4. STRATYFIKACJA I NIERÓWNOŚCI SPOŁECZNE

Transkrypt

1 4. STRATYFIKACJA I NIERÓWNOŚCI SPOŁECZNE Dr Jan Domaradzki Pracownia Socjologii Zdrowia i Patologii Społecznych Katedra Nauk Społecznych Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego Poznań Collegium Wrzoska ul. Dąbrowskiego 79 5 piętro, pokój 507 tel. : (061) jandomar@ump.edu.pl

2 4. STRATYFIKACJA I NIERÓWNOŚCI SPOŁECZNE 1. Wyjaśnić pojęcie stratyfikacji. - Scharakteryzować główne systemy stratyfikacyjne; - Opisać podstawowe teorie stratyfikacji. 2. Wskazać jednostkowe i społeczne źródła nierówności społecznych. - Wyjaśnić pojęcia statusu społecznego i roli społecznej; - Scharakteryzować rolę prawa w podtrzymaniu i zmianie nierówności społecznych 3. Opisać mechanizm ruchliwości społecznej.

3 Czym jest stratyfikacja społeczna?

4 Stratyfikacja społeczna (uwarstwienie społeczne) Odnosi się do hierarchicznego układu i podziału jednostek i grup społecznych w obrębie społeczeństwa. Wiąże się nierówną dystrybucją pozycji społecznych zajmowanych przez jednostki.

5 Źródła społecznej stratyfikacji?

6 Czym są nierówności społeczne Oznacza nierówną dystrybucję uznanych społecznie dóbr ze względu na przynależność jednostek do kategorii społecznej (pleć, gender, wiek, etniczność, narodowość, wyznanie, etc.). To wykluczenie pewnych jednostek lub całych kategorii społecznych z pełnego i równego udziału w życiu społecznym. Dotyczy: prawa własności, praw wyborczych, wolności słowa i stowarzyszeń, warunków mieszkaniowych, dostępu do opieki zdrowotnej, edukacji i sfery publicznej, etc.

7 Źródła nierówności społecznych

8 Wszelkie formy nierówności społecznych są legitymizowane i sankcjonowane przez kulturę, która definiuje czy, np. biednemu należy się szacunek, czy nie.

9 Główne typy stratyfikacji

10 NIEWOLNICTWO Najbardziej skrajna forma stratyfikacji. Niewolnik może być wbrew swojej woli przetrzymywany, pozbawiony praw, zmuszony do pracy, a nawet pozbawiony życia. Istnieje w różnych formach niemalże w każdej kulturze i na każdym kontynencie. W niektórych społeczeństwach niewolnictwo istniało w formie zinstytucjonalizowanej jako system społeczno-ekonomiczny. Dziś jest formalnie zabronione. Niemniej nadal istnieje w pewnych formach.

11 Nowoczesne formy niewolnictwa

12 SYSTEM KASTOWY Ma swoje źródła w hinduizmie, ale ogarnia całe społeczeństwo Indii. Oficjalnie został zniesiony w roku Jest podzielona na kasty (dżati) poza którymi znajdują się pariasi. Kasty są endogamicznymi grupami społecznymi ograniczonymi do osób o tym samym zawodzie, pozycji ekonomicznej, przywilejach i ograniczeniach, które odróżniają ich od innych kast i są przekazywane z pokolenia na pokolenie. Ludzie rodzą się w danej kaście, dziedziczą pozycję i nie mogą jej zmienić. Jednostki, które nie przestrzegają rytuałów i obowiązków swojej kasty, w następnym wcieleniu (inkarnacji) odrodzą się w niższej kaście. Zbawienie jest osiągalne wyłącznie dla trzech najwyższych kast.

13 System kastowy obejmuje 5 głównych kast (warna). Członkowie każdej warny muszą pracować w konkretnych zawodach, które są przypisane do danej warny. Każda kasta ma własne sposoby zachowania, w tym szczególne diety. Hindusi wierzą, że poszczególne warny wyszły z ciała pierwszego człowieka: Najwyższą warną tworzą bramini: najwyższy, wywodzący się z ust, głównie kapłani i święci mężowie. kszatrijowie: wywodzący się z ramion, wojownicy i rządcy, monarchowie. Wajśjowie: wywodzący się z ud, kupcy, rzemieślnicy Śudrowie: wywodząca się ze stóp ludność służebna (np. robotnicy rolni, księgowi). Piątą grupą, której nie przynależność warnowa nie dotyczy są dalitowie (tzw. "niedotykalni"). Każdy kto nie należy do którejś z warn jest pariasem.

