PRAWO AUTORSKIE I PRAWA POKREWNE

Transkrypt

1 PRAWO AUTORSKIE I PRAWA POKREWNE 5. WYDANIE wprowadzenie Janusz Barta Ryszard Markiewicz Warszawa 2011

2 Spis treści Spis treści Wykaz skrótów Od autorów Rozdział pierwszy Uwagi wstępne Rozdział drugi Prawo autorskie Przedmiot prawa Uwagi ogólne Cecha twórczości i indywidualności Powstanie i czas ochrony praw autorskich Podmiot praw autorskich Twórca Współautorstwo Twórczość pracownicza Inne podmioty praw autorskich Następcy prawni Autorskie prawa osobiste Uwagi ogólne Usytuowanie Treść i naruszenie Ochrona po śmierci Problem wspólności praw Umowy Poszczególne autorskie prawa osobiste Prawo do autorstwa Prawo do integralności utworu Prawo do rzetelnego wykorzystania utworu Prawo do decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności

3 Spis treści Prawo dostępu do dzieła Ochrona autorskich dóbr osobistych a stosunki umowne Autorskie prawa majątkowe Treść prawa Uwagi ogólne. Pojęcie korzystania Pola eksploatacji Postacie korzystania z utworu Rozporządzanie utworem i prawo do wynagrodzenia Zezwolenie na wykonywanie prawa autorskiego do dzieła zależnego Droit de suite Zabezpieczenia przed dostępem do utworów Prawa wyłączne do utworu a własność egzemplarza utworu Wyczerpanie prawa Ograniczenia treści autorskich praw majątkowych Uwagi wstępne Istota i funkcja dozwolonego użytku Trzystopniowy test z art. 35 pr. aut Uwagi ogólne Rozpowszechnienie utworu jako warunek dozwolonego użytku Obowiązek wymienienia imienia i nazwiska twórcy Wynagrodzenie twórcy Dozwolony użytek osobisty Swoboda cytowania Antologie Przedruk Licencje dla bibliotek, szkół i ośrodków dokumentacji Publiczne odtwarzanie programu radiowego lub telewizyjnego Czasowe kopiowanie utworów Inne postacie licencji Regulacje szczególne Programy komputerowe Utwór audiowizualny Umowy Zasada wolności kontraktowej i jej ograniczenia Zasada specyfikacji pól eksploatacji utworu w umowie Terminologia Brak obowiązku wymienienia w umowie pól eksploatacji Zakaz obejmowania umową nieznanych (w chwili jej zawierania) pól eksploatacji utworu... 89

4 Spis treści Zakaz zawierania umów w części dotyczącej wszystkich utworów lub wszystkich utworów określonego rodzaju tego samego twórcy mających powstać w przyszłości Zakaz zbycia i zrzeczenia się prawa do wynagrodzenia Nakaz zawierania pod rygorem nieważności umów o przeniesienie autorskich praw majątkowych i umów licencyjnych wyłącznych w formie pisemnej (art. 53 i 67 ust. 5 pr. aut.) Przepisy względnie obowiązujące Zasady redakcji kontraktów autorskich Ochrona praw autorskich i praw pokrewnych Autorskie prawa osobiste Autorskie prawa majątkowe Stwierdzenie naruszenia i podmiot odpowiedzialny Bezpośrednie wkroczenie w zakres cudzego prawa autorskiego Legitymacja bierna; pośrednie naruszenie prawa autorskiego Odpowiedzialność za naruszenie prawa autorskiego w Internecie A. Odpowiedzialność dostawcy zawartości sieci B. Odpowiedzialność dostawcy usług w sieciach (service provider) C. Odpowiedzialność użytkownika końcowego D. Odpowiedzialność za odesłania i systemy wyszukiwawcze Legitymacja czynna Roszczenia Roszczenie o zaniechanie naruszania Roszczenie o usunięcie skutków naruszenia Roszczenie o naprawienie wyrządzonej szkody na zasadach ogólnych Roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej Roszczenie o wydanie uzyskanych korzyści Roszczenie o zapłatę na rzecz Funduszu Promocji Twórczości Roszczenie o ogłoszenie oświadczenia lub wyroku Roszczenia informacyjne Roszczenia uzupełniające Roszczenia w związku z usuwaniem zabezpieczeń technicznych i elektronicznych informacji

