POLSKA AKADEMIA NAUK INSTYTUT ZOOLOGICZNY. Tom XVI Warszawa, 20 XI 1970 Nr 5. Eugeniusz B ie s ia d k a. [Z 17 rysunkami w tekście]

Transkrypt

1 POLSKA AKADEMIA NAUK INSTYTUT ZOOLOGICZNY FRAGMENTA FAUNISTICA Tom XVI Warszawa, 20 XI 1970 Nr 5 Eugeniusz B ie s ia d k a Wodopój ki ( H ydracarina) dolnego biegu rzeki Wełny [Z 17 rysunkami w tekście] Rzeka Wełna, a szczególnie jej dolny odcinek jest bardzo interesującym obiektem przyrodniczym, co potwierdzają liczne osobliwości faunistyczne. Jednak niewiele grup doczekało się dotąd naukowego opracowania. Przedmiotem niniejszej pracy są wodopójki (Hydracarina), które w Polsce są wyjątkowo mało poznane, szczególnie jeśli idzie o wody bieżące. Nieliczne dane o zasiedleniu cieków przez Hydracarina są rozproszone w opracowaniach ogólniejszych, jedynie praca B azan-st r z e l e c k ie j (1964) w całości dotyczy wodopójek środkowej Warty. Swoimi badaniami objąłem dolny bieg Wełny od Rogoźna do ujścia w Obornikach Wlkp. Rzeka ta jest prawobrzeżnym dopływem Warty. Badany odcinek jest mało typowy dla rzek nizinnych. Dno bywa najczęściej żwirowate, piaszczyste, lub kamieniste. W niektórych miejscach rzeka przerzyna się przez pokłady iłów poznańskich. Mul odkłada się tylko w miejscach o słabszym prądzie. Większe jego ilości znajdują się na niewielkich odcinkach powyżej sztucznych spiętrzeń. Te partie Wełny mają charakter stawów młyńskich. Znajdują się tu skupienia grążeli Nuphar luteum (L.), rzadziej rogatka Cerałopliyllum demersum L. i wywłócznika M yriophyllum spicatum L. Również szuwar złożony głównie z manny mielca Glyceria aquatica (L.) i łączenia baldaszkowego Butomus umbellatus L. jest dość dobrze rozwinięty. W większym prądzie, na dnie piaszczystym, obserwuje się skupienia rdestnic (Potamogeton perfoliatws L., P. pectinatus L., P. natans L.) i włosienicznika (Batrachium sp.). Flora kamienistych bystrzy jest słabo rozwinięta. Najczęstsze są tu mchy, obrastające podwodne części kamieni, tworzące zwykle duże kępy zatrzymujące w swoim wnętrzu sporą ilość mułu. Na kamieniach występują rzadkie krasnorosty Ilildebrandia rivularis (L i e b.) i Thorea ramosissima B o r y, stanowiące dużą osobliwość Wełny. Głębokość wody zmienna, najczęściej niewielka (30-50 cm), tylko w niektórych miejscach, najczęściej przy zakolach może przekraczać 1 m. Dla zachowania reofilnej fauny i flory, oraz malowniczego krajobrazu utworzono tu 2 rezerwaty. Rezerwat ichtiologiczny Słonawy, położony w części ujściowej, obejmuje tarliska łososia, troci, brzany i certy (K a j, 1954). Rezerwat Wełna zajmuje około 5-kilometrowy odcinek rzeki, między młynami w Wełnie i w Jaraczu, z celem ochrony przede wszystkim reofilnej fauny bezkręgowców (Ur b a ń sk i, 1957). Badania nad wodopójkami prowadziłem na Wełnie w roku Na 8 stanowiskach pobrałem 27 prób, w których znajdowało się 1133 imagines i kilkaset nimf. Jakkolwiek starałem się uwzględnić możliwie wszystkie występujące tu biotopy, szczególną uwagę zwróciłem na faunę reofilną, która jest dla W ełny najbardziej charakterystyczna. Próby pobierałem za pomocą czerpaka o trójkątnej obręczy, przy czym z rumoszu rzecznego oraz mchów

