MONITOROWANIE KOMPETENCJI WIZUALNYCH DYSPOZYCJE I NARZĘDZIE BADAWCZE

Transkrypt

1 MONITOROWANIE KOMPETENCJI WIZUALNYCH DYSPOZYCJE I NARZĘDZIE BADAWCZE Agnieszka Figiel Współpraca: Łukasz Rogowski Poznań 2014 Badania do projektu Lepiej Widzieć. Kompetencja wizualna jako element kompetencji codzienności. Zarządzanie kompetencjami oraz rola nowych mediów w ich kształtowaniu i realizacji zostały sfinansowane ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, w ramach programu Obserwatorium Kultury. 1

2 Badania w ramach projektu Lepiej Widzieć zostały zrealizowane w ramach dwóch etapów. Pierwszy z nich obejmował 60 wywiadów fotograficznych zrealizowanych w trzech lokalizacjach z trzema kategoriami badanych: ekspertami wizualnymi, ekspertami technologicznymi oraz użytkownikami wizualności. Drugi etap to 1000 wywiadów kwestionariuszowych CATI zrealizowanych na ogólnopolskiej, reprezentatywnej próbie dorosłych Polaków. Szczegóły dotyczące przyjętej metodologii znajdują się w raportach z badań jakościowych, z badań ilościowych oraz w raporcie końcowym diagnozującym stan kompetencji wizualnych Polaków. Oba z tych etapów posiadały własne, rozbudowane narzędzia i procedury badawcze. Przed badaniami właściwymi zostały one poddane pilotażowi, a na podstawie doświadczeń badawczych można stwierdzić, że dobrze spełniły swoją rolę. Trzeba jednak podkreślić, że częste powtarzanie tak rozbudowanych badań, jak miało to miejsce w przypadku Lepiej Widzieć raczej nie znajduje uzasadnienia. Wynika to przede wszystkim z faktu, że zrealizowane badania miały charakter nie tylko opisujący stan pola praktyk i kompetencji wizualnych, lecz również diagnozujący szczegółowe reguły jego funkcjonowania. Przyjmujemy natomiast, że zasady funkcjonowania praktyk wizualnych w Polsce mają względnie stały charakter. W związku z tym ponowna rozbudowana diagnoza może być konieczna najwcześniej za 3-4 lata. Nie oznacza to jednak, że nie ma sensu częstsze diagnozowanie podstawowych zjawisk związanych z kompetencjami wizualnymi. W tym sensie rezultaty takich badań miałyby charakter nie tylko poznawczy, lecz również mogłyby być pomocne przy kształtowaniu polityki kulturowej państwa i różnych instytucji, jak również przy monitorowaniu funkcjonowania procesów edukacji. Dlatego też proponujemy poniżej narzędzie, które może być wykorzystywane na potrzeby bieżących działań podejmowanych w instytucjach kultury i instytucjach edukacyjnych. Merytoryczną podstawę narzędzia stanowi 9-częściowy model kompetencji wizualnych przedstawiony w raporcie końcowym projektu. Dla przypomnienia, składają się na niego takie obszary, jak: refleksyjność, komunikacja, determinizm technologiczny, bariery, więzi, zróżnicowanie, profesjonalizm, manipulacja. Poszczególne moduły prezentowanego narzędzia odpowiadają każdej z tych 9 części. Jednakże nie wszystkie szczegółowe elementy modelu zostały uwzględnione w procesie tworzenia narzędzia, co znajduje swoje potrójne uzasadnienie. 2

3 Po pierwsze, zależało nam na stworzeniu kwestionariusza, który nie będzie zbyt mocno rozbudowany i którego wykorzystanie nie będzie wymagało zaawansowanej wiedzy metodologicznej i statystycznej. W związku z tym zaletą narzędzia jest jego wielofunkcyjność, możliwość wykorzystywania na różnych poziomach działań: poczynając od badań ogólnopolskich, a kończąc na badaniach stosowanych w instytucjach edukacyjnych i w ramach działań edukacji nieformalnej. Innymi słowy, może to być narzędzie zarówno ewaluacyjne (np. sprawdzające rezultaty podejmowanych działań edukacyjnych), jak również będące elementem diagnozy wstępnej, wyznaczającej cel podejmowanych dalszych działań. Istotne jest również to, że narzędzie jest funkcjonowanie i językowo dostosowane do badań realizowanych w różnych kategoriach wiekowych. Po drugie, dla zachowania standaryzacji pomiaru i wyników przyjęto założenie o pomiarze ilościowym. Podstawę metodologiczną stanowią wytyczne skali dyferencjału semantycznego. Jednakże część z wyróżnionych w modelu szczegółowych elementów jest trudna do zbadania na poziomie ilościowym. W związku z tym te elementy nie były przenoszone do proponowanego narzędzia. Można je badać z wykorzystaniem tych narzędzi, które zostały zaprojektowane do badań jakościowych: bądź scenariusza wywiadu fotograficznego, który był realizowany w ramach projektu Lepiej Widzieć, bądź procedury badawczej zaproponowanej w ramach koncepcji kompetencji codzienności. Po trzecie, zgodnie z założeniami przyjętymi w projekcie Lepiej Widzieć, nie nastawiamy się na ścisłe mierzenie poziomu kompetencji. Narzędzie służy raczej wyznaczaniu profilów kompetencji, a nie mierzeniu ich poziomu stąd wynik badań przeprowadzonych za jego pomocą nie może być wartościowany w kategoriach lepiej/wyżej vs gorzej/niżej. Narzędzie składa się z 9 modułów. W ramach każdego modułu respondenci ustosunkowują się do 3 par opozycyjnych stwierdzeń, deklarując które z nich jest bliższe ich własnej opinii. W ten sposób badani uzyskują od 1 do 5 pkt. za każdą parę stwierdzeń, zgodnie w udzieloną odpowiedzią. Następnie dla każdego modułu wyliczana jest średnia arytmetyczna wszystkich respondentów. Średnie z poszczególnych modułów naniesione na wykres końcowy pozwalają na wyznaczenie profilu kompetencji wizualnych badanych. Profil kompetencji może być wyznaczony zarówno dla ogółu respondentów, jak i z uwzględnieniem zmiennych społeczno-demograficznych z części metryczkowej kwestionariusza. 3

