Warszawa, dnia

Transkrypt

1 Warszawa, dnia Dr hab. med. prof. nadzw. Krystyna Księżpolska-Orłowska Klinika Rehabilitacji Narodowy Instytut Geriatrii, Reumatologii i Rehabilitacji Warszawa ul. Spartańska 1 Recenzja Rozprawy doktorskiej magister Justyny Chmiel pt.: " Aktywność ruchowa jako wskaźnik aktywności funkcjonalnej i jakości życia kobiet po 60. roku życia" Promotor: dr hab. med. prof. nadzw. Piotr Majcher Starzenie się to proces fizjologiczny obejmujący wszystkie tkanki ustroju ludzkiego. Dla aktywności fizycznej i jakości życia szczególne znaczenie ma starzenie zachodzące w obrębie narządu ruchu w postaci sarkopenii i osteoporozy. Zmiany w centralnym układzie nerwowym mające wpływ na równowagę ciała, sprawność intelektualna, funkcje poznawcze, a zwłaszcza pamięć będą sprzyjały pogorszeniu możliwości funkcjonalnych wraz z wiekiem. Podobnie wielochorobowość charakterystyczna dla trzeciego okresu życia. Zdrowy styl życia wraz z właściwym natężeniem aktywności ruchowej są głównymi wyznacznikami pomyślnego starzenia się. Dbanie o właściwie dobraną aktywność ruchową będzie zapobiegać upadkom i złamaniom, poprawi również wydolność układu oddechowego i krążenia. Sprawność funkcjonalna jest jednym z czynników, który w znacznym stopniu wpływa na samopoczucie, ocenę jakości życia osób w starszym wieku, a ponadto

2 może pośrednio wpływać także na długość życia zmniejszy niesamodzielność. w lepszym komforcie tym samym Przedstawiona do oceny dysertacja ma układ typowy dla prac doktorskich. Składa się z 10 rozdziałów i obejmuje 169 stron wydruku komputerowego, w tym 46 tabel i 38 rycin starannie przygotowanych i czytelnych oraz 301 pozycji piśmiennictwa, właściwie dobranego i aktualnego, polsko -- i anglojęzycznego. Warto podkreślić, że Doktorantka wybrała wyjątkowo wartościowe i kluczowe pozycje literatury przedmiotu, uwzględniając istotne dokonania zagranicznych i rodzimych autorów. Na początku pracy autorka umieściła wykaz użytych skrótów, pozwalający na płynne czytanie pracy i uniknięcie niepotrzebnych powtórzeń. W rozdziale 1. tj. części teoretycznej rozprawy, która stanowiła wstęp Doktorantka w sposób wyczerpujący i szczegółowy przedstawiła uwagi dotyczące aktualnej sytuacji w Polsce i w Świecie związanej ze starzeniem się społeczeństw. Następnie Doktorantka omówiła zagadnienia związane z wiedzą na temat starości i procesów starzenia. W tej części położyła nacisk na zjawisko wielochorobowości, wielolekowości oraz na efekt domina. Wyjaśniła również pojęcie zespołu słabości (kruchości) oraz występowania przewlekłych zaburzeń w postaci wielkich zespołów geriatrycznych. W oparciu o liczne doniesienia omówiła rolę aktywności ruchowej podkreślając jej znaczenie w optymalizacji procesu starzenia. Autorka zwraca uwagę na to, że regularna aktywność ruchowa ma wpływ na układy: krążenia, oddechowy, mięśniowy, nerwowy, kostny oraz na metabolizm i układ odpornościowy. Zdefiniowała sprawność funkcjonalną osób starszych i przedstawiła aktualne narzędzia do jej oceny. Podobnie zdefiniowała jakość życia z uwzględnieniem jej zmian w miarę starzenia się człowieka. W rozdziale 2 Doktorantka przedstawiła cel pracy, którym było wykazanie, że aktywność ruchowa wpływa na sprawność funkcjonalną i jakość życia kobiet po 60. roku życia. Do zrealizowania celu badań sformułowano 6 pytań badawczych: 1. Jakie są powody podejmowania aktywności ruchowej w grupie kobiet po 60. roku życia? 2