2 44 E. Biesiadka 2 wypłukiwałem wodopójki strumieniem wody. Materiał konserwowałem w płynie Koenikego. Niżej podaję wykaz opracowanych stanowisk. JARACZ M W DOLNY BIEG W EŁNY M IA S T A INNE MIEJSCOWOŚCI STANOWISKA Rys. 1. Mapka terenu badań. 1. Rezerwat Słonawy, w głównym nurcie 50 m poniżej spiętrzenia, dno kamieniste, miejscami piaszczyste, prąd wody szybki, głębokość cm, szerokość m, w nurcie przy spiętrzeniu mchy i nitkowate glony. 2. Kowanówko, 30 m powyżej mostu, dno piaszczyste, duże skupienia rdestnic (Potamogeton perfoliatus L. i P. pectinatus L.), prąd wody dość szybki, głębokość cm, szerokość 8-12 m. 3. Młyn w Jaraczu, 50 m poniżej spiętrzenia, dno kamieniste, liczne kępy mchów, masowo występuje tu krasnorost Hildebrandia rivularis (L ieb.) oraz reofilny pluskwiak Aphelocheirus aestivalis (E a b r.), głębokość cm, szerokość m, bliżej spiętrzenia dno piaszczyste, skupienia rdestnicy pływającej (Potamogeton natans L.), przy brzegu małe kępki łączenia baldaszkowego (Butom us umbellatus L.), głębokość cm, szerokość m. 4. Rezerwat Wełna, 50 m powyżej spiętrzenia w Jaraczu, dno silnie zamulone, brzeg prawy mokradłowy z dobrze rozwiniętym szuwarem złożonym z manny mielca, brzeg lewy z małymi kępami łączenia baldaszkowego, w listopadzie dno pokryte warstwą opadłych liści, przepływ bardzo słaby, głębokość 1-1,5 m, szerokość m.

3 3 Wodopójki dolnego biegu Wełny Rezerwat Wełna, przy moście w Wełnie, prąd wody szybki, powyżej mostu kępy szuwaru złożonego z łączenia baldaszkowego, w nurcie głazy porośnięte mchami i glonami nitkowatymi, głębokość cm, szerokość m, poniżej mostu szerokie rozlewisko o dnie kamienisto-żwirowatym, głębokość cm, szerokość m. 6. Żołędzin, m powyżej mostu kolejowego, dno piaszczyste ze smugami żwiru, duże skupienia rdestnic Potamogeton perfoliatus L. i P. pectinatus L., prąd wody szybki, głębokość cm, szerokość m. 7. Nowy Młyn, 40 m powyżej spiętrzenia, dno piaszczyste, słabo zamulone, w szuwarze kępy łączenia baldaszkowego, przepływ słaby, głębokość cm, szerokość m. 8. Ruda koło Rogoźna, przy brzegu zwarty łan grążela Nuphar luteum (L.)> woda mętna, dno piaszczyste z nalotem mułu, prąd wody słaby, głębokość cm, szerokość m. Gatunek Tabela I Ilościowe zestawienie zebranego materiału Stanowiska Hydrachna globosa (De g.) 1 Limnochares holesoricea (D e g.) 3 Eylais setosa K o en. 5* Eylais tantilla K o e n. 11* Eylais infundibulifera K o en. 1 Hydryphantes planus T hon 1* Hydrodroma despiciens (Mu l l.) 1 1* 1* Sperchon clupeifer P ie r s Sperchon papillosus T hor 11 Lebertia insignis N eu m Leberlia sbadini S o k o l. 2 Lebertia rivulorum Vie t s 1 Torrenticola amplexa (K o e n.) 4* 10 Hygrobates longipalpis (H er m.) 3 Hygrobates ealliger P ie r s Hygrobates fluviatilis (Strom) Atractides pavesii Maglio 2 4 Atractides nodipalpis (Th o r) Atractides spinipes (K o ch) Piona variabili8 (K oc h) 14 T iphys lutescens (H er m.) 1 Tiphys scaurus (K o e n.) 1 Ljania macilenta K o e n. 1 Aturus scaber K ram er 6 Albia stationis T hon 1 M ideopsis orbicularis (Mu l l.) 1 Erendowskia latissima P ie r s. 1* 1 1 Arrenurus affinis K o e n. 1 Arrenurus virens N eu m. 1 Arrenurus bruzelii K o e n. 1 Arrenurus tricuspidator (Mu l l.) 2 Arrenurus bicuspidator B e r lese 5 Arrenurus globator (Mu l l.) 4 Arrenurus biscissus L eb ert 1 Uwaga: gwiazdką w tabeli oznaczono nimfy.