14 SYSTEM KLASOWY Bazuje i wyrasta z uwarunkowań ekonomicznych, które warunkują pozycję rynkową jednostek i grup społecznych. Jest systemem otwartym. Klasy występują w społeczeństwach zindustrializowanych. Wyrastają z nierówności w posiadaniu i kontroli materialnych zasobów i dostępu do edukacji. System klasowy obejmuje kilka klas:: - wyższą, - średnią, - niższą - podklasy.

15 SPOŁECZEŃSTWA ZAMKNIĘTE VS OTWARTE: STATUSY PRZYPISANE VS OSIĄGNIĘTE

16 Statusy przypisane To pozycja społeczna, która jest jednostce nadana (przypisane) wraz z urodzeniem lub w późniejszym życiu, a na którą nie ma ona wpływu. Nie jest ani wybrana ani zasłużona lecz nadana i nie można jej zmienić. Statusy przypisane bazują na urodzeniu: płeć, wiek, rasa/etniczność, obywatelstwo, wyznanie, przynależność grupowa.

17 Statusy osiągnięte To statusy, które is jednostka może osiągnąć w sposób dobrowolny lub na drodze własnych osiągnięć. Jest funkcją wyboru jednostki. Odzwierciedla jednostkowe umiejętności, zdolności i wysiłek. Bazuje zwłaszcza na edukacji, wykonywanym zawodzie i jednostkowych osiągnięciach.

18 Status społeczny wiąże się z zestawem społecznych oczekiwań (praw i obowiązków), które nabywają jednostki zajmujące daną pozycję społeczną. Te oczekiwania nazywamy rolą społeczną: zestaw oczekiwanych zachowań od jednostek zajmujących daną pozycję społeczną.

19

20

21 Normy kulturowe dla KOBIET obejmują: - pomaganie w domu, - czytanie poezji, - opiekę nad starzejącymi się rodzicami, -opiekę nad młodszym rodzeństwem, -oglądanie filmów o miłości, -śledzenie trendów w modzie, -opiekę nad chorymi, -naukę dobrych manier, - płakanie, gdy jest smutno lub odczuwa ból, - zabawę lalkami i w dom, -współpracę i szukanie pomocy w rozwiązywaniu problemów, - dbanie o zdrowie i wygląd.

22 Od CHŁOPCÓW oczekuje się, że będą: - naprawiać maszyny - czytać powieści detektywistyczne i kryminały, - nie będą dbać o wygląd, - oddawać cios, gdy zostaną sprowokowani, - prowadzić samochód, - oglądać filmu sensacyjne, scinece fiction i przygodowe, - używać wulgarnych słów i przeklinać, - nie będą okazywać uczuć i słabości, - nie będą płakać. - się bawić pistoletami i samochodami, - niezależni i samodzielni w każdej sytuacji.

23 Socjologiczne teorie stratyfikacji

24 Dwubiegunowa teoria stratyfikacji Karola Marksa

25 Podstawą wszelkich nierówności społecznych jest podział społeczeństwa na klasy, które są ze sobą skonfliktowane. Bazą społecznych nierówności jest ekonomia.. Burżuazja (kapitaliści) po posiadacze środków produkcji, zakładów pracy, którzy wykorzystują swoją pozycję do wyzysku klas pracujących. Proletariat (robotnicy) posiadają jedynie zdolność do pracy. Nie posiadają własności i mogą jedynie nająć się do pracy, co stawia ich w pozycji podporządkowanej.

26 Nierówna dystrybucja dóbr, władzy innych limitowanych zasobów nie jest efektem prawa natury, lecz wyzysku proletariatu przez burżuazję. Klasa rządząca posiada władzę i majątek nie na zasadzie przyrodzonych umiejętności i kompetencji, ale ponieważ zawłaszcza i kontroluje dostęp do środków produkcji. Proletariusze nie mają do tracenia nic z wyjątkiem własnych kajdan. A do zyskania mają cały świat.

27 Między klasami jest ciągły antagonizm, który wiąże się ze sprzecznymi interesami. Historia każdego istniejącego społeczeństwa jest historią walki klas.

28 W celu dokonania zmiany istniejącego porządku społecznego proletariat musi zyskać świadomość klasową i się zjednoczyć Warunkiem koniecznym jest przekształcenie się klasy w sobie w klasę dla siebie. Filozofowie w różny sposób interpretowali świat, nie chodzi jednaj oto by świat wyjaśniać, ale aby go zmieniać.

