ANEKS DO SKRYPTU Z PSYCHIATRII. Filip Banaszak

Transkrypt

1 ANEKS DO SKRYPTU Z PSYCHIATRII Filip Banaszak

2 WSTĘP Poniższy aneks zawiera informacje uzupełniające skrypt, które z różnych powodów się tam nie znalazły. Nie ma tutaj spisu treści należy przeglądać slajdy zgodnie z własną potrzebą i/lub ciekawością (na przykład pominąć historię i przejść od razu do układów neuroprzekaźnikowych). PYTANIA KONKURSOWE BĘDĄ DOTYCZYĆ TYLKO INFORMACJI ZAWARTYCH W SKRYPCIE. Informacje zawarte w poniższym aneksie mogą pomóc w nauce, ale służą wyłącznie poszerzeniu wiedzy.

3 HISTORIA PSYCHIATRII Starożytna Grecja Hipokrates wskazuje mózg jako miejsce powstawania zaburzeń psychicznych. Starożytny Rzym Galen tworzy koncepcję szpitala i podaje pierwszą klasyfikację chorób. Okres krucjat ze względu na konieczność leczenia krzyżowców wzrasta liczba oraz status społeczny lekarzy. Kontakt z naukowcami arabskimi umożliwia przyspieszenie rozwoju medycyny.

4 HISTORIA PSYCHIATRII 1347 wybucha pierwsza epidemia Czarnej Śmierci. Masowe wymieranie ludności podburza teologiczną interpretację otaczających zjawisk (epidemia dotyczyła głównie krajów chrześcijańskich). Renesans odejście od wiary w czarną magię. Leprozoria (ośrodki leczenia trądu) przekształca się w pierwsze przytułki dla obłąkanych. Oświecenie metody opieki nad chorymi stają się bardziej humanitarne. Pierwsze rejestry chorób, zestawienia statystyczne.

5 HISTORIA PSYCHIATRII Koniec XVIII w. Jean-Baptiste Pussin oraz Philippe Pinel uwalniają z łańcuchów psychicznie chorych pacjentów z paryskiego szpitala La Bicetre Wilhelm Wundt, profesor fizjologii Uniwersytetu Lipskiego, tworzy pierwsze laboratorium do badań zaburzeń psychicznych Emil Kraepelin pisze podręcznik psychiatrii, w którym po raz pierwszy choroby psychiczne są porównane do somatycznych.

6 HISTORIA PSYCHIATRII 1891 pierwszy opis metody psychochirurgicznej autorstwa Gottlieba Burckhardta, dyrektora szwajcarskiego przytułku Zygmunt Freud wydaje swoje słynne Studia nad histerią. Jego późniejsze prace wywrą duży wpływ na psychiatrię i przez prawie cały XX w. będą stymulować rozwój psychoterapii Binet-Simon opracowuję pierwszą kompletną skalę IQ.

7 HISTORIA PSYCHIATRII 1913 John Watson publikuje Manifest behawiorysty { jako alternatywę dla podejścia psychodynamicznego James Watts i Walter Freeman dokonują pierwszej lobotomii czołowej w historii pojawia się pierwszy Podręcznik diagnostyczny i statystyczny zaburzeń psychicznych, wzorzec klasyfikacji DSM. Lata 50 /60 odkrycie fenotiazyny i jej wykorzystania do kontroli stanów psychotycznych.

8 ROZPOWSZECHNIENIE CHORÓB PSYCHICZNYCH Na zaburzenia psychiczne (nie licząc nikotynizmu) cierpi 23,4 % społeczeństwa polskiego (Kiejna, 2012). Najczęstsze problemy to: Nikotynizm (27 %), Alkoholizm (12,8 %), Zaburzenia lękowe (9,6 %), zwłaszcza fobie, Otępienia (7,6 %) Zaburzenia afektywne (3,5 %), zwłaszcza depresja nawracająca, Osobowość dyssocjalna (2,8 %)

9 ROZPOWSZECHNIENIE CHORÓB PSYCHICZNYCH Schizofrenia (1 %), Uzależnienia inne niż alkohol (0,2 %). * Niezgodność procentów wynika ze zjawiska współistnienia zaburzeń u jednej osoby. ** Trzeba też brać pod uwagę fakt, iż nie wszyscy chorzy są zdiagnozowani i leczeni (dotyczy to zwłaszcza łagodnych chorób psychicznych, takich jak zaburzenia osobowości).