4 46 E. Biesiadka 4 O g ó ln a c h a r a k te ry s ty k a fa u n y w o d o p ó jek W ełn y W zebranym m ateriale wyróżniłem 34 gatunki, z których 14 jest nowych dla W ielkopolski, a w tej liczbie 4 nowe dla Polski. W yraźnie zaznacza się przewaga ilościowa gatunków reofilnych, te natom iast, które są związane z wodam i stojącym i, zajm u ją odcinki o słabym przepływ ie i bujniejszej roślinności wodnej i mimo że są reprezentow ane przez sporą liczbę gatunków, s ta now ią niewielki procent całości m ateriału. Najliczniejszy i najpospolitszy jest Hygrobates calliger P i e r s., gatunek reofilny, k tó ry w W ełnie żyje w miejscach o silnym prądzie, wśród roślinności naczyniowej (rdestnice i włosienicznik), wśród rum oszu rzecznego i w kępach m chów ob rastający ch podw odne części kam ieni. W niewielkiej liczbie osobników, zapewne przypadkow o, znalazł się też na stanowisku 4. Tak samo pospolite są Lebertia insignis N etjm. i Hygrobates fluviatilis (S tr o m ), jakkolwiek pod względem liczebności znacznie u stę p u ją H. calliger P i e r s. Liczniejsze ich w y stępowanie wiąże się raczej z miejscami bardziej zarośniętym i, a Lebertia insignis N e u m., jak się wydaje, unika silniejszego prądu. C harakter reofilny zaznacza się najw yraźniej u Atractides nodipalpis (T h o r ) i A. spinipes (K o c h ). Spotykałem je dośó regularnie wśród rumoszu, mchów wodnych i roślinności naczyniowej. Inne wodopójki prądolubne Sperchon clupeifer P i e r s., 8. papillosus T h o r, Torrenticola amplexa (K o e n.), Atractides pavesii M a g lio, Aturus scaber K r a m e r w ystępują mniej licznie i mniej regularnie. Poniższa tabelka, o p a rta ty lk o na im agines, określa procentow y udział najliczniejszych g a tu n ków w faunie w odopójek W ełny. Tabela II Udział najliczniejszych gatunków w faunie Ilydracarina Wełny Gatunek Liczba osobników Udział w całości fauny w % Hygrobates calliger P ie r s ,4 Atractides spinipes (K och) 61 5,3 Hygrobates fluviatilis (Stróm ) 53 4,6 Atractides nodipalpis (Th o r ) 48 4,2 Lebertia insignis N e c m. 40 3,5 Sperchon clupeifer P ie r s. 18 1,5 Piona variabilis (Kocu) 14 1,2 Sperchon papillosus T ho r 11 0,9 Torrenticola amplexa (K o e n.) 10 0,8 Szczególnie ciekawe jest występowanie w W ełnie gatunków bardzo rzadkich w Europie jak: Lebertia shadini S o k o l., L. rivulorum Y i e t s, Atractides pavesii M a g l io, Ljania macilenta K o e n., Albia stationis T h o n. Również i tu ta j należą one do najrzadszych. W dużej grupie gatunków łowionych na stanowisku 4 na pierwszym miejscu pod względem liczebności zn ajd u je się Piona variabilis ( K o c h ), k tó ra podobnie

