ZESZYTY NAUKOWE UNIWERSYTETU SZCZECIŃSKIEGO NR 449 ACTA BIOLOGICA NR

Transkrypt

1 ZESZYTY NAUKOWE UNIWERSYTETU SZCZECIŃSKIEGO NR 449 ACTA BIOLOGICA NR ANDRZEJ ZAWAL MATERIAŁY DO ZNAJOMOŚCI WODOPÓJEK (ACARI: HYDRACHNIDIA) OKOLIC ZŁOCIEŃCA (PÓŁNOCNO-ZACHODNIA POLSKA) Materials for knowledge of water mites (Acari: Hydrachnidia) in the neighbourhood of Złocieniec (NW Poland) Słowa kluczowe: wodopójki, Hydrachnidia, Acari, faunistyka, ekologia Key words: water mites, Hydrachnidia, Acari, faunistic, ecology 1. Wstęp Badania nad wodopójkami terenów nizinnych mają w Polsce długą tradycję. Jednak tereny północno-zachodniej Polski są nadal bardzo słabo poznane. Pewne historyczne dane można znaleźć w pracach Zachariasa (1887), Protza (1896), Koenike (1898), Vietsa (1913) i Münchberga (1935, 1936). Dane współczesne zawarte są w pracach Zawala (1998) i Zawala i innych (2002). Niniejsza praca stanowi element szerszych badań inwentaryzacyjnych i zoogeograficznych Pomorza Zachodniego, wnosi również dane dotyczące bioróżnorodności tego terenu oraz ekologii grupy. Są to dane fragmentaryczne, jednak ich opublikowanie jest zasadne, gdyż w innym wypadku najprawdopodobniej zostaną trwale utracone, a nie ma szans na kontynuację badań na tym terenie w najbliższych latach.

2 164 Andrzej Zawal 2. Teren i metodyka badań Badania przeprowadzono 2 4 czerwca 2002 roku. Objęto nimi fragment północnego brzegu jeziora Krosino, które jest zbiornikiem mezotroficznym o powierzchni lustra wody 177,2 ha (Filipiak, Raczyński 2000), niewielki zbiornik na torfowisku przejściowym oraz krótki odcinek rzeki Drawy, wypływający z jeziora Krosino. Wszystkie badane obiekty znajdują się na Pojezierzu Drawskim w pobliżu miejscowości Głęboczek. Teren ukształtowany przez fazę pomorską ostatniego zlodowacenia charakteryzuje się znacznymi deniwelacjami i dużą liczbą zbiorników wodnych (Kondracki 1988). W obrębie jeziora wyznaczono 8 stanowisk: 1. pas oczeretów z dominacją Phragmites australis i Typha angustifolia, dno piaszczyste z dodatkiem mułu, głębokość ok. 0,5 m; 2. niewielki fragment psanmolitoralu pomiędzy płatami trzciny, głębokość 0,5 1 m; 3. litoral piaszczysty pomiędzy brzegiem a pasem trzciny, głębokość ok. 0,5 m; 4. mała piaszczysta plaża, głębokość ok. 1 m; 5. piaszczysty sublitoral z odsypami Dreisena polymorpha, głębokość ok. 4 m; 6. szuwar turzycowiskowy, dno piaszczysto-muliste, głębokość ok. 0,5 m; 7. szuwar turzycowiskowy, dno muliste, głębokość ok. 0,2 m; 8. rzadko rosnąca Phragmites australis poprzerastana przez Potamogeton perfoliatus. W rzece Drawie zlokalizowano cztery stanowiska: 1. środowisko prądowe, dno żwirowe, głębokość ok. 0,5 m; 2. środowisko prądowe, dno piaszczyste, głębokość ok. 0,5 m; 3. środowisko prądowe, dno kamienisto-żwirowe, głębokość ok. 0,5 m; 4. zastoiska, dno piaszczyste z dodatkiem mułu, głębokość ok. 0,5 m. W zbiorniku na torfowisku przejściowym usytuowano jedno stanowisko: dno muliste z dużą ilością liści na dnie, głębokość ok. 0,5 m. Próby do głębokości 1 m pobierano za pomocą czerpaka hydrobiologicznego, a głębiej za pomocą dragi ciągnionej z łodzi. W analizie materiału wykorzystano wskaźniki dominacji i frekwencji, zróżnicowanie gatunkowe określono wskaźnikiem Hurlberta (PIE Probability of Interspecific Encounters) (Lampert, Sommer 1996).