10 ANATOMIA OUN PŁATY Źródło: -i-mozg/

11 Źródło:

12 Źródło:

13 Źródło: ral.org/childhoodepilepsy/overview/bra

14 Źródło:

15 RECEPTOR Struktura biologiczna posiadająca zdolność do odbioru bodźca z otoczenia. Bodziec to zjawisko natury fizykochemicznej. W kontekście skryptu, a zwłaszcza układów neuroprzekaźnikowych, skupimy się na chemoreceptorach receptorach odbierających bodźce natury chemicznej.

16 CHEMORECEPTOR (1) W przestrzeni pozakomórkowej znajduje się ściśle określona substancja chemiczna, która pasuje do receptora. Nazywamy ją agonistą. (2) W błonie komórkowej znajduje się receptor, który ma budowę białkową. Łączy się z agonistą. (3) Połączenie agonisty z receptorem wyzwala łańcuch reakcji, które przekazują informację do komórki. Zwykle na drodze wtórnych przekaźników. (*) Antagonista to substancja, która pasuje do receptora, ale nie wyzwala reakcji chemicznych. Łącząc się z receptorem blokuje go, uniemożliwiając mu połączenie się z agonistą.

17 CHEMORECEPTOR Źródło: By Wyatt Pyzynski,

18 SYNAPSA Podstawowy obszar komunikacji między neuronami i/lub miocytami. W zależności od sposobu wymiany informacji wyróżniamy: (A) synapsę elektryczną impuls (1) powoduje przepływ jonów (2) (B) synapsę chemiczną impuls (1) powoduje uwolnienie neuroprzekaźnika (2), do szczeliny synaptycznej (3), gdzie następuje reakcja z receptorem (4).

19 SYNAPSA Źródło:

20 WYCHWYT ZWROTNY Neuroprzekaźnik nie może pozostawać na stałe w szczelinie synaptycznej, ponieważ wtedy wywierałby stały wpływ na receptor. Kolejne impulsy nie miałyby znaczenia receptor byłby pobudzany w sposób ciągły. Wychwyt zwrotny to proces szybkiego przywracania neurotransmitera to komórki, która go uwolniła.

21 WYCHWYT ZWROTNY Źródło:

22 UKŁAD NEUROPRZEKAŹNIKOWY Zbiór wszystkich struktur ośrodkowego układu nerwowego, które biorą udział w przekazywaniu informacji za pomocą danego neuroprzekaźnika. Na przykład: układ adrenergiczny, cholinergiczny, serotoninergiczny, dopaminergiczny.

23 ADRENALINA Jako neuroprzekaźnik: odpowiada między innymi za reakcje emocjonalne, dostosowanie afektu, pamięć długotrwałą. Jako hormon: wyzwala reakcje walki lub ucieczki, przygotowując organizm do działania w warunkach silnego stresu. Między innymi: zwiększa ciśnienie tętnicze, przyspiesza bicie serca, rozszerza źrenice i oskrzela, hamuje perystaltykę jelit. Podobne działanie: noradrenalina.

24 ACETYLOCHOLINA Jako neuroprzekaźnik: elastyczność myślenia, odczuwanie satysfakcji (układ kary i nagrody), rozruch OUN po przebudzeniu, utrzymywanie uwagi, nauka, pamięć świeża, podniecenie. Jako hormon: w dużym stopniu odwrotne do adrenaliny, na przykład spowalnia akcję serca, obniża ciśnienie tętnicze, zwęża źrenice, wywołuje skurcze mięśni gładkich. Zaburzenia: choroba Alzheimera.

25 DOPAMINA Jako neuroprzekaźnik: kontrola zachowania, wykonywanie czynności ruchowych, motywacja, odczuwanie przyjemności, laktacja wzmocnienia, nudności, satysfakcja seksualna. Jako hormon: skurcz naczyń krwionośnych, supresja limfocytów, wzrost przepływu krwi przez nerki. Zaburzenia: choroba Parkinsona, uzależnienia, schizofrenia, zespół niespokojnych nóg, choroby afektywne, napady objadania się.