5 5 Wodopójki dolnego biegu Wełny 47 jak inni przedstawiciele tego rodzaju jest charakterystyczna dla zbiorników z w odą stojącą. Podobnie licznie występowały: Eylais tantilla K o e n., E. setosa K o e n., Arrenurus bicuspidator B e r l e s e, również gatunki wód stojących. Dwa dalsze gatunki z tej grupy, Arrenurus virens K eu m. i A. biscissus L e b e r t, są nowe dla Poznańskiego. M ając do dyspozycji większą ilość m ateriału z odcinków prądow ych p rzed stawię zasiedlenie przez wodopójki niektórych środowisk rzecznych jak: rumosz, kępy mchów wodnych i skupienia zanurzonej roślinności naczyniowej. Udział poszczególnych gatunków w tych środowiskach charakteryzuje poniższa tabela, której podstaw ą jest 25 prób z 1093 osobnikam i. Tabela III Rozkład fauny wodopójek na ważniejsze środowiska Gatunek Rumosz Kępy mchów Roślinność naczyniowa Hydrodroma despiciens (Mu l l.) 2 Sperchon clupeifer P ie r s perchon papillosus T h o r 10 1 Lebertia insignis N e u m Lebertia shadini So k o l. 2 Lebertia rivulorum V ie t s 1 Torrenticola amplexa (K o e n.) 5 9 Hygrobates calliger P ie r s Hygrobates fluviatilis (Stróm ) Atractides pavesii M aglio 2 4 Atractides nodipalpis (Th o r) Atractides spinipes (K o c h) Ljania macilenta K o e n. 1 Aturus scaber K ram er 6 Albia stationis T hon 1 K r endow skia latissima P ie r s. 1 2 Arrenurus biscissus L eb ert Dużych różnic w składzie gatunkow ym omawianych środowisk nie ma, a te, na które wskazuje tabela, nie dają się uogólnić ze względu na skąpą ilość m ateriału i krótkotrw ałość obserwacji. Stosunkowo najbardziej specyficzna jest fauna mchów, ponieważ 3 gatunki (Ljania macilenta K o e n., Aturus scaber K r a m e r, Albia stationis T h o n ) nigdzie poza tym środowiskiem nie były spotykane, a Spercłion clupeifer P i e r s, i Torrenticola amplexa ( K o e n.) m ają tu ta j swe najw iększe nasilenie w ystępow ania. Podobnie bogata (10 gatunków) jest fauna kamieni. Obserwacje moje wskazują, że mniej gatunków w ystępuje tu wiosną, więcej natom iast latem i jesienią. Ma to chyba związek z obrastaniem kamieni przez nitkow ate glony w okresie letnim, w związku z czym ich fauna upodabnia się do fauny mchów.

6 48 E. Biesiadka 6 Tylko 2 gatunki (Lebertia shadini S o k o l. i L. rivulorum V ie t s ) łowione były wyłącznie w tym środowisku, lecz rzadkość ich nie pozwala na bliższą charakterystykę ekologiczną. Za ściślej związane z rumoszem uważam Sperchon papillosus T h o r i Atractides nodipalpis ( T h o r ), które tu ta j dość wyraźnie zwiększają swoją liczebność. D om inującym gatunkiem, podobnie jak wśród mchów, jest Hygrobates calliger P i e r s., który jednak dopiero w skupieniach roślinności w odnej osiąga m axim um liczebności. Również wśród roślinności wodnej największe nasilenie występowania m ają: Lebertia insignis N e u m., Hygrobates fluviatilis (S tr o m ), Atractides pavesii M a g lio, A. spinipes (K o c h ) i Krendowskia latissima P i e r s. W środowisku tym, mimo że gatunkow o było ono najm niej zróżnicowane, złowiłem największą liczbę okazów wodopójek. P rz e g lą d b a rd z ie j in te re s u ją c y c h g a tu n k ó w Sperchon clupeifer P i e r s. Stanowisko 1, mchy, 5 X 1969, 2<JcJ; st. 2, skupienia rdestnic, 19 VII 1969, 1 $; st. 3, mchy, 10 VI 1969, 1 <J; 6 VII 1969, 1 <J; 5 X 1969, 9 <?<?; st. 3, rumosz, 5 X 1969, 3 (J<J. Z W ielkopolski gatunek ten podaje T u t a j (1936) z Bogdanki koło Poznania pod synonim em S. Icoenihei W a l t e r. P oza ty m w Polsce łowiony był na P o m orzu ( Y i e t s, 1913), Śląsku ( V i e t s, 1926) i W yżynie Łódzkiej ( B a z a n, 1962), wszędzie w niewielkiej liczbie okazów. Zam ieszkuje całą Europę i Afrykę Pn. S o k o l o v (1940) wskazuje, że jest on charakterystyczny dla niewysokich gór i nizin. Znajdowano go jednak n a znacznych wysokościach, np. w M aroku na 3000 m ( V a i l l a n t, 1955), w Hiszpanii na 2300 m ( L u n d b la d, 1956). Sperchon papillosus T h o r St. 1, rumosz, 19 VII 1969, 4 de?» nimfy; 5 X 1969, 5 <J(J; st. 1, mchy, 19 VII 1969, 1 <J, 1 nimfa. Jedynym znanym miejscem występow ania tego gatunku w Polsce jest strum ień kolo Lidzbarka W arm ińskiego ( Y i e t s, 1915). W Europie szeroko rozpowszechniony, ponadto wykazano go z Afryki Pn. i W ysp K anaryjskich. Wszędzie zalicza się go do wodopójek rzadkich ( L u n d b la o, 1968). St. 1, rumosz, 5 X 1969, 2 $?. Lebertia shadini S o k o l. (rys. 2-4) G atunek ten został opisany przez S o k o l o v a (1924) na podstawie jednej samicy pochodzącej z rzeki Oki. Poza tym znaleziono go w rzece Ammer na południu Kiemiec ( L u n d b la d, 1956). Ponieważ jest dotąd bardzo mało znany zamieszczam dokładniejsze rysunki. Podaję też w ym iary jednego okazu w m m: długość ciała m ierzona od p o czątku epim er 0,73, długość pancerza epim eral

