OCHRONA WŁASNOŚCI INTELEKTUALNEJ. WYKŁAD 1 Hanna Stępniewska (Katedra Fitopatologii leśnej UR w Krakowie)

Transkrypt

1 OCHRONA WŁASNOŚCI INTELEKTUALNEJ. WYKŁAD 1 Hanna Stępniewska (Katedra Fitopatologii leśnej UR w Krakowie) Wykład 1. Treść I. Prawo własności intelektualnej: prawo autorskie i prawo własności przemysłowej. Źródła prawa. II. Twórczość literacka i artystyczna jako przedmiot prawa autorskiego. Pojęcie utworu. Kategorie utworów. III. Twórca jako podmiot prawa autorskiego, autorskie prawa osobiste i majątkowe. Ograniczenia autorskich praw majątkowych, dozwolony użytek prywatny i publiczny utworów. Prawa pokrewne. Plagiat. I. PRAWO WŁASNOŚCI INTELEKTUALNEJ: PRAWO AUTORSKIE I PRAWO WŁASNOŚCI PRZEMYSŁOWEJ. ŹRÓDŁA PRAWA. WŁASNOŚĆ INTELEKTUALNA: WŁASNOŚĆ PRZEMYSŁOWA + PRAWO AUTORSKIE I PRAWA POKREWNE własność przemysłowa 1. Patenty na wynalazki 2. Wzory użytkowe 3. Wzory przemysłowe 4. Znaki towarowe 5. Oznaczenia pochodzenia 6. Nowe odmiany roślin 7. Topografie układów scalonych 8. Know-how prawo autorskie i prawa pokrewne 1. Utwory (o charakterze m.in. artystycznym, naukowym, literackim, plastycznym, muzycznym) 2. Przedmioty praw pokrewnych (artystyczne wykonania utworów, fonogramy i wideogramy, nadania stacji radiowych i telewizyjnych, tzw. pierwsze wydania oraz wydania krytyczne i naukowe) Prawa własności intelektualnej (ang. Intellectual Property), to rodzaj praw wyłącznych do określonego wytworu umysłu ludzkiego, wynikających z narodowego, regionalnego lub międzynarodowego ustawodawstwa. Ochronę własności intelektualnej zapoczątkowały dwa fundamentalne, międzynarodowe akty prawne: r. Paryż: Konwencja o ochronie własności przemysłowej (Konwencja paryska), regulująca zasady ochrony rozwiązań o charakterze technicznym (wynalazki, wzory użytkowe i przemysłowe) oraz oznaczeń indywidualizujących w obrocie gospodarczym (znaki towarowe, nazwy handlowe i oznaczenia pochodzenia), a także zasady zwalczania nieuczciwej konkurencji r. Berno: Konwencja o ochronie dzieł literackich i artystycznych (Konwencja berneńska), mająca na celu zapewnienie praw twórcom dzieł literackich, artystycznych i naukowych, zwłaszcza na terytorium innych krajów niż kraj pochodzenia.

2 USTAWODAWSTWO MIĘDZYNARODOWE DOTYCZĄCE WŁASNOŚCI PRZEMYSŁOWEJ r. Sztokholm: Konwencja o ustanowieniu Światowej Organizacji Własności Intelektualnej [WIPO] (tzw. Konwencja sztokholmska, połączenie dwu poprzednich konwencji). Cel: tworzenie zrównoważonego, światowego systemu ochrony własności intelektualnej r. Układ Waszyngtoński o współpracy patentowej (tryb PCT Patent Cooperation Treaty) r. Marakesz: Porozumienie TRIPS (w sprawie Handlowych Aspektów Praw Własności Intelektualnej), załącznik do porozumienia ustanawiającego Światową Organizację Handlu [WTO] r. Porozumienie madryckie (rewidowane) dotyczące międzynarodowego rejestrowania znaków towarowych r. Protokół madrycki w sprawie rejestrowania znaków towarowych. USTAWODAWSTWO REGIONALNE DOTYCZĄCE WŁASNOŚCI PRZEMYSŁOWEJ r. Monachium: Konwencja o udzielaniu patentów europejskich. 2. Rozporządzenia i dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady USTAWODAWSTWO MIĘDZYNARODOWE DOTYCZĄCE PRAWA AUTORSKIEGO I PRAW POKREWNYCH r. Rzym: Międzynarodowa konwencja o ochronie praw artystów wykonawców, producentów fonogramów oraz organizacji nadawczych (Konwencja rzymska) r. Genewa: Traktat Światowej Organizacji Własności Intelektualnej [WIPO] o prawie autorskim r. Genewa: Traktat Światowej Organizacji Własności Intelektualnej [WIPO] o artystycznych wykonaniach i fonogramach. USTAWODAWSTWO REGIONALNE DOTYCZĄCE PRAWA AUTORSKIEGO I PRAW POKREWNYCH 1. Rozporządzenia i dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady USTAWODAWSTWO KRAJOWE 1. Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U Nr 24 poz. 83 z późn. zm.) 2. Ustawa z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej (Dz. U Nr 49 poz. 508 z późn. zm.) 3. Ustawa z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (Dz. U. z 2003 r. Nr 153 poz z późn. zm.) URZĘDY DS. WŁASNOŚCI INTELEKTUALNEJ międzynarodowe Biuro Międzynarodowe Światowej Organizacji Własności Intelektualnej [World Intellectual Property Organization WIPO] Genewa, Szwajcaria regionalne (w Europie) Europejski Urząd Patentowy [European Patent Office EPO] Monachium, Niemcy Urząd Harmonizacji Rynku Wewnętrznego [Office for Harmonization in the Internal Market OHIM] Alicante, Hiszpania

