drugim mieszkaniu, licząc od punktu startowego. 11

12 Dobór próby w badaniach jakościowych W badaniach jakościowych zastosowany został celowo-kwotowy dobór próby. Zrealizowanie zakładanej liczby wywiadów pogłębionych i zogniskowanych pozwoliło na dokonanie rzetelnej analizy jakościowej, uzyskanie odpowiedzi na pytania badawcze oraz możliwośd porównao pomiędzy wypowiedziami badanych reprezentujących wszystkie kategorie. Przyjęte zasady doboru próby pozwoliły na uzyskanie pogłębionego obrazu sytuacji rynku pracy, mechanizmów i tendencji na nim obecnych, zrozumienie postaw najważniejszych aktorów oraz dokonanie analiz porównawczych w odniesieniu do poszczególnych kategorii uczestników badao. Podsumowanie i wnioski ogólne Przeprowadzone w ramach realizacji projektu pt. Kaliski rynek pracy szanse i zagrożenia badania ukazały szeroki zakres oczekiwao, jaki formułują względem administracji publicznej, władz samorządowych i instytucji rynku pracy (zwłaszcza publicznych służb zatrudnienia) mieszkaocy oraz przedsiębiorcy i pracodawcy regionu kaliskiego. Przyszłośd rynku pracy w powiecie kaliskim i Kaliszu tylko w ograniczonym zakresie jest jednak uzależniona od działania władz samorządowych i instytucji rynku pracy. Dobra wola, prorozwojowe uchwały i ukierunkowane na najbardziej potrzebujących programy aktywizacji zawodowej nie wystarczą, o ile koniunktura gospodarcza nie ulegnie poprawie. Należy pamiętad, że znakomita częśd przedsiębiorstw działających na terenie Kalisza i powiatu kaliskiego ma zagranicznych kontrahentów. Dlatego też ogólnoświatowa sytuacja gospodarcza jest ważną determinantą kondycji lokalnych firm. Powoduje to koniecznośd stałego monitorowania trendów i szans rozwojowych. Jest to tym bardziej istotne, że jak twierdzi wielu ekonomistów w czasie recesji gospodarczej lat , polską gospodarkę uratował zagraniczny popyt na nasze towary. Wnioski z prognozy rynku pracy omawianych powiatów uwzględniające wyniki badao ogólnopolskich są raczej pozytywne. Przedsiębiorcy coraz rzadziej zapowiadają zwolnienia i coraz lepiej postrzegają zarówno otoczenie, jak i kondycję własnych firm. To, że sytuacja gospodarcza się normuje nie oznacza jednak, że jest stabilna. Istnieje wiele zagrożeo wynikających z nieoczekiwanie słabej sytuacji gospodarczej kilku dużych gospodarek europejskich (Hiszpania, Grecja, Irlandia, Portugalia), które do tej pory były stawiane za wzór wykorzystania szans rozwojowych. Potęguje to znaczenie odpowiedniej, popartej twardymi danymi analizy szans i zagrożeo rozwojowych układów lokalnych i regionalnych. Przemiany, jakie zachodzą na współczesnym globalizującym się rynku pracy dotyczą również Kalisza i powiatu kaliskiego. Działają tu duże międzynarodowe firmy, a wiele firm z 12

13 kapitałem polskim współpracuje z partnerami z innych paostw. Powoduje to sytuację, w której z jednej strony można spodziewad się wyższego stopnia innowacyjności, a także zyskowności wynikającej z dużych rynków zbytu. Z drugiej jednak strony taka współzależnośd jest obarczona większym ryzykiem ekonomicznym. Z punktu widzenia nauk społecznych takich jak socjologia i ekonomia stosunki pracy są relacją między kapitałem i pracą. Te zaś tworzone są przez organizacje i ludzi. Tym samym stosunki pracy odnoszą się do relacji między pracodawcami i pracobiorcami, ale także organizacjami tworzonymi przez te grupy (np. związki pracodawców i związki zawodowe) oraz paostwem. Istotne jest zatem, aby uwzględniad sfery społeczną, ekonomiczną i polityczną