- Metody analityczne w przemyśle kosmetycznym - Ćwiczenie 5

Transkrypt

1 Ćwiczenie 5 Temat: Ocena jakościowa i hedonistyczna emulsji kosmetycznych. Cel ćwiczenia: Zapoznanie z metodami oceny emulsji i nabycie umiejętności oceniania poprzez określenie i porównanie parametrów sensorycznych różnych produktów. I. Część teoretyczna Analiza sensoryczna jest działem analityki zajmującym się pomiarem i oceną właściwości produktu za pomocą zmysłów (dotyku, wzroku, słuchu, smaku, węchu) podczas jego używania. Stosowana jest w wielu gałęziach analityki przemysłowej od przemysłu spożywczego do wyrobów kosmetycznych. Niezbędne jest zachowanie odpowiednich warunków przeprowadzania oceny sensorycznej, wymagań dotyczących przeprowadzających ją osób oraz użycie specjalnych, znormalizowanych metod oceny. Badania sensoryczne są wykonywane na ogół przez niewielki zespół wyszkolonych osób (panelistów) o wysokiej wrażliwości sensorycznej. Poza analizami wykonywanymi w laboratorium przez panel sensoryczny w badaniach sensorycznych biorą udział także konsumenci. W badaniach konsumenckich wykorzystywana jest większa grupa oceniających, licząca zwykle kilkadziesiąt osób. Badania sensoryczne kosmetyków stanowią podstawę kompleksowej oceny ich cech istotnych z punktu widzenia konsumenta. Decydują o akceptowalności produktu. Na podstawie wyników badań konsumenckich można ocenić jakie cechy produktu są szczególnie istotne dla określonych grup odbiorców. Badania sensoryczne polegają na ocenie odczuć użytkowników podczas stosowania preparatu za pomocą ujednoliconych standardów weryfikacyjnych. Producenci korzystają z tych badań zazwyczaj przy wdrożeniach lub ulepszeniach swoich produktów, mimo to o takich próbach rzadko informuje się konsumentów. Dużo częściej mówi się o testach aparaturowych. Są to przeprowadzane za pomocą różnorakich urządzeń badania, np. stopnia i długości nawilżenia skóry, głębokości zmarszczek, szorstkości naskórka, elastyczności itp. Wszystkie one wykorzystują nowinki technologiczne, niestety nie zawsze do końca zweryfikowane, czasami dając zupełnie niepowtarzalne próby. Patrząc jednak na rosnącą popularność tego typu testów i zaufanie konsumentów do ich obiektywnych rezultatów, pozostaje mieć nadzieję, że postęp technologii pozwoli na usprawnienie i unowocześnienie tych urządzeń, a ich wyniki będą pomagały klientom w dokonywaniu lepszych wyborów. 1

2 1. Parametry podlegające ocenie podczas badania emulsji Z uwagi na szeroką grupę wyrobów kosmetycznych o charakterze emulsji najczęściej badaniami sensorycznymi obejmuje się właśnie kremy, mleczka, balsamy. Podczas badań szczególną uwagę zwraca się na niżej zestawione i zdefiniowane cechy: Lp. Cecha Definicja Sposób wykonania badania Cechy produktu 1. Efekt poduszki Ilość emulsji odczuwana pomiędzy palcami (wskazującym i kciukiem) podczas pocierania ich o siebie. Efekt tym silniejszy im więcej emulsji odczuwa się między palcami 2. Jednolitość Jakość emulsji, dobry produkt powinien być jednorodny, o gładkiej powierzchni, bez widocznych niejednolitych fragmentów i pęcherzyków powietrza 3. Konsystencja Jest wynikiem gęstości i spójności emulsji 4. Przyczepność Możliwość nabrania preparatu na opuszek palca, emulsję o dobrej przyczepności jest łatwo nabrać z naczynia palcem 0,5 cm 3 produktu umieścić pomiędzy palcami, określić wyczuwaną ilość emulsji Jednolitość i gładkość ocenić w naczyniu a następnie po naniesieniu ok.0,5 cm 3 wyrobu przez rozsmarowanie ruchem kolistym na oczyszczonej skórze przedramienia Zanurzyć swobodnie palec w emulsji pod kątem o i szybko wyciągnąć. Zwrócić uwagę na opór kremu podczas zanurzania palca oraz kontakt palca z kremem podczas jego wyciągania Z naczynia swobodnie pobrać emulsję na opuszek palca. Dobra przyczepność charakteryzuje emulsję, która łatwo się nabiera, na opuszku tworzy trwały charakterystyczny stożek, nie spływa i nie rozlewa się Efekty na skórze 1. Rozprowadzanie Łatwość rozprowadzania produktu na skórze 0,5 cm 3 emulsji nanieść na oczyszczoną skórę przedramienia, rozprowadzać palcami. W trakcie rozprowadzania oceniać opór, jaki emulsja stawia podczas aplikacji 2. Kleistość Stopień pozostawiania na 0,5 cm 3 emulsji nanieść na 2

