Krzysztof Pytel Instytut Techniki Akademia Pedagogiczna im. KEN Kraków

Transkrypt

1 Krzysztof Pytel Instytut Techniki Akademia Pedagogiczna im. KEN Kraków Nauczanie na odległość jako forma edukacji w gospodarce opartej na wiedzy Wstęp Możliwości wykorzystania ogólnodostępnych narzędzi informatycznych stosowanych w procesie edukacji na odległość są coraz powszechniej znane. Edukacja tradycyjna jest często wspierana lub zastępowana nauką zdalną, której korzenie sięgają XIX wieku, kiedy to Isaac Pitman zainicjował formę nauczania wykorzystującą pocztę. Zamysł ten znalazł zwolenników i został wykreowany system nauczania oparty na przekazywaniu materiałów dydaktycznych za pośrednictwem poczty. Rozwój technologii informacyjnych towarzyszył przekazywaniu wiedzy na odległość, czego apogeum obserwuje się przy wykorzystaniu Internetu. Narzędzia informatyczne zawładnęły rolą tradycyjnego medium nauczania na odległość, a zaawansowane systemy edukacji zdalnej stworzyły podwaliny pod szeroko rozumiany i interpretowany e-learning, w którym wykorzystano technologię informacyjną do zarządzania, projektowania i realizacji procesu dydaktycznego. Potrzeby edukacyjne w dobie nowych narzędzi informatycznych i Internetu Pomysł nauczania na odległość bazuje na łączeniu potencjału multimediów, nowoczesnych narzędzi informatycznych oraz Internetu. Zaawansowane techniki multimedialne otwierają szerokie perspektywy do kreowania nowatorskich form kształcenia wykorzystujących naukę na odległość, a powszechnie wykorzystywane w procesie nauczania dają sposobność analizowania sytuacji problemowych oraz odgrywają dominującą rolę w edukacyjnych grach, programach i publikacjach elektronicznych. Cały czas obserwujemy dynamiczny rozwój usług informacyjnych, których rozbudowa wpływa na kreowanie nowego modelu nauczania uczenia się, który stając się powszechnie stosowanym modelem edukacyjnym, w przyszłości będzie zasadniczą bazą kształcenia. Rozwój technologii informacyjnej pociąga za sobą zwiększenie dynamiki rozwoju gospodarki, w której zasadniczą rolę odgrywa wiedza. Technologia informacyjna automatyzuje produkcję i tworzy szanse efektywnego kierowania procesami sterowania wiedzą oraz umożliwia poszerzanie zakresu i szybkości stosowania wiedzy. Narzędzia informatyczne napędzają przemiany społeczne, a najnowsza technika wiąże je z człowiekiem. Powstające sukcesywnie społeczeństwo informacyjne zbiera, przetwarza, kataloguje i przekazuje informacje. Edukacja takiego społeczeństwa odgrywa dominującą rolę. Dynamikę dojścia do stanu społeczeństwa informacyjnego determinuje stan wyjściowy rozwoju społeczeństwa, stopień rozwoju technologii informacyjnej, stopień podatności na 1

2 zmiany społeczne oraz preferencje i wola rządzących. Społeczeństwo informacyjne opiera swe funkcjonowanie na szybkich elektronicznych maszynach liczących oraz komunikacji. System edukacyjny System innowacyjny Zarządzanie wiedzą na poziomie organizacji Gospodarka oparta na wiedzy Aspekt regionalny System informacyjno komunikacyjny Otoczenie biznesowo instytucjonalne Rys. 1. Podstawowe filary gospodarki opartej na wiedzy W takim społeczeństwie edukacja stanowi priorytetowy obszar działań. Dynamizacja potrzeb edukacyjnych wynika przede wszystkim ze zmian zachodzących w rezultacie zastosowania nowych technologii informacyjnych w polityce, w ekonomii, w środowisku naturalnym i wreszcie w całym społeczeństwie. Aby rola edukacji została wypełniona, musi wspomagać w tworzeniu społeczeństwa opartego na określonych umiejętnościach, zachowaniach oraz postawach. Nauczanie to również posługiwanie się nowymi technologiami oraz kształtowanie postaw do aktywnego uczestnictwa w życiu zawodowym i społecznym, a także nadążanie za zmianami cywilizacyjnymi. Systemy edukacyjne stanowią jeden z filarów gospodarki opartej na wiedzy. 2