stosunków pracy. Sfery te przeplatają się ponieważ procesy demograficzne dotyczą każdej z nich. Wpływają bowiem na strukturę wiekową społeczeostwa, a zatem zapotrzebowanie na świadczenia z zakresu polityki społecznej, ale także determinują podaż i popyt oraz jakośd siły roboczej, poziom konsumpcji i produktywnośd, wreszcie powodują zróżnicowane tendencje w zakresie postaw obywatelskich, aktywności politycznej i społecznej. Z drugiej strony wskaźniki takie jak przyrost naturalny, czy migracje zależą od rozwoju społeczno-gospodarczego, a zatem od tego czy ludnośd zamieszkująca dany obszar uznaje go za dobre miejsce do życia, założenia rodziny. Natomiast polityka władz samorządowych wpływa na chęd do inwestowania, osiedlania się, a tym samym do wzrostu wpływów z podatków, musi jednak uwzględniad potrzeby dotyczące przedszkoli, szkół, miejsc pracy, a także rozwoju infrastruktury komunikacyjnej i transportowej. Polityka rynku pracy Prowadzona obecnie polityka rynku pracy ma bardzo trudne zadanie, gdyż nie tylko musi dbad o zabezpieczenie socjalne osób, które straciły pracę lub nie mogą jej znaleźd. Musi także poprzez organizowane kursy i szkolenia spełniad zadania polityki edukacyjnej mające na celu zmniejszenie rozbieżności strukturalnych lokalnego rynku pracy. Problemy kaliskiego rynku pracy w kontekście polityki edukacyjnej i polityki rynku pracy są efektem, jak wynika z przeprowadzonych badao m.in. niedoceniania roli polityki edukacyjnej w kształtowaniu sytuacji na lokalnym rynku pracy, a także braku porozumienia między podmiotami i instytucjami, które za realizację tych polityk odpowiadają. Oferta edukacyjna i szkoleniowa musi byd uwzględniana przy formułowaniu i prowadzeniu polityki zatrudnienia. Przemiany technologiczne, a także nowe możliwości związane z kształceniem prędzej czy później wymuszą zmianę oczekiwao i wymogów, jakie stawiad będą pracodawcy wobec obecnych i potencjalnych pracowników. Należy podjąd działania dostosowawcze, które pozwolą uniknąd luki, jaka powstanie między kwalifikacjami i umiejętnościami pracowników, a potrzebami i oczekiwaniami pracodawców. Polityka rynku 13

14 pracy staje więc przed koniecznością wprowadzania zróżnicowanych i elastycznych systemów szkoleo zawodowych. Polityka rynku pracy, niezależnie od tego czy dotyczy obszaru powiatu, województwa czy całego paostwa może byd oceniana jedynie z punktu widzenia jej efektywności, a także stopnia realizacji założonych celów w danym czasie. Natomiast efektywnośd, a także zakres działao w ramach polityki rynku pracy powinny byd dostosowane do sytuacji społecznogospodarczej obszaru, którego dotyczy, jego struktury demograficznej, kwestii związanych z etyką pracy czy poziomem kształcenia. Polityka rynku pracy na terenie powiatu m. Kalisza i powiatu kaliskiego w swych działaniach formalnych nie odbiega od rozwiązao przyjętych w innych częściach kraju. Wraz z polityką zrównoważonego rozwoju, wzrostem liczby prowadzonych projektów, nowych programów na rzecz rozwoju kapitału ludzkiego wzrasta również stopieo innowacyjności aktywnej polityki rynku pracy. Nie jest to jednak wzrost znaczący. Nadal dominuje raczej tradycyjne podejście do rozwiązywania problemów bezrobocia. Urząd Pracy realizuje swoje ustawowe działania, a przy tym reaguje na naglące potrzeby i pojawiające się możliwości związane z aktywizacją zawodową. Funkcjonują na terenie Kalisza i powiatu kaliskiego instytucje rynku pracy, agencje zatrudnienia czy instytucje szkoleniowe. Relatywnie