7 7 Wodopój ki dolnego biegu Wełny 49 Rys Lebertia shadini S o k o l. $: 2 chelicera, 3 nogogłaszczek, 4 strona brzuszna. nego 0,54, szerokość 0,48, głębokość zatoki m aksillarnej 0,16, szerokość 0,06, głębokość zatoki genitalnej 0,12, długość płytek genitalnych 0,14, szerokość 0,11, długość chelicer 0,23. M żej podaję wym iary nogogłaszczków w p.: P. I P. II P. III P. IV P. V długość dorsałna 28,4 71,6 74,0 79,2 26,8 długość wentralna 21,6 51,2 52,0 63,6 W ym iary te są prawie identyczne z wym iaram i okazu znalezionego w lie m - czech (LirNDBLAi), 1956), lecz nieco mniejsze od podanych przez S o k o lo v a (1924). Od bardzo podobnego L. subtilis K oen. różni się ten gatunek obecnością włosków pływnych na odnóżach. U moich okazów na 3. parze odnóży na IV członie są 2, a na Y 3 włoski, na IY i V członie 5. pary nóg po 5 włosków. St. 3 rumosz, 5 X 1969, 1 d. Lebertia rivulorum Y ie ts (rys. 5-7) Podobnie jak L. shadini S okol. gatunek bardzo rzadki, znany tylko z M e- miec, Belgii, Holandii i Armenii (Viets, 1956). W ym iary w mm złowionego samca są następujące: długość ciała z epimerami 0,74, długość pancerza epimeralnego 0,54, szerokość 0,52, głębokość zatoki m aksillarnej 0,16, szerokość 0,06, głębokość zatoki genitalnej 0,11, długość p ły te k g en italnych 0,13, największa ich szerokość 0,11. M żej zestawione są w ym iary nogogłaszczków w p: P. I P. II P. III P. IV P. V długość dorsałna 30,0 87,2 87,2 106,0 28,4 długość wentralna 21,2 66,0 54,4 90,4

8 5 0 E. Biesiadka 8 Cechą charakterystyczną jest rozmieszczenie dystalnych szczecin na P. I I I w równych odstępach oraz obecność włosków pływ nych na II, I I I i IV parze odnóży. 400/1 500/ j. Kys Lebertia rivulorum Vie t s 5 nogogłaszczek, 6 7 ckelicera. strona brzuszna, Torrenticola amplexa (K o e n.) St. 1, rumosz, 5 X 1969, 4 nimfy; st. 3, mchy, 10 VI 1969, 1 }; 5 X 1969, 6 st. 3, rumosz, 5 X 1969, 1 <J. Synonimem tego gatunku jest według L u n d b la D A (1962) A. connexus ( K o e n.), który w Polsce został znaleziony przez S o w ę (1965) w potoku W ielka Puszcza. W Europie i Azji szeroko rozprzestrzeniony. W edług H a l b e k t a (1911) hem istenoterm iczny.