3 skórze lepkiej, kleistej warstwy po aplikacji oczyszczoną skórę przedramienia, rozprowadzić palcami i po chwili przycisnąć dłoń do posmarowanego miejsca sprawdzając czy się klei 3. i 4. Tłustość i Natłuszczanie Stopień pozostawiania na skórze tłustego depozytu bezpośrednio po aplikacji (tłustość) i po upływie ok. ½ godziny po aplikacji (natłuszczenie) 0,5 cm 3 emulsji nanieść na oczyszczoną skórę przedramienia, rozprowadzić palcami i po chwili przycisnąć dłoń do posmarowanego miejsca sprawdzając czy pozostał tłusty film. Sprawdzić następnie po ½ i 1 godzinie. 5. Wchłanianie Szybkość wchłaniania się emulsji w warstwę zewnętrzną naskórka 6. Wygładzanie Stopień wygładzenia skóry po określonym czasie od zastosowania emulsji 0,5 cm 3 emulsji nanieść na oczyszczoną skórę przedramienia, rozprowadzić palcami i ocenić po jakim czasie preparat uległ wniknięciu w naskórek 0,5 cm 3 emulsji nanieść na oczyszczoną skórę przedramienia, rozprowadzić palcami, po ½ i 1 godzinie ocenić gładkość skóry posmarowanej emulsją poprzez porównanie z obszarem niesmarowanym. 2. Podstawowe metody analizy sensorycznej Obecnie znanych i stosowanych jest szereg metod analizy sensorycznej. Najczęściej stosuje się: a) Metody opisowe - jedna z najbardziej obszernych grup metod używanych w analizie sensorycznej. Dostarcza pełnego opisu produktu pod względem wyróżników sensorycznych (wygląd, konsystencja, smak, zapach), ustala jakie elementy lub procesy wpływają na produkt. b) Metody różnicowe (parzysta, trójkątowa, duo-trio) - zespół ekspertów stwierdza czy istnieje uchwytna różnica w natężeniu ocenianej cechy jakościowej lub jakiejkolwiek innej różnicy jakości między porównywanymi próbkami oraz ewentualnie stwierdza jaki jest kierunek tej różnicy (lepszy, gorszy, itp.). c) Metody z zastosowaniem skal i kategorii (szeregowania, punktowe) - polegają na ustaleniu kolejności natężenia bodźca oraz natężeniu różnic między badanymi produktami. 3

4 d) Ilościowe profilowanie wrażeń - zespół ekspertów tworzy właściwą dla produktu gamę wyróżników sensorycznych, a następnie mierzy ich intensywność w określonej wcześniej skali. Uzyskane informacje pomogą lepiej zrozumieć różnice pomiędzy testowanymi produktami. 3. Sposoby przedstawiania wyników analizy sensorycznej Najczęstszym sposobem oceny jest przypisywanie poszczególnym parametrom wartości liczbowych według wcześniej ustalonych skal. Różnorodność stosowanych skal jest bardzo duża. Najczęściej jednak stosuje się tzw. skalę 5-punktową, w której każdej liczbie przypisany jest odpowiedni poziom jakości: Nota - Poziom jakości 1 - zły 2 - niedostateczny 3 - dostateczny 4 - dobry 5 - bardzo dobry Znane są skale rozszerzone, np Uzyskane w badaniach panelowych wartości liczbowe parametrów sensorycznych poddaje się uśrednieniu, a następnie tworzy się odpowiednie wykresy tzw. profile sensoryczne. Poniższy wykres przedstawia przykładowy profil sensoryczny emulsji w skali rozszerzonej (1 10) efekt poduszki jednolitość konsystencja przyczepność rozprowadzanie kleistość tłustość natłuszczenie wchłanianie wygładzanie 4