niska stopa bezrobocia jest jednak raczej skutkiem intensywnego rozwoju gospodarczego ostatnich lat i napływem inwestorów i inwestycji niż wolą polityczną związaną z dążeniem do rozwiązania problemu bezrobocia. Nie oznacza to jednak, że działania na rzecz rozwoju społeczno-gospodarczego nie były podejmowane. Istotnym zadaniem stojącym przed instytucjami realizującymi politykę rynku pracy jest także wypracowanie programów wspierających osoby bezrobotne i zagrożone wykluczeniem społecznym, w tym szczególnie tych adresowanych kobiet. Konieczne jest również uwzględnienie wyników ewaluacji projektów systemowych skierowanych do osób bezrobotnych tak, by skupiad się na formach wsparcia o najwyższej efektywności zatrudnieniowej. W ramach realizacji polityki rynku pracy i polityki edukacyjnej konieczne są działania zmierzające do zmiany mentalnościowej, szczególnie mieszkaoców gmin wiejskich, którzy często niechętnie patrzą na koniecznośd przekwalifikowywania się. Zwiększenie wydajności produkcji rolnej pociąga za sobą ograniczenie zapotrzebowania na siłę roboczą. Można więc założyd, że zatrudnienie w rolnictwie w powiecie kaliskim nadal będzie się zmniejszad. Polityka edukacyjna W sposób bezpośredni należy odnieśd się także do oferty edukacyjnej. Dynamiczny przyrost liczby uczniów i absolwentów liceów ogólnokształcących w ostatnich latach wynikający m.in. z zawyżonych aspiracji edukacyjnych i braku wiedzy na temat potrzeb rynku 14

15 pracy przyczyniają się do pogłębiania nierównowagi w zakresie podaży i popytu na pracowników w całym subregionie. Drugim zasadniczym wnioskiem, jaki wynika z analizy oferty edukacyjnej jest spadek znaczenia kształcenia zawodowego na przestrzeni ostatnich kilku lat, który także jest bezpośrednio związany z zawyżonymi aspiracjami edukacyjnymi młodzieży, ale również jest efektem ostatniej reformy oświaty oraz stereotypowego wizerunku kształcenia zawodowego i rzemiosła. Punktem wspólnym negatywnej oceny polityki edukacyjnej, a szczególnie oferty i sposobów kształcenia w szkołach wyższych oraz szkołach zawodowych jest brak lub niewystarczających stopieo przygotowania praktycznego absolwentów tych szkół. Niedopasowanie oferty edukacyjnej do potrzeb rynku pracy przy niedostatecznej informacji na temat sytuacji na rynku pracy oraz nieskutecznym doradztwie zawodowym kierowanym do uczniów gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych powinny spotkad się ze zdecydowanymi działaniami organów prowadzących szkoły gimnazjalne i ponadgimnazjalne, publicznych służb zatrudnienia, a także zrzeszeo i związków pracodawców. Oferta edukacyjna powinna podlegad modyfikacjom wynikającym z analizy zapotrzebowania pracodawców na określone kwalifikacje i umiejętności potencjalnych pracowników. Zarówno popyt, jak i podaż absolwentów wg określonych zawodów powinny podlegad stałemu monitoringowi i ocenie przez powiatowy urząd pracy oraz byd wykorzystywane przez dyrekcje i organy prowadzące szkół, powiatową radę zatrudnienia do kształtowania oferty edukacyjnej zgodnej z potrzebami rynkowymi. Absolwenci gimnazjów oraz uczniowie i absolwenci szkół ponadgimnazjalnych (jak też ich rodzice) powinni mied szeroki dostęp do wiedzy na temat potrzeb pracodawców i sytuacji na lokalnym rynku pracy. Ponadto wymagane jest skuteczne i kompleksowe doradztwo zawodowe zarówno na poziomie gimnazjów, jak i szkół ponadgimnazjalnych (proces rozpoznawania predyspozycji i zainteresowao zawodowych uczniów). W kontekście umiejętności i kwalifikacji