3 krajowe Urząd Patentowy RP, Warszawa II. TWÓRCZOŚĆ LITERACKA I ARTYSTYCZNA JAKO PRZEDMIOT PRAWA AUTORSKIEGO. POJĘCIE UTWORU. KATEGORIE UTWORÓW. POJĘCIE UTWORU: Przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór) [art. 1 pr.aut.] Przesłanki utworu: jest rezultatem działalności twórczej ma indywidualny charakter został ustalony KATEGORIE UTWORÓW: art. 1 ust. 2 pr.aut. (katalog otwarty, przykłady utworów) ( ) literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne, programy komputerowe plastyczne fotograficzne lutnicze wzornictwa przemysłowego, architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne muzyczne i słowno-muzyczne sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne i pantonimiczne audiowizualne (w tym filmowe) Kategorie utworów z zakresu edukacji, nauki i dydaktyki artykuły naukowe i popularno-naukowe, podręczniki, skrypty, opracowania monograficzne recenzje naukowe (np. artykułów, prac magisterskich, prac doktorskich) prace dyplomowe (licencjackie, magisterskie, inżynierskie) wykłady akademickie strony www utwory zależne (tłumaczenia, przeróbki, adaptacje) WYŁĄCZENIA. Przedmiotami prawa autorskiego nie są (art. 4 pr.aut.): akty normatywne lub ich urzędowe projekty urzędowe dokumenty, materiały, znaki i symbole opublikowane opisy patentowe lub ochronne proste informacje prasowe oraz (art. 1 ust. 2 pr.aut.) odkrycia, idee, procedury, metody i zasady działania, koncepcje matematyczne TRYB UZYSKIWANIA OCHRONY: Ochrona automatyczna, samoistna, w momencie ustalenia utworu.

4 ; Copyright by ; Wszelkie prawa zastrzeżone - znaczenie informacyjne co do podmiotu uprawnionego w zakresie autorskich praw majątkowych. III. TWÓRCA JAKO PODMIOT PRAWA AUTORSKIEGO, AUTORSKIE PRAWA MAJĄTKOWE I OSOBISTE. OGRANICZENIA AUTORSKICH PRAW MAJĄTKOWYCH, DOZWOLONY UŻYTEK PRYWATNY I PUBLICZNY UTWORÓW. PRAWA POKREWNE. PLAGIAT. PODMIOT PRAWA AUTORSKIEGO: twórca (art. 8 ust. 1 pr.aut.) Prawo autorskie przysługuje twórcy o ile ustawa nie stanowi inaczej. współtwórcy (art. 9 pr.aut.) przesłanki dzieła współautorskiego Wkład każdego współautora musi mieć charakter twórczy Wkłady poszczególnych współautorów powinny tworzyć jedno dzieło Konieczna jest współpraca autorów przynajmniej porozumienie co do stworzenia wspólnego utworu inne podmioty nabycie pierwotne, nabycie pochodne Nabycie pierwotne (dot. praw majątkowych) producent, wydawca utwory zbiorowe (art. 11 pr.aut.) pracodawca programy komputerowe stworzone przez pracownika (art. 74 pr.aut.) Nabycie pochodne (dot. praw majątkowych) pracodawca twórczość pracownicza (art. 12 i 13 pr.aut.) instytucja naukowa prace naukowe pracowników (art. 14 pr.aut.) Uczelnia prace dyplomowe (studentów i doktorantów) (art. 15a pr.aut.) AUTORSKIE PRAWA MAJĄTKOWE: treść Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, twórcy przysługuje wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu (art. 17 pr.aut.) (monopol twórcy) Prawo do korzystania z utworu na wszystkich polach eksploatacji w zakresie utrwalania (materialny nośnik dzieła), zwielokrotniania (kolejne egzemplarze nośnika), rozpowszechniania (udostępnienie publiczne reprodukcja trwała lub jednorazowa). Prawo do rozporządzania utworem (realizacja uprawnień majątkowych - przeniesienie prawa, licencje) Prawo do wynagrodzenia za korzystanie z utworu. oraz Prawo zezwalania na wykonywanie prawa zależnego (prawo zależne = prawo do rozporządzania i korzystania z opracowania cudzego utworu (pierwotnego) np. tłumaczenie utworu, przeróbka, adaptacja) charakter Są zbywalne, podlegają dziedziczeniu. czas trwania Ograniczony. Wygasają po upływie 70 lat od śmierci twórcy. Po tym czasie utwory zaliczane są do tzw. domeny publicznej.

