Pojęcie plagiatu. Naruszenie praw autorskich.

Transkrypt

1 Pojęcie plagiatu. Naruszenie praw autorskich. PLAGIAT, czyli przywłaszczenie cudzego autorstwa albo wprowadzenie w błąd co do autorstwa całości lub części cudzego utworu, może występować w postaci plagiatu jawnego albo plagiatu ukrytego. Plagiat jawny polega na przejęciu cudzego utworu w całości lub w znacznej jego części w niezmienionej postaci lub ze zmianami, które są niewielkie. Plagiat ukryty to reprodukcja cudzego utworu w istotnych elementach jego treści, lecz w postaci mniej lub bardziej przekształconej (tak J. Barta: Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Komentarz. Dom wydawniczy ABC, 2001, s. 676). Plagiat przyjmuje najczęściej formę opublikowania cudzego utworu pod własnym nazwiskiem lub przepisania obszernych fragmentów cudzej pracy dyplomowej bądź naukowej we własnym dziele. Przedmiotem plagiatu może być także artystyczne wykonanie. Przywłaszczenie autorstwa cudzego utworu polega na bezprawnym przypisaniu sobie autorstwa utworu lub artystycznego wykonania. Stanowi to naruszenie praw autorskich twórcy. Zgodnie z art. 8 ust. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych prawo autorskie, z wyjątkiem przypadków przewidzianych w ustawie, przysługuje twórcy. Art. 8 ust. 2 stwarza domniemanie, iż twórcą jest osoba, której nazwisko w tym charakterze uwidoczniono na egzemplarzach utworu lub, której autorstwo podano do publicznej wiadomości. Na gruncie przepisów ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych rozróżnia się autorskie prawa osobiste oraz autorskie prawa majątkowe. Autorskie prawa osobiste są ściśle związane z osobą twórcy, nie można się ich zrzec, zbyć. Zgodnie z art. 16 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, autorskie prawa osobiste chronią nieograniczoną w czasie i niepodlegającą zrzeczeniu się lub zbyciu więź twórcy z utworem, a w szczególności prawo do: 1) autorstwa utworu, 2) oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo, 3) nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania, 4) decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności, 5) nadzoru nad sposobem korzystania z utworu. 1

2 Definicję autorskich praw majątkowych zawiera przepis art. 17 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Zgodnie z tym przepisem, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, twórcy przysługuje wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu. Warto w tym miejscu zaznaczyć, iż zakres majątkowych praw autorskich jest doprecyzowany przez przepisy ustawy dotyczące dozwolonego użytku prywatnego (art. 23) oraz dozwolonego użytku publicznego (art ), z czego w przypadku problematyki plagiatów prac dyplomowych i naukowych interesujące jest tzw. prawo cytatu, uregulowane przez art. 29 ustawy. Prawo cytatu zakreśla ramy dozwolonego korzystania z cudzej twórczości w działalności naukowej, dydaktycznej, artystycznej i publicystycznej. Prawo cytatu stanowi, iż wolno przytaczać w utworach stanowiących samoistną całość urywki rozpowszechnionych utworów lub drobne utwory w całości w zakresie uzasadnionym wyjaśnieniem, analizą krytyczną, nauczaniem lub prawami gatunku twórczości. W przypadku, kiedy zostaną przekroczone granice dozwolonego cytatu przez niezachowanie jego proporcji objętościowych lub celu, któremu cytat ma służyć, zostanie naruszone autorskie prawo majątkowe. Cytatem jest przytoczenie we własnej pracy fragmentu bądź całości cudzej pracy. Należy przy tym spełnić wymóg z art. 34 ustawy, zgodnie, z którym można korzystać z utworów w granicach dozwolonego użytku pod warunkiem wymienienia twórcy i źródła. Z plagiatem będziemy mieli do czynienia wtedy, kiedy przejęty fragment bądź całość cudzej pracy nie zostanie odpowiednio oznaczony i w takim wypadku nie będzie możliwości zorientowania się, iż jest to cudza, a nie nasza twórczość. ZAPOŻYCZENIE - słowa przytoczone z czyjegoś tekstu albo wypowiedzi ustnej, zwykle w "cudzysłowie"; w sztukach plastycznych - świadome skopiowanie fragmentu lub całości czyjejś pracy i umieszczenie w swojej. Swoje stanowisko odnośnie plagiatów wyraził również Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 15 czerwca 1989 r. (sygn. akt III CRN 139/89, LEX nr 8970). Sąd Najwyższy stwierdza, iż przeniesienie do utworu treści lub wyjątków z cudzego dzieła bez wyraźnego podania źródeł zapożyczenia jest plagiatem i narusza autorskie dobra osobiste. 2