zawodowych najczęściej podnoszone przez kaliskich przedsiębiorców wątki to właśnie niedopasowanie oferty szkół (w szczególności wyższych) do potrzeb rynku pracy. Zdaniem pracodawców zbyt duży nacisk położony jest na prowadzenie kierunków społecznych, jak np. pedagogika, praca socjalna, zarządzanie i marketing czy politologia kosztem kierunków technicznych i ścisłych. Na to nakłada się niska jakośd kształcenia na poziomie wyższym. Wyraźnie akcentowano także brak wykwalifikowanych pracowników fizycznych oraz rzemieślników, absolwentów zasadniczych szkół zawodowych. Brak zdecydowanych działao służących dopasowaniu oferty edukacyjnej do potrzeb rynku pracy, przekazu informacji na temat sytuacji na rynku pracy oraz doradztwa zawodowego na poziomie gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych, będzie pogłębiad deficyt osób z wykształceniem zawodowym oraz nadwyżkę osób z wykształceniem wyższym bez kwalifikacji zawodowych. W konsekwencji będzie to wpływad na wzrost bezrobocia, zahamowanie rozwoju gospodarki regionu oraz dalszy wzrost migracji zarobkowych, głównie młodych osób. 15

16 Wyraźny spadek zainteresowania szkołami zawodowymi oraz spadek liczby absolwentów szkół zawodowych w ostatnich latach wymagają działao w zakresie podniesienia atrakcyjności kształcenia zawodowego poprzez promocję szkolnictwa zawodowego i przekazywanie informacji o zawodach i potrzebach rynku pracy. Szczególnie ważne w tym kontekście powinno byd badanie motywacji wyboru profilu kształcenia wśród młodzieży szkół gimnazjalnych oraz ponadgimnazjalnych. Powinna mied także miejsce ściślejsza współpraca między pracodawcami a szkołami. Niski odsetek absolwentów ZSZ w strukturze absolwentów szkół ponadgimnazjalnych przy najwyższym odsetku absolwentów liceów ogólnokształcących wyraźnie uwidacznia zawyżone aspiracje edukacyjne młodzieży. Zdecydowana większośd uczniów kooczących gimnazja wybiera bowiem licea ogólnokształcące, przez co coraz bardziej ujawnia się kryzys szkolnictwa zawodowego. Podniesienie poziomu nauczania jest jednym z czynników zwiększających konkurencyjnośd i atrakcyjnośd absolwentów szkół zawodowych w oczach potencjalnych pracodawców. Należy zatem podnieśd atrakcyjnośd kształcenia zawodowego poprzez promocję szkolnictwa zawodowego i przekazywanie informacji o zawodach i potrzebach rynku pracy. Za realizację tych działao powinny byd odpowiedzialne organizacje rzemieślnicze, organy prowadzące szkoły gimnazjalne i ponadgimnazjalne, dyrektorzy szkół ponadgimnazjalnych, powiatowa rada zatrudnienia, powiatowy urząd pracy oraz zrzeszenia i związki pracodawców. Jak wynika z badao rynku pracy obecne nastawienie do szkół zawodowych 5 jest jednym z najistotniejszych czynników negatywnie wpływających na sytuację na polskim rynku pracy. W powszechnej opinii uznaje się, że szkoły te kształcą uczniów nie przygotowanych do funkcjonowania na współczesnym rynku pracy. By zapobiec konieczności importowania wykwalifikowanych pracowników fizycznych i ograniczyd bezrobocie wśród osób z wykształceniem zawodowym konieczne jest promowanie i wspieranie kształcenia zawodowego w tego typu szkołach, które muszą posiadad nowoczesne i odpowiadające potrzebom wyposażenie. Muszą też kształcid zgodnie z potrzebami rynku pracy, czyli potrzebami pracodawców, których opinia musi byd uwzględniana przy tworzeniu klas i naborze uczniów. Sytuacja absolwentów szeroko pojętych szkół zawodowych, jest wymiernym wskaźnikiem efektywności kształcenia zawodowego. W wielu analizach okazuje się, że podstawowym problemem tych osób w wejściu na rynek pracy jest niedopasowanie oferty kształcenia do potrzeb rynku pracy, a także niewystarczające przygotowanie praktyczne absolwentów tych szkół. Problemami polskiego szkolnictwa zawodowego są zatem m.in.: przestarzałe programy i podręczniki, niedostosowanie warsztatów szkolnych do nowych technologii, brak kontaktu z realnym środowiskiem pracy negatywny wizerunek szkół zawodowych oraz stereotypowy wizerunek rzemiosła. 