5 AUTORSKIE PRAWA OSOBISTE: treść Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, autorskie prawa osobiste chronią nieograniczoną w czasie i niepodlegającą zrzeczeniu się lub zbyciu więź twórcy z utworem, a w szczególności prawo do: 1) autorstwa utworu; 2) oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo; 3) nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania; 4) decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności; 5) nadzoru nad sposobem korzystania z utworu (art. 16 pr.aut.) Prawo do autorstwa utworu i jego oznaczania (aspekt pozytywny i negatywny). Prawo do integralności utworu (sprzeciwiania się dokonywaniu zmian w zakresie treści i formy utworu). Prawo do rzetelnego wykorzystania utworu (kontrolowania sposobu wykorzystania utworu [lub jego fragmentu]). Prawo do decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności (jednorazowo). Prawo nadzoru nad sposobem korzystania z utworu. charakter Przysługują tylko twórcy (=osobie fizycznej). Po śmierci twórcy mogą być wykonywane przez jego spadkobierców. czas trwania Nie są ograniczone w czasie. Wieczne. OGRANICZENIA AUTORSKICH PRAW MAJĄTKOWYCH DOZWOLONY UŻYTEK UTWORÓW: osobisty (prywatny) (art. 23 pr.aut.) tylko utwory rozpowszechnione korzystanie z pojedynczych egzemplarzy utworów także korzystanie z utworów udostępnionych w sieci (strony www) publiczny (art pr.aut.) prawo cytatu użytek w prasie w celach informacyjnych, promocji wydarzeń kulturalnych licencja dla archiwów, bibliotek, szkół licencja dla osób niepełnosprawnych UMOWY DOTYCZĄCE PRAW AUTORSKICH (art pr.aut.): Umowy przenoszące autorskie prawa majątkowe: skutek jak umowa sprzedaży - zmiana podmiotu prawa, nabywca przejmuje miejsce autora. Dochodzi do wyzbycia się autorskich praw majątkowych Umowy na korzystanie z utworów (tzw. umowy licencyjne): uprawniony (licencjodawca) zezwala osobie trzeciej (licencjobiorcy) na korzystanie z utworu. Prawa autorskie pozostają przy podmiocie uprawnionym. Umowy licencyjne to podstawa legalnego korzystania z utworów. Rodzaje licencji wyłączna lub niewyłączna ograniczona czasowo lub nieograniczona