9 9 Wodopójki dolnego biegu Wełny /u Rys Atractides pavesii Ma h l io : 8 strona brzuszna $, 9 strona brzuszna $, 10 końcowe człony I pary odnóży $, 11 chelicera $, 12 nogogłaszczek?, 13 prącie. Atractides pavesii M aglio (rys. 8-13) St. 2, skupienia rdestnic, 19 VII 1969, 1 1 $; st. 3, skupienia rdestnic, 10 VI 1969, 1?; 5 X 1969, 1 $ ; st. 3, rumosz, 5 X 1969, 1 <?, 1 $. W Polsce notow any był tylko w strum ieniu koło Lidzbarka W armińskiego (Yiets, 1915). W ystępuje w całej Europie, lecz wszędzie należy do bardzo rzadkich wodopójek. M żej podaję w ym iary samców i samic w m m. Średnia

10 52 E. Biesiadka 10 długość samców razem z epim eram i 0,60, szerokość mierzona przy końcu epim er 0,43, długość pancerza epimeralnego 0,35, głębokość zatoki maksillarnej 0,10, głębokość zatoki tylnej 0,11, długość płytek genitalnych 0,11, szerokość 0,16, głębokość zatoki tylnej 0,02, długość szczeliny płciowej 0,06, szerokość 0,01. Średnia długość samic 0,74, szerokość 0,56, długość pancerza epimeralnego 0,41, głębokość zatoki m aksillarnej 0,15, głębokość zatoki tylnej 0,14, długość płytek genitalnych 0,16, szerokość 0,20. Okazy znalezione w W ełnie są więc mniejsze od szwedzkich ( L t tn d b la d, 1962), w ym iary ich odpowiadają podanym przez Y i e t s a (1936) dla okazów z M em iec. Rys. 14, 15. Ljania macilenta K o e n.?: 14 strona brzuszna, 15 nogogłaszczek. St. 3, mchy, 10 VI 1969, 1 ę. Znalezienie w W ełnie tego bardzo rzadkiego w Europie gatunku jest dużą niespodzianką. D otychczas był on znany tylko z M emiec, Francji, A ustrii i R um unii ( Y i e t s, 1956). W M em czech podawano go z potoków H arzu i W estfalii ( V i e t s, 1936). W ym iary w m m złowionej samicy są następujące: długość ciała z epim eram i 0,54, bez epim er 0,48, długość pancerza epim eralnego 0,39, głębokość zatoki m aksillarnej 0,08. St. 3, mchy, 10 VI 1969, 1 <?. Ljania macilenta K o e n. (rys. 14, 15) A lbia stationis T h o n (rys. 16, 17) Form a nom inatyw na jest rozsiedlona bardzo szeroko (Europa, Afryka, A m eryka P n.), lecz wszędzie należy do w odopójek bardzo rzadkich. W ystępo

11 11 Wodopój ki dolnego biegu Wełny 53 wanie jej wiąże się z drobnym i strum ieniam i i potokam i ( V i e t s, 1936). Długość złowionego samca 0,64 mm, szerokość 0,44, długość pancerza epimeralnego 0,43, głębokość zatoki m aksillarnej 0,11, szerokość pola gen italnego 0,21, szerokość szczeliny płciowej 0, /u Rys. 16, 17. Albia stationis T iio n 16 strona brzuszna, 17 nogoglaszczek. Krendowskia latissima P i e r s. St. 1, luniesz, 19 VII 1869, 1 nim fa; st. 3, mchy, 6 X 1969,1 $; st. 4, szuwar, 14 V 1969, 1 $ Gatunek rzadki, w Polsce znany był tylko z W yżyny Łódzkiej (B a z a n, 1962, B a z a n - S t r z e l e c k a, 1964). Poza tym wykazany został z ZSRR, Niemiec i Rum unii ( V i e t s, 1956). Y i e t s (1936) uważa go za gatunek ściśle reofilny, B a z a n (1962) spotkała go w starorzeczu, również m oje okazy pochodzą z odcinków o słabszym przepływie. W literaturze jest wzmianka o znalezieniu tego gatunku naw et w jeziorze (G o r S k o v a, fide S o k o lo v, 1940). * * * S kład fauny Hydracarina badanego odcinka W ełny przedstaw ia się b a r dzo interesująco. Z 34 stwierdzonych tu taj gatunków 4 są nowe dla Polski. Są to : Lebertia shadini S o k o l., L. rivulorum B i e t s, Ljania macilenta K o e n. i Albia stationis T iio n. D o nowych dla W ielkopolski należą: Sperchon papillosus T h o r, Torrenticola amplexa ( K o e n.), Hygrobates calliger P i e r s., H. fluviatilis (S tr o m ), Atractides pavesii M a g lio, A. nodipalpis (T h o r ), Aturus scaber K r a

