Wiedzieć znaczy działać

Transkrypt

1 Wiedzieć znaczy działać

2 1 Kiedy ciało wysyła sygnały? s Badania co mogą nam powiedzieć? s. 22 Słownik psychologiczny, czyli optymiści żyją dłużej s. 26 prof. dr hab. n.med. Jacek Jassem Szanowni Państwo, Szanowni Państwo, dr n.med. Janusz Meder Rak nie lubi ruchu s. 30 Reakcja łańcuchowa, czyli posiłkiem w raka s. 34 Finanse w chorobie. Koszty związane z leczeniem s. 38 Żywienie w chorobach nowotworowych s. 44 Rola ochrony przeciwsłonecznej s. 48 oddajemy w Państwa ręce almanach Wiedzieć znaczy działać, będący kontynuacją i rozszerzeniem opracowania Warto wiedzieć, by wygrać, które usystematyzowało wiedzę popularnonaukową na temat nowotworów i badań pozwalających wcześniej wykryć raka. Zadaniem obecnego wydania jest przypomnienie tej wiedzy, ale też podanie konkretnych wskazówek dotyczących zdrowego stylu życia jako ważnego elementu profilaktyki antynowotworowej. Idea przyświecająca tej edycji almanachu jest ambitna: chcemy, by Polacy nie tylko WIEDZIELI, jak walczyć z rakiem, stąd rozdziały o typach nowotworów oraz najważniejszych badaniach ale pragniemy też, aby aktywnie DZIAŁALI na rzecz poprawy własnego zdrowia. Bo przecież lepiej zapobiegać niż leczyć współczesna medycyna daje coraz więcej możliwości i szans wyleczenia chorób nowotworowych. Mimo że rozwój cywilizacyjny przyniósł, poza oczywistym postępem, także wzrost zachorowań na raka, dysponujemy wiedzą i narzędziami pozwalającymi go opanować i kontrolować. Najważniejsza jest jednak nasza postawa. Trzeba przezwyciężyć własne obawy, poznać przeciwnika czyli zdobyć wiedzę, a przede wszystkim postawić na profilaktykę i badania oraz w razie konieczności poddać się terapii. Dlatego polecam Państwu ten almanach wiedzy. Nie zastąpi on badania, nie jest to diagnoza (bo tej może dokonać tylko lekarz), ale głównym atutem tego wydawnictwa jest usystematyzowana wiedza popularnonaukowa na temat chorób nowotworowych. Mam nadzieję, że to wydawnictwo zachęci Państwa do zdrowego stylu życia i do badań. I pamiętajmy, Rak. To sie leczy! 9 Przydatne adresy s. 56 prof. dr hab. n.med. Jacek Jassem Przewodniczący Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Onkologicznego dr n.med. Janusz Meder Prezes Polskiej Unii Onkologii

3 1 Kiedy ciało wysyła sygnały? BIAŁACZKA Nowotwór najczęściej pojawia się w naszym organizmie niezauważalnie. Na początku jego objawy nie są jednoznaczne, a to wtedy wygrana z rakiem jest niemal pewna. Dlatego jest ważne, byśmy poznali naszego wroga i nauczyli się wsłuchiwać w sygnały alarmowe naszego ciała. W tym celu powstał alfabetyczny spis najczęściej atakujących odmian nowotworów. Można w nim znaleźć podstawowe objawy, ale i czynniki ryzyka oraz badania zalecane w celu postawienia diagnozy. Każdy organizm jest jednak inny i tylko specjalistyczne badania lekarskie wytyczą właściwe leczenie. Istotne jest, by w porę udać się do lekarza pierwszego kontaktu lub do lekarza onkologa, bo rak wcześnie zdiagnozowany, to rak łatwiejszy do wyleczenia. Czym jest nowotwór? Nasze ciało składa się z 10 bilionów komórek. Każda zawiera taką samą informację genetyczną. Od DNA zależy m.in. kodowanie białka komórki uczestniczącego w regulacji podziału komórek, który zawsze musi być ściśle kontrolowany. W zdrowych komórkach istnieją protoonkogeny, które pod wpływem mutacji mogą spowodować nieprawidłowy podział i namnażanie. Choroba nowotworowa pojawia się w momencie mutacji genetycznej lub nadmiernej aktywności protoonkogenów. Polega na niekontrolowanym dzieleniu się komórek tkanki, z której powstał nowotwór, stąd często przestają one prawidłowo działać. Stają się wtedy pasożytem dla organizmu, zużywając substancje energetyczne, budulcowe, mikroelementy i witaminy. Transformacja nowotworowa może zajść spontanicznie, ale m.in. promieniowanie rentgenowskie czy UV, substancje w dymie tytoniowym i alkoholu, niezdrowy tryb życia i odżywiania zwiększają jej ryzyko. Niektóre z tkanek nowotworowych częściej podlegają transformacji nowotworowej, inne rzadziej. Zależy to m.in. od tego, jak często komórki się dzielą i od ich ekspozycji na substancje rakotwórcze. Dotyczy to przede wszystkim tkanek, które mają kontakt ze środowiskiem zewnętrznym, np. nabłonków. Nowotwory złośliwe wywodzące się z tkanek nabłonkowych nazywamy rakami. Rak zatem to jeden z rodzajów nowotworów, ale już nie każdy nowotwór jest rakiem. Białaczka (łac. leucaemia) nazwa grupy chorób nowotworowych układu krwiotwórczego. Nazwa historycznie wywodzi się od białawego koloru próbki krwi chorego na ostrą białaczkę. Charakteryzuje się ilościowymi i jakościowymi zmianami leukocytów we krwi, szpiku i narządach wewnętrznych (śledzionie, węzłach chłonnych). Występuje częściej u mężczyzn niż u kobiet, w proporcji 3:2. Możliwe objawy: Białaczki przewlekłe: narastające zmęczenie bladość większa skłonność do krwawień bóle kości uczucie pełności i ucisk w nadbrzuszu. Niedokrwistość może wskazywać na białaczkę. Białaczki ostre: osłabienie i bladość charakterystyczne dla niedokrwistości. spadek odporności i częste zakażenia bakteryjne, wirusowe i grzybicze. Typowe są zakażenia w obrębie jamy ustnej, uszu, a także w okolicy odbytu. wstępne rozpoznanie na podstawie liczby białych krwinek punkcja szpiku (ostra białaczka) badania cytogenetyczne i molekularne (białaczka przewlekła). W przypadku występowania powyższych objawów, należy umówić się na wizytę do lekarza pierwszego kontaktu. 4 5

4 Czerniak RAK GRUCZOŁU KROKOWEGO (PROSTATY) Choroba, w której komórki rakowe tworzą się w komórkach skóry, zwanych melanocytami. Dotyka raczej ludzi dorosłych. Stanowi 5-7% nowotworów skóry. Może wystąpić w dowolnym miejscu na ciele u mężczyzn częściej w obszarze od ramion do bioder oraz na głowie lub szyi, u kobiet na rękach i nogach. Czynniki ryzyka: długotrwała ekspozycja na słońce i promieniowanie ultrafioletowe, oparzenia słoneczne w dzieciństwie bardzo duża liczba znamion barwnikowych, znamiona w miejscach drażnienia kolor skóry, włosów, oczu (rasa biała; jasna karnacja; rude lub blond włosy; niebieskie tęczówki; liczne piegi określone fototypy skóry wg Fitzpatricka) czerniak występujący w rodzinie lub wcześniejsze zachorowanie u tego samego pacjenta. Nowotwór ten najczęściej powstaje z komórek gruczołowych. Przeważnie jest związany z przerostem gruczołu, dość powszechnie występującym u starszych mężczyzn. Nowotwór o stosunkowo łagodnym przebiegu rozwija się bardzo powoli i relatywnie późno daje przerzuty. Czynniki ryzyka: wiek (powyżej 60 lat) genetyka (obciążenie rodzinne) nadwaga ograniczona aktywność fizyczna palenie papierosów ciężkostrawna dieta. Możliwe objawy: zmiany w wielkości, kształcie i kolorze znamion znamiona asymetryczne, o nieregularnych krawędziach i zatartych granicach znamiona o niejednolitym kolorze powiększenie, świąd lub bolesność znamienia. Należy obserwować swoje znamiona i w razie wystąpienia któregoś z wymienionych objawów udać się do dermatologa, który po zbadaniu może zalecić biopsję tzw. wycinającą (usunięcie całej zmiany z odpowiednim marginesem); wycinki wolno pobierać tylko ze zmian owrzodziałych. Możliwe objawy: osłabienie strumienia moczu problemy z rozpoczęciem oddawania moczu przerywany strumień moczu uczucie niepełnego opróżnienia pęcherza moczowego lub całkowite zatrzymanie oddawania moczu. Podstawowe badanie przeprowadza urolog lub chirurg palcem per rectum (przez odbyt). Raka prostaty rozpoznaje się na podstawie badania pod mikroskopem wycinków pobranych z gruczołu krokowego na drodze biopsji. Zawsze najpierw oceniamy PSA, a potem badamy per rectum nie odwrotnie! W przypadku wystąpienia któregoś z powyższych objawów, należy udać się do dermatologa lub do lekarza pierwszego kontaktu. Jeśli Twoja skóra ma tendencję do pieprzyków unikaj ostrego słońca. Rak prostaty u ojca, brata czy dziadka zwiększa ryzyko zachorowania. 6 7

5 rak piersi rak Jajnika Nowotwór rozwijający się z nabłonka przewodów lub zrazików gruczołu piersiowego. Jest najczęstszym nowotworem złośliwym u kobiet, ale może wystąpić też u mężczyzn. Co roku w Polsce notuje się około 12 tys. nowych przypadków raka piersi oraz blisko 6 tys. zgonów. Czynniki ryzyka: wiek (najczęściej u kobiet między 50. a 70. r.ż.) obciążenia rodzinne otyłość nadciśnienie tętnicze nadmierne spożycie alkoholu. Nowotwór złośliwy kobiet, występujący głównie w okresie około- i pomenopauzalnym. Wywodzi się z komórek nabłonka pokrywającego jajnik. Czynniki ryzyka: brak ciąż niepłodność stymulacja owulacji wiek powyżej 45. r.ż. otyłość palenie tytoniu przebyta świnka. Możliwe objawy: wyczuwalny guz w obrębie piersi zmiany skórne w obrębie piersi lub brodawki wyciek z brodawki (niepokój budzi zwłaszcza wyciek krwisty lub rdzawy) powiększenie węzłów chłonnych pachowych lub nadobojczykowych. mammografia, USG piersi. Rozpoznanie ustala się na drodze oceny materiału tkankowego pobranego drogą: biopsji aspiracyjnej cienkoigłowej lub gruboigłowej badania wycieku z brodawki. Możliwe objawy: ból w podbrzuszu zwiększenie obwodu brzucha objawy ucisku na narządy sąsiednie krwawienia z pochwy. Przy podejrzeniu nowotworu zaleca się zrobić badanie krwi, w którym można wykryć zwiększone stężenie markerów nowotworowych (CA125) oraz wykonać badanie na obecność mutacji genów BRCA1 i BRCA2. W przypadku wystąpienia powyższych objawów, należy zgłosić się na wizytę do swojego ginekologa lub onkologa. Niech comiesięczne samobadanie piersi stanie się Twoim nawykiem. Po 50. r.ż. kobiety są bardziej narażone na raka jajnika. W przypadku wystąpienia któregoś z powyższych objawów, należy udać się do swojego lekarza ginekologa. Trzeba pamiętać, że rak im wcześniej wykryty, tym łatwiej go leczyć zdiagnozowany we wczesnym stadium, daje 90% szans na wyleczenie. 8 9