26 SEROTONINA Jako neuroprzekaźnik: sen, apetyt, błogość, niechęć do rywalizacji, podwyższony nastrój. Jako hormon: zwiększa ciśnienie tętnicze, krzepliwość krwi, kurczliwość mięśni gładkich. Zaburzenia: zespół serotoninowy, choroby afektywne.

27 GABA Jako neuroprzekaźnik: hamowanie aktywności OUN, zmniejszanie napięcia mięśniowego, rozwój mózgu i synaptogeneza. Jako hormon: regulowanie odpowiedzi odpornościowej, hamowanie syntezy glukagonu. Zaburzenia: ilościowe zaburzenia świadomości.

28 TEST RYSOWANIA ZEGARA Pacjent otrzymuje zadanie, aby narysować tarczę zegara analogowego, oznaczyć godziny w odpowiednich miejscach oraz ustawić wskazówki na konkretną godzinę (zwykle 3:00 oraz 11:10). Test został wprowadzony przez K. Schulmana.

29 TEST RYSOWANIA ZEGARA OCENA JAKOŚCIOWA 6 10pkt.: rysowanie całego zegara jest zasadniczo poprawne. 10 pkt.: wskazówki na właściwych pozycjach, np. wskazówka godzinowa zbliża się do godziny 3. 9 pkt.: drobne pomyłki w położeniu wskazówek. 8 pkt.: wyraźne błędy w położeniu wskazówek. 7 pkt.: wskazówki zdecydowanie źle położone. 6 pkt.: niewłaściwe użycie wskazówek, np. oznaczenie wskazywanego czasu cyfrowo lub zakreślenie godzin, mimo powtarzania instrukcji. Źródło:

30 TEST RYSOWANIA ZEGARA OCENA JAKOŚCIOWA 1-5 pkt.: rysowanie tarczy zegara (koła i cyfry) jest zaburzone. 5 pkt.: grupowanie cyfr po jednej stronie zegara lub ich odwracanie. 4 pkt.: dalsze zaburzenie sekwencji cyfr; zegar traci integralność brakuje cyfr lub są poza tarczą. 3 pkt.: tarcza i cyfry nie są ze sobą związane; brak wskazówek. 2 pkt.: rysunek wskazuje, że coś z instrukcji zostało zrozumiane, ale bardzo słabo przypomina zegar. 1 pkt: próba rysowania zegara nie zostaje podjęta albo wyniku nie można zinterpretować.

31 TEST RYSOWANIA ZEGARA Źródło:

32 TEST RYSOWANIA ZEGARA - PRZYKŁADY Źródło:

33 MMSE Mini-Mental State Examination krótki (5-minutowy) test pozwalający na szybką i ogólną ocenę zdolności poznawczych pacjenta. Chętnie stosowany przez lekarzy pierwszego kontaktu, geriatrów, neurologów i psychiatrów. W teście można uzyskać wynik od 0 do 30 punktów. Interpretacja: a) > wynik prawidłowy b) > łagodne zaburzenia poznawcze c) > otępienie lekkiego stopnia d) > otępienie średniego stopnia e) > głębokie otępienie

34 MMSE ORIENTACJA W CZASIE 1) Który mamy rok? 2) Jaka jest obecnie pora roku? 3) Jaka jest dzisiaj data? 4) Który dzień tygodnia? 5) Który miesiąc? Liczba punktów: / 5

35 MMSE ORIENTACJA W PRZESTRZENI 1) W jakim województwie/kraju jesteśmy? 2) W jakim mieście? 3) W jakiej dzielnicy? 4) W jakim budynku? 5) Na którym piętrze? Liczba punktów: / 5

36 MMSE PAMIĘĆ ŚWIEŻA Wypowiem teraz trzy słowa. Proszę je po mnie powtórzyć, a następnie zapamiętać. Są to: DRZEWO, WODA, ZIEMNIAK. 1) Drzewo, 2) Woda, 3) Ziemniak. Liczba punktów: / 3

37 MMSE LICZENIE I UWAGA Proszę odejmować liczbę 7 od liczby 100 oraz od kolejnych otrzymanych liczb. 1) 93, 2) 86, 3) 79, 4) 72, 5) 65. Liczba punktów: / 5

38 MMSE PAMIĘĆ KRÓTKOTRWAŁA Proszę przypomnieć sobie trzy słowa, które podałem wcześniej. 1) Drzewo, 2) Woda, 3) Ziemniak. Liczba punktów: / 3