6 ograniczona terytorialnie lub nieograniczona odpłatna lub nieodpłatna Licencje Creative Commons (licencje CC) (przykład tzw. licencji otwartej ). Rodzaje licencji CC i ich oznaczenia: CYWILNOPRAWNA OCHRONA AUTORSKICH PRAW OSOBISTYCH: stan zagrożenia roszczenie o zaniechanie działań (art. 78 pr.aut.) naruszenie roszczenie o zaniechanie działań o usunięcie skutków naruszenia (w szczególności złożenia publicznego oświadczenia o odpowiedniej treści) przyznanie twórcy odpowiedniej sumy pieniężnej tytułem zadośćuczynienia zobowiązanie sprawcy do uiszczenia odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany przez twórcę cel społeczny naprawienie wyrządzonej szkody majątkowej (jeśli powstała) na zasadach ogólnych (k.c.) (art. 78 pr.aut.) CYWILNOPRAWNA OCHRONA AUTORSKICH PRAW MAJĄTKOWYCH: naruszenie roszczenie o zaniechanie naruszenia o usunięcie skutków naruszenia o naprawienie szkody o wydanie korzyści uzyskanych przez naruszającego o uiszczenie odpowiedniej sumy pieniężnej z przeznaczeniem na Fundusz Promocji Twórczości o ogłoszenie w prasie oświadczenia odpowiedniej treści orzeczenie sądu o bezprawnie wytworzonych przedmiotach oraz środkach i materiałach użytych do ich wytworzenia (art. 79 pr.aut.) ODPOWIEDZIALNOŚĆ KARNA Z TYTUŁU NARUSZENIA PRAW AUTORSKICH: Działania godzące w prawo do autorstwa i publicznie zniekształcające cudzy utwór (art. 115 pr.aut.) (plagiat i inne naruszenia): Sankcja karna - kara grzywny, kara ograniczenia wolności, kara pozbawienia wolności do lat 3

7 Rozpowszechnianie cudzego utworu, utrwalanie go lub zwielokrotnienie w celu rozpowszechnienia (i inne czynności) (art pr.aut.): Sankcja karna - kara grzywny, kara ograniczenia wolności, kara pozbawienia wolności do lat 3 PRAWA POKREWNE (art pr.aut.): treść Przedmiotem praw pokrewnych są dobra intelektualne (niematerialne) o zróżnicowanej naturze, nie będące utworami ale pozostające z nimi w bliskiej (czasem nierozerwalnej) relacji (Adamczak i du Vall 2010) charakter Prawa majątkowe. Mogą być przedmiotem obrotu prawnego (w tym dziedziczenia). czas trwania Ograniczony. PRAWA POKREWNE. KATALOG: Prawa do artystycznych wykonań Prawa do fonogramów i wideogramów Prawa do nadań programów Prawa do pierwszych wydań oraz wydań naukowych i krytycznych art pr.aut. art pr.aut. art pr.aut. art pr.aut. Prawo artysty 50 lat Prawo producenta 50 lat Prawo stacji telewizyjnej lub radiowej 50 lat Prawo wydawcy 25 lat i 30 lat NARUSZENIE PRAWA DO AUTORSTWA PLAGIAT: plagiat od (łac.) plagiatus skradziony. Termin pozaustawowy, różnie definiowany. przywłaszczenie sobie cudzego utworu, wydanie go pod własnym nazwiskiem, dosłowne zapożyczenie z cudzych dzieł i podanie jako twórczości własnej [Szaciński 1981] pewnego rodzaju złodziejstwo intelektualne czy artystyczne, korzystanie bez zezwolenia z rezultatów cudzego wysiłku twórczego [ ] pozbawienie twórcy prawa do autorstwa dzieła [Barta 1978] RODZAJE PLAGIATU: JAWNY I UKRYTY: plagiat jawny podpisanie cudzego dzieła, względnie jego niezmienionego fragmentu, własnym nazwiskiem lub innym oznaczeniem (np. pseudonimem), jednoznacznie wskazującym na innego autora niż twórca pierwowzoru [Michalski 1998] przypadki, w których przejęty został cały obcy utwór lub znaczna jego część, a osoba podająca się za twórcę nie wnosi ze swej strony żadnego wkładu w ustalenie ostatecznej postaci dzieła [Barta 1978] plagiat ukryty gdy elementy recypowane splatają się z elementami pochodzącymi od osoby dokonującej przejęcia; jej wkład w nowo powstające dzieło nie ma charakteru

8 twórczego, ogranicza się do mechanicznych przeniesień, szablonowych uzupełnień [Barta 1978] to reprodukcja cudzego utworu w istotnych elementach jego treści w postaci mniej lub bardziej przekształconej [Mozgawa i Radoniewicz 1997] Przesłanki plagiatu spełnione łącznie: 1) przejęcie (skopiowanie) elementów twórczych z cudzego utworu 2) przypisanie sobie autorstwa tych elementów. Konsekwencje popełnienia plagiatu: odpowiedzialność cywilna (art. 78 pr.aut.) odpowiedzialność karna (art. 115 pr.aut.) odpowiedzialność na podstawie Ustawy o szkolnictwie wyższym.