4 Instrukcja wypełnienia kwestionariusza: Poniżej zaprezentowano 27 par stwierdzeń, pogrupowanych w 9 modułów. Pana/i zadaniem jest odnieść się do każdej pary zdań, wybierając to, które bliższe się Pana/i opinii. Jeśli bardziej zgadza się Pan/i ze z lewej strony tabeli proszę zaznaczyć 1 (zdecydowanie się zgadzam) lub 2 (raczej się zgadzam). Jeśli bardziej zgadza się Pan/i ze z prawej strony tabeli proszę zaznaczyć 4 (raczej się zgadzam) lub 5 (zdecydowanie się zgadzam). Jeśli oba zdania z pary są Panu/i podobnie bliskie proszę zaznaczyć 3. Zdecydowanie zgadzam się z tym Raczej zgadzam się z tym Zgadzam się i z jednym, i z drugim Raczej zgadzam się z tym Zdecydo- Wanie zgadzam się z tym 1. Moduł: refleksyjność 1a Obrazy ograniczają wyobraźnię. 1b Żeby coś dobrze poznać, to trzeba to dotknąć a Obrazy wspomagają wyobraźnię b Żeby coś dobrze poznać, to trzeba to zobaczyć. 1c Najważniejsze jest dla mnie to, jak sam/a siebie widzę c Najważniejsze dla mnie jest to, jak widzą mnie inni. 2. Moduł: komunikacja 2a Nie można łatwo poznać kim ktoś jest tylko na podstawie tego, jak wygląda. 2b Lubię oglądać przede wszystkim zdjęcia mediach, publiczne. 2c Wolę oglądać to, co jest uniwersalne, powszechne a Łatwo można poznać kim ktoś jest tylko na podstawie tego, jak wygląda b Lubię oglądać przede wszystkim zdjęcia rodzinne/prywatne c Wolę oglądać to, co jest zindywidualizowane, unikalne. 3. Moduł: kontrola 3a Kamery monitoringu sprawiają, że czuję się nieswojo, jakbym był/a a Kamery monitoringu sprawiają, że czuję się bezpiecznie, bo jestem 4

5 śledzony/a. 3b Nie lubię, gdy ktoś na mnie patrzy, obserwuje mnie. 3c Są w moim domu miejsca, których nie pokazuję gościom. chroniony/a b Nie mam problemu z tym, że ktoś na mnie patrzy, obserwuje mnie c W moim domu goście mogą zajrzeć w każde miejsce, do każdego pomieszczenia. 4. Moduł: determinizm technologiczny 4a Robię zdjęcia raz na jakiś czas. 4b Najczęściej robię zdjęcia aparatem fotograficznym. 4c Wolę gdy obsługiwane urządzenie ma klawiaturę, przyciski, pokrętła itp a Często robię zdjęcia, przynajmniej kilka razy w tygodniu b Najczęściej robię zdjęcia telefonem komórkowym / smartfonem c Wolę gdy obsługiwane urządzenie ma ekran dotykowy. 5. Moduł: bariery 5a Wolę zdjęcia wywołane/wydrukowane niż cyfrowe, bo dłużej przetrwają. 5b Aby dobrze urządzić jakieś miejsce nie potrzeba wcale wielkich pieniędzy. 5c Nie mam problemu z nadmiarem zdjęć w domowym archiwum, bardzo łatwo je selekcjonuję a Wolę zdjęcia cyfrowe niż wywołane/wydrukowane, bo można je łatwiej zrobić i szybciej komuś pokazać b Aby dobrze urządzić jakieś miejsce potrzeba dużo pieniędzy c Moje domowe archiwum pęka w szwach, czasem nie pamiętam już ile i jakie zdjęcia mam. 6. Moduł: więzi 6a Jeśli komuś pokazuję swoje zdjęcia to najczęściej są one wywołane/wydrukowane lub prezentowane na ekranie telewizora/telefonu a Jeśli komuś pokazuję swoje zdjęcia to najczęściej albo wysyłam je mailem/mmsem albo zamieszczam w Internecie (na portalach społecznościowych, na stronach www, na blogach, na forach). 6b Swoje prywatne życie b Nie mam problemu z 5