5 Spis treści Powództwo z art. 189 k.p.c Przedawnienie Zagadnienia procesowe Sąd właściwy Ciężar dowodu zasady ogólne i domniemania Ciężar dowodu w procesie o naruszenia praw autorskich Wnioski o zabezpieczenie roszczeń i dowodów Nadużycie prawa autorskiego Rozdział trzeci Prawa pokrewne Uwagi generalne Prawo do artystycznych wykonań Prawa do fonogramów i wideogramów Prawo do nadań Prawa do pierwszych wydań oraz wydań naukowych i krytycznych Ochrona praw pokrewnych Rozdział czwarty Sui generis ochrona baz danych Wprowadzenie Przedmiot ochrony Producent bazy danych Treść ochrony Czas ochrony Ochrona baz danych Rozdział piąty Organizacje zbiorowego zarządzania prawami autorskimi i pokrewnymi. Komisja Prawa Autorskiego Uwagi ogólne Wykonywanie zbiorowego zarządu w stosunkach wewnętrznych Wykonywanie zbiorowego zarządu w stosunkach zewnętrznych Tabele wynagrodzeń Rozdział szósty Konwencje międzynarodowe Konwencja berneńska Konwencja rzymska Porozumienie TRIPS Internetowe traktaty WIPO

6 Spis treści 4.2. Traktat WIPO o prawie autorskim Traktat WIPO o artystycznych wykonaniach i fonogramach Rozdział siódmy Prawo autorskie w Unii Europejskiej Rozdział ósmy Prawo karne Piractwo i prawo autorskie Odpowiedzialność karna Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 17 stycznia 2003 r. w sprawie podmiotów uprawnionych do występowania z wnioskiem o przyznanie środków z Funduszu Promocji Twórczości oraz wymogów formalnych, jakim powinien odpowiadać ten wniosek Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 24 lutego 2003 r. w sprawie wysokości procentu wpłat na Fundusz Promocji Twórczości Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 2 czerwca 2003 r. w sprawie określenia kategorii urządzeń i nośników służących do utrwalania utworów oraz opłat od tych urządzeń i nośników z tytułu ich sprzedaży przez producentów i importerów Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 27 czerwca 2003 r. w sprawie opłat uiszczanych przez posiadaczy urządzeń reprograficznych Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o ochronie baz danych Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane Ustawa z dnia 12 września 2002 r. o normalizacji Ustawa z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej Akt paryski konwencji berneńskiej o ochronie dzieł literackich i artystycznych sporządzony w Paryżu dnia 24 lipca 1971 r Międzynarodowa konwencja o ochronie wykonawców, producentów fonogramów oraz organizacji nadawczych sporządzona w Rzymie dnia 26 października 1961 r

7 Spis treści Oświadczenie Rządowe z dnia 6 czerwca 1997 r. w sprawie przystąpienia Rzeczypospolitej Polskiej do Międzynarodowej konwencji o ochronie wykonawców, producentów fonogramów oraz organizacji nadawczych sporządzonej w Rzymie dnia 26 października 1961 r Porozumienie w sprawie handlowych aspektów praw własności intelektualnej z dnia 23 grudnia 1994 r Traktat WIPO o prawie autorskim sporządzony w Genewie dnia 20 grudnia 1996 r Traktat WIPO o artystycznych wykonaniach i fonogramach sporządzony w Genewie dnia 20 grudnia 1996 r Dyrektywa 2001/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 maja 2001 r. w sprawie harmonizacji niektórych aspektów praw autorskich i pokrewnych w społeczeństwie informacyjnym