39 MMSE PAMIĘĆ DŁUGOTRWAŁA Proszę nazwać przedmioty, które pokazuję. 1) Długopis, 2) Kartka papieru. Liczba punktów: / 2

40 MMSE POWTARZANIE Proszę powtórzyć za mną zdanie: Ala ma kota. 1) Ala ma kota. Liczba punktów: / 1

41 MMSE POLECENIA ZŁOŻONE Proszę wykonać polecenie. Wziąć kartkę papieru w ręce, złożyć ją w połowie i położyć sobie na kolanach. 1) Wzięcie kartki w ręce, 2) Złożenie w połowie, 3) Położenie na kolanach. Liczba punktów: / 3

42 MMSE POLECENIA ZŁOŻONE 2 Proszę przeczytać i wykonać polecenie: ZAMKNIJ OCZY. 1) Pacjent zamyka oczy. Proszę napisać zdanie. 1) Pacjent pisze zdanie, które zawiera rzeczownik i czasownik. Proszę skopiować rysunek. 1) Pacjent kopiuje otrzymany rysunek. Liczba punktów: / 3

43 SKALA MAST Test MAST (Michigan Alcoholism Screening Test) to krótki arkusz pytań zamkniętych dla pacjenta, za pomocą których można oszacować ryzyko uzależnienia od alkoholu. Występuje w wersji pełnej (24 pytania) oraz skróconej (10 pytań). Interpretacja: a) 0 3 odpowiedzi twierdzące > niskie ryzyko obecnego uzależnienia od alkoholu. b) 4 punkty > umiarkowane ryzyko uzależnienia od alkoholu. c) 5 10 punktów -> wysokie ryzyko uzależnienia od alkoholu.

44 SKALA MAST 1) Czy uważasz, że pijesz alkohol w taki sam sposób jak inni ludzie? 2) Czy twoi bliscy uważają, że twoje picie nie mieści się w normie? 3) Czy kiedykolwiek brałeś udział w spotkaniu AA? 4) Czy straciłeś przyjaciela lub partnera z powodu picia? 5) Czy miałeś kiedykolwiek problemy w pracy z powodu picia?

45 SKALA MAST 6) Czy kiedykolwiek opuściłeś pracę lub dom na kilka dni z powodu picia? 7) Czy kiedykolwiek doznałeś majaczenia, drżeń, słyszenia głosów lub widzenia nieistniejących rzeczy po wypiciu alkoholu? 8) Czy z powodu picia zwracałeś się do kogoś po radę? 9) Czy przebywałeś kiedyś w szpitalu z powodu picia? 10) Czy kiedykolwiek prowadziłeś pojazd pod wpływem alkoholu?

46 SKALA CAGE CAGE (Cut down, Annoyed, Guilty, Eye-opener) to zestaw czterech pytań, które bardzo ogólnie mówią o możliwych problemach alkoholowych. Interpretacja: a) 0 1 punkt -> pacjent mieści się w granicach normy b) 2 4 punkty -> duże prawdopodobieństwo uzależnienia

47 SKALA CAGE 1) Czy czułeś kiedyś potrzebę lub konieczność ograniczenia picia? 2) Czy zdarzało się, że osoby z otoczenia denerwowały cię uwagami na temat twojego picia? 3) Czy zdarzało ci się odczuwać wstyd i/lub wyrzuty sumienia z powodu picia? 4) Czy zdarzało ci się pić alkohol zaraz po przebudzeniu dla uspokojenia się lub postawienia na nogi?

48 TEST AUDIT AUDIT (Alcohol Use Disorder Identification Test) to arkusz pytań jednokrotnego wyboru, które pozwalają uzyskać wiedzę na temat konkretnych nawyków pacjenta odnoszących się do picia alkoholu. Test można podzielić na części lub wykonać w całości. Interpretacja: a) Kobiety mogą uzyskać do 6 punktów, b) Mężczyźni mogą uzyskać do 8 punktów Uzyskanie większej ilości punktów świadczy o piciu szkodliwym lub uzależnieniu.

49 TEST AUDIT PRZYKŁADOWE PYTANIE Jak często pijesz napoje zawierające alkohol? a) Nigdy (0 punktów), b) Raz w miesiącu lub rzadziej (1 punkt), c) Dwa do czterech razy w miesiącu (2 punkty), d) Dwa do trzech razy w tygodniu (3 punkty), e) Cztery i więcej razy w tygodniu (4 punkty).

