PSYCHOLOGIA OSOBOWOŚCI. WYKŁAD PIĄTY Psychodynamiczne podejścia do osobowości 2/2 Dr Hubert Suszek

Transkrypt

1 PSYCHOLOGIA OSOBOWOŚCI WYKŁAD PIĄTY Psychodynamiczne podejścia do osobowości 2/2 Dr Hubert Suszek

2 EWOLUCJA PSYCHOANALIZY Psychologia analityczna Psychologia indywidualna Carl Gustav Jung Alfred Adler Neopsychoanaliza, kulturaliści, nowa psychologia ego Anna Freud Karen Horney Erich Fromm Harry Stack Sullivan Erik Erikson Współczesna psychoanaliza, teorie relacji z obiektem, psychologia self Melanie Klein Margaret Mahler Otto Kernberg Donald Winnicott Heinz Kohut

3 EWOLUCJA PSYCHOANALIZY Bujny rozwój psychoanalizy po Freudzie Transformacja w podejście psychodynamiczne Większe zainteresowanie funkcjami ego i świadomości: jak działa ego, jak się rozwija (mniej: jakie problemy rozwiązuje) Większe zainteresowanie społecznym charakterem funkcjonowania osobowości - główne problemy jakie człowiek musi rozwiązywad, to problemy interpersonalne i problemy społeczne Większe zainteresowanie relacją i jej rozwojem niż sferą popędów i ich transformacji

4 JUNG Zmiana koncepcji rozwoju - zainteresowanie wzrostem i rozwojem osobowości, który odbywa się na przestrzeni całego życia Zmiana koncepcji nieświadomości: obok nieświadomości osobowej - nieświadomośd zbiorowa dziedziczona biologicznie pamięd doświadczeo ludzkości

5 JUNG SKŁADNIKI OSOBOWOŚCI Ego: procesy świadome, uświadomiona wiedza i samowiedza Nieświadomośd osobista: freudowska nieświadomośd i przedświadomośd - doświadczenia które uległy wyparciu, stłumieniu lub zapomnieniu Kompleks: Ustrukturalizowana konstelacja uczud, myśli, spostrzeżeo i wspomnieo. Składa się z jądra kompleksu i powiązanych z nim grup elementów. Może działad jako autonomiczna osobowośd, mająca własne życie psychiczne i własną energię. Poznawanie kompleksu poprzez technikę wolnych skojarzeo (zakłócenie: wydłużenie czasu reakcji, brak odpowiedzi, powtarzanie słowa-bodźca) LUB siłę reakcji emocjonalnej na daną sytuację (miary obserwacyjne i fizjologiczne). Nieświadomośd zbiorowa (kolektywna): produkt ewolucyjnego rozwoju człowieka, psychiczne "dziedzictwo" ludzkości zawarte w każdym z nas. Zawiera reprezentacje (archetypy) dotyczące pewnych powtarzających się, kluczowych doświadczeo ludzi dawnych epok. Owe reprezentacje - to nie gotowa wiedza, ale predyspozycje (inklinacje) rzutowane na świat zewnętrzny.

6 JUNG ARCHETYP Uniwersalna idea, uniwersalna gotowośd umysłu do ujmowania świata w określone kategorie, o określonej treści Zawiera oczekiwania poznawcze dotyczące (a) istnienia i (b) szczególnych cech określonego obiektu, zjawiska, szczególnego rodzaju relacji siebie z elementem świata Zawiera wzorce reagowania emocjonalnego na dany obiekt Uruchamiany jest w psychice jednostki pod wpływem uniwersalnych bodźców związanych z oczekiwaniami generowanymi przez archetyp, ale i pod wpływem podobnych bodźców Powstały na skutek powtarzających się i uniwersalnych dla historii ludzkości doświadczeo jednostki z otoczeniem i losem ludzkim Moc poznawcza (regulacyjna) archetypów jest bardzo duża. Mimo rozwoju cywilizacji pewne "byty " są odnajdywane w świecie. Oparte są na organizacjach neuronalnych dziedziczonych biologicznie Człowiek przychodzi na świat z wieloma archetypami Źródło wiedzy o archetypach: religia, mitologia, sny, wizje, rytuały, dzieła sztuki, objawy neurotyczne i psychotyczne Jądro kompleksu zostaje urealnione rzeczywistymi, indywidualnymi doświadczeniami jednostki