3 Edukacja na odległość w procesie podnoszenia kwalifikacji Dążenia ku edukacji powszechnie występujące wśród ludności stanowią podwaliny do rozwoju zdalnej edukacji. Niemało zagrożeń pochodzących od systemu edukacyjnego państwa może udaremniać skuteczny jej rozkwit. Najczęściej spotykane przeszkody to niskie nakłady finansowe państwa oraz ograniczone nakłady gospodarstw na edukację. Przed szkolnictwem pojawiają się dylematy związane z symbiozą systemów edukacji łączeniem tradycyjnego kształcenia z nowym systemem nauczania na odległość. Ważnym elementem jest czynnik globalizacji jako element dynamizujący przepływ informacji oraz zwiększona rozpiętość geograficzna i kulturowa osób edukujących się. Forma nauki oparta na nauczaniu na odległość przyczynia się do zwalczania uprzedzeń oraz negatywnych aspektów ograniczania kulturowej tożsamości. Edukacja globalna niweluje negatywne skutki zagrożeń, takich jak narkotyki czy terroryzm. Współczesna edukacja nie jest już tak długoterminowa, jak miało to miejsce w XX wieku. Wszechobecna zasada mówiąca o dwudziestu latach nauki przypadającej na czterdzieści lat funkcjonowania zawodowego zdezaktualizowała się. Zmiany są pochodną szybkich przeobrażeń na rynku pracy. Edukacja dzisiejsza jest szybka, dostosowana do wymagań uczącego się, jest przyjemna i dostępna dla każdego. Coraz częściej spotykane są zmiany pracy i zawodu. W społeczeństwie informacyjnym instytucje edukacyjne muszą odpowiadać na zapotrzebowanie na kształcenie, czego rzeczywistym rozwiązaniem jest zastępowanie standardowych form kształcenia nauczaniem na odległość. Technologia informacyjna rozwija się dynamicznie, co powoduje, że wiele nowych urządzeń trafia w ręce ucznia i nauczyciela. Urządzenia te mogą wspomagać proces nauczania. Rozwój Internetu spowodował, iż edukacja wkroczyła na nową drogę ku nieograniczonym możliwościom kreowania procesu kształcenia. Przestrzeń Internetu sprawia, że powstaje nowa grupa społeczna, dla której edukacja na odległość nie jest właściwie niczym ograniczona. Digitalizacja spowodowała, że dostęp do wiedzy jest łatwy, a sposób jej reprezentacji oraz udostępniania niesie ze sobą zupełnie nowe możliwości edukacyjne. Dylemat rozwoju nowoczesnej edukacji to kwestia wagi państwowej. Nauka na odległość w wielu państwach rozwiązuje problemy edukacyjne poprzez swą szybkość reagowania na potrzeby odbiorcy, progresywność i aktualizowanie starzejącej się wiedzy, niezbędnej do zmian zawodu czy dopasowania do indywidualnych potrzeb rynku pracy. Aby w zupełności uczynić zadość wymogom edukacji na odległość, instytucje edukacyjne przekształcają się w społeczności, w których wszyscy stają się po kolei uczniami, nauczycielami i administratorami systemów przekazywania wiedzy. Rola nauczyciela w systemie zdalnej edukacji Innowacje systemu nauczania zazwyczaj trafiają w pierwszej kolejności do szkolnictwa wyższego. Gdy sprawdzą się jako nowatorskie techniki nauczania, są rozpropagowywane wśród szerszych mas społeczeństwa, w obszarze szkolnictwa średniego i podstawowego. Rozprzestrzenianie się nowych technologii cechuje się uwspółcześnieniem, wzbogaceniem i uatrakcyjnieniem obowiązujących form dydaktyki tradycyjnej oraz rozwojem i rozpowszechnieniem dydaktyki wirtualnej, opartej o techniki nauczania na odległość. Rola nauczyciela nie ogranicza się jedynie do biernego 3

4 przyjmowania nowych rozwiązań, ale również do kreowania nowego sposobu atrakcyjnego przekazywania trudnych treści przy wykorzystaniu nowych nośników informacji, przez co uzupełniają tradycyjne formy nauczania, czyniąc lekcje ciekawszymi i łatwiejszymi do zrozumienia i zapamiętania. Edukacja na odległość daje możliwość uczestniczenia w procesie dydaktycznym realizowanym przez najlepszych dla ucznia nauczycieli, a jednocześnie umożliwia zapewnienie dogodnych warunków kształcenia ucznia. Nauczanie na odległość to nauka niezależna od miejsca, czasu i tempa uczenia się. Funkcja nauczyciela jest inna niż w przypadku tradycyjnego nauczania. Odgrywa on ogromną rolę w ukierunkowaniu na procesy poznawcze, w sferze pojmowania trudnej tematyki przez ucznia oraz systematyzowania zasobów wiadomości lokalizowanych na łamach systemów do nauki zdalnej. W początkowych pracach nad danym zasobem informacji nauczyciel wkłada dużo więcej pracy oraz niejednokrotnie jest zmotywowany do samodzielnego zdobywania umiejętności i wiedzy. Zadaniem nauczyciela jest wybór algorytmu nauczania, ilości i jakości stanowionej informacji i jemu przypada ocena stopnia przyswojenia zdobytej wiedzy. Nauczyciel musi więc spełniać różne role, począwszy od twórcy i selekcjonera treści edukacyjnych, a skończywszy na konsultancie i partnerze do dyskusji na etapie aktywnego użytkowania materiałów. Pozostają zadania nauczania przez nauczycieli, zadania polegające na weryfikacji poziomu przyswajania wiedzy i zadania kontroli nabytych umiejętności. Jednocześnie, aby proces dydaktyczny był w pełni zrealizowany, konieczna jest otoczka organizacyjna, obejmująca producentów materiałów dydaktycznych, projektantów i producentów edukacyjnych systemów komputerowych, osób integrujących indywidualne treści w pakiety produktów dydaktycznych. Wykorzystanie i rola nauki na odległość w procesie nauczania w opinii nauczycieli wybranych szkół podstawowych i gimnazjów Nauczanie na odległość posiada sens na każdym etapie edukacji, gdyż jest nie tylko szansą dla uczniów w zdobywaniu wiedzy, ale również jest szansą dla instytucji edukacyjnych na rozszerzenie oferty kształcenia. Dla szkół może być kartą przetargową w trudnych warunkach ostrej konkurencji. Zdalne nauczanie rozwija się wraz z rozwojem nowych narzędzi informatycznych i staje się priorytetowym kierunkiem zdobywania i poszerzania wiedzy. Zdaniem nauczycieli nauka z wykorzystaniem mediów elektronicznych, a w szczególności e-learning, dodaje wiele możliwości do procesu nauczania uczenia się. 40% ankietowanych nauczycieli twierdzi, że za pomocą tej formy nauczania zwiększa się oszczędności finansowe związane z procesem nauczania oraz nauka taka przyczynia się do oszczędności czasu. Stosunkowo mało nauczycieli (5%) uważa, że ta forma nauki nie wnosi żadnych rezultatów do procesu nauczania. 4