5 Innym, często spotykanym sposobem prezentacji profilu sensorycznego jest przedstawiony poniżej tzw. wykres radarowy. Na wykresie umieszczono dane dla dwóch różnych produktów. wchłanianie wygładzanie efekt poduszki jednolitość konsystencja natłuszczenie przyczepność tłustość rozprowadzanie kleistość 4. Ocena hedonistyczna Oprócz parametrów zestawionych w tabeli, grupy panelistów oceniają także stopień akceptacji preparatu przez konsumenta (ocena typu: lubię nie lubię; podoba mi się nie podoba mi się; kupię nie kupię, itp.). Do tego typu oceny przeznaczone są skale punktowe o różnej budowie. Wyróżnia się skale unipolarne, bipolarne z zerem, bipolarne bez zera i inne (przykłady w części doświadczalnej instrukcji). Podczas oceny hedonistycznej paneliści oceniający dany wyrób powinni znać jego przeznaczenie. 5. Zastosowanie wyników analizy sensorycznej Wyniki badań sensorycznych mogą być wykorzystywane m.in. przy kontroli jakości, opracowywaniu nowych produktów oraz modyfikowaniu produktów już istniejących, jak również dokonywaniu wyboru dostawcy, na podstawie jakości sensorycznej proponowanych przez niego produktów. Metoda polegająca na ilościowym profilowaniu wrażeń wykorzystywana jest często w badaniach przechowalniczych. Technika ta pozwala odpowiedzieć na pytanie od jakiego momentu jakość produktu ulega pogorszeniu. Zespół ekspertów wskazuje jak smak, zapach, barwa, konsystencja czy też inne wyróżniki sensoryczne zmieniają się w czasie. 5

6 II. Część doświadczalna Wykonanie ćwiczenia polega na ocenie 3 produktów rynkowych w odniesieniu do emulsji wzorcowej wskazanej przez prowadzącego zajęcia Materiały do ćwiczeń: Nazwa Emulsje kosmetyczne (4 5), w oryginalnych opakowaniach Przeprowadzić ocenę preparatów wskazanych przez prowadzącego zajęcia. Wyniki zestawić w przeznaczonych do tego arkuszach oceny. 6

7 Arkusz 1. Wyniki oceny dla analizy sensorycznej jakościowej Produkt.. Probant Cecha/parametr Efekt poduszki Jednolitość Konsystencja Przyczepność Rozprowadzanie Kleistość Tłustość Natłuszczanie Wchłanianie Wygładzanie 7

8 Arkusz 2. Wyniki oceny dla analizy sensorycznej hedonistycznej Produkt.. Probant Zdecydowanie się nie podoba mi Nie podoba mi się Trochę mi się nie podoba Nie mam zdania Trochę mi się podoba Podoba mi się Bardzo mi się podoba Rozsmarowywalność Działanie na skórę Zapach Ocena ogólna preparatu Ocena ogólna działania preparatu 8

9 Arkusz 3. Wyniki oceny dla analizy sensorycznej porównawczej Produkt wzorzec. Ręka lewa/prawa (niepotrzebne skreślić) Produkt badany..ręka lewa/prawa (niepotrzebne skreślić) Probant.. Wzorzec Cecha/parametr -1-0,5 0 +0, Efekt poduszki mniejszy większy Jednolitość gorsza lepsza Konsystencja rzadsza gęstsza Przyczepność gorsza lepsza Rozprowadzanie gorsze lepsze Kleistość większa mniejsza Tłustość większa mniejsza Wchłanianie gorsze lepsze Wygładzanie gorsze lepsze 9

10 III. Sprawozdanie Sprawozdanie stanowią wypełnione arkusze oceny preparatów. Wyniki oceny tego samego preparatu zawarte w arkuszach nr 1 dla każdego studenta w zespole należy uśrednić i wykonać profil sensoryczny preparatu. W przypadku, gdy każdy student ocenia inny preparat, należy wykonać profil sensoryczny z pojedynczych wyników. Uzyskane wyniki oraz wykresy należy skomentować (porównać, wykazać przyczyny odstępstw np. zwrócić uwagę na rodzaj, skład i przeznaczenie preparatu oraz rodzaj skóry probanta, itp.). IV. Wymagania teoretyczne Rodzaje i metody ocen sensorycznych i hedonistycznych. Warunki oceny. Szkolenia probantów. Rodzaje i właściwości emulsji. Parametry emulsji. Stabilność emulsji. Objawy niestabilności emulsji. Współczynnik rozprzestrzeniania. Lepkość fazy tłuszczowej a stabilność emulsji. V. Utylizacja Według zaleceń prowadzącego zajęcia VI. Zalecana literatura 1. W. Malinka, Zarys chemii kosmetycznej, VOLUMED, Wrocław J. Ogonowski, A. Tomaszkiewicz-Potępa, Związki powierzchniowo-czynne, Politechnika Krakowska, Kraków A. Marzec, Chemia kosmetyków surowce, półprodukty, preparatyka wyrobów, Dom organizatora, Toruń R. Glinka, W. Brud, Technologia kosmetyków, MA Oficyna Wydawnicza, Łódź M. Mrukot Kosmetologia Receptariusz. Kraków J. Gawęcka, T. Jędryka, Analiza Sensoryczna. Wybrane metody i przykłady zastosowań Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, 2001 VII. Opracowanie ćwiczenia i instrukcji: Danuta Kroczewska (styczeń 2010) 10