6 rak Jąder rak Jelita grubego Rak jąder jest najczęstszym nowotworem u mężczyzn między 20. a 35. r.ż. Czynniki ryzyka: rak jądra w wywiadzie (dwudziestokrotnie większe ryzyko wystąpienia drugiego nowotworu niż u zdrowej osoby) rak jądra u ojca lub brata (sześciokrotny wzrost ryzyka) wnętrostwo (niezstąpienie jąder) niepłodność różne zespoły obojnactwa infekcja wirusem nabytego upośledzenia odporności (HIV). Nowotwór złośliwy rozwijający się w okrężnicy, wyrostku robaczkowym lub odbytnicy. W równym stopniu dotyczy kobiet, jak i mężczyzn. 90% przypadków zachorowania stwierdza się u osób po 50. r.ż. Na świecie z tą chorobą żyje prawie 3 mln osób; w Polsce każdego roku jest rozpoznawany u około 12 tys. osób. Czynniki ryzyka: czynniki genetyczne niezdrowy sposób odżywiania (niska podaż błonnika i świeżych produktów) palenie papierosów wiek powyżej 50 r.ż. brak wysiłku fizycznego. Możliwe objawy: obrzęk lub dyskomfort w mosznie i/lub jądrze bezbolesny guzek lub obrzęk obu jąder tępy ból w dolnej części brzucha lub w pachwinach nagłe nagromadzenie płynu w mosznie. USG jąder oznaczenie stężenia markerów nowotworowych w surowicy (AFP, hcg, LDH) badanie histopatologiczne usuniętego jądra. W przypadku wystąpienia któregoś z powyższych objawów, należy umówić się na wizytę do lekarza pierwszego kontaktu lub lekarza urologa. Rak jądra jest jednym z niewielu nowotworów, które można wyleczyć nawet w zaawansowanym stadium (z przerzutami odległymi). Wynika to z ich dużej wrażliwości na chemioterapię i radioterapię. Leczenie raka jądra może prowadzić do niepłodności, chociaż mężczyźni z pozostawionym jednym jądrem mogą zachować płodność. Możliwe objawy: nagła utrata wagi wzdęcia gorączka ból brzucha krwawienie z odbytu krew w kale brak łaknienia. Pilnuj, by na Twoim talerzu było sporo produktów z błonnikiem. kolonoskopia badania na krew ukrytą w kale endoskopia USG jamy brzusznej tomografia komputerowa rezonans magnetyczny badanie per rectum (przez odbytnicę) wykonywane przez lekarza, który palcem bada stan jelita wlew kontrastowy polegający na przeprowadzeniu serii zdjęć radiologicznych po podaniu do jelita płynnego kontrastu i napełnieniu go powietrzem anoskopia. W przypadku wystąpienia któregoś z powyższych objawów lub wieku powyżej 50. r.ż., powinno udać się do lekarza pierwszego kontaktu w celu wykonania stosownych badań

7 rak Krtani guz Mózgu Najczęstszy nowotwór głowy i szyi oraz drugi po raku płuca nowotwór dróg oddechowych. Najczęściej atakuje mężczyzn po 60. r.ż., rzadziej po 40. Czynniki ryzyka: palenie tytoniu picie alkoholu nieprawidłowa, uboga w witaminy i minerały dieta narażenie na działanie chemikaliów i oparów wirus brodawczaka ludzkiego. Nowotwory złośliwe mózgu to tworzenie się nieprawidłowych komórek w mózgu lub rdzeniu kręgowym (guzy pierwotne) lub przerzuty innych nowotworów. Występują u około 5 osób na 100 tys. ludności; mogą wystąpić w każdym wieku, ale rak mózgu jest najczęstszą przyczyną zgonów wśród pacjentów w wieku poniżej 35. r.ż. Przyczyna powstawania większości guzów mózgu jest nieznana. Niektóre jednostki chorobowe uwarunkowane są genetycznie. Możliwe objawy: niemijający ból gardła lub kaszel trudności lub ból przy przełykaniu ból ucha guzek na szyi lub gardle zmiana głosu lub chrypka. fizykalne badanie gardła laryngoskopia: badanie krtani za pomocą laryngoskopu endoskopia umożliwia pobranie próbek tkanek i węzłów chłonnych do badania histopatologicznego tomografia komputerowa i rezonans magnetyczny. Możliwe objawy: ból głowy częste nudności i wymioty zaburzenia wzroku, słuchu i mowy zaburzenia równowagi i problemy z chodzeniem osłabienie jednej strony ciała niezwykła senność lub zmiana poziomu aktywności. niezwykłe zmiany w osobowości i zachowaniu napady padaczkowe. tomografia komputerowa (TK) i rezonans magnetyczny (MR). W przypadku wystąpienia któregoś z powyższych objawów lub wieku powyżej 50. r.ż. powinno udać się do lekarza pierwszego kontaktu w celu wykonania stosownych badań. W przypadku wystąpienia któregoś z powyższych objawów, należy umówić się na wizytę do lekarza pierwszego kontaktu lub lekarza neurologa

8 rak Nerki rak Pęcherza moczowego Stanowi 3,6% wszystkich przypadków nowotworów złośliwych u mężczyzn i 2,6% u kobiet. Występuje dwukrotnie częściej u płci męskiej. Średni wiek wystąpienia tego nowotworu szacuje się na 60 lat. Czynniki ryzyka: predyspozycja genetyczna palenie papierosów otyłość współistniejąca z nadciśnieniem tętniczym (czynnik ryzyka głównie u kobiet) zawodowe narażenie na wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne, np. trichloroetylen czy kadm, azbest nabyta torbielowatość nerek u osób z mocznicą leczonych dializami długotrwałe napromieniowanie. Jeden z częstszych nowotworów ludzi w podeszłym wieku (powyżej 70. r.ż.). Częściej (2 do 3 razy) występuje u mężczyzn. Rak pęcherza częściej występuje u ludzi rasy białej. Czynniki ryzyka: palenie papierosów schistosomatoza, czyli infekcja pasożytnicza (najpoważniejsza przyczyna nowotworów w krajach rozwijających się) przewlekłe zapalenie pęcherza moczowego przebyta radioterapia z napromienieniem okolicy podbrzusza długoterminowe założenie cewnika Foleya (pacjenci z uszkodzeniem rdzenia kręgowego). Możliwe objawy: Dawniej rozpoznawano tzw. triadę Virchowa: krwiomocz, ból w jamie brzusznej i guz wyczuwalny przez powłoki brzuszne. Obecnie objawy te dotyczą mniej niż 10% chorych. Często ten nowotwór rozpoznaje się, szukając przyczyny ogólnego osłabienia, częstych infekcji dróg moczowych, znużenia, anemii, stanów podgorączkowych, nocnych potów lub też wykonując często z innych przyczyn badania USG jamy brzusznej (badanie to wykrywa obecnie 80% guzów nerek). Najczęstszym i alarmującym objawem (40% chorych) jest krwiomocz. badania składu chemicznego krwi i badanie ogólne moczu pielografia, czyli analiza serii zdjęć rentgenowskich nerek, moczowodów i pęcherza moczowego wykonanych z podaniem barwnika kontrastowego badanie USG tomografia komputerowa i rezonans magnetyczny biopsja. Możliwe objawy: bezbolesny, często obfity krwiomocz ból przy oddawaniu moczu częste oddawanie moczu ból w okolicy nadłonowej i lędźwiowej. badanie moczu z posiewem w przypadku krwiomoczu wykonuje się USG w razie wątpliwości cystoskopia. W przypadku wystąpienia któregoś z powyższych objawów, należy umówić się na wizytę do lekarza pierwszego kontaktu. W przypadku wystąpienia któregoś z powyższych objawów, należy umówić się na wizytę do lekarza pierwszego kontaktu

9 rak płuc rak Przełyku Jest jednym z najgorzej rokujących nowotworów. Stanowi najczęstszą przyczynę zgonów z powodu raka u mężczyzn i jest na 2. miejscu pod tym względem u kobiet. Czynniki ryzyka: - długoterminowe narażenie na wdychane karcynogeny, a zwłaszcza dym tytoniowy - czynniki genetyczne - bierne palenie - zanieczyszczenie powietrza - narażenie na azbest, chrom, radon oraz promieniowanie jonizujące. Na raka przełyku częściej chorują mężczyźni, prawie wyłącznie po 40. r.ż. Czynniki ryzyka: palenie tytoniu i spożywanie nadmiernej ilości alkoholu przełyk Barreta (nieprawidłowo zbudowane komórki wyściełające dolną część przełyku) refluks żołądkowo-przełykowy pochodzenie afroamerykańskie. Objawy: objawy wywołane przez guz pierwotny: kaszel i/lub zmiana jego charakteru, duszność, powracające zapalenia płuc, ból w klatce piersiowej, krwioplucie, stany podgorączkowe, skrócenie oddechu przy wysiłku objawy wywołane przez regionalne szerzenie się choroby: chrypka, trudności w połykaniu, zespół żyły głównej górnej, zespół górnego otworu klatki piersiowej (guz Pancoasta: bóle barku i kończyny górnej oraz opadanie powieki i zwężenie źrenicy z zapadnięciem gałki ocznej) objawy ogólnoustrojowe: nieuzasadniony spadek masy ciała (ponad 10% w 3 miesiące lub ponad W przypadku wystąpienia któregoś z powyższych objawów, należy umówić się na wizytę do lekarza pierwszego kontaktu. Ważne: niepalenie tytoniu w bardzo dużym stopniu ogranicza zagrożenie zachorowania na raka płuc! 5% przez miesiąc), zlewne nocne poty, kaszel, znużenie, objawy zakrzepowego zapalenia żył. bronchoskopia pobranie wycinka guza badanie RTG klatki piersiowej tomografia komputerowa badanie morfologiczne badanie laboratoryjne. Pamiętaj, że papieros to wróg Twoich płuc. Możliwe objawy: bolesne lub utrudnione połykanie utrata masy ciała chrypka i kaszel niestrawność i zgaga. badanie endoskopowe biopsja i ocena histopatologiczna pobranego wycinka bronchoskopia (w celu ustalenia stopnia ucisku na tchawicę lub oskrzela) badanie radiologiczne przełyku. W przypadku wystąpienia któregoś z powyższych objawów, należy umówić się na wizytę do lekarza pierwszego kontaktu. Należy pamiętać, że rak przełyku wcześnie wykryty daje dużą szansę na wyleczenie