6 pokazuję tylko wybranemu gronu osób. 6c Spotkać się z kimś to znaczy zobaczyć się z tą osobą. pokazywaniem swojego prywatnego życie szerszemu gronu ludzi c Żeby się z kimś spotkać niekoniecznie muszę tę osobę widzieć. 7. Moduł: zróżnicowanie 7a Wszystkie gusta są takie same, nie ma lepszych i gorszych. 7b Lubię zdjęcia, które przedstawiają co mi znanego, z czym już się zetknąłem/zetknęłam. 7c Są powszechnie obowiązujące zasady, jak należy się właściwie ubierać czy jak właściwie urządzać mieszkanie a Są gusta lepsze i gorsze b Lubię zdjęcia, które przedstawiają coś nieznanego mi, nowego dla mnie c Dobór stroju czy wystrój mieszkania to kwestia swobodnych decyzji danej osoby. 8. Moduł: profesjonalizm 8a Profesjonalny fotograf to ktoś kto posiada odpowiednie wykształcenie i ma profesjonalny sprzęt. 8b Wykonywania dobrych zdjęć najlepiej nauczyć się podczas kursów i szkoleń. 8c Dobre zdjęcie może zrobić tylko zawodowy fotograf z profesjonalnym sprzętem a Profesjonalny fotograf to ktoś, kto umie obserwować, potrafi zaplanować i skomponować zdjęcie, a do tego niepotrzebna jest żadna szkoła b Wykonywania dobrych zdjęć najlepiej nauczyć się metodą prób i błędów, zdobywając samodzielnie doświadczenie c Każde zdjęcie może być dobre, nieważne kto i czym je wykonał. 9. Moduł: manipulacja 9a Obrazy (zdjęcia i filmy) w zasadzie przedstawiają świat takim, jaki jest. 9b Reklama jest dla mnie ważnym źródłem informacji a Obrazy (zdjęcia i filmy) nie przedstawiają świata takim jak jest, zniekształcają go b Reklama nie jest dla mnie ważnym źródłem informacji. 6

7 9c Można ufać temu, co się widzi c Nie można ufać temu, co się widzi. Metryczka M1. Płeć 1: Mężczyzna 2: Kobieta M2. Ile ma Pan/i lat? M3. Jakie jest Pana/i wykształcenie? 1: podstawowe (niepełne podstawowe, podstawowe, gimnazjum, niepełne średnie) 2: zasadnicze zawodowe 3: średnie (średnie zawodowe, średnie ogólne, pomaturalne i niepełne wyższe) 4: wyższe (licencjat, wyższe magisterskie, doktorat, studia podyplomowe) M4. Czy w skład Pana/i gospodarstwa domowego wchodzą dzieci w wieku do 18 lat? 1: Tak 2: Nie M5. Jaka jest wielkość Pana/i miejsca zamieszkania 1. wieś 2. miasto do 100 tys. mieszkańców 3. miasto od 100 do 499 tys. mieszkańców 4. miasto od 500 tys. mieszkańców M6. W jakich granicach mieszczą Pana/i osobiste przeciętne miesięczne dochody netto, czyli na rękę? 1: do 1000 zł 2: zł 3: zł 4: zł 5: zł 6: zł 7: zł 8: zł 9: powyżej zł 97: nie wiem/trudno powiedzieć 7

8 Wykres końcowy na podstawie średnich z poszczególnych modułów 1. Refleksyjność pozawizualna. 1 1,5 2 2,5 3 3,5 4 4, Refleksyjność wizualna. 2. Masowość. 1 1,5 2 2,5 3 3,5 4 4, Podmiotowość. 3. Opresyjność kontroli wizualnej. 4. Technologiczny cudzoziemiec. 5. Opierający się technologicznym barierom. 1 1,5 2 2,5 3 3,5 4 4, Oswojona kontrola wizualna. 1 1,5 2 2,5 3 3,5 4 4, Technologiczny tubylec. 1 1,5 2 2,5 3 3,5 4 4, Pokonany przez technologiczne bariery. 6. Więzi bezpośrednie. 1 1,5 2 2,5 3 3,5 4 4, Więzi zapośredniczone. 7. Standaryzacja i ujednolicenie. 8. Profesjonalizm odgórny (instytucjonalny). 1 1,5 2 2,5 3 3,5 4 4, Zróżnicowanie. 1 1,5 2 2,5 3 3,5 4 4, Profesjonalizm oddolny (pozainstytucjonalny). 9. Emocjonalna wizualność. 1 1,5 2 2,5 3 3,5 4 4, Racjonalna wizualność. 8