5 Zob. Wielkopolskie rzemiosło. Między tradycją a nowoczesnością; Wydawnictwo WSB,

17 Z kolei osoby z wyższym wykształceniem mają problemy ze znalezieniem pracy również w Kaliszu, na co wskazują zarówno statystyki, jak i wypowiedzi badanych. Powracająca koniunktura gospodarcza najprawdopodobniej spowoduje wzrost zapotrzebowania na osoby o niższych kwalifikacjach od absolwentów szkół wyższych. Należy zatem już teraz podjąd kroki dostosowawcze polegające na lepszym dopracowaniu oferty edukacyjnej i szkoleniowej z nastawieniem na szeroko pojęte szkolnictwo zawodowe. Należy uwzględnid fakt, że ograniczenie zatrudnienia będące skutkiem ogólnoświatowego kryzysu gospodarczego spowodowało racjonalizację zatrudnienia, a także wymusiło wzrost efektywności pracy. Póki co region kaliski cechuje się na tle kraju, czy województwa relatywnie dośd dobrymi parametrami związanymi z bezrobociem w wymiarze obiektywnym. Nie koresponduje to jednak generalnie z subiektywnymi odczuciami i nastrojami w tutejszych firmach. Badanie pracodawców wskazuje na moment uśpienia większości lokalnych firm. Objawia się to się jeszcze walką z bezpośrednimi skutkami kryzysu gospodarczego i zawieszeniem planów rozwojowych i zatrudnieniowych. Wskazywane jednak przez częśd podmiotów gospodarczych deficyty siły roboczej o określonych kwalifikacjach i niekorzystne tendencje migracyjne niektórych jej segmentów mogą negatywnie wpłynąd na tutejszy rynek pracy. Główne problemy lokalnego rynku pracy Samorządowcy związani z gminami otaczającymi Kalisz za największy problem lokalnego rynku pracy uznali brak aktywizacji osób długotrwale bezrobotnych. Wskazywali na niechęd tych osób do podejmowania prac zarobkowych, poprzestanie jedynie na pobieraniu świadczeo socjalnych dotyczy to zwłaszcza osób z najniższym wykształceniem oraz z nizin społecznych. Bardzo ważnym problemem kaliskiego rynku pracy, wskazywanym w wypowiedziach badanych przedstawicieli zarówno władz samorządowych, instytucji rynku pracy, jak i pracodawców, jest tzw. szara strefa. Zaznaczają, że zjawisko to zniekształca obraz lokalnego rynku pracy. Osoby pracujące w szarej strefie często nie przyjmują ofert pracy, ponieważ sytuacja taka jest korzystna z krótkoterminowego punktu widzenia. Jako zarejestrowane osoby bezrobotne mają bowiem zapewnioną opiekę zdrowotną i nie muszą odprowadzad podatków. Bywa oczywiście, że sami pracodawcy preferują taką formę współpracy ze względu na duże ograniczenie kosztów. Poza brakiem motywacji dostrzegają również brak zaangażowania, odpowiedzialności, sumienności, chęci do rozwijania, poszerzania i aktualizacji kwalifikacji. Innym problemem lokalnego rynku pracy jest bezrobocie kobiet. Przeważają one wśród zarejestrowanych bezrobotnych, mają mniejsze możliwości podjęcia pracy, jest dla nich mniej ofert pracy. Z drugiej strony w podejmowaniu 17