29 Taka klasa jest gotowa przekształcić skrywany antagonizm w otwarty konflikt rewolucję, celem zmiany stosunków produkcji. W efekcie powstania robotników dojdzie do wyłonienia nowej formacji społecznej - komunizmu. Konflikt jest pozytywny gdyż: 1. Jest źródłem świadomości klasowej; 2. Jest czynnikiem zmiany społecznej.

30 Nadbudowa Jest efektem bazy (nierówności w sferze ekonomicznej) i zniknie wraz z nią Ideologia Kontrola środków produkcji i władza polityczna pozwala klasie rządzącej wytwarzać sankcjonującą system nierówności ideologię, która legitymizuje system i służy jej interesom. Idee klasy rządzącej są w każdej epoce ideami rządzącymi społeczeństwem. Klasa rządząca materialną bazą społeczeństwa jest zarazem klasą rządzącą w sferze intelektualnej. Nadbud owa Posiadacze własności (burżuazja) posiadają także władzę polityczną. Są klasą rządzącą społeczeństwem i tworzą prawo, które utrzymuje status quo. Władza Ekonomia (własność środków produkcji) jest bazą stratyfikacji społecznej. Baza Ekonomia

31 Stratyfikacyjna funkcja prawa Zdaniem Marksa będąc instrumentem kontroli społecznej w rękach klasy rządzącej prawo służy tworzeniu, legitymizacji i utrzymywaniu nierówności społecznych. Prawo pełni funkcję konserwującą status quo. Nadto jest mechanizmem kontroli i opresji wobec grup zmarginalizowanych.

32 Wielopłaszczyznowa teoria nierówności społecznych Maxa Webera

33 1. Ekonomia klasy społeczne W przeciwieństwie do Marxa głosił, że posiadanie własności (w tym środków produkcji) nie jest jedyną determinantą położenia klasowego. Innym źródłem może być posiadania aktywów, papierów wartościowych lub nieruchomości. Ważnym jego aspektem jest posiadanie także pozapłacowych środków produkcji, a zwłaszcza kompetencji, zdolności i umiejętności, które określają szanse na rynku.

34 2. Szacunek społeczny (prestiż) stany Pozycja społeczna wynika nie tylko z posiadanej władzy, czy majątku, ale także szacunku wynikającej z zajmowanej przez jednostkę pozycji społecznej, jaką cieszyli się: święci, arystokraci, eksperci, naukowcy, czy artyści. Szacunek społeczny wiąże się z prowadzonym przez daną grupę stylem życia, który stanowi podstawę dystynkcji: - komensalizm - konubium

35 3. Władza partie

36 Wszystkie te 3 wymiary stratyfikacji są współzależne, gdyż n. majątek zapewnia prestiż i władzę (biznesman), a posiadania władzy sprzyja posiadaniu i poważaniu (król). Z drugiej strony są niezależne, gdy, np. fizjoterapeuta cieszy się prestiżem zawodowym (choć niekoniecznie społecznym), co nie przekłada się na posiadanie władzy, czy wysokie zarobki.

37 Funkcjonalna teoria nierówności społecznych Kingsleya Davisa i Wilberta Moore a

38 Stratyfikacja społeczna jest nieuchronna i funkcjonalna. Wszyscy członkowie społeczeństwa mają równe szanse. Nierówności społeczne są funkcjonalne dla jednostek: Stanowią czynnik motywacyjny i gratyfikujący za wysiłek poniesiony na drodze do zajęcia cenionych społecznie pozycji społecznych.

39 Nierówności społeczne motywują jednostki do poniesienia pewnych nakładów i odroczenia gratyfikacji kosztem przyszłych przywilejów czerpanych z zajmowanych pozycji społecznych, które cieszą się większym szacunkiem, prestiżem, władzą, dochodem. Nierówności społeczne odzwierciedlają istotność danej pozycji społecznej dla społeczeństwa. Nierówności społeczne są także funkcjonalne w dwojakim sensie: a) Jednostkowym jednostki, które pełnią w zbiorowości ważne funkcje są motywowane wyższym poziomem władzy, prestiżu, czy dochodu. b) Kolektywnym gwarantują, że najważniejsze funkcje społeczne pełnić będą jednostki najzdolniejsze, najambitniejsze i najbardziej kompetentne.

40 Ruchliwość społeczna

41 Wertykalna (pionowa) ruchliwość społeczna Horyzontalna (pozioma) ruchliwość społeczna Wewnątrzpokoleniowa ruchliwość społeczna Międzypokoleniowa ruchliwość społeczna