3 2. Ochrona praw autorskich. Uprawnienia twórcy. Przepisy ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych chronią zarówno autorskie prawa osobiste, jak i autorskie prawa majątkowe twórców. Zgodnie z art. 78 ust. 1 ustawy - twórca, którego autorskie prawa osobiste zostały zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania. W razie dokonanego naruszenia może także żądać, aby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności, aby złożyła publiczne oświadczenie o odpowiedniej treści i formie. W omawianym przypadku popełnienia plagiatu może być to np. oświadczenie opublikowane w ogólnopolskim dzienniku, w którym sprawca przyznaje, iż nie jest twórcą rozpowszechnionego przez siebie utworu i wymienia rzeczywistego twórcę z imienia i nazwiska. Ponadto, jeżeli naruszenie osobistych praw autorskich było zawinione, sąd może przyznać twórcy odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez twórcę cel społeczny. W przypadku, kiedy sprawca naruszy autorskie prawa majątkowe twórcy, to na mocy art. 79 ust. 1 ustawy twórca może żądać od osoby dokonującej naruszenia zaniechania tego naruszenia, wydania uzyskanych korzyści albo zapłacenia w podwójnej, a w przypadku, kiedy naruszenie jest zawinione - potrójnej wysokości stosownego wynagrodzenia z chwili jego dochodzenia. Jeżeli działanie naruszającego było zawinione, twórca może również żądać naprawienia wyrządzonej szkody. Niezależnie od wyżej wymienionych roszczeń twórca może żądać, aby sprawca zawinionego naruszenia dokonanego w ramach działalności gospodarczej podejmowanej w cudzym albo we własnym imieniu, choćby na cudzy rachunek, uiścił odpowiednią sumę pieniężną z przeznaczeniem na Fundusz Pomocy Twórczości. 3. Sankcje przewidziane przez przepisy prawa za dokonanie plagiatu. Popełnienie plagiatu pracy licencjackiej, magisterskiej, doktorskiej bądź habilitacyjnej może stanowić podstawę do odebrania tytułu przez jednostkę, która posiada uprawnienia do ich nadawania. W przypadku plagiatu pracy magisterskiej, jeżeli jej istotne fragmenty zostały przepisane z innego opracowania bez udokumentowania tego w drodze odpowiednich przypisów, nie stanowi ona samodzielnego opracowania tematu i jako taka nie spełnia wymagań stawianych pracom magisterskim. W konsekwencji nie może ona stanowić podstawy do nadania tytułu magistra. Opracowanie przedstawione w przewodzie magisterskim jako praca magisterska może być uznane jako fałszywy dowód w rozumieniu 3

4 art kodeksu postępowania administracyjnego (tak Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 22 grudnia 1999 r., sygn. akt I SA 841/99, LEX nr 46272). Zgodnie z przepisem art pkt 1) kodeksu postępowania administracyjnego w sprawie zakończonej decyzją ostateczną wznawia się postępowanie, jeżeli dowody, na których podstawie ustalono istotne dla sprawy okoliczności faktyczne, okazały się fałszywe. Na mocy przepisu art. 146 kodeksu postępowania administracyjnego uchylenie decyzji o nadaniu tytułu magistra z powodu popełnienia plagiatu (przedstawienia fałszywego dowodu) nie może nastąpić, jeżeli od dnia doręczenia lub ogłoszenia decyzji upłynęło 10 lat. Podobnie rzecz ma się w przypadku nadania stopnia doktora i doktora habilitowanego albo tytułu profesora. W tym wypadku przepis ustawy wyraźnie stanowi o możliwości wznowienia postępowania w przypadku naruszenia prawa w tym prawa autorskiego przez studenta bądź pracownika naukowego (popełnienia plagiatu). Zgodnie z przepisem art. 29 ust. 1 ustawy o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki - w postępowaniach dotyczących nadania stopnia doktora i doktora habilitowanego albo tytułu profesora w zakresie nieuregulowanym w ustawie stosuje się odpowiednio przepisy kodeksu postępowania administracyjnego. Zgodnie z ust. 2 tego artykułu przesłankami do wznowienia postępowania o nadanie stopnia doktora i doktora habilitowanego albo tytułu profesora mogą być także, oprócz wymienionych w kodeksie postępowania administracyjnego, ujawnione okoliczności wskazujące na to, że stopień doktora lub doktora habilitowanego albo tytuł profesora został nadany na podstawie dorobku powstałego z naruszeniem prawa, w tym praw autorskich lub dobrych obyczajów w nauce. Niezależnie od powyższych sankcji w postaci możliwości odebrania tytułu bądź stopnia osobie, której udowodniono popełnienie plagiatu, ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych przewiduje również sankcje karne. Zgodnie z przepisem art. 115 ustawy, kto przywłaszcza sobie autorstwo albo wprowadza w błąd co do autorstwa całości lub części cudzego utworu albo artystycznego wykonania, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 3. Podstawy prawne: - Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Tekst jednolity Dz.U. nr 80, poz. 904 z 2000 r., z późn. zm. DZIENNIK USTAW Z 2006 R. NR 66 POZ. 474; o zmianie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych Ustawa wdraża postanowienia dyrektywy 2001/84/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 27 września 2001 r. w sprawie prawa autora do wynagrodzenia z tytułu odsprzedaży oryginalnego egzemplarza dzieła sztuki (Dz. Urz. WE L 272 z , str. 32; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 17, t. 1, str. 240).); 4

5 - Ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r., Kodeks postępowania administracyjnego (Tekst jednolity Dz.U. nr 98, poz z 2000 r., z późn. zm.); - Ustawa z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz.U. nr 65, poz. 595). 5