10 rak Szyjki macicy rak Trzustki Nowotwór rozwijający się w obrębie szyjki macicy, czyli części macicy łączącej górną część macicy (trzon macicy) z pochwą. Rozwija się wtedy, kiedy uszkodzone komórki nabłonka szyjki macicy zostaną zakażone onkogennym wirusem HPV przenoszonym najczęściej drogą płciową. Drugi co do częstości rak dotykający kobiety na całym świecie. Czynniki ryzyka: większa liczba partnerów seksualnych palenie papierosów zakażenie wirusem HPV przewlekle bakteryjne zapalenie pochwy niedobór prowitaminy A, karotenoidów i witaminy C liczne ciąże. Nowotwór o jednym z najgorszych rokowań, najczęstszy u mężczyzn między 35. i 70. r.ż. Rak trzustki to najczęściej gruczolakorak i zwykle wynika z trzustkowych komórek kanałowych, które tworzą główną część trzustki. Czynniki ryzyka: palenie papierosów nadmierne spożywanie alkoholu przewlekłe zapalenie trzustki ciężkostrawna dieta cukrzyca nadwaga. Objawy: bezobjawowy przebieg choroby (3 do 10 lat) Objawy zaawansowanego stadium: krwiste upławy o nieprzyjemnym zapachu krwawienia międzymiesiączkowe krwawienia kontaktowe, po stosunku bóle podbrzusza bóle okolicy krzyżowo-lędźwiowej. Profilaktyka: Szczepienie przeciwko HPV jest zalecane przez Ministra Zdrowia w Polskim Programie Szczepień Ochronnych. Jest najlepszym sposobem zabezpieczenia przed zakażeniem. Szczepionka powinna być podana przed inicjacją seksualną. cytologia raz do roku morfologia krwi i moczu USG cystoskopia badanie kolposkopowe pobranie wycinka do badania histopatologicznego. CYTOLOGIA nie boli, a pozwala wykryć zmiany w szyjce macicy. Badania cytologiczne powinny być wykonywane regularnie raz do roku. W przypadku wystąpienia któregoś z powyższych objawów, należy umówić się na wizytę do ginekologa. Im wcześniej choroba zostanie rozpoznana, tym jest większa szansa skutecznego jej wyleczenia. Możliwe objawy: Nowotwór długo rozwija się skrycie, najczęściej rozpoznaje się go przy pomocy badań obrazowych (USG, CT, MRI), nierzadko wykonywanych z innych przyczyn. Objawy są niecharakterystyczne i obejmują bóle śród- Nadużywasz alkoholu? Zwiększasz ryzyko raka trzustki. i nadbrzusza, spadek masy ciała. Mogą także wystąpić: żółtaczka ból brzucha utrata masy ciała dolegliwości trawienne (wzdęcia, biegunki lub zaparcia, wymioty) rozwijająca się cukrzyca wodobrzusze depresja powiększenie wątroby zmiany skórne zlewne nocne poty obrzęk stóp. USG (biopsja pod kontrolą) zdjęcia rentgenowskie i/lub tomografia komputerowa żołądka i dwunastnicy badanie cytologiczne wydzieliny trzustki pankreatoskopia + biopsja celowana ultrasonografia laparoskopowa. W przypadku wystąpienia któregoś z powyższych objawów, należy umówić się na wizytę do lekarza pierwszego kontaktu lub lekarza onkologa

11 rak Żołądka rak przewodów Żółciowych Zwykle dotyka osoby w wieku lat, bardzo rzadko poniżej 40 lat i dwukrotnie częściej występuje u mężczyzn niż kobiet. Czynniki ryzyka: palenie tytoniu nadużywanie alkoholu ciężkostrawna dieta przebyte usunięcie części żołądka z powodu choroby wrzodowej i sama choroba wrzodowa. Jest to skutek nowotworowej transformacji komórek nabłonka przewodów żółciowych. Występuje w krajach zachodnich z częstością 1-2 przypadków na 100 tys. i jest częstszy u mężczyzn. Liczba zachorowań wzrasta z wiekiem. Czynniki ryzyka: pierwotne stwardniające zapalenie dróg żółciowych wady wrodzone wątroby i dróg żółciowych zarażenia pasożytniczymi przywrami z gatunków Opisthorchis viverrini i Clonorchis sinensis (zwłaszcza w Azji) choroba Carolego i torbielowatość przewodów żółciowych. Możliwe objawy: nagły spadek masy ciała osłabienie brak apetytu nudności zaparcia ból żołądka smolisty stolec fusowate wymioty. badanie endoskopowe górnego odcinka przewodu pokarmowego gastroskopia badanie panendoskopowe (wziernikowanie górnego odcinka przewodu pokarmowego). Możliwe objawy: żółtaczka, utrata wagi niekiedy świąd skóry odbarwione stolce dyskomfort i ból brzucha nudności, wymioty. badanie obrazowe po potwierdzeniu histologicznym. W przypadku wystąpienia któregoś z powyższych objawów, należy umówić się na wizytę do lekarza pierwszego kontaktu lub lekarza onkologa. Rak żołądka nie lubi owoców i warzyw w Twojej diecie. W przypadku wystąpienia któregoś z powyższych objawów, należy umówić się na wizytę do lekarza pierwszego kontaktu lub lekarza onkologa

12 2 Badania co mogą nam powiedzieć? Badania to podstawa profilaktyki nowotworowej. Poniżej prezentujemy te, które najczęściej stosuje się w diagnostyce onkologicznej. Badania przesiewowe Ich celem jest wykrywanie stanów przednowotworowych i nowotworów we wczesnych stadiach. Prowadzone są wśród osób, u których istnieje większe prawdopodobieństwo wystąpienia tej choroby. Dotyczy to szczególnie osób, które: przebyły już jedną chorobę nowotworową co najmniej dwóch członków ich najbliższej rodziny (krewni pierwszego stopnia, czyli rodzice i rodzeństwo) cierpi lub cierpiało na chorobę nowotworową są nosicielami znanej mutacji zwiększającej ryzyko rozwoju nowotworu (np. BRCA1 zwiększający ryzyko wystąpienia raka sutka czy jajnika). Zasady badań przesiewowych są odmienne dla poszczególnych nowotworów. Najczęściej stosuje się badania przesiewowe w kierunku raka piersi (mammografia), raka szyjki macicy (cytologia) oraz raka jelita grubego (badanie na krew utajoną w kale). Samobadania Samobadanie piersi i jąder powinno być stałym elementem profilaktyki dorosłych mężczyzn i kobiet. Regularnie przeprowadzone samobadanie piersi może wykryć guzek nowotworowy we wczesnym stadium, dając wysokie Nie ma jednego, uniwersalnego testu, który w 100% odpowie na pytanie, czy u danej osoby rozwija się choroba nowotworowa czy nie. tego obydwu rąk. Delikatnie masując narząd w dłoniach i przesuwając po nim palcami, poszukujemy zgrubień, guzów czy nierówności. Samobadanie piersi wykonuje się je między 7. a 10. dniem cyklu u kobiet miesiączkujących. Kobiety po menopauzie powinny wybrać na badanie stały dzień w miesiącu. Każde samobadanie piersi składa się z 3 etapów: 1. Przed lustrem Unieś ręce do góry i przyjrzyj się, czy nie widzisz zmian w kształcie piersi, przebarwień skóry, czy skóra nie marszczy się lub nie jest napięta. Oprzyj ręce na biodrach i sprawdź powyższe. Ściśnij brodawkę i sprawdź, czy nie wydziela się z niej płyn. 2. Pod prysznicem Prawą rękę połóż z tyłu głowy, lewą na lewej piersi. Lekko naciskając 3. środkowymi palcami, zataczaj drobne kółeczka wzdłuż piersi, z góry na dół i z powrotem. To samo zrób z prawą piersią. W ten sposób sprawdzasz, czy nie czujesz stwardnienia lub guzka. 3. W pozycji leżącej (np. po kąpieli) Wsuń poduszkę lub zwinięty ręcznik pod prawy bark, prawą rękę włóż pod głowę. Trzema środkowymi palcami prawej ręki zbadaj prawą pierś, tak jak pod prysznicem. To samo powtórz z lewą piersią. Wyjmij rękę spod głowy, połóż wzdłuż tułowia i zbadaj pachy. Sprawdź, czy nie masz powiększonych węzłów chłonnych. szanse na wyleczenie. Podobnie jest z samobadaniem jąder zgłoszenie lekarzowi każdej nieprawidłowości w ich budowie może wpłynąć na szybkość i jakość leczenia potencjalnego nowotworu. Samobadanie jąder Na początku należy jądra obejrzeć, np. w lustrze. W tej części badania poszukujemy wszelkich zmian w wielkości jąder. Porównujemy oba jądra czy jedno nie jest wyraźnie większe lub mniejsze. Patrzymy na skórę moszny pod kątem jej zaczerwienienia, zmiany zabarwienia lub powierzchni. Przechodzimy do badania palpacyjnego, czyli dotykiem. Badając jądro, należy przytrzymać je między kciukiem a palcami, używając do 22 23