7 JUNG ARCHETYP Uprzedza poznawczo, emocjonalnie i motywacyjne wobec świata (koresponduje z pojęciem instynktu i schematu poznawczego) Działa podobnie jak metafora więc jego zastosowanie jest bardzo szerokie i uniwersalne, niezależne od konkretnych cywilizacji Ten sam obiekt może byd rozumiany w ramach różnych archetypów. To samo pojęcie (bóg, bohater) może kształtowad się u jednostki na podstawie różnych archetypów Pozwalaj jednostce korzystad z doświadczeo gatunku i kultury (bo łatwośd odczytywania uniwersalnych treści) Pozwala tworzyd uniwersalne wytwory kulturowe i pozwalają rozumied się nawzajem między kulturami. Przykłady archetypów: matka, narodziny, śmierd, moc, bohater, dziecko, Bóg, demon, mędrzec Najważniejsze archetypy należące do osobowości: persona, anima i animus, cieo, jaźo

8 Persona: Cieo: JUNG ARCHETYPY maska, jaką jednostka przyjmuje dostosowując się do obyczajów i tradycji społecznych rola przypisana jednostce przez społeczeostwo (często ukrywa prawdziwą naturę jednostki) jeżeli ego identyfikuje się z personą - jednostka lepiej uświadamia sobie rolę, jaką odgrywa, niż swoje autentyczne odczucia ciemna strona ludzkiej natury reprezentacja pierwotnych popędów, instynktów, jakie człowiek odziedziczył po swoich zwierzęcych przodkach archetyp odpowiedzialny za pojawianie się społecznie nieakceptowanych myśli, uczud i działao, które bądź ukrywane są przez Personę, bądź represjonowane są do nieświadomości osobowej prowadzi do pojęcie grzechu pierworodnego, szatana

9 JUNG ARCHETYPY Anima i Animus: archetyp przeciwnej płci zawarty w naszej osobowości - męski u kobiety i żeoski u mężczyzny zbiorowe wyobrażenia kobiety lub mężczyzny sprawiają, że każda z płci przejawia cechy płci przeciwnej wpływające na sposób reagowania na przedstawicieli płci przeciwnej archetypy te są wynikiem skumulowania doświadczeo ludzkości z osobami płci przeciwnej pomagają w rozumieniu odmienności płci ale ich rzutowanie na partnera może prowadzid do głębokiego rozdźwięku i nieporozumieo

10 JUNG ARCHETYPY Jaźo: archetyp stanowiący predyspozycję do ludzkiego dążenia do pełni, jedności swojej psychiki, osoby, do wewnętrznej harmonii jest centrum osobowości - leży pomiędzy świadomym ego a systemami nieświadomości, scala inne systemy i zapewnia osobowości jednośd, równowagę i stabilnośd motywuje ludzi do samourzeczywistnienia czyli wyrażenia samego siebie dzięki procesowi indywiduacji - osiągnięcia zarazem zróżnicowania osobowości i harmonii wewnętrznej (integracji) ujawnia się w dośd późnym stadium rozwoju osobowości (kiedy inne jej elementy są już rozwinięte i zróżnicowane), gdy człowiek osiągnie już wiek średni (wyraża się m.in. w dążeniach religijnych, filozoficznych, "mądrości życiowej")

11 JUNG POSTAWY PSYCHOLOGICZNE Uniwersalne, podstawowe orientacje umysłowe; kierunek energii przejawiający się w ukierunkowaniu uwagi, myślenia. Ekstrawersja: ukierunkowanie aktywności na świat zewnętrzny Introwersja: ukierunkowanie aktywności na świat wewnętrzny Każda osobowośd zawiera obie te postawy: jedna z nich ma charakter dominujący i jest uświadamiana, druga jest stłumiona i nieświadoma. W toku życia następują przemiany tej dominacji