18 działao na rzecz aktywizacji zawodowej kobiet przeszkadzają wciąż zakorzenione w społecznej świadomości stereotypy kulturowe dotyczące ról płci. Inwestycje w kapitał ludzki Większośd kaliskich pracodawców nie przewiduje w najbliższym czasie redukcji zatrudnienia, ponieważ zasadniczo miały one już miejsce. Firmy skupiają się na adaptacji do istniejących warunków gospodarczych, które nie są sprzyjające. Kryzys odbił się bowiem nie tylko na redukcji portfela zamówieo w wielu przedsiębiorstwach, spadku obrotów dotkliwie odczuwalnym problemem są bowiem zatory płatnicze, które wpędzają wiele firm, szczególnie z sektora MSP, w trudności finansowe. Zamrożone zostają często inwestycje, także te w kapitał ludzki, które wiązałyby się z podnoszeniem kompetencji zawodowych pracowników. Jedynie co piąta kaliska firma zdecydowała się w ciągu ostatnich sześciu miesięcy na krok w postaci szkoleo pracowniczych. Struktura realizowanych szkoleo wskazuje natomiast na spory udział tych o charakterze niezbędnym do rozpoczęcia wykonywania obowiązków na stanowisku pracy kosztem pogłębiających wiedzę zawodową, czy podnoszących kwalifikacje, o kompetencjach interpersonalnych nie wspominając. Uwidacznia się tym samym raczej perspektywa krótkookresowa rozwoju zasobów ludzkich szkolid pod bieżące potrzeby. Istnieje jednocześnie ogromny, niewykorzystany potencjał szkoleniowy pracodawców i przedsiębiorców zrzeszonych w organizacje samorządu gospodarczego, jak chociażby izby rzemieślnicze. Ma to miejsce szczególnie w Wielkopolsce, gdzie silne tradycje rzemieślnicze i powiązanie ich z regionalizmem ekonomicznym lokują tutejsze organizacje tego typu w czołówce kraju pod względem liczby członków i przeszkolonych uczniów. 6 Podmioty tego typu wraz z pozostałymi organizacjami pracodawców mogą jednocześnie stanowid wsparcie dla władz publicznych i instytucji rynku pracy w zakresie określania popytu na rynku pracy. Podstawowa relacja uczestników rynku pracy to współzależnośd pracowników i pracodawców. Ci ostatni twierdzą, że nie otrzymują wystarczającego wsparcia ani ze strony władz, ani instytucji rynku pracy. Inną przeszkodą jest brak pracowników, którzy nie tylko są odpowiednio przygotowani do wypełniania obowiązków w miejscu pracy, ale także właściwie zmotywowani, zaangażowani i odpowiedzialni. Kolejną barierą okazują się byd wysokie oczekiwania płacowe potencjalnych pracowników. Zdaniem pracodawców biorących udział w badaniu, potencjalni pracownicy, którzy są skierowani do pracodawcy przez Powiatowy Urząd Pracy rzadko spełniają ich podstawowe oczekiwania. Istotne są tu zarówno braki w kwalifikacjach, jak i słaba motywacja do podjęcia pracy. Częste są przypadki, w których kandydaci do pracy chcą tylko otrzymad zaświadczenie 6 Informacja o działalności oświatowej w rzemiośle w 2008 r., Związek Rzemiosła Polskiego, Warszawa

19 o odbyciu rozmowy kwalifikacyjnej, które pozwoli im zachowad świadczenia, jakich są beneficjentami jako zarejestrowani bezrobotni. Programy aktywizacyjne realizowane przez Powiatowy Urząd Pracy w Kaliszu charakteryzuje coraz wyższa efektywnośd zatrudnieniowa. Działania skierowane do poszczególnych grup bezrobotnych pokrywają się z tymi, które podejmowane są w innych powiatach. Zasadna wydaje się jednak dywersyfikacja działao wspierających, uwzględniająca zróżnicowanie społeczno-gospodarcze obu powiatów, a także mająca na względzie różnice w strukturze zarejestrowanych bezrobotnych. Szczególną uwagę należy zwrócid na sytuację kobiet na lokalnym rynku pracy. Instytucje rynku pracy powinny dokonywad dokładniejszego monitoringu sytuacji na rynku pracy. Statystyki dotyczące zawodów deficytowych i