12 54 E. Biesiadka 12 m e r, KrendowsMa latissima P i e r s., Arrenurus virens ISTeum. i A. biscissus L e b e r t. W polskiej literaturze akarologicznej mało jest danycli porównawczych dotyczących wodopójek rzecznych. Opracowany przez B a z a n - S t r z e l e c k ą (1964) środkowy odcinek W arty reprezentuje zupełnie odm ienny typ fauny ze względu na brak elementów reofilnych. Można zauważyć pewne analogie do rzeki Oki ( S o k o lo v, 1924; J a n k o v s k a j a, 1964), lecz i tu taj elem ent reofilny jest słabiej reprezentow any, n a to m ia st w faunie w odopójek W ełny jest on dom inujący. Taki ty p fauny jest na niżu rzadko spotykany. Ze względu na specyficzne w arunki term iczne brak tu ta j zupełnie gatunków eustenotermicznych, charakterystycznych dla rzek i potoków górskich, przew ażają natom iast hemistenoterm iczne. Utworzone na W ełnie rezerw aty dla ochrony gatunków reofilnych znajdują więc dodatkow e uzasadnienie w interesującej faunie Hydracarina. Instytut Zoologiczny PAN Oddział w Poznaniu Poznań, Świerczewskiego 19 PIŚMIENNICTWO B azan II Wodopójki (Hydracarina) W yżyny Łódzkiej. Fragm. faun., Warszawa, 9: B a zan-str zelec k a II Water mites (Acari, Hydrachnellae) of certain Warta river environments. Ekol. pol. A, Warszawa, 12: H a l b e r t J. N Clare Island Survey. Hydracarina. Proc. Boy. Irish Acad., Dublin, 31: 1-44, 3 tt. J a n k o v sk a ja A. J Vodjanye kleśći reki Oki. Trudy zool. Inst. Akad. Nauk SSSR, Moskva-Leningrad, 32: , 3 ff. K a j J Projekt rezerwatu dla ryb w dolnym odcinku rzeki Wełny. Chrońmy Przyr. ojcz., Warszawa, 10, 1: 43-46, 2 ff. L u n d b l a d O Zur Kenntnis siid- u n d mitteleuropaischer Hydrachnellcn. Ark. Zool., Ser. 2, Stockholm, 10: 1-306, 207 ff., 32 tt. L u n dblad O Die Hydracarinen Schwedens. II. Ark. Zool., Ser. 2, Stockholm, 14: 1-635, 129 ff., 123 tt., 239 map. L u n d b l a d O Die Hydracarinen Schwedens. III. Ark. Zool., Ser. 2, Stockholm, 21: 1-633, 7 tt., 15 map. S okolov I. I K faunę gidrakarin reki Oki s dopolneniem po gidrakarinofaune okrestnostej g. Muroma. Rab. okskoj biol. Stanc., Murom, 3: S okolov I. I Vodjanye kleśći. Fauna SSSR, Paukoobraznye, V, 2. M oskva-leningrad, X X IV -t-5 1 l pp., 264 ff. S ow a R Ecological characteristics of the bottom fauna of the Wielka Puszcza stream. A cta Hydrobiol., 7, suppl. 1: T u t a j J Wodopójki (Hydracarina) najbliższych okolic Poznania ze szczególnym uwzględnieniem Jeziora Kierskiego. Pr. Kom. mat. przyr. Pozn. TPN, B, Poznań, 8: 1-73.