12 JUNG FUNKCJE PSYCHOLOGICZNE Cztery sposoby poznawania świata Myślenie: wykrywanie prawidłowości Uczucie: nadawanie wartości Doznanie: epizodyczne, jednostkowe spostrzeganie Intuicja: spostrzeganie z wykorzystaniem podprogowych, nieświadomych procesów Funkcje racjonalne (myślenie i uczucie) vs irracjonalne (doznanie i intuicja) Funkcja główna: najlepiej zróżnicowana u osoby funkcja, odgrywa w świadomości podmiotu rolę dominującą. Funkcja pomocnicza Funkcja niższa: stłumiona, nieświadoma, przejawia się w snach i fantazjach Synteza tych funkcji - gdy jaźo w pełni urzeczywistniona

13 JUNG ROZWÓJ OSOBOWOŚCI Rozwój osobowości jest zadaniem na całe życie Struktury i funkcje osobowości dążą do pełnego rozwinięcia, oraz do pełniej integracji Indywiduacja: Szukanie najlepszego wyrazu, niezależności dla funkcji psychicznych Dotyczy też chęci bycia odrębnym od innych, swoistym Polega na stopniowym wykształceniu się wszystkich komponentów psychiki jednostki, tych komponentów które dane są przez naturę, ale też stanowią niepowtarzalną konstelację w wypadku każdej jednostki. Są to właściwości nieświadomości zbiorowej, czyli archetypy ale i zindywidualizowane kompleksy powstałe w wyniku osobniczych doświadczeo na bazie archetypów. Transcendencja: Polega na dążeniu jednostki do integracji składników swojej psychiki na wyższym poziomie organizacji osobowości Kolejne komponenty psychiki wykształcają aż do uformowania ich w pełni, a następnie wykształcenie pewnej całości Transcendencji służy archetyp jaźni Funkcja transcendentna wyraża się w archetypie mandali

14 Przebieg: JUNG ROZWÓJ OSOBOWOŚCI Pierwsza połowa życia: zwrot ku światu postawa ekstrawertywna. Dążenie jednostki do poznania świata zewnętrznego i do zajęcia w nim ważnego, określonego miejsca - znalezienie i utrzymanie aprobaty społecznej, prestiżu władzy. Druga połowa życia: pojawiają się odczucia niepełności i alienacji od własnej indywidualności, zaczyna dominowad postawa introwertywna. Eksploracja własnej osobowości, uświadomienie własnych stanów, charakterystycznego odczuwania. Zainteresowania pogłębionymi relacjami z innymi ludźmi. Konflikt i lęk egzystencjalny.

15 TEORIE RELACJI Z OBIEKTEM Szkoły brytyjska, amerykaoska, francuska Opisują rozwój psychiki w najwcześniejszych fazach preedypalnych Głównym czynnikiem rozwoju nie jest przemieszczanie popędu lecz przebieg i przemiany relacji z obiektem (związku między małym dzieckiem a rodzicem) Relacja z obiektem jest istotnym i koniecznym warunkiem rozwoju aparatu psychicznego i zdrowia psychicznego. Człowiek istnieje i dojrzewa tylko w kontekście związku z drugim człowiekiem. Badanie jak relacja z obiektem kształtuje intrapsychiczną rzeczywistośd, jak zostaje ona uwewnętrzniona w toku rozwoju

16 TEORIE RELACJI Z OBIEKTEM Prawidłowy rozwój wymaga pozostawania w optymalnie frustrującej relacji z obiektem Rozwój wymaga przechodzenia kolejnych złożonych faz, podczas których kształtuje się obraz własnego ja i obraz obiektu. Obiekt: wewnętrzna, psychiczna reprezentacja drugiej osoby. Nie środek lecz cel popędów. Matka lub inna znacząca osoba. Obiekt staje się modelem świata nas otaczającego, wzorcem późniejszych relacji z innymi. Self: reprezentacja Ja (subiektywne, doświadczające Ja vs obiektywne ego)