nadwyżkowych są w dużym stopniu niewystarczające. Dla zwiększenia efektywności ich działania niezbędna jest szersza współpraca z agencjami zatrudnienia i pośrednictwa pracy. Kluczowe jest także wspieranie rynku pracy poprzez promocję i wspieranie inwestycji przedsiębiorstw działających na lokalnym rynku pracy, gdyż tylko one zapewniają miejsca pracy o długotrwałym charakterze 7. Należy dostrzec różnicę między aktywizacją zawodową, a realnym zatrudnieniem. Konieczna jest również dogłębna analiza wyników ewaluacji prowadzonych programów aktywizacyjnych. Podejmowanie nieprzemyślanych działao tylko po to by wykorzystad dostępne środki ma ograniczoną efektywnośd z punktu widzenia polityki rynku pracy. Istotnym zagrożeniem dla rynku pracy w całej Polsce, w tym w omawianych powiatach jest nieuwzględnianie w polityce rynku pracy nieuchronnego momentu, w którym ustaną środki z funduszy strukturalnych. Z dużą dozą prawdopodobieostwa można przewidywad gwałtowny wzrost bezrobocia, ponieważ w wielu przypadkach zostaną zlikwidowane miejsca pracy, które były subsydiowane. Zmniejszenie funduszy sprawi, że znacznie mniej osób będzie mogło skorzystad z jakiegokolwiek programu aktywizacyjnego. Koncentrując się na dużych i prężnych przedsiębiorstwach, które są często wizytówkami regionu należy pamiętad, że szczególne znaczenie w kontekście walki z bezrobociem i rozwoju lokalnego ma sektor MSP. Przedsiębiorstwa zaliczające się do niego mogą bowiem pełnid funkcje komplementarne dla większych firm, co więcej ich atutem niwelującym negatywne tendencje na rynku pracy jest szybkośd reakcji na zmiany w otoczeniu, szybsze przekształcenia strukturalne i funkcjonalne, szybszy przepływ informacji oraz większa możliwośd kontroli i redukcji kosztów. Wyniki przeprowadzonych badao wskazują, że postawa części przedstawicieli władz lokalnych wobec rozwoju przedsiębiorczości i rozwoju gospodarczego wydaje się byd mało aktywna. W wielu wypowiedziach udzielonych podczas przeprowadzonych badao 7 Zob. Polityka rynku pracy, Zenon Wiśniewski, s , w: Rynek pracy wobec integracji z Unią Europejską, Stanisława Borkowska (red.). 19

20 przejawiały się postawy pasywne, wpisujące się w sposób myślenia: skoro jest dobrze, to niech się samo kręci. Rozwój gospodarczy nie funkcjonuje w świadomości części badanych samorządowców jako wspólne zadanie. Odpowiedzialnośd jest przerzucona na mieszkaoców, przedsiębiorców i wykorzystanie przez nich funduszy strukturalnych. Bardzo istotna dla rozwoju gospodarczego jest koniecznośd współdziałania partnerów gospodarczych oraz partnerstwa w ramach sektorów publicznego, prywatnego i pozarządowego, które dzięki m.in. środkom unijnym mają szanse na realizację. W kontekście nawiązywania współpracy branżowej, gospodarczej i partnerstw lokalnych rola samorządów jest bardzo istotna. To władze lokalne powinny wspierad, a także inicjowad tego typu działania. Od władz oczekuje się w gronie pracodawców wpływania na lokalny rynek pracy przez stymulowanie rozwoju przedsiębiorstw. Można zaliczyd do takich działao odpowiednio zbilansowaną politykę podatkową, ale i wspomaganie kontaktów ponadlokalnych i międzynarodowych między firmami. Konieczne jest także wspieranie działalności integrującej podmioty gospodarczej, jak chociażby podjęcie się roli pośrednika, gospodarza w rozwoju inicjatyw klastrowych. Poza branżą lotniczą przedsięwzięcia tego typu póki co nie mają spodziewanej dynamiki, bądź nie doszły do skutku (jak w przypadku klastra przemysłu lekkiego). Należy