13 Markery nowotworowe Markery nowotworowe to substancje wytwarzane przez komórki nowotworowe (zwykle białka) lub inne komórki organizmu człowieka w odpowiedzi na pojawienie się nowotworu. Można je znaleźć w krwi, moczu, stolcu, tkance nowotworu lub płynach ustrojowych. W praktyce klinicznej wykorzystuje się obecnie około 20 różnych markerów nowotworowych. Niektóre z nich są typowe dla danego typu nowotworu, inne występują w kilku rodzajach nowotworów. Markery nowotworowe wykorzystuje się zwykle do rozpoznawania i oceny stadium zaawansowania i rokowania danych nowotworów. Należy pamiętać, że choć podwyższony poziom danego markera może sugerować obecność nowotworu, nie jest to wystarczające do rozpoznania choroby nowotworowej. Wymagane jest potwierdzenie rozpoznania innymi metodami diagnostycznymi. Jednym z najczęściej wykorzystywanych markerów nowotworowych jest tzw. swoisty antygen gruczołu krokowego, czyli PSA. Zwiększone stężenie tego białka obserwuje się jednak nie tylko u mężczyzn z rakiem gruczołu krokowego, ale też u osób z łagodnymi chorobami tego narządu. Badania genetyczne Do najczęściej wykonywanych badań genetycznych należy badanie mutacji genu BRCA1, które wiążą się z rozwojem dziedzicznej postaci raka piersi i jajnika. Warto wykonać je u osób, w których rodzinach obserwowano przypadki raka jelita grubego, trzonu macicy, jajnika, jelita cienkiego lub dróg moczowych. Badaniom genetycznym w kierunku nosicielstwa mutacji zwiększającej ryzyko powstania nowotworu powinny poddać się osoby, które: mają krewnych cierpiących na nowotwory złośliwe, szczególnie, jeśli zachorowania były liczne, dotyczyły kolejnych pokoleń (np. rak piersi pojawiający się u babci, matki, córki), w przypadku narządów parzystych (np. piersi) choroba występowała po obu stronach lub nowotwory pojawiały się w znacznie młodszym niż średni wiek zachorowania na dany typ nowotworu mają krewnych, u których stwierdzono nosicielstwo mutacji predysponujących do zachorowań na nowotwory złośliwe wówczas chodzi o potwierdzenie lub wykluczenie nosicielstwa danej zmiany genetycznej u badanej osoby zachorowały na chorobę nowotworową, szczególnie w przypadkach rzadko występujących nowotworów, osób, w których rodzinie pojawiały się nowotwory oraz pacjentów, u których nowotwór pojawił się w młodym wieku. Tzw. kryteria rodowodowo-kliniczne, które powinny spełniać osoby zakwalifikowane do oceny mutacji BRCA1, obejmują: trzy przypadki raka piersi i/lub jajnika w rodzinie niezależnie od wieku dwa przypadki raka piersi i/lub jajnika, w tym jeden przed 50 r.ż. jeden przypadek raka piersi, jeśli wystąpił: (1) przed 40 r.ż., (2) u mężczyzny, (3) rak obustronny, (4) był to rak rdzeniasty lub atypowy rdzeniasty, (5) rak piersi i jajnika wystąpił u tej samej osoby

14 3 słownik psychologiczny, czyli optymiści żyją dłużej Zdrowie psychiczne i fizyczne przeplatają się wzajemnie. Stan naszego organizmu warunkowany jest między innymi różnymi czynnikami psychologicznymi, przede wszystkim emocjami. Silne napięcia emocjonalne, w tym stres, wywołują szereg niekorzystnych reakcji w organizmie. Związane z nimi zmiany hormonalne są bezpośrednimi przyczynami podniesienia wartości ciśnienia tętniczego krwi czy przyspieszenia akcji serca. Długotrwały stres obniża odporność, zwiększa ryzyko rozwoju m.in. choroby wrzodowej, miażdżycy, cukrzycy i zespołu jelita drażliwego. Strach, uczucie niepokoju i depresja sprzyjają również chorobom nowotworowym. Naukowcy dowiedli, że szczególnie narażone na nie są osoby nieasertywne, uległe, cierpliwe, o pesymistycznym nastawieniu do życia i niewierzące we własne siły. Z psychologicznego punktu widzenia najważniejszym elementem zapobiegania i walki z chorobami nowotworami jest zapanowanie nad stresem i depresją. W walce ze stresem skuteczne są m.in. ćwiczenia oddechowe oraz medytacja. Te pierwsze można wykonywać samemu, w każdej chwili, kiedy trudno jest zapanować nad emocjami. Wystarczy usiąść wygodnie na krześle, wyprostować się, nabrać powietrze głęboko do płuc, odliczyć do pięciu i powoli wypuszczać. Jeżeli istnieje taka możliwość, można położyć się na twardej powierzchni, na brzuchu położyć lekką książkę i obserwować, jak zmienia swoje położenie w czasie wdechów i wydechów, a także starać się, aby jak najdłużej zatrzymała się w najwyższym punkcie, bardzo pomału opadała w dół czy stopniowo podnosiła do góry. Warto wypróbować również techniki medytacyjne. Dają one Badania dowiodły, że medytacja to zarówno metoda zapobiegająca chorobom wywołanym przede wszystkim długotrwałym stresem, jak i sposób na wsparcie leczenia farmakologicznego, szczególnie w chorobach przewlekłych. uczucie ukojenia, pozwalają wyciszyć się i poprawiają nastrój. Skuteczność medytacji wielokrotnie potwierdzano naukowo. Gdy medytujemy, obniża się nasze ciśnienie krwi, zwalnia tętno i poziom metabolizmu, znika odczuwany wcześniej lęk i pojawia się uczucie relaksu. Przede wszystkim jednak regularna medytacja przynosi ogromne korzyści naszej psychice nie tylko zmniejsza podatność na stres, ale daje poczucie pewności siebie, samoakceptacji. Poprawia również zdolność do koncentracji, wydajność pracy, umiejętność kreatywnego myślenia. To bardzo ważne cechy, które pozwalają lepiej odnaleźć się w rzeczywistości, zapanować nad nią i twórczo się realizować. Ale to nie wszystko, dzięki medytacji mamy więcej życiowej energii, skupiamy się na teraźniejszości, zamiast w nieskończoność analizować wydarzenia z przeszłości lub zamartwiać się przyszłością. Najbardziej uniwersalną techniką jest wielokrotne powtarzanie krótkiej frazy, tzw. mantry (może to być np. fragment modlitwy), w wygodnej pozycji, z zamkniętymi oczami, w atmosferze ciszy i spokoju. Należy skupić się wyłącznie na mantrze, zapominając o wszystkim dookoła i odganiając myśli: dopiero medytacja pokazuje, jak natrętny bywa nasz mózg, atakujący nas wspomnieniami, obawami, niezałatwionymi sprawami i oczekiwaniami czy fantazjami na temat przyszłości. W opanowaniu stresu bardzo pomocne są: gimnastyka relaksacyjna, joga, tai-chi, pilates. Celem wszystkich tych aktywności jest: regulować przemianę materii, odprężyć i zrównoważyć system nerwowy, zachować sprawność układu ruchu, polepszyć wydolność układu krążenia i oddychania i podtrzymać ogólną sprawność fizyczną. Naukowcy podkreślają, że czynnikiem redukującym stres i wywołującym długotrwale poczucie szczęścia jest przebywanie wśród zieleni, dlatego, jeśli nie jest nam dany dom z ogrodem, przebywajmy jak najwięcej na świeżym powietrzu, w parku czy lesie. już półgodzinny spacer wpływa korzystnie na układ krążenia, wycisza i uspokaja, redukuje stres. Zaburzenia depresyjne należą do najbardziej rozpowszechnionych problemów zdrowotnych. Badania epidemiologiczne pokazują, że co najmniej co piąty dorosły przynajmniej raz w swoim życiu przeżywa stan, który można rozpoznać jako depresję, a który wymaga specjalistycznego leczenia. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) podaje, że depresja jest czwartym najpoważniejszym problemem zdrowotnym, z którym zmagają się ludzie na całym świecie. Tej choroby nie można ignorować, ponieważ aż 15% przypadków kończy się samobójstwem. Każdy z nas doświadcza smutku, obniżonego nastroju, zniechęcenia, ale o tym, czy mamy do czynienia z depresją czy nie, decyduje lekarz i to on zaleca kurację farmakologiczną lub terapię. Najlepsze efekty osiąga się poprzez skojarzenie tych dwóch metod. Trudno mówić o profilaktyce depresji jako takiej, można natomiast wydatnie wspomagać organizm, aby miał więcej sił do walki z ewentualnym epizodem depresji. Ma to szczególne znaczenie w przypadku osób z nowotworami w wywiadzie rodzinnym, udowodniono bowiem, że osoby depresyjne są w grupie ryzyka choroby nowotworowej. Dlatego styl życia jest tu bardzo istotny przede wszystkim należy pamiętać o aktywnościach uwalniających endorfiny. Ta grupa hormonów poprawia samopoczucie, działa kojąco i przeciwbólowo, a nawet wywołuje stany euforyczne. Co zrobić, by zwiększyć produkcję endorfin? Regularnie ćwiczyć, uprawiać seks, znaleźć czas na hobby i często śmiać się. Hormony szczęścia, bo również tym terminem określa się endorfiny, są odpowiedzialne za uzależnienie od sportu i tzw. euforię biegacza. Długotrwały wysiłek fizyczny najskuteczniej stymuluje organizm do ich produkcji. Warto więc pomyśleć o takich dyscyplinach sportowych, jak bieganie, narciarstwo biegowe, jazda na rowerze, aerobik. Przeciwdepresyjne właściwości wykazują również światło (jego brak jest między innymi przyczyną tzw. jesiennej depresji ) oraz dziurawiec w formie 26 27

15 nalewki, soku czy olejku. Substancja odpowiedzialna za efekt działania dziurawca nie jest rozpuszczana w wodzie, dlatego herbaty czy napary nie są w tym wypadku skuteczne. Kiedy jednak powinniśmy udać się do specjalisty? Poniższe objawy są charakterystyczne dla depresji, ale także dla stanów obniżonego nastroju, stresu lub przygnębienia. Zwykle mijają po kilku do kilkunastu dni. Jeśli jednak poniższe objawy utrzymują sie dłużej niż 2 tygodnie, bezwzględnie należy udać się do lekarza pierwszego kontaktu lub psychiatry i podjąć terapię. Możliwe objawy depresji: obniżenie nastroju (przygnębienie, apatia, głęboki smutek, częsty płacz) brak odczuwania przyjemności brak aktywności, utrata zainteresowań i skłonność do izolowania się mniejsza energia lub wytrzymałość na zmęczenie trudności w skupieniu uwagi obniżenie samooceny odczuwanie winy, poczucie, że jest się bezwartościowym pesymistyczne postrzeganie teraźniejszości i przyszłości myśli bądź zachowania samobójcze lub autoagresywne zaburzenia snu brak apetytu brak ochoty na seks. Bardzo ważny jest fakt, że alkohol nie zapobiega ani nie leczy depresji. Napojów alkoholowych nie można traktować jako złotego środka na polepszenie nastroju. Co więcej, ich nadużywanie zwiększa ryzyko zaburzeń depresyjnych i prowadzi do uzależnienia. Wypicie kilku drinków rzeczywiście pozwala rozluźnić się i zapomnieć o problemach, ale jednocześnie doprowadza do zmian biochemicznych w układzie nerwowym, które sprzyjają depresji i nasilają jej objawy. Naukowcy z Uniwesytetu w Essex udowodnili na podstawie wieloletnich badań, że osoby, które mieszkają blisko lasów, parków, a nawet alei drzew rzadziej, chorują na depresję i są mniej nerwowe. Dodatkowo czują się szczęśliwsze i bardziej zadowolone ze swojego życia. Co ciekawe, poczucie szczęścia wynikające z przebywania wśród zieleni jest trwałe, w przeciwieństwie np. do sukcesu zawodowego czy wygranej na loterii. Brytyjscy naukowcy odkryli, że zapewniają te drugie szczęście trwające jedynie około pół roku, potem nasz stan emocjonalny wraca do punktu wyjściowego