13 13 Wodopójki dolnego biegu Wełny 55 U r b a ń s k i,t Projekt rezerwatu dla ochrony reofilnoj fauny rzeki Wolny. Chrońmy Przyr. ojcz., Warszawa, 13, 2: 37-40, 2 ff. V a i l l a n t P Eecherches sur la faunę madicole d o France, de Corse et d Afrique d u Nord. Mem. Mus. Hist. nat. A, Paris, 11: V i e t s K Revision der Hydracarinen-Sammlung des Konigsberger Zoolog. Museums. Arch. Hydrobiol., Stuttgart, 8: , 11 ff. Vie t s K Zur Kenntnis der Hydracarinen-Fauna von Ost- und Westpreussen und Brandenburg. 1. Mitteil. Sclir. phys.-okon. Ges. Konigsborg, Konigsberg, 54: , 2 ff. Vie t s K Schlesische Hydracarinen. Abh. naturw. Ver., Bremen, 26: 59-72, 8 ff. Vie t s K Spinnentiere oder Arachnoidea. VII. Wassermilben oder Hydracarina. D ie Tierwelt Deutschlands, 31, 32. Jena, X pp. 652 ff. V i e t s K Die Milben des Siisswassers und des Meeres, 2-3. Jena, 870 pp., 140 ff. PE3H3ME [3arjiaBne: Boamibie Kirem h ( Hydracarina) HHżKirero Teremm pekh BejiHbi] P a S o T a coa,ep> K H T p e 3 y jib T a T b i n p o B e / i e n u b i x b 1969 r. H c c a e / i o n a i i n i i H a n r n / i p a - K ap H H a M H U H '/K iicro T eueh H H p e K H B e a im i, n p a B o d e p e x H o r o n p iit O K a B a p T b i (F L o 3 H ah C K oe BoeBOflCTBO, y e 3 n 0 6 o p h h k h ). B c e r o c o 5 p a H O 34 B n p,a r n u p a K a p H H, b t o m t h c j i c 14 h o b h x a j i h B e jih K o ił n o j i b i i r a u 4 (Lebertia shadini S o k o l., L. rivulorum V iets, Ljania macilenta K oen., Albia stationis T hon) H O B bie hjih n o j i b m u. B (jia y n e T H a p a K a p n n pekh B e jih b i o c H O B H y io p o j i b n r p a i O T p e o ijih J ib H b ie B H /ibi. H a n G o j i e e M H o ro H H C JieH H b im h n a m e B c e r o B C T p e a a e M b im b h / i o m BBJiaeTCH Hygrobates calligar P iers. f l j i a 6 o u e e H H T e p e c H b ix b h / i o b a B T o p n a e T o r m c a i m e h b H e K O T o p b ix c j i y u a a x T O R H bie ph C yh K H. ZUSAMMENFASSUNG [T itel: Die W asserm ilben (Hydracarina) des U nterlanfes des W ełna Flusses] Die vorliegende A rbeit enthalt. Ergebnisse der im Jahre 1969 dnrchgefiihrten Untersuchungen iiber die W assermilben des U nterlaules des W ełna Flusses, welcher den reehten Zufluss des W arta bildet (Woiwodschaft Poznań, Kreis Oborniki). Es wurden im ganzen 34 A rten der W assermilben gesammelt, wovon 14 sind E rstfunde in der W oiwodschaft Poznań nnd darnnter 4 (Lebertia shadini S o k o l., L. rivulorum V i e t s, Ljania macilenta K o e n. und Albia stationis T h o n ) neu fiir die Fauna Polens. In der W assermilbenfauna des W ełna Flusses spielen die rheophilen A rten die H auptrolle. Am hiiufigsten und sehr zahlreich ist Hygrobates calliger P ie k s. vorzufinden. Die m ehr interessanten A rten wurden vom Verfasser ausfuhrlicher beschrieben u n d in einigen F allen dureh genauere A bbildungen illustriert.

14 Redaktor pracy doc. dr A. Riedel Państwowe W ydawnictwo Naukowe Warszawa 1970 Nakład egz. Ark. wryd. 1,25; druk. 7/8. Papier druk. sat. kl. III 80 g B. Cena zł 10, Nr zam. 1077/70 Wrocławska Drukarnia Naukowa C-13

15

16