50 TEST AUDIT PRZYKŁADOWE PYTANIE Jak często w ciągu ostatniego roku zdarzyło Ci się z powodu picia zrobić coś niewłaściwego, co naruszyłoby normy i zwyczaje przyjęte w Twoim środowisku? a) Nigdy (0 punktów), b) Rzadziej niż raz w miesiącu (1 punkt), c) Raz w miesiącu (2 punkty), d) Raz w tygodniu (3 punkty), e) Codziennie lub prawie codziennie (4 punkty).

51 SKALA FAGESTRÖMA Test Fageströma to kolejna ankieta, tym razem badająca stopień uzależnienia od nikotyny. Zawiera sześć pytań, w których można zdobyć 10 punktów. Interpretacja: a) 0 6 punktów -> pacjent nie jest uzależniony fizycznie. W terapii powinna wystarczyć silna motywacja i pomoc otoczenia. b) 7 10 punktów -> pacjent prawdopodobnie jest uzależniony fizycznie. Należy rozważyć włączenie środków farmakologicznych.

52 SKALA FAGESTRÖMA Jak szybko zapalasz pierwszego papierosa (po przebudzeniu)? a) Do pięciu minut (3 punkty), b) 6 30 minut (2 punkty), c) minut (1 punkt), d) Po godzinie (0 punktów).

53 SKALA FAGESTRÖMA Czy masz trudności z powstrzymaniem się od palenia w miejscach, gdzie jest to zabronione? a) Tak (1 punkt), b) Nie (0 punktów).

54 SKALA FAGESTRÖMA Z którego papierosa jest ci najtrudniej zrezygnować? a) Z pierwszego porannego (1 punkt), b) Z dowolnego innego (0 punktów).

55 SKALA FAGESTRÖMA Z którego papierosa jest ci najtrudniej zrezygnować? a) Z pierwszego porannego (1 punkt), b) Z dowolnego innego (0 punktów).

56 SKALA FAGESTRÖMA Ile papierosów wypalasz w ciągu dnia? a) 10 lub mniej (0 punktów), b) (1 punkt), c) (2 punkty), d) 31 i więcej (3 punkty).

57 SKALA FAGESTRÖMA Czy w ciągu pierwszych kilku godzin po przebudzeniu wypalasz więcej papierosów niż przez resztę dnia? a) Tak (1 punkt), b) Nie (0 punktów).

58 SKALA FAGESTRÖMA Czy palisz papierosy nawet wtedy, gdy jesteś chory i musisz leżeć w łóżku? a) Nie (0 punktów), b) Tak (1 punkt).

59 SIATKA CENTYLOWA Siatka centylowa to narzędzie do oceny rozwoju fizycznego dziecka. Pozwala na sprawdzenie, na ile parametry kliniczne danego osobnika odbiegają od parametrów typowych dla tego wieku, płci, itd. Siatki centylowe mają szczególnie duże znaczenie w pediatrii. Źródło:

60

61 SIATKA CENTYLOWA X na osi X oznaczono wiek w tygodniach. Y na osi Y oznaczono masę ciała w kilogramach. Z seria punktów ukazuje przyrost masy ciała w czasie dla przykładowej dziewczynki Zosi. a 50. percentyl -> 50 % dziewczynek w danym wieku osiąga daną masę ciała lub niższą, np. dla zaznaczonego punktu 50 % dziewczynek w wieku 11 tygodni ma masę ciała mniejszą lub równą 5,5 kg.

62 SIATKA CENTYLOWA b (-2SD), minus dwa odchylenia standardowe, które w przybliżeniu odpowiadają 3. centylowi. Oznacza to, że tylko 3 % dzieci ma równą lub niższą masę ciała w tym wieku. Jest to wskazanie do diagnostyki niedoboru masy ciała. c (+2S), plus dwa odchylenia standardowe, które w przybliżeniu odpowiadają 97. centylowi. 97 % dzieci ma masę ciała równą lub większą. Jest to wskazanie do diagnostyki nadwagi lub otyłości.

63 ODCHYLENIE STANDARDOWE W ROZKŁADZIE STANDARDOWYM σ = SD m_(decimal_comma).svg