8 Wykaz skrótów Wykaz skrótów Akty prawne dyr. 2004/48 dyrektywa 2004/48/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie egzekwowania praw własności intelektualnej (Dz. Urz. UE L 157 z , s. 45; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 17, t. 2, s. 32) dyr. 2006/115 dyrektywa 2006/115/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 grudnia 2006 r. w sprawie prawa najmu i użyczenia oraz niektórych praw pokrewnych prawu autorskiemu w zakresie własności intelektualnej (Dz. Urz. UE L 376 z , s. 28) dyr. 2006/116 dyrektywa 2006/116/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 grudnia 2006 r. w sprawie czasu ochrony prawa autorskiego i niektórych praw pokrewnych (Dz. Urz. UE L 372 z , s. 12) dyr. 2009/24 dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/24/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie ochrony prawnej programów komputerowych (Dz. Urz. UE L 111 z , s. 16) dyr. 91/250 dyrektywa Rady 91/250/EWG z dnia 14 maja 1991 r. w sprawie ochrony prawnej programów komputerowych (Dz. Urz. WE L 122 z , s. 42; Dz. Urz. UE polskie wydanie specjalne, rozdz. 17, t. 1, s. 114, z późn. zm.) dyr. 96/9 dyrektywa 96/9/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 marca 1996 r. w sprawie ochrony prawnej baz danych (Dz. Urz. WE L 77 z , s. 20; Dz. Urz UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 13, t. 15, s. 459, z późn. zm.) dyrektywa internetowa dyrektywa 2001/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 maja 2001 r. w sprawie harmonizacji niektórych 11

9 Wykaz skrótów aspektów praw autorskich i pokrewnych w społeczeństwie informacyjnym (Dz. Urz. WE L 167 z , s. 10; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 17, t. 1, s. 230) dyrektywa dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2000/31/WE o handlu elektronicznym 12 z dnia 8 czerwca 2000 r. w sprawie niektórych aspektów prawnych usług społeczeństwa informacyjnego, w szczególności handlu elektronicznego w ramach rynku wewnętrznego (dyrektywa o handlu elektronicznym), Dz. Urz. WE L 178 z , s. 1; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 13, t. 25, s. 399) k.c. ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.) k.k. ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553 z późn. zm.) k.p.c. ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 z późn. zm.) konwencja berneńska Konwencja berneńska o ochronie dzieł literackich i artystycznych z dnia 9 września 1886 r., przejrzana w Berlinie dnia 13 listopada 1908 r. i w Rzymie dnia 2 czerwca 1928 r. (Dz. U. z 1935 r. Nr 84, poz. 515 z późn. zm.) w brzmieniu nadanym Aktem paryskim konwencji berneńskiej o ochronie dzieł literackich i artystycznych sporządzonym w Paryżu dnia 24 lipca 1971 r. (Dz. U. z 1990 r. Nr 82, poz. 474, zał.) konwencja rzymska Międzynarodowa konwencja o ochronie wykonawców, producentów fonogramów oraz organizacji nadawczych, sporządzona w Rzymie dnia 26 października 1961 r. (Dz. U. z 1997 r. Nr 125, poz. 800) nowela ustawa z dnia 1 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy o pra- z dnia 1 kwietnia wie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. Nr 91, 2004 r. poz. 869) nowela ustawa z dnia 8 lipca 2010 r. o zmianie ustawy o prawie z dnia 8 lipca 2010 r. autorskim i prawach pokrewnych oraz ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 152, poz. 1016) p.s.w. ustawa z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz. U. Nr 164, poz z późn. zm.) p.w.p. ustawa z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 119, poz z późn. zm.)

10 Wykaz skrótów Porozumienie TRIPS Porozumienie w sprawie handlowych aspektów praw własności intelektualnej (Dz. U. z 1996 r. Nr 32, poz. 143, zał.) pr. aut. ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (tekst jedn.: Dz. U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 z późn. zm.) u.o.b.d. ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o ochronie baz danych (Dz. U. Nr 128, poz z późn. zm.) u.ś.u.e. ustawa z dnia 18 lipca 2002 r. o świadczeniu usług drogą elektroniczną (Dz. U. Nr 144, poz z późn. zm.) u.z.n.k. ustawa z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 153, poz z późn. zm.) WCT WIPO Copyright Treaty Traktat WIPO o prawie autorskim, sporządzony w Genewie dnia 20 grudnia 1996 r. (Dz. U. z 2005 r. Nr 3, poz. 12) WPPT WIPO Performance nad Phonograms Treaty Traktat WIPO o artystycznych wykonaniach i fonogramach sporządzony w Genewie dnia 20 grudnia 1996 r. (Dz. U. z 2004 r. Nr 41, poz. 375) Czasopisma i publikatory Apel.-W-wa Apelacja. Orzecznictwo Sądu Apelacyjnego w Warszawie Biul. SN Biuletyn Informacyjny Sądu Najwyższego KPP Kwartalnik Prawa Prywatnego M. Praw. Monitor Prawniczy PiP Państwo i Prawo OSA Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych OSNC Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Cywilna OSP Orzecznictwo Sądów Polskich OSPiKA Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych OTK Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego OTK-A Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego; zbiór urzędowy, Seria A PIPWI UJ Prace Instytutu Prawa Własności Intelektualnej Uniwersytetu Jagiellońskiego PS Przegląd Sądowy TPP Transformacje Prawa Prywatnego ZNUJ PPWI Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace z Prawa Własności Intelektualnej ZNUJ PWiOWI Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace z Wynalazczości i Ochrony Własności Intelektualnej 13

11 Wykaz skrótów Inne TS Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (wcześniej Europejski Trybunał Sprawiedliwości) SA sąd apelacyjny SN Sąd Najwyższy TK Trybunał Konstytucyjny 14

12 Wykaz skrótów Od autorów Niniejsze V wydanie Wprowadzenia wykorzystuje w zasadniczym stopniu fragmenty naszej ostatniej książki Prawo autorskie, Warszawa 2010, pomijając kwestie szczególnie kontrowersyjne lub niemające zasadniczego znaczenia dla interpretacji polskiego prawa autorskiego, a także znaczną część uzupełniających przypisów dotyczących literatury zagranicznej. W istocie zatem Wprowadzenie jest skróconą i uproszczoną wersją Prawa autorskiego. 15

13

14 Rozdział pierwszy. Uwagi wstępne Rozdział pierwszy Uwagi wstępne Prawo autorskie stanowi część prawa własności intelektualnej i oznacza w węższym znaczeniu zbiór przepisów wydanych z myślą o ochronie interesów twórców oraz stosunków prawnych związanych z tworzeniem utworów, korzystaniem z nich i ich ochroną. W szerszym znaczeniu pojęcie to obejmuje także regulacje odnoszące się do tzw. praw pokrewnych, a więc praw wyłącznych przyznanych m.in. artystom wykonawcom, producentom fonogramów, nadawcom radiowym i telewizyjnym. Określenie własność intelektualna jest używane w konwencjach międzynarodowych, a także w nazwie Światowej Organizacji Własności Intelektualnej (WIPO). Nawiązuje ono do własności rzeczy, głównie ze względu na przyjętą konstrukcję bezwzględnych praw podmiotowych. Dobra niematerialne, ze względu na sposób ich istnienia, są eksploatowane jednak z innymi skutkami niż rzeczy (ponieważ może z nich korzystać równolegle nieokreślona liczba podmiotów), co przesądza o innym modelu ich ochrony, zbliżonym jednak do ochrony własności 1. W ramach własności intelektualnej, poza wskazanymi wyżej przedmiotami prawa autorskiego w szerszym znaczeniu tego pojęcia, chronione są w Polsce nadto: a) bazy danych (na podstawie ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o ochronie baz danych, Dz. U. Nr 128, poz z późn. zm.); b) wynalazki, wzory użytkowe, wzory przemysłowe, znaki towarowe, oznaczenia geograficzne i topografie układów scalonych (na podstawie ustawy z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej, tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 119, poz z późn. zm.) oraz c) odmiany roślin (na podstawie ustawy z dnia 26 czerwca 2003 r. o ochronie prawnej odmian roślin, Dz. U. Nr 137, poz z późn. zm.). Istotne jest również, że w ochronie własności intelektualnej, w tym praw autorskich, ważną rolę spełnia ustawa z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 153, poz z późn. zm.), 1 Por. w tej kwestii bliżej M. Czajkowska -Dąbrowska, Własność czy własności (intelektualne)? (w:) Współczesne problemy prawa handlowego. Księga jubileuszowa dedykowana prof. dr hab. Marii Poźniak Niedzielskiej, red. A. Kidyba, R. Skubisz, Kraków 2007, s. 48 i n. 17