16 4 rak nie lubi ruchu Ruch ma wielokierunkowy wpływ na zdrowie, nie tylko fizyczne, ale również psychiczne. Aktywność fizyczna zapobiega powstawaniu otyłości i nadwagi, zmniejsza ryzyko rozwoju wielu chorób przewlekłych, wpływa na zewnętrzny wygląd ciała, a także kształtuje charakter, pozwala rozładować stres i napięcie, rozwija zainteresowania. Wyniki badań wyraźnie wskazują, że regularna aktywność fizyczna zmniejsza ryzyko rozwoju raka okrężnicy, raka piersi, raka trzonu macicy i prostaty. Na sport najlepiej znaleźć czas każdego dnia. Jeżeli nie jest to możliwe, zaleca się ćwiczenia co najmniej 3 razy w tygodniu, przez pół godziny. Warto pamiętać, że stopień aktywności fizycznej jest wprost proporcjonalny do zmniejszenia ryzyka rozwoju choroby nowotworowej, a więc im więcej ćwiczmy, tym lepiej. Jaki sport wybrać? jogging czyli wolny trucht lub bieg. Pozwala kształtować wiele partii mięśni, poprawia wydolność i sprawność fizyczną. Jednocześnie pobudza do pracy serce, układ krążenia i układ oddechowy. Nie wiąże się z nadmiernym wysiłkiem, a jego dużą zaletą jest fakt, że nie wymaga dużych nakładów finansowych. Godzina biegu z prędkością 7-9 km/h pozwala spalić około 400 kcal. Osoby, które do tej pory nie podejmowały aktywności fizycznej lub dopiero rozpoczęły program ćwiczeń, mogą odnieść korzyść, nawet jeśli poziom ich aktywności będzie mniejszy niż zalecany. Zumba To połączenie tańca i aerobiku inspirowane latynoamerykańskimi rytmami idealny pomysł na dobrą zabawę połączoną z intensywnym treningiem. Każde zajęcia, trwające około godziny, przepełnione są nowym krokami i układami. Zumba jest niezwykle dynamiczna, w związku z czym poprawia kondycję i kształtuje sylwetkę, a do tego dodaje mnóstwo energii. Jest to idealna propozycja dla pań walczących z nadmierną masą ciała. Godzinny trening zumby o dużej intensywności pozwala spalić nawet 700 kcal! Nordic walking Sport przeznaczony przede wszystkim dla osób starszych, ale nie tylko. Nordic walking, czyli coraz popularniejszy ostatnio marsz z kijkami, angażuje do pracy wszystkie partie mięśni. W przeciwieństwie do spacerów czy biegów, tutaj pracuje także górna połowa ciała. Nordic walking nie tylko poprawia wydolność i sprawność organizmu, ale także kształtuje mięśnie nóg i rąk. Dodatkowo stosowanie kijków wymusza utrzymanie wyprostowanie ciała i odciąża kręgosłup. Aby rozpocząć przygodę z tym sportem, konieczny jest zakup odpowiednich kijków. Na początku dobrze jest skorzystać z pomocy trenera, który wyjaśni, jak dokładnie należy się poruszać. kolarstwo Kolarstwo uprawiać można przez cały rok: od wiosny do późnej jesieni na dworze, a gdy doskwiera niepogoda w domu, na siłowni czy w ramach specjalnych zajęć indoor cycling. Dlaczego warto znaleźć czas na rowerek? Jest to prosta, bezpieczna i efektywna forma aktywności fizycznej, odpowiednia w każdym wieku. Dodatkowo wymusza dłuższy czas jednorazowego treningu. Szczególnie polecana jest dla osób, które narzekają na brak czasu, ponieważ rowerem można zastąpić jazdę samochodem do pracy czy na zakupy. Pływanie Kolejna z uniwersalnych form aktywności fizycznej. Wzmacnia mięśnie, odciąża kręgosłup i kształtuje sylwetkę ciała. Pływanie zalecane jest osobom w okresie rehabilitacji oraz w celu korekcji wad postawy. Warto zainteresować się również aqua aerobikiem, czyli gimnastyką w wodzie. Woda ułatwia wykonywanie wielu ćwiczeń bez obciążania stawów. Aqua aerobik wiąże się ze znacznym wydatkiem energetycznym, ponieważ ciało musi cały czas walczyć z oporem wody. Osoby z nadmierną masą ciała na pewno zainteresuje fakt, że aktywność w wodzie redukuje cellulit i poprawia stan skóry. pilates Pilates przeznaczony jest dla osób zainteresowanych nie tylko ćwiczeniem ciała, ale również zaangażowaniem umysłu, poprawia on wygląd całej sylwetki, ale wpływa też korzystnie na samopoczucie. To trening całego ciała, odpowiedni dla każdego, niezależnie od wieku czy stanu zaawansowania, inspirowany jogą, baletem oraz ćwiczeniami izometrycznymi. Dzięki elementom jogi zdobywa się umiejętności relaksacji, kontroli oddechu oraz wyciszenia potrzebnego do osiągnięcia spokoju ducha. Każda figura w pilatesie ma konkretny wpływ na cały organizm, dlatego jest to doskonały sposób, by wygimnastykować sylwetkę i rozciągnąć stwardniałe ciało, jak i zwalczyć stres, zmęczenie i brak energii. Niweluje bóle kręgosłupa i stawów oraz uczy nawyków poprawnego oddychania. Według założeń metoda ta ma się przyczyniać ma do wzmocnienia mięśni bez ich nadmiernego rozbudowania, odciążenia kręgosłupa, poprawy postawy, uelastycznienia ciała, obniżenia poziomu stresu oraz ogólnej poprawy zdrowia osób ćwiczących. Ćwiczenia można wykonywać w domu, bez instruktora. Nie wymagają nabycia drogiego sprzętu. Wystarczy kilka niedrogich przyrządów, takich jak kółko i taśma do pilatesu, mata do ćwiczeń, roller czy piłka

17 joga W krajach europejskich mówiąc joga, myślimy przede wszystkim o hatha jodze, która związana jest z pracą poprzez ciało i oddech. Choć najogólniej rzecz biorąc joga jest dyscypliną rozwoju duchowego, daje również szereg korzyści porównywalnych z tymi, które płyną z ćwiczeń fizycznych, a rozciąganie mięśni, czyli stretching, jest podstawą prawidłowego treningu asan (pozycji w jodze). Wśród dobrodziejstw płynących z uprawiania jogi warto zwrócić uwagę na obniżenie poziomu stresu, regenerujący sen, obniżenie poziomu kortyzolu, obniżenie ciśnienia krwi, redukcję złości i napięcia mięśniowego, wzmocnienie sił i układu immunologicznego, uelastycznienie ciała i poprawę ogólnej kondycji organizmu. To także jeden z najbardziej efektywnych sposobów walki ze stresem. Joga tym różni się od ćwiczeń fizycznych, że prócz fizycznego wysiłku daje możliwość medytacji w ruchu i bezruchu, obserwacji oddechu bezpośrednio łączącego się z poziomem naszej witalności, stresu i napięcia. tai-chi Tzw. miękki boks, znany powszechnie pod skróconą nazwą tai-chi, to chińska sztuka walki zaliczana do grupy tzw. systemów wewnętrznych. W ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat rozwinęły się nurty, które oddaliły się od tai-chi rozumianego jako sztuka walki. Współcześnie wiele osób podchodzi do tai-chi jako do chińskiej gimnastyki relaksacyjnej. Tai-chi nie koncentruje się na typowo rozumianym treningu fizycznym, lecz raczej na pracy nad szczególną koordynacją ciała, a przede wszystkim koordynacją pomiędzy ciałem a umysłem. Fundamentem jest trening form i technik tzw. pchających dłoni. Regularne wykonywanie tai-chi polepsza kondycję psychofizyczną. Aerobik Wszystkie formy ruchu, w czasie których zwiększa się wymiana tlenowa w organizmie. Najpopularniejsze to: fat burning, czyli ćwiczenia spalające tłuszcz, których sekret tkwi w utrzymywaniu tętna na poziomie uderzeń na minutę. W takt niezbyt szybkiej muzyki wykonuje się bardzo proste, niezbyt męczące ćwiczenia, tworzące nieskomplikowany układ choreograficzny; low impact aerobik ćwiczenia, w których bierze udział duża grupa mięśni i w których przynajmniej jedna noga ma cały czas kontakt z podłogą; to ćwiczenia o stosunkowo małej intensywności, raczej proste, idealne dla osób starszych, ociężałych czy nawet kobiet w ciąży; Step-Step zajęcia choreograficzne z wykorzystaniem platformy, która podnosi się lub obniża; TBC (Total Body Condition) odmiana aerobiku polega na rzeźbieniu mięśni całego ciała. Nasz organizm codziennie narażony jest na działanie czynników sprzyjających rozwojowi raka. Za skuteczną obronę przeciw nim odpowiada przede wszystkim sprawny system odpornościowy. Jego siła w dużej mierze zależy od naszej aktywności fizycznej. Od dawna znany jest jej wpływ na funkcjonowanie układu immunologicznego, a szczególnie na działanie limfocytów T i B najważniejszych zabójców komórek nowotworowych, oraz poziom interleukiny-1 substancji, za pomocą której komunikują się ze sobą komórki obronne. Zdrowy ruch wspomaga też pracę enzymów, które odpowiadają za niszczenie wolnych rodników (wyjątkowo napastliwych cząsteczek chemicznych, odpowiedzialnych za rozwój wielu postaci raka) a także hamuje działanie czynników wzrostu, od których zależy jego rozwój