5 umożliwia naukę nauczyciela I ucznia w tym samym czasie kojarzy się z programami komputerowymi BSCV jest zagrożeniem dla obecnych form kształcenia obniża koszty uczenia się wnosi brak dezorganizacji uczenia się nie wnosi pozytywnych rezultatów w procesie nauczania zwiększa możliwości uczenia się przyczynia się do oszczędności czasu 0% 10% 20% 30% 40% Rys. 2. Opinie nauczycieli o nauce na odległość Z przeprowadzonych badań wynika, że przeważająca część nauczycieli wie, co to jest nauka zdalna oraz dobrze orientuje się w sposobie funkcjonowania tej formy edukacji. Istnieje spory odsetek nauczycieli (30%), którzy utożsamiają e-learning tylko ze zdalną nauką przy wykorzystaniu Internetu i urządzeń mobilnych. Prawie wszyscy nauczyciele (95%) odpowiedzieli, że spotkali się z pojęciem e-learning oraz w dużej mierze poprawnie interpretują to pojęcie. Podsumowanie Narzędzia informatyczne, które nauczyciel stosuje na lekcji sprawiają, że uczniowie chętniej się uczą. W procesie nauczania ważne jest zarówno dobre wyposażenie szkoły w komputery oraz dostęp do Internetu, jak i umiejętność oraz chęci nauczyciela do posługiwania się odpowiednimi programami komputerowymi. Przeprowadzone badanie miało miejsce w szkołach posiadających znakomicie wyposażone pracownie komputerowe. Niepokojący jest fakt rzadkiego użytkowania komputera i wykorzystania zasobów Internetu na lekcjach. Bardzo niewielu nauczycieli korzysta z programów komputerowych na lekcjach, chociaż wszyscy nauczyciele są zgodni co do tego, iż narzędzia informatyczne pozytywnie wspierają proces dydaktyczny i dzięki ich zastosowaniu staje się on bardziej przyjazny uczniowi. Większość uczniów chce nauki z zastosowaniem nowych narzędzi twierdząc, że lekcje są ciekawsze. Pojęcie e-learning jest znane nauczycielom, którzy są zgodni co do zalet tej formy edukacji, twierdząc, że przyczyni się ona do szybkiego rozwoju społeczeństwa informacyjnego. Nauka na odległość wzbudza powszechne zainteresowanie jako forma edukacji oferująca wielkie możliwości kształcenia, praktycznie bez wychodzenia z domu. 5

6 Możliwości komputera podłączonego do sieci sprawiły, że użytkownicy korespondują i wymieniają się informacjami bardzo szybko i wygodnie. Powstanie Internetu wprowadziło proces nauczania na drogę nowego dynamicznego i zdalnego rozwoju. Dołączanie do procesu edukacyjnego różnych mediów (grafika, animacje czy aplikacje komputerowe) czynią naukę bardziej atrakcyjną, a tak realizowana forma edukacji stając się przyjemniejszą, w konsekwencji umożliwia skuteczniejsze osiągnięcie założonych celów dydaktycznych. Literatura Depešová J., Tomková V.: Tradičné technológie a 21. storočie. [W:] Zborník Konferencia Katedra pedagogiky. Wydawca: PF UKF, Nitra 2001, s Noga H.: Wzór osobowy jako nośnik wartości. Wychowawca 2004, nr 6 (138), s Kozík T., Vargová M.: Štúdium učiteľstva v odbore učiteľstvo profesijných predmetov a praktickej prípravy. [W:] Technické vzdelávanie v informačnej spoločnosti. Zborník. Wydawca: PF UKF, Nitra 2004, s