17 TEORIE RELACJI Z OBIEKTEM ROZWÓJ OSOBOWOŚCI Interakcja biologicznych i społecznych determinantów kształtowania się aparatu psychicznego Narodzone dziecko nie ma struktury psychicznej (różnice odnośnie tego w poszczególnych teoriach RZO). Przynosi na świat bardzo niewielkie wyposażenie: a) popędy: libido i agresji b) relacyjnośd: naturalna, wrodzona skłonnośd dziecka do wchodzenia w kontakt z otoczeniem społecznym zwłaszcza z osobą matkującą c) pierwotne procesy ego: elementarne funkcje poznawcze np. zdolnośd spostrzegania i zapamiętywania

18 TEORIE RELACJI Z OBIEKTEM Przykład Otto Kernberg ROZWÓJ OSOBOWOŚCI Interakcja biologicznych i społecznych determinantów kształtowania się aparatu psychicznego Stadia rozwojowe: faza autyzmu, faza symbiozy, faza różnicowania, faza integracji, faza konsolidacji Fiksacje i regresje. Podobieostwa między określonymi zaburzeniami a określonymi problemami rozwojowymi występującymi w kolejnych fazach rozwoju. Zaburzenie gdy jednostka nieświadomie powtarza patogenne, internalizowane relacje z obiektami z przeszłości i doświadcza ich jako aktualnej, realnej rzeczywistości.

19 TEORIE RELACJI Z OBIEKTEM 1. miesiąc życia FAZA AUTYZMU Brak struktury psychicznej, brak organizacji życia psychicznego Stan izolacji psychicznej, stan półsnu-półjawy W umyśle utrwalają się obrazy zdarzeo Dziecko nadaje znaczenie afektywne temu, co się dzieje (+, -). Dziecko spostrzega i zapamiętuje rzeczywistośd Rozszczepienie pierwotne: dziecko rozróżnia pozytywnie (libido) i negatywnie (agresja) nasycone relacje z obiektem Problemy w tej fazie wiążą się z najgłębszą psychopatologią (autyzm, autystyczna psychoza)

20 TEORIE RELACJI Z OBIEKTEM FAZA SYMBIOZY 2-8. miesiąc życia Pierwsze zalążki struktury Umysł rozpoznaje podobne obrazy i łączy je według znaków. Pozytywne introjekty łączą się w globalny obraz pozytywnej relacji z obiektem, postrzeganej w oderwaniu od zdarzeń. Dziecko uzyskuje wewnętrzny regulator uzyskiwania dobrego samopoczucia - niezależnie od zdarzeń może czuć się dobrze. To jądro budowy ego. Dziecko i matka są jednością, są omnipotentnym systemem o wspólnych granicach. To podstawa przywiązania. Potem integracja, połączenie elementów negatywnych relacji z obiektem - źródło negatywnego samopoczucia. Ego ma już możliwość kompensowania przykrości przyjemnościami. Ego słabe, samopoczucie niestabilne. Ego pierwotne aby ochronić chwiejne dobre samopoczucie ego używa intencjonalnie mechanizmu rozszczepienia na dobre i złe obiekty. Problemy w tej fazie wiążą się ze schizofrenią i depresją

21 TEORIE RELACJI Z OBIEKTEM FAZA RÓŻNICOWANIA POMIĘDZY JA I OBIEKTEM 8. miesiąc 3. rok życia Ego zaczyna spostrzegad, że pewne aspekty zdarzeo są związane bardziej z własną osobą a pewne z obiektem. Zaczyna spostrzegad siebie w sposób pozytywny oddzielnie od obiektu spostrzeganego też pozytywnie. Potem ego decyduje się na spostrzeganie siebie i obiektu negatywnie. Początek przeżywania własnej wrogości i wrogości obiektu. Rozszczepienie nadal działa. Koniec tej fazy zbiega się z koocem okresu preedypalnego w psychoanalizie. Problemy w tej fazie wiążą się z osobowością borderline: dominuje mechanizm rozszczepienia, obrazy konkurują ze sobą, stosowanie identyfikacji projekcyjnej.