18 5 reakcja łańcuchowa, czyli posiłkiem w raka To, co jemy, ma bezpośredni wpływ na zdrowie naszego organizmu. Istnieje wiele badań potwierdzających zależność pomiędzy dietą a ryzykiem zachorowania na nowotwór. Szacuje się, że niewłaściwy sposób odżywiania oraz szkodliwe spożywanie alkoholu (pow. 40 g czystego alkoholu dziennie przez kobiety i pow. 60 g przez mężczyzn) są przyczynami około 40% nowotworów złośliwych. Najważniejszym elementem żywieniowej profilaktyki przeciwnowotworowej jest duże spożycie warzyw i owoców. Według Światowej Organizacji Zdrowia w ciągu dnia należy spożywać warzywa i owoce co najmniej 5 razy. Produkty te powinny stanowić dużą część każdego posiłku. Aktualne badania wskazują, że właściwości przeciwnowotworowe mają między innymi warzywa kapustne, brokuły, buraki czerwone, wszystkie warzywa o zabarwieniu czerwonym, pomarańczowym i żółtym, morele, śliwki, brzoskwinie, winogrona, soja, owoce cytrusowe, czosnek, oliwa z oliwek, ale także olej rzepakowy i lniany. Dietę warto również uzupełnić o ryby morskie, pełnoziarniste produkty zbożowe, zieloną herbatę oraz przyprawy ziołowe, szczególnie szafran indyjski, curry, kurkumę, cynamon, rozmaryn imbir. Pokarmy te są źródłem związków aktywnych biologicznie, które mogą zapobiegać rozwojowi choroby, a nawet wspomagać jej leczenie. Przedstawiamy kilka gwiazd antyrakowych: Polifenole zawarte w zielonej herbacie spowalniają rozwój białaczki, raka piersi, prostaty, nerki, skóry i jamy ustnej. Odpowiedzialne są za to między innymi katechiny ograniczające rozwój nowych naczyń Naturalne związki blokujące rozwój komórek nowotworowych to: antyoksydanty, resweratrol, sulforafan, kurkumina, likopen, tanina oraz izoflawony zawarte w warzywach, owocach, ziarnach zbóż i przyprawach. krwionośnych potrzebnych nowotworowi do wzrostu i tworzenia przerzutów. Zielona herbata jest również silnym antyoksydantem, aktywuje w wątrobie enzymy usuwające toksyny z organizmu i przyśpiesza śmierć komórek rakowych. Z kolei fitoestrogeny zawarte w soi (raczej naturalnej, a nie w postaci suplementów) powstrzymują rozwój hormonozależnego raka piersi i raka prostaty. W badaniach laboratoryjnych wykazano, że kurkumina, składnik popularnej przyprawy indyjskiej kurkumy ogranicza wzrost wielu rodzajów raka: okrężnicy, wątroby, żołądka, jajników oraz białaczki. Dodatkowo wzmacnia skuteczność chemioterapii i ogranicza wzrost guza. Warto wiedzieć, że kurkuma jest lepiej wchłaniana w jelitach, jeśli zmieszamy ją z papryką i pieprzem w równych proporcjach. Imbir, znany od tysiącleci w chińskiej medycynie, to silny środek przeciwzapalny i antyoksydant. Jest skuteczniejszy od witaminy E. Napar z imbiru pomaga złagodzić nudności po chemioterapii i radioterapii. Od kiedy w 1858 roku Ludwik Pasteur odkrył bakteriobójcze działanie czosnku, jego kariera w Europie nabrała tempa. Czosnek zawiera wiele witamin i minerałów, a także aminokwasy, ma działanie antynowotworowe i wzmacnia organizm podczas leczenia. Poza tym związki siarki zawarte w czosnku osłabiają rakotwórcze działanie nitrozoamin, powstających w pieczonym na grillu mięsie oraz podczas palenia papierosów. Aktywne związki czosnku, wyzwalające się podczas jego wyciskania, są znacznie łatwiej przyswajalne, gdy rozpuści się je w niewielkiej ilości oliwy. Warto też wiedzieć, że sposób przygotowania pożywienia może być źródłem substancji rakotwórczych. Przykładem są produkty wędzone (np. ryby czy mięso), stanowiące źródło niebezpiecznych benzopirenów. Kancerogenne substancje nitrozaminy i nitrozamidy znajdują się w mieszankach peklujących, nawożonych jarzynach oraz w serach. Generalnie nie zaleca się spożywania czerwonego mięsa oraz tłustych produktów pochodzenia zwierzęcego. Również potrawy grillowane, przypalone i mocno zrumienione są niebezpieczne dla naszego organizmu i należy je ograniczać. Zdrowa dieta jest przede wszystkim urozmaicona i zbilansowana, zawierająca produkty spożywcze z różnych grup, a więc pokarmy zbożowe, warzywa i owoce, chude produkty mleczne, chude mięso, ryby, jaja i źródła zdrowych tłuszczów oliwki z oliwek, oleje zimno tłoczone, orzechy. Należy wybierać produkty wysokiej jakości, niezawierające dodatków i polepszaczy smaku, i odpowiednio je przygotowywać, a więc gotować, dusić, piec w folii czy pergaminie, a zdecydowanie rzadziej smażyć i grillować. Ryzyko zachorowania na nowotwory zwiększa nadmierna masa ciała, tymczasem już co drugi Polak cierpi z powodu nadwagi lub otyłości. Warto co jakiś czas sprawdzać swój wskaźnik masy ciała, czyli popularny BMI. Aby go wyliczyć, masę ciała (w kilogramach) należy podzielić przez wzrost (w metrach) podniesiony do kwadratu. Prawidłowy wskaźnik BMI mieści się w zakresie 18,5-24,9. Uwagę powinny zwrócić zarówno wartości za wysokie, jak i zbyt niskie, jednak to te pierwsze wiążą się ze zwiększonym ryzykiem choroby nowotworowej. Co zrobić, gdy masa ciała nie jest prawidłowa? Najlepiej zgłosić się do dietetyka, który fachowo podpowie, co jeść i w jakich ilościach, ale można również samemu rozpocząć walkę z nadmiarem kilogramów. Bardzo ważne jest spożywanie 4-5 regularnych posiłków dziennie. Należy wyeliminować lub znacznie ograniczyć cukier, słodycze, słodzone napoje gazowane, soki, które nie są świeżo wyciskane, tłuste gatunki mięs, sery żółte i pleśniowe, tłuste przetwory mleczne oraz produkty zbożowe oczyszczone: białą mąkę, jasny chleb, bułki kajzerki. Koniecznie należy znaleźć czas na aktywność fizyczną, najlepiej każdego dnia. Tempo utraty masy ciała nie powinno być gwałtowne. Stopniowe i powolne odchudzanie daje zdecydowanie lepsze rezultaty

19 Dekalog zdrowego odżywiania 1. Pij 1,5 l płynów dziennie tj. około 8 szklanek. 2. Pamiętaj o pięciu porcjach warzyw i owoców dziennie. 3. Jedz produkty pełnoziarniste, bogate w błonnik. Usprawnia on funkcjonowanie układu trawiennego. 4. Stosuj tłuszcze roślinne zamiast zwierzęcych dostarczają niezbędnych dla układu krwionośnego i nerwowego nienasyconych kwasów tłuszczowych. 5. Rozsądnie spożywaj cukier, najlepiej pochodzący z warzyw i owoców. 6. Ogranicz spożycie soli. Pamiętaj, że sól znajduje się w wielu produktach spożywczych, np. pieczywie czy wędlinach. Zastąp sól ziołowymi przyprawami. 7. Jedz śniadanie. To najważniejszy posiłek dnia, który dostarczy Ci energii ( aż 20% ogólnego zapotrzebowania) i uchroni przed napadami wilczego głodu w drugiej części dnia. 8. Jedz zupy. Zupy są zdrowe, niskokaloryczne (ok. 150 kcal na talerz), sycące i regulują apetyt. Dzieki dużej zawartości warzyw zawierają dużo wartości odżywczych. 9. Jedz częściej i mniejsze porcje. Przerwy pomiędzy tymi posiłkami powinny być nie krótsze niż 3 godziny, ale nie dłuższe niż 5 godz. W ten sposób organizm odpowiednio wykorzysta energię i składniki pokarmowe. 10. Zakupy spożywcze rób, będąc sytym. Zanim wybierzesz się na zakupy, sporządź listę, a następnie trzymaj się jej. Przede wszystkim coś zjedz. Będąc głodnym, kupisz więcej na zapas, a później trzeba będzie to zjeść i tym samym dostarczyć organizmowi więcej kalorii niż potrzebuje. Hipokrates mawiał:,,niech żywność będzie waszym lekarstwem. Ta maksyma pozostaje prawdziwa po dzisiejsze czasy. Szacuje się, że ok % nowotworów tworzy się wskutek błędów żywieniowych, a otyłość dodatkowo zwiększa szanse na zachorowanie na raka. Właściwe odżywianie ma wpływ na powstawanie i rozwój nowotworów przewodu pokarmowego: żołądka, trzustki, wątroby, jelita grubego, ale też odgrywa dużą rolę w procesie powstawania raka prostaty, płuc, piersi, trzonu macicy, jajnika

20 6 FINANSE W CHOROBIE KOSZTY ZWIĄZANE Z LECZENIEM Zdaniem lekarzy styl życia aż w 53% wpływa na nasze zdrowie. Wielu, szczególnie tak zwanych chorób cywilizacyjnych możemy uniknąć, prowadząc odpowiedni tryb życia. Również wobec raka nie jesteśmy bezbronni. Katarzyna Osińska Ekspert ING Życie Profilaktyka nowotworowa powinna mieć dwa aspekty. Z jednej strony należy dbać o siebie i prowadzić zdrowy tryb życia, z drugiej zaś trzeba być przewidującym. Warto przygotować się finansowo na sytuację, w której choroba nas dotknęła. Jak wynika z badań przeprowadzonych na zlecenie ING Życie terapie antynowotworowe wymagają od pacjenta dodatkowych nakładów finansowych na specjalne preparaty wspierające organizm w walce z chorobą, na dojazdy do i ze szpitala lub opiekę nad dziećmi. Leczenie choroby nowotworowej trwa często latami, wymaga długich i kosztownych zabiegów oraz zaangażowania całej rodziny. Czasem wiąże się także z koniecznością rezygnacji z pracy. Warto więc wcześniej pomyśleć nie tylko o dbaniu o zdrowie, ale także o zabezpieczeniu finansowym na wypadek choroby. Zrównoważona dieta, aktywność sportowa i unikanie stresu zmniejszają ryzyko zachorowania, regularne badania profilaktyczne pomagają wykryć chorobę we wczesnym stadium, a środki finansowe pozwalają na spokojne skupienie się na leczeniu, jeśli choroba nas zaatakuje. Dlatego potrzebne są nowoczesne i elastyczne produkty ubezpieczeniowe, takie jak ubezpieczenie na wypadek nowotworu w ING Życie. Ubezpieczenie to powstało w wyniku konsultacji z lekarzami onkologami i osobami chorymi, tak aby optymalnie odpowiadało potrzebom osób, których choroba nowotworowa dotknęła. Ubezpieczenie uwzględnia potrzeby chorych zarówno te racjonalne dostęp do pieniędzy i szybką ich wypłatę na każdym etapie leczenia począwszy już od diagnozy, jak i emocjonalne np. pomoc w opiece nad dziećmi, wsparcie psychologa. Pozytywne nastawienie i poczucie bezpieczeństwa finansowego może mieć kluczowe znaczenie w walce z chorobą