też zaznaczyd, iż w odniesieniu do samorządów pojawiały się opinie wskazujące wyraźnie na brak odpowiednich instrumentów, dzięki którym władze lokalne mogą wspierad rozwój gospodarczy. Należy bowiem zwrócid uwagę na bariery prawne i legislacyjne, do których można zaliczyd wciąż niedoskonałe rozwiązania z zakresu prawa zamówieo publicznych oraz ustawę o partnerstwie publiczno-prywatnym, która zamiast sprzyjad kooperacji często rodzi podejrzenia o działania korupcyjne. Często poruszanym zagadnieniem w kontekście barier rozwoju przedsiębiorczości były także ograniczenia administracyjne w zakresie prowadzenia działalności gospodarczej polegające na stałym zwiększaniu działao kontrolnych, nadmiernej biurokracji oraz skomplikowanych procedurach i długim oczekiwaniu na otrzymanie decyzji administracyjnych. Podkreślid należy także relatywnie niską świadomośd pracodawców w zakresie inwestowania w kapitał ludzki. W odniesieniu do sytuacji na rynku pracy, kwalifikacji i umiejętności pracowników oraz wydajności i efektywności pracy słabą stroną jest bowiem stosunkowo niski poziom gotowości do inwestowania w rozwój kapitału ludzkiego przez kaliskich pracodawców przy jednoczesnym braku wyraźnego przekonania o efektach inwestycji w podnoszenie kwalifikacji wśród pracowników. Przedsiębiorcy woleliby raczej konkretne dofinansowania do ich działalności, refundację kosztów zatrudnienia, ulgi podatkowe, także uproszczenie formalności urzędowych. Jak wykazały przeprowadzone badania, znaczący odsetek kaliskich przedsiębiorców nie docenia realnego przełożenia jakości kapitału ludzkiego na efektywnośd funkcjonowania przedsiębiorstwa, co w 20

21 warunkach gospodarki opartej na wiedzy stanowi fundamentalną barierę rozwoju gospodarczego. Dezorganizacja organizacji Należy wskazad także na inny bardzo ważny wniosek, który nasuwa się na podstawie przeprowadzonych badao. Jest to niski stopieo samoorganizacji przedsiębiorców i niska skutecznośd lobbingu w strukturach samorządowych. Zgodnie z powiedzeniem nieobecni nie mają racji trudno oczekiwad, aby uwagi czy postulaty zgłaszane przez przedsiębiorców znajdowały wyraźne odzwierciedlenie w stanowieniu lokalnego prawa, obronie interesów przedsiębiorców czy nawet zacieśnianiu wzajemnych relacji. Czynnikiem kluczowym, który w największy sposób wpływa na taką sytuację jest niski stopieo samoorganizacji przedsiębiorców. Nieliczne i cieszące się coraz mniejszym zainteresowaniem organizacje zrzeszające pracodawców (jak np. organizacje rzemieślnicze, które w ostatnich latach borykają się ze zmniejszaniem się własnych zasobów ludzkich i próbami marginalizowania tego środowiska przez władze centralne) są coraz mniej skuteczne w artykułowaniu problemów i oczekiwao przedsiębiorców. Inną kwestią jest fakt coraz mniejszego uczestnictwa w wyborach samorządowych ze strony pracodawców, którzy skupieni na prowadzeniu własnej działalności gospodarczej wyraźnie nie doceniają także wpływu, jaki na politykę lokalną może mied uczestnictwo w lokalnym życiu społeczno-politycznym. Trzecim elementem, który należy rozpatrywad w kontekście niskiego poziomu samoorganizacji przedsiębiorców jest relatywnie niski poziom kapitału społecznego i brak tradycji w zakresie współpracy branżowej (np. w postaci grup producenckich, klastrów branżowych, stowarzyszeo czy federacji). Element ten wydaje się jednocześnie największą, bo wymagającą ogromnego nakładu czasu i wspólnej pracy barierą dla budowania współpracy i samoorganizacji pracodawców. 21