3 Materiały do znajomości wodopójek Wyniki badań i dyskusja Łącznie zebrano 319 osobników należących do 28 gatunków wodopójek. Najwięcej wodopójek znaleziono w jeziorze, następnie w rzece i torfowisku (tabela 1). Zróżnicowanie gatunkowe dla całości materiału wynosi PIE = 0,88. Zarówno liczba gatunków, jak i zróżnicowanie gatunkowe w grupach zwierząt bogatych w gatunki, do których należą wodopójki, jest z reguły wyższe (Zawal i in. 2002). Biorąc jednak pod uwagę małą liczbę prób, należy występujące tu zróżnicowanie uznać za stosunkowo wysokie. Do gatunków najliczniejszych należały w kolejności: Piona conglobata, Mideopsis orbicularis, Hydrodroma despiciens i Unionicola crassipes. Najczęstsze były: Hydrodroma despiciens, następnie Piona conglobata i Unionicola crassipes oraz Piona pusilla, Brachypoda versicolor i Mideopsis orbicularis (tabela 1). Wśród tych gatunków Hydrodroma despiciens i Piona conglobata to gatunki drobnozbiornikowe, często zasiedlające litoral jezior. P. pusilla i Unionicola crassipes zasiedlają różne typy wód stojących, preferując jeziora. Brachypoda versicolor i Mideopsis orbicularis to gatunki psanmofilne, związane ze stosunkowo czystymi jeziorami. W całości fauny, zarówno pod względem liczby gatunków, jak i liczby osobników, dominuje element drobnozbiornikowy, tuż przed jeziornym (rys. 1). Taki skład całości fauny wodopójek oraz gatunków dominujących jest charakterystyczny dla typowych, słabo zeutrofizowanych jezior i wynika z dominacji jeziora Krosino. W jeziorze Krosino znaleziono 23 gatunki wodopójek, wśród których dominują gatunki drobnozbiornikowe, tuż przed jeziornymi (tabela 1), co jest typową sytuacją dla jeziora mezotroficznego. Zróżnicowanie gatunkowe dla fauny wodopójek jeziora Krosino wynosi PIE = 0,84. W rzece Drawie odnotowano obecność 6 gatunków, z wyraźną dominacją jeziornego Mideopsis orbicularis (tabela 1), co prawdopodobnie wynika z dużego wpływu położonego tuż powyżej jeziora Krosino. Prawdopodobnie również z tego powodu znaleziono tylko trzy gatunki reofilne. Podobne wyniki podaje Cichocka (1996) dla Pasłęki tuż za Zbiornikiem Pierzchalskim. Zróżnicowanie gatunkowe dla rzeki Drawy wynosi PIE = 0,88. Na torfowisku przejściowym znaleziono trzy gatunki przy bardzo wyraźnej dominacji związanego z wodami kwaśnymi Limnochares aquatica (tabela 1). Zróżnicowanie gatunkowe dla torfowiska przejściowego wynosi PIE = 0,32.

4 Ilościowe zestawienie wodopójek Quantitaty arrangement of water mites Tabela 1 Table 1 Lp. Gatunek Samice Samce Razem Dominacja Frekwencja Jezioro Krosino Torfowisko przejściowe Rzeka Drawa 1 Limnochares aquatica (L.) 28 8,8 15, Eylais muelleri Koen ,6 15,4 2 3 Hydrodroma despiciens (O.F. Müll.) ,7 53, Lebertia shadini Sokol ,3 7,7 1 5 Lebertia violacea Viets ,9 7,7 3 6 Limnesia connata Koen ,3 7,7 1 7 Limnesia maculata (O.F. Müll.) ,9 23,1 3 8 Hygrobates fluviatilis (Ström) 1 1 0,3 7,7 1 9 Hygrobates longipalpis (Herm.) 5 5 1,6 15, Hygrobates nigromaculatus (Lebert) 3 3 0,9 15, Atractides ovalis (Koen.) 1 1 0,3 7, Unionicola crassipes (O.F. Müll.) ,4 38, Unionicola minor (Soar) ,8 23, Unionicola gracilipalpis (Viets) ,6 7, Neumania vernalis (O.F. Müll.) 2 2 0,6 15, Neumania limosa (Koch) ,4 15, Piona coccinea (Koch) 2 2 0,6 15, Piona conglobata (Koch) ,1 38, Piona pusilla (Neum.) 5 5 1,6 30, Piona rotundoides (Thor) ,6 15, Piona stjoerdalensis (Thor) ,2 15, Piona variabilis (Koch) ,5 15, Tiphys ornatus (Koch) 1 1 0,3 7, Forelia liliacea (O.F. Müll.) ,9 7, Brachypoda versicolor (O.F. Müll.) ,2 30, Mideopsis orbicularis (O.F. Müll.) ,9 30, Arrenurus stecki Koen ,3 7, Arrenurus truncatellus (O.F. Müll.) 1 1 0,3 7,7 1 RAZEM