21 Aby zapewnić sobie odpowiednie środki finansowe, które pomogą pokryć dodatkowe koszty ewentualnego leczenia, warto skorzystać ze specjalnie przygotowanej oferty ING Życie. Ubezpieczenia ONA i ON posiadają trzy warianty: WARIANT PODSTAWOWY WARIANT ROZSZERZONY WARIANT PEŁNY Ubezpieczenia na wypadek nowotworu ONA i ON w ING Życie CO WYRÓŻNIA NASZ PRODUKT? GŁÓWNE KORZYŚCI DLA UBEZPIECZONEGO Wybrane nowotwory złośliwe kobiece Wybrane nowotwory złośliwe męskie Wszystkie nowotwory złośliwe Wszystkie nowotwory złośliwe i wybrane dodatkowe choroby nowotworowe Innowacyjność pierwsze ubezpieczenie z tak obszerną listą nowotworów w Polsce Ochrona już od pierwszego dnia ubezpieczenia Profesjonalne przygotowanie produkt Wsparcie finansowe w walce z rakiem stworzony na bazie konsultacji z onkologami zmniejszające obciążenia dla budżetu i osobami dotkniętymi chorobą rodzinnego Dostosowanie do różnych potrzeb oferta Szeroki zakres Assistance pakietu uwzględniająca odmienne potrzeby pomocowego dla Ciebie i rodziny. mężczyzn i kobiet Pakiet Assistance zawiera: transport medyczny do i ze szpitala z osobą bliską, infolinię medyczną, wsparcie psychologa, opiekę nad dziećmi i osobami niesamodzielnymi, mieszkającymi vwspólnie z Ubezpieczonym, pomoc w dojściu do sprawności, m.in. organizację procesu rehabilitacyjnego, pomoc domową, pomoc pielęgniarki, dostarczenie leków. Ubezpieczenia dostępne są jako umowa dodatkowa do wybranych polis ochronno-inwestycyjnych. Przykładowa sytuacja: 35-letnia Pani Ewa kupiła ubezpieczenie ONA na sumę zł. Po roku zdiagnozowano u niej raka piersi oto jaką otrzymywała pomoc: zł, już po diagnozie. Pieniądze te Pani Ewa wykorzystała m.in.na dodatkowe badania zł, wypłaciliśmy po operacji zleconej przez lekarza zł, 5 kursów chemioterapii, za każdy wypłaciliśmy po zł Przez cały czas Pani Ewa korzystała z opieki nad dziećmi zapewnionej przez ING Życie. W sumie Pani Ewa otrzymała od nas zł. Dowiedz się więcej na zł, 3-miesiączne świadczenia ułatwiające powrót do siebie, każde po zł zł, dodatkowo za wygraną walkę z rakiem 40 41

22 WEŹ SPRAWY W SWOJE RĘCE Nowotwór to choroba, która może dotknąć każdego. Jest jednak 5 sposobów, które pozwalają zmniejszyć ryzyko jej wystąpienia lub pomagają stawić czoła problemowi. Są nimi: Aktywność fizyczna Systematyczne badania Zdrowe odżywianie Odpowiedzialne i pozytywne nastawienie Ubezpieczenie na wypadek nowotworu Warto konsekwentnie je stosować, by zadbać o to, co w życiu najważniejsze o zdrowie. Dbając o swoje zdrowie powinnaś pamiętać o ważnych i regularnych badaniach: cytologia raz do roku, zwłaszcza po ukończeniu 25. roku życia USG piersi, pierwsze po 25. roku życia i kolejne w odstępach 2-3 letnich mammografia, pierwszą mammografię zrób między 35. a 45. rokiem życia. Po czterdziestym roku życia badanie to należy profilaktycznie powtarzać co dwa lata, a po pięćdziesiątym corocznie. W trosce o swoje zdrowie w kalendarium badań powinieneś uwzględnić także: badanie gruczołu prostaty raz do roku, jeśli ukończyłeś 50 lat badanie na krew utajoną w kale (badanie przesiewowe w kierunku nowotworu jelita grubego) raz do roku, jeśli masz 50 lat i więcej systematycznie obserwuj znamiona i pieprzyki; jeśli zauważysz coś niepokojącego, udaj się do lekarza okresowo wykonuj RTG klatki piersiowej (raz na dwa lata). Dowiedz się więcej, jak zadbać o zdrowie. Wejdź na Zobacz, jak niewiele trzeba, by zabezpieczyć to, co najważniejsze. ING Towarzystwo Ubezpieczeń na Życie S.A

23 7 ROLA ŻYWIENIA W CHOROBIE NOWOTWOROWEJ Niedozywienie wystepuje u ponad 80% chorych na nowotwory 1, a najczestsze przyczyny zaburzenia odzywiania u chorych to przede wszystkim: niedostateczne odzywienie naturalna droga zwiazana z brakiem łaknienia czy działaniem niepozadanym leków zwiekszona utrata substancji odzywczych poprzez zaburzone wchłanianie czy zaburzenia trawienia zwiekszone zapotrzebowanie organizmu na składniki odzywcze w zwiazku z goraczka lub stanami zapalnymi (np. płuc, dróg moczowych). Szybka utrata masy ciała, a konsekwencji również niedożywienie ilościowe (związane z niedostatecznym spożyciem białka, tłuszczów i węglowodanów) oraz jakościowe (nieodpowiednia podaż witamin i składników mineralnych) mogą utrudniać rekonwalescencję chorego po zabiegach operacyjnych, ale również być przyczyną większej podatności na infekcje czy powikłania pooperacyjne. Zbyt niska masa ciała może również uniemożliwić przeprowadzenie operacji w odpowiednim czasie lub wstrzymać rozpoczęcie radio- czy chemioterapii. W odpowiednim odżywianiu osób z chorobami onkologicznymi ważne są: regularność w przyjmowaniu pokarmów (od 6 do 8 posiłków na dobę) smakowitość posiłków jakość posiłków pod względem zawartości składników odżywczych i ich proporcji produkty o wysokiej zawartości białka i składniki wysokokaloryczne w codziennym menu kwasy tłuszczowe omega-3. Jadłospis osób z chorobami onkologicznymi często wymaga modyfikacji, tak, aby zaspokoić potrzeby żywieniowe chorego, jak i wyjść naprzeciw takim przeszkodom, jak brak apetytu, nudności, wymioty, problemy z połykaniem czy jadłowstręt. Odpowiednio przygotowane posiłki dla chorego powinny mieć w miarę jednolitą konsystencję (przecieru, musu) oraz być tzw. gęste energetycznie, czyli dostarczać skoncentrowanego źródła energii i niezbędnych składników odżywczych w niewielkiej objętości. Kiedy w trakcie leczenia pojawiają się biegunki i wymioty, należy starać się uzupełnić straty minerałów, wody i składników odżywczych. Często dobrym rozwiązaniem jest wprowadzenie do diety chorego specjalnych preparatów odżywczych. 1 Clinical nutrition in oncology dr med. S. Kłęk, Onkologia w Praktyce Klinicznej 2011, tom 7, nr 5,

24 Resource to gama produktów w różnych smakach, przeznaczonych dla osób niedożywionych z powodu choroby. Walka z rakiem oznacza przezwyciężanie wielu trudnych wyzwań, takich jak: wyczerpanie suchość w jamie ustnej osłabienie mięśniowe ryzyko zakażenia zmiany smaku brak apetytu nudności oraz wymioty. bogate w białko, by wspierać odbudowę masy mięśniowej, wysokokaloryczne, aby utrzymać odpowiednią masę ciała, zróżnicowane smaki, aby umożliwić wybór i uniknąć monotonii. Kiedy wskazane jest żywienie doustnymi preparatami odżywczymi? Stosowanie preparatów odżywczych oraz intensywne wsparcie dietetyczne zwiększają spożycie składników odżywczych i zapobiegają utracie masy ciała związanej z leczeniem, a także zmniejszają liczbę przypadków przerwania leczenia. Preparaty bogate w składniki odżywcze zalecane są też jako pomoc w procesie gojenia się rany pooperacyjnej. Kcal: 400 Białko: 18g Dietetyczny środek spożywczy specjalnego przeznaczenia medycznego. Kompletny pod względem odżywczym produkt wysokoenergetyczny (2,0 kcal/ml) i wysokobiałkowy. Dostępne smaki: morelowy, waniliowy Dietetyczny środek spożywczy specjalnego przeznaczenia medycznego. Kompletny pod względem odżywczym produkt wysokoenergetyczny (2,0 kcal/ml) i wysokobiałkowy z błonnikiem. Stan od + Kcal: 400 Białko: 18g Błonnik: 5g Dostępne smaki: owoców leśnych, kawowy - Dietetyczny środek spożywczy specjalnego przeznaczenia medycznego. Kompletny pod względem odżywczym produkt wysokobiałkowy. Przed leczeniem Leczenie nr 1 Leczenie chirurgiczn e Chemioterapi a Radioterapia Inne metody leczeni a Po leczeniu Przed leczeniem Leczenie nr 2 Leczenie chirurgiczn e Chemioterapi a Radioterapi a Inne metody leczeni a Po leczeniu Czas Kcal: 250 Białko: 18,8g Dostępny smak: czekoladowy Dietetyczne środki spożywcze specjalnego przeznaczenia medycznego. Stosować pod kontrolą lekarza. Dostępne w aptekach

25 8 PAMIĘTAJ: nawet w cieniu dociera do Ciebie 30% promieni UV pod parasolem na plaży aż 20% promieni słonecznych odbija się od piasku i opala skórę preparaty wodoodporne chronią przed słońcem tylko na czas kąpieli, czyli minut NAJWYŻSZA OCHRONA PRZECIWSŁONECZNA SPF 50+ WSKAZANA: dla skóry delikatnej, wrażliwej problemowej dla jasnych fototypów w regionach o silnym nasłonecznieniu w pierwszych dniach ekspozycji na słońce przy tendencji do występowania alergii słonecznych dla skóry po zabiegach medycyny estetycznej dla ochrony skóry podrażnionej WYSOKA OCHRONA PRZECIWSŁONECZNA SPF 30 WSKAZANA: dla skóry delikatnej, wrażliwej i problemowej dla fototypów I i II dla jasnych fototypów, po kilkudniowym przebywaniu na słońcu w regionach o umiarkowanym nasłonecznieniu 48 49