3 2. Czy podejmowanie aktywności ruchowej wpływa i w jakim zakresie na sprawność funkcjonalną badanych kobiet po 60. roku życia? 3. Czy istnieje współzależność pomiędzy sprawnością funkcjonalną kobiet po 60. roku życia regularnie podejmujących aktywność ruchową a zmiennymi socjodemograficznymi i BMI? 4. Czy podejmowanie aktywności ruchowej warunkuje i w jakim zakresie jakość życia kobiet po 60. roku życia? 5. Czy istnieje współzależność pomiędzy jakością życia a zmiennymi socjodemograficznymi i BMI kobiet po 60. roku życia aktywnych ruchowo? 6. Czy istnieje współzależność i w jakim zakresie pomiędzy sprawnością funkcjonalną a jakością życia kobiet aktywnych i nieaktywnych? Zostały również postawione hipotezy: 1. Kobiety po 60. roku życia podejmują aktywność ruchową głównie w celu poprawy sprawności funkcjonalnej i lepszego samopoczucia. 2. Podejmowanie aktywności ruchowej przez kobiety po 60. roku życia ma wpływ na poprawę ich sprawności funkcjonalnej we wszystkich zakresach. 3. Istnieje współzależność pomiędzy sprawnością funkcjonalną a zmiennymi socjodemograficznymi oraz BMI kobiet po 60. roku życia regularnie podejmujących aktywność ruchową. 4. Podejmowanie aktywności ruchowej przez kobiety po 60. roku życia warunkuje jakość ich życia we wszystkich wymiarach. 5. Istnieje współzależność pomiędzy jakością życia a zmiennymi socjodemograficznymi oraz BMI kobiet po 60. roku życia aktywnych ruchowo. 6. Wyższa sprawność funkcjonalna warunkuje lepszą jakość życia we wszystkich wymiarach. Materiał i metody badawcze zostały przedstawione w rozdziale 3. Badaniami objęto 163 kobiety po 60. roku życia aktywnych i nieaktywnych ruchowo, spełniających kryteria włączenia i wyłączenia z badań. Badania przeprowadzono w latach wśród członkiń kieleckich Klubów Seniora działających przy Miejskim Ośrodku Pomocy Rodzinie w Kielcach oraz członkiń lubelskich Klubów Seniora funkcjonujących przy Zespole Ośrodków Wsparcia w Lublinie. Grupę badaną stanowiło 100 kobiet, które regularnie uczestniczyły 3

4 w ogólnousprawniających zajęciach aktywności ruchowej (ćwiczenia koordynacyjne, równoważne, oporowe, wytrzymałościowe, gibkościowe, izometryczne, oddechowe oraz opcjonalnie dla zainteresowanych dodatkowe zajęcia aqua-aerobic, nauka pływania czy marsze Nordic Walking, prowadzonych przez fizjoterapeutów. Grupę kontrolną stanowiły 63 kobiety, które poza aktywnością dnia codziennego nie uczestniczą w żadnych dodatkowych zajęciach ruchowych. Badania przeprowadzano w godzinach przedpołudniowych i poprzedzała je 1Q-minutowa rozgrzewka. Badane zostały poinstruowane w kwestii prawidłowego wypełnienia kwestionariuszy, a wszystkie próby funkcjonalne wykonywały po wcześniejszej instrukcji ustnej oraz demonstracji. U wszystkich kobiet przystępujących do badań wykonano pomiar tętna oraz ciśnienia kwi. Przed przystąpieniem do wykonywania prób funkcjonalnych SFT wykonano pomiar masy i wysokości ciała na podstawie których wyliczano wskaźnik BM!. W oparciu o uzyskane wyniki BMI zakwalifikowano osoby badane do trzech grup: o prawidłowej masie ciała i z niedowagą (BMI < 24,9), z nadwagą (BMI w przedziale 25-29,9) lub z otyłością (BMI > 29,9). Karła badań składała się z następujących narzędzi badawczych: - kwestionariusza autorskiej ankiety - protokołu Senior Fitness Testu (Testu Fullerlon / Fullerlon Functional Fitness Testu) - służącego do oceny sprawności funkcjonalnej, Dokonano pomiaru siły dolnej i górnej części ciała, wytrzymałości, elastyczności dolnej i górnej części ciała oraz równowagi dynamicznej. Pomiar elastyczności dolnej i górnej części ciała wykonano dla po obu stronach. - Kwestionariusza NHP (Notfingham Health Profile) - służącego do oceny jakości życia, (wersji polskiej zaadaptowanej przez Wrześniewskiego). Dokonano oceny jakości życia w wymiarach energii życiowej, bólu, reakcji emocjonalnych, zaburzeń snu, wyobcowania społecznego oraz ograniczeń ruchowych. Na potrzeby niniejszej pracy uzyskano zgodę na wykorzystanie kwestionariusza NHP (polska adaptacja) oraz klucz do wykonania prawidłowej analizy uzyskanych wyników badań. Osoby badane samodzielnie wypełniały kwestionariusz autorskiej ankiety i kwestionariusz NHP, natomiast protokół pomiarów SFT uzupełniała osoba przeprowadzająca badania. 4