5 Materiały do znajomości wodopójek liczba gatunków liczba osobników reof ilne jeziorne drobnozbiornikowe ty rf of ilne astaty czne Rys. 1. Udział poszczególnych grup synekologicznych w faunie wodopójek Fig 1. Participation particular synecological goups in water mites fauna Z powyższych zestawień wynika, że jedynie jezioro Krosino ma zróżnicowaną faunę wodopójek. Natomiast torfowisko i rzeka charakteryzują się bardzo ubogą fauną wodopójek. Niewątpliwie na otrzymany wynik duży wpływ ma mała liczba pobranych prób, ale nie jest to wytłumaczenie wystarczające, szczególnie w przypadku rzeki. Jeśli chodzi o stanowiska usytuowane w rzece Drawie, prawdopodobnie na zubożenie składu gatunkowego wpływa tu bliskość jeziora Krosino, którego podgrzane wody mają niekorzystny wpływ na faunę reofilną. Drugim istotnym czynnikiem jest duży udział piaszczystego dna, które ze względu na niestabilność jest słabo zasiedlane przez faunę wodopójek. W przypadku torfowiska na zubożenie fauny miały wpływ złe warunki tlenowe oraz niskie ph (obecny zapach siarkowodoru). BIBLIOGRAFIA Cichocka M., 1996: Wodopójki (Hydracarina) rzeki Pasłęki. Fragm. Faun. 39: Filipiak J., Raczyński M., 2000: Jeziora zachodniopomorskie. Zarys faktografii. Wydawnictwo AR w Szczecinie, Szczecin. Koenike F., 1898: Zur Systematik der Gattung Eylais Latr., Abh. naturw. Ver., Brehmen, 14: Kondracki J., 1988: Geografia fizyczna Polski. PWN, Warszawa.

6 168 Andrzej Zawal Lampert W., Sommer U., 1996: Ekologia wód śródlądowych. PWN, Warszawa. Münchberg P., 1935: Zur Hydracarinenfauna einiger stehender Gewässer der Kreise Schlochau und Schwerin a. W., Abh. Ber. grenzmärk. Ges. nat. wiss. Abt. Schneidemühl (Piła), 10: Münchberg P., 1936: Die Hydracarinenfauna der Tümpel des Probstbruches bei Schloppe, zugleich ein Beitrag zur Variabilität der Eylainae, Abh. Ber. grenzmärk. Ges. nat. wiss. Abt. Schneidemühl (Piła), 11: 1 8. Protz A., 1896: Bericht über meine vom 11. Juni 1895 in den Kreisen Schwetz. Schr. natrf. Ges., Danzing, 9: Viets K., 1913: Revision der Hydracarinen-Sammlung des Königsberger Zoolog. Museums. Arch. Hydrobiol., Stuttgart, 8: Zacharias O., 1887: Faunistische Studien in westpreussischen Seen, Schr. natrf. Ges., Danzing, 6: Zawal A., 1998: Water mites (Hydracarina) in the branchial cavity of crayfish Orconectes limosus (Raf. 1817). Acta Hydrobiol., 40: Zawal A., Buczyński P., Pietrzak L., 2002: Aquatic invertebrates of the lowland peatbog Krępskie Bagno (Northwestern Poland). W: L. Wołejko, J. Jasnowska (red.): The Future of Polish Mire. Agriculture University of Szczecin: MATERIALS FOR KNOWLEDGE OF WATER MITES (ACARI: HYDRACHNIDIA) IN THE NEIGHBOURHOOD OF ZŁOCIENIEC (NW POLAND) Summary Materials originated from mezotrophic lake Krosino, peatboog and river Drawa after lake Krosino and included 319 specimens of 28 species. The most numerous were Piona conglobata, Mideopsis orbicularis, Hydrodroma despiciens and Unionicola crassipes; the most freaquent were Hydrodroma despiciens; Piona conglobata and Unionicola crassipes, Piona pusilla, Brachypoda versicolor and Mideopsis orbicularis (tab. 1). The most abundant were lake species and small water bodies species (fig. 1) which is chrakteristic for typical not polluted lakes. Translated by Andrzej Zawal