26 PIELĘGNACJA SKÓRY W TRAKCIE I PO ZAKOŃCZENIU RADIOTERAPII Mimo postępów w medycynie nowotwory ciągle stanowią jedną z najgroźniejszych chorób, które dotykają ludzkość. Na skutek zmian cywilizacyjnych oraz wydłużenia średniego czasu życia liczba zachorowań stale rośnie. Od lat stosowana w onkologii radioterapia jest jedną ze skuteczniejszych metod leczenia. Niestety obarczona bywa wysokim ryzykiem wystąpienia objawów niepożądanych, takich jak wczesne i późne odczyny popromienne, które w najbardziej zaawansowanym stadium przyjmują formę nieodwracalną. Dlatego tak ważna jest odpowiednia pielęgnacja naświetlanej skóry, zarówno w trakcie radioterapii, jak i po jej zakończeniu. SKUTECZNA PIELĘGNACJA PREPARATAMI Z KWASEM FOLIOWYM Produkty te powinny zawierać w swoim składzie substancje o charakterze naprawczym, kojącym, łagodzącym i ochronnym. Osobom w trakcie leczenia oraz po radioterapii marka Pharmaceris rekomenduje stosowanie specjalistycznych preparatów z serii X X-RAYS, która została opracowana z myślą o skórze poddanej naświetlaniu promieniami X. Dermokosmetyki z tej serii na bazie kwasu foliowego ukierunkowane są na szybsze naprawianie uszkodzeń powstałych w wyniku radioterapii. Co się dzieje z naświetlaną skórą? Pod wpływem promieniowania uszkodzeniu ulegają przede wszystkim naczynia i tkanka łączna. Konsekwencją radioterapii mogą być niepożądane reakcje skórne. Obszary ciała, które zostały poddane naświetlaniu (promieniowanie jonizujące) ulegają podrażnieniu. Zaburzone zostają podziały komórek skóry i ich metabolizm. Ze względu na czas ujawnienia się zmian w stosunku do czasu naświetlania wyróżnia się odczyny wczesne i późne (będące następstwem odczynów wczesnych). U dużej liczby pacjentów występują odczyny wczesne, które w zależności od stopnia zaawansowania można podzielić na: odczyny I stopnia objawiają się ustępującym z czasem rumieniem, może też pojawić się przejściowa epilacja; odczyny II stopnia oprócz rumienia występuje obrzęk, mogą pojawić się bolesne pęcherze i trwała epilacja w obrębie skóry głowy; odczyny III stopnia rumieniowi i pęcherzom towarzyszą wolno gojące się, głębokie owrzodzenia, przebarwienia, uszkodzenia bliznowate i zaniki skóry. Skóra w miejscu naświetlania zwykle staje się zaczerwieniona i sucha, swędzi i łuszczy się, ponieważ naświetlanie promieniami X obniża czynności gruczołów łojowych i potowych. Częstym odczynem popromiennym jest rumień. W dłuższej perspektywie czasowej po zakończeniu kuracji pojawiają się przebarwienia, stwardnienia, zwłóknienia i teleangiektazje (tzw. późne odczyny). Właśnie one mogą mieć charakter trwały, dlatego tak istotna staje się właściwa pielęgnacja skóry poddanej napromieniowaniu. Jeśli naświetlana skóra jest niewłaściwie pielęgnowana może dojść do nasilenia zmian popromiennych oraz przedłużenia okresu ich ustępowania. W skrajnych sytuacjach pojawiają się wtórne nowotwory skóry. Pharmaceris X seria przeznaczona dla skóry po radioterapii i zabiegach onkologicznych. Skuteczność całej linii w regeneracji komórek poddanych naświetlaniu potwierdzają badania kliniczne prowadzone przez ekspertów z dziedziny dermatologii i onkologii. Składnikami aktywnymi serii są m.in. arnika górska, wosk pszczeli, olej sojowy i przede wszystkim kwas foliowy (folacyna), czyli witamina z grupy B, która stymuluje podziały i regenerację komórek skóry oraz chroni ich DNA przed promieniami X. Oznacza to, że komórki skóry szybciej naprawiają uszkodzenia, które powstały na skutek działania promieni. Zawarte w preparatach substancje nawilżają, koją skórę i pomagają odbudować jej ochronny naturalny płaszcz lipidowy. Promieniowanie X powoduje zmiany chemiczne w DNA komórek zaburzając ich zdolność do regeneracji. Kwas foliowy chroni DNA i przyspiesza proces odbudowy zdrowej tkanki. EFEKTY PIELĘGNACJI Efektem stosowania Pharmaceris X jest większa tolerancja na odczyny popromienne, złagodzenie intensywności zmian skórnych, lepsze nawilżenie i natłuszczenie skóry oraz redukcja przebarwień pozapalnych. Zasady pielęgnacji Leczenie odczynów popromiennych powinno trwać od momentu ich pojawienia się i trwać przez wiele tygodni czy nawet miesięcy po zakończeniu radioterapii. Bardzo ważne jest: a) Unikanie w tym okresie ekspozycji skóry na słońce b) Stosowanie kremów i maści natłuszczających c) Pielęgnowanie skóry delikatnymi i łagodnymi dla skóry preparatami. PRAPARATY PRZEBADANE KLINICZNIE, ONKOLOGICZNIE I DERMATOLOGICZNIE

27 OKNOPLAST jest międzynarodową firmą, która od dwudziestu lat specjalizuje się w produkcji stolarki otworowej PVC w segmencie Top Premium. Nowoczesny system produkcji oraz nieustanne dążenie do unowocześniania istniejących już produktów, pozwoliły firmie OKNOPLAST stać się jednym z największych producentów stolarki otworowej w Europie, operującym na 10 rynkach oraz liderem innowacji. OKNOPLAST to ceniony mecenas sportu i sponsor międzynarodowych klubów piłkarskich, takich jak Inter Mediolan, Borussia Dortmund i Olimpique Lyon. W Polsce firma mocno zaangażowana jest w działalność sportową, sponsoruje m.in. lokalną drużynę piłkarską Puszczę Niepołomice. Odkąd OKNOPLAST wspiera Puszczę Niepołomice, przeszła ona od IV do I ligi. Firma wspiera także programy sportowe skierowane do dzieci i młodzieży. Spółka jest oficjalnym partnerem Akademii Sportu Progres w Centrum Rozwoju Com-Com Zone Nowa Huta pod patronatem Jerzego Dudka, organizującej zajęcia sportowe dla dzieci. OKNOPLAST łączy uczciwy biznes z najwyższymi standardami rynkowymi. Rzetelność oraz wiarygodność, które stanowią główne wartości działalności firmy, dają pewność współpracy na najwyższym poziomie. Przedsiębiorstwo zaangażowane jest w wiele akcji społecznych, w tym kampanię Rak. To się leczy! Firma od wielu lat wspiera także Stowarzyszenie Siemiecha, skupiające wokół siebie dzieci i młodzież w trudnej sytuacji życiowej. Dzięki wsparciu firmy, członkowie stowarzyszenia zdobywają nowe umiejętności zawodowe i społeczne, co znacznie wyrównuje ich szanse na początku dorosłego życia. Płynąca z działań prospołecznych satysfakcja to ogromny impuls do dalszego działania i radość z faktu, że biznes może być odpowiedzialny

28 ADRIAN Fabryka Rajstop rozpoczęła działalność w 1984 r. Tyle też czasu gromadzimy doświadczenia i udoskonalamy technologie produkcji. Aktualnie jesteśmy drugą co do wielkości fabryką rajstop w Polsce. Produkujemy miesięcznie około 1 miliona par rajstop i skarpet. Wszystko to jest wytwarzane w różnorodnej kolorystyce i najnowocześniejszych wzorach. Nasze wyroby można kupić w każdym rejonie Polski oraz na rynkach zagranicznych. Na szeroką gamę produktów składają się kolekcje: klasyczna, Size ++, ślubna, ciążowa, męska, dziecięca oraz sezonowo zmieniająca się kolekcja Fantasy. Jesteśmy dumni że udaje nam się przez lata realizować misję, że ADRIAN kocha wszystkie kobiety. kalendarz dedykowany fundacji Ewy Błaszczyk Akogo? oraz Klinice Budzik a całkowity dochód z licytacji poszczególnych plansz kalendarza przekazany został fundacji. ADRIAN jest partnerem ogólnopolskiej kampanii społecznej Kwiat Kobiecości na rzecz profilaktyki raka szyjki macicy i raka jajnika pod honorowym patronatem Pierwszej Damy, Pani Anny Komorowskiej. Pod koniec ubiegłego roku nawiązaliśmy współpracę z łódzką Akademią Sztuk Pięknych wspieramy młodych, utalentowanych projektantów. Mamy nadzieję, że już wkrótce cała Polska będzie mogła poznać ich nazwiska, tak jak zna już Teresę Rosati, Macieja Zienia czy Ewę Minge, z którymi ADRIAN współpracował. Magazyn Twój Styl nominował Małgorzatę Rosołowską Pomorską do tytułu Kobieta Roku Adrian kocha wszystkie kobiety, dlatego z radością zaangażował się w działania kampanii społecznej i debaty Vital Forum poświęconej zdrowiu Polek. Nasza praca, sukcesy zostały zauważone i docenione. Znalazły odzwierciedlenie w wielu nagrodach i certyfikatach. Jesteśmy przedsiębiorstwem Fair Play 2006, możemy pochwalić się tytułem Solidnej Firmy 2007, Liderów Eksportu, posiadamy też Medal Europejski, Laur Konsumenta, nagrodzeni zostaliśmy również tytułem EU- ROPRODUKT. Posiadamy Certyfikat FIRMA GODNA POLECENIA oraz wyróżnienie LIDER PRZEDSIĘBIORCZOŚCI Cenimy akcje społeczne. Do naszych ostatnich inicjatyw należy zaliczyć współpracę z magazynem Businesswoman & Life, który to po raz trzeci przygotował wyjątkowy 54 55

29 9 PRZYDATNE ADRESY Stowarzyszenia, fundacje, organizacje wspierające walkę z nowotworami Polska Koalicja Organizacji Pacjentów Onkologicznych Fundacja Onkologiczna DUM SPIRO-SPERO Fundacja Wygrajmy Zdrowie im. prof. Grzegorza Madeja Alivia Fundacja Onkologiczna Osób Młodych Stowarzyszenie na Rzecz Walki z Chorobami Nowotworowymi Sanitas Stowarzyszenie Kobiet z Problemami Onkologiczno-Ginekologicznymi Magnolia Stowarzyszenie Pomocy Chorym na GIST Stowarzyszenie Pomocy Chorym na Mięsaki SARCOMA Stowarzyszenie Walki z Rakiem Płuca Ogólnokrajowe Stowarzyszenie Pomocy Chorym na Przewlekłą Białaczkę Szpikową Polskie Towarzystwo Stomijne POL-ILKO Łódzka Fundacja Kocham Życie Fundacja Carita Żyć ze Szpiczakiem Fundacja Spełnionych Marzeń Ogólnopolska Organizacja na Rzecz Walki z Rakiem Szyjki Macicy Kwiat Kobiecości Stowarzyszenie Pomocy Chorym na Nowotwory Krwi w Zamościu Federacja Polskich Klubów Kobiet po Mastektomii Amazonki Stowarzyszenie Wspierające Chorych na Chłoniaki Sowie Oczy Fundacja Rak n Roll. Wygraj Życie Stowarzyszenie Pacjentów i Osób Wspierających Chorych na Guzy Neuroendokrynne. Rakowiak.pl www. rakowiak.pl Polskie Towarzystwo Onkologiczne Polska Unia Onkologii Polskie Towarzystwo Psychoonkologiczne Biuro Rzecznika Praw Pacjenta Ogólnopolski Katalog Organizacji Pożytku Publicznego Zintegrowany Informator Pacjenta przy NFZ Portale informacyjne

30 PARTNER strategiczny PARTNERZY patronat merytoryczny patroni medialni organizatorzy wykonawczy partner technologiczny 58