5 Badania przeprowadzono po uzyskaniu zgody Komisji Bioetycznej przy Uniwersytecie Medycznym w Lublinie nr KE-0254/261/2012 i nr KE-0254/271/2017. Uzyskane wyniki badań poddano analizie statystycznej. Wartości analizowanych parametrów mierzalnych przedstawiono przy pomocy wartości średniej, mediany oraz odchylenia standardowego, a dla niemierzalnych przy pomocy liczności i odsetka. Dla cech jakościowych do wykrycia związków pomiędzy zmiennymi użyto testu niezależności Chi 2. Sprawdzenie normalności rozkładu zmiennych w badanych grupach wykonano za pomocą testu normalności Shapiro-Wilka. Do zbadania różnic pomiędzy dwiema grupami zastosowano test nieparametryczny U Manna-Whitney'a, zaś dla więcej niż dwóch grup zastosowano test Kruskala-Wallisa. Do sprawdzenia zależności pomiędzy niektórymi zmiennymi wykorzystano także korelację rang Spearmana. Przyjęto poziom istotności p < 0,05 wskazujący na istnienie istotnych statystycznie różnic lub zależności. Bazę danych i badania statystyczne przeprowadzono w oparciu o licencjonowane oprogramowanie komputerowe Statistica 9.1 (StatSoft, Polska). W rozdziale 4. Doktorantka dokonała analizy wyników badań bardzo starannie i przedstawiła w postaci 42 czytelnych tabel i 15 rycin. W ocenie sprawności funkcjonalnej i aktywności ruchowej badanych kobiet wykazano, że najczęstszym powodem podejmowania aktywności ruchowej przez kobiety z grupy badanej była poprawa sprawności funkcjonalnej organizmu oraz poprawa samopoczucia, a nieco rzadziej poprawa wyglądu zewnętrznego oraz obniżenie masy ciała. Wśród kobiet z grupy kontrolnej wskazywana była poprawa sprawności funkcjonalnej organizmu i poprawa wyglądu zewnętrznego oraz poprawa samopoczucia. Kobiety z porównywanych grup oceniały swoją sylwetkę na bardzo zbliżonym poziomie, odnotowano także zbliżone wartości BMI. W grupie kobiet regularnie uczestniczących w zajęciach z aktywności ruchowej przeważały te, które oceniały swój aktualny stan zdrowia jako "bardzo dobry" i "dobry", natomiast w grupie kontrolnej dominowały oceny "przeciętna" i "zła". 5