22 TEORIE RELACJI Z OBIEKTEM FAZA INTEGRACJI SELF I OBIEKTU 3-7. rok życia Okres edypalny u Freuda Dziecko porzuca rozszczepienie, integracja pozytywnych i negatywnych elementów obiektu w jeden obraz i integracja pozytywnych i negatywnych elementów ja W trakcie integracji częśd negatywnej reprezentacji odłączona, wyparta Pozostaje wzorzec Ja idealnego i idealnego obiektu (tęsknota za utraconym idealnym obrazem relacji z obiektem) Gdy problemy w tej fazie to zaburzenie narcystyczne: gdy nie powstanie superego, gdy idealizacje będą bardzo idealne a sadystyczne bardzo sadystyczne - oraz zaburzenie neurotyczne: superego karzące, niszczące, wymagające

23 TEORIE RELACJI OBIEKTEM FAZA KONSOLIDACJI I INTEGRACJI EGO rok życia Po czwartej fazie trzy struktury: ego, id, superego. Ego: syntetyczny, uporządkowany obraz relacji z obiektem, ego jest zdolne spostrzegad rzeczywistośd realistycznie uwzględniając fakt, że ja i obiekt są oddzielne, że są w relacji i że ta relacja ma pozytywne i negatywne aspekty. Tolerancje uczud ambiwalentnych wobec obiektów. Id: zbiornik na odpadki to, co wyparte podczas integracji. Superego: struktura normatywna - opis jak wyglądała relacja i powinna wyglądad. Regresja w służbie ego: reaktywowanie obrazu dobrych obiektów w sytuacjach kryzysowych - dalekie reminiscencje jedynego całkowicie bezpiecznego związku z matką. Satysfakcjonujące kontakty z innymi ludźmi ale trudności w sytuacjach kryzysowych.

24 Ja + id - - Ja obiekt + obiekt + Ja rozszczepienie rozszczepienie EGO Ja / obiekt - + Ja obiekt - Ja - obiekt - obiekt +- idealna relacja sadystyczne introjekty superego

25 TEORIE RELACJI Z OBIEKTEM ZDROWY CZŁOWIEK Poczucie ciągłości Ja (integracja pierwotna) Poczucie stałości Ja (integracja afektywna) Poczucie odrębności siebie od obiektu (silne granice) Poczucie niezależności i więzi Realistycznie wyznaczone wymagania superego Dominacja sublimacji Pozostałe, niemożliwe do zaakceptowania, dziecięce potrzeby popędowe nie przedostają się na powierzchnię dzięki silnej barierze represyjnej. Ego może tłumid pewne rzeczywiście niemożliwe do zaspokojenia potrzeby, nie wywołując w ten sposób żadnego stresu.

26 PSYCHOLOGIA SELF TERAPIA Koncentracja na przeniesieniu i przeciwprzeniesieniu Nie realna relacja lecz wewnętrzna Rola projekcji, introjekcji, projekcyjnej identyfikacji

27 ZNACZENIE PSYCHOANALIZY DLA PSYCHOLOGII OSOBOWOŚCI 1. Teoria spójna, płodna heurystycznie, bogactwo obserwacji, złożonośd ludzkiego zachowania 2. Wiele jej elementów jest nieweryfikowalnych 3. Niejasnośd pojęd 4. Większa wartośd wyjaśniająca niż predyktywna 5. Umiarkowany optymizm tezy bardziej trafne niż wynika z negatywnego stereotypu 6. Nieświadomośd Spostrzeganie podprogowe (wzrok, słuch) Pamięd ukryta, pamięd zależna od stanu Dysocjacja Ślepota czynnościowa Hipnoza (sugestia, amnezja) Ukryte słuchanie (narkoza, nieprzytomnośd) Brak dostępu do procesów psychicznych, generowanie fikcyjnych przyczyn Warunkowanie bez udziału świadomości, zastępcze uczenie się Procesy automatyczne (np. zasady gramatyki, prowadzenie samochodu) Utajone postawy Podprogowa aktywacja psychodynamiczna

28 ZNACZENIE PSYCHOANALIZY DLA PSYCHOLOGII OSOBOWOŚCI 7. Diagnostyka Problem metod smoopisowych Rozwój narzędzi, w tym projekcyjnych 8. Badania nad przeniesieniem 9. Terapia Podstawa wielu innych szkół Badania nad skutecznością 10. Jung Inspiracja dla rozwoju humanistyki Potwierdzenie dla wymiaru introwersji-ekstrawersji