6 Porównując sprawność funkcjonalną obu grup badanych, w prawie wszystkich testach odnotowano istotne statystycznie na korzyść grupy badanej - zarówno porównując dokładne wyniki pomiarów, jak i ocenę uzyskanego wyniku na podstawie dostępnych norm, gdzie w grupie badanej częściej obserwowano wyniki powyżej normy aniżeli w grupie kontrolnej. Zaobserwowano, że wraz z wiekiem pogarszała się sprawność funkcjonalna u kobiet w grupie badanej. Kobiety pozostające w związkach małżeńskich cechowały się lepszymi wynikami w pomiarach siły dolnej części ciała, marszu dwuminutowego oraz elastyczności górnej części ciała po stronie prawej. Nie odnotowano istotnych statystycznie różnic w sprawności funkcjonalnej ze względu na ocenę warunków socjalno-bytowych. Istotne statystycznie zależności wyników sprawności funkcjonalnej i wskaźnika BMI odnotowano w pięciu spośród ośmiu przeprowadzonych prób sprawności funkcjonalnej (elastyczność dolnej i górnej części ciała po stronie lewej i prawej, równowaga dynamiczna). Istotne statystycznie różnice dotyczyły porównania grupy kobiet o prawidłowej masie ciała z badanymi kobietami otyłymi (na korzyść kobiet o prawidłowej masie ciała). Nie odnotowano istotnych statystycznie różnic między kobietami o prawidłowej masie ciała i kobietami z nadwagą, ani między kobietami z nadwagą i otyłymi. W przypadku powyżej omówionych wyników testów sprawności funkcjonalnej odnotowano także istotne statystycznie korelacje - wraz ze zwiększaniem się wskaźnika BMI malała sprawność funkcjonalna. Porównując wyniki jakości życia kobiet w grupie badanej i kontrolnej, odnotowano istotne statystycznie różnice w jakości życia w wymiarach "energia życiowa" oraz "reakcje emocjonalne" (wyższą jakością życia cechowały się ankietowane z grupy badanej aniżeli kontrolnej). W przypadku pozostałych wymiarów nie odnotowano istotnych statystycznie różnic. Badane kobiety najczęściej zwracały uwagę, że aktualny stan zdrowia powoduje u nich problemy związane z pracami domowymi, w życiu seksualnym oraz pracy zarobkowej. Zaobserwowano też pewne słabe związki jakości życia z wiekiem badanych w skali wyobcowania społeczne oraz ograniczenia ruchowe (wraz z wiekiem pogarszała się jakość życia). Natomiast nie odnotowano istotnych statystycznie zależności jakości życia z wykształceniem, stanem cywilnym ani oceną warunków socjalno-bytowych. 6

7 Analizując różnice w wynikach jakości życia ze względu na poziom wskaźnika 8MI odnotowano istotne statystycznie różnice w reakcjach emocjonalnych oraz ograniczeń ruchowych - niższą jakością życia w tych sferach cechowały się osoby otyłe. Istotne statystycznie zależności sprawności funkcjonalnej i jakości życia odnotowano głównie jeśli chodzi o jakość życia w wymiarze energii życiowej, bólu i ograniczeń ruchowych - lepszym wynikom testów sprawności funkcjonalnej odpowiadała lepsza jakość życia w wymienionych wymiarach. W rozdziale 5 - dyskusja - Doktorantka dokonała omówienia wyników w sposób konkretny i rzeczowy opierając się na naj nowszych wynikach badań innych autorów i wyważonej interpretacji badań własnych, co może świadczyć o dobrej znajomości tematu i umiejętności prowadzenia badań. W rozdziale 6. - wnioski - Autorka dokonała podsumowania uzyskanych wyników przeprowadzonych badań w postaci 6 wniosków. 1. Kobiety po 60. roku życia podejmują regularną aktywność ruchową głównie w celu poprawy sprawności funkcjonalnej organizmu, samopoczucia, wyglądu zewnętrznego i redukcji masy ciała. 2. Podejmowanie aktywności ruchowej ma wpływ na sprawność funkcjonalną badanych kobiet. Istotnie wyższą sprawność funkcjonalną obserwuje się wśród kobiet aktywnych aniżeli nieaktywnych w zakresie: "siły dolnej i górnej części ciała", "marszu 2-minutowego", "elastyczności dolnej części ciała po stronie prawej i lewej" oraz "elastyczności górnej części ciała" (po stronie prawej) a także "równowagi dynamicznej". 3. Wiek, wykształcenie, stan cywilny i 8MI warunkują sprawność funkcjonalną kobiet aktywnych ruchowo po 60. roku życia. 4. Kobiety po 60. roku życia, które regularnie podejmują aktywność ruchową, cechuje istotnie lepsza jakość życia jedynie w zakresie "energii życiowej" i "reakcji emocjonalnych" w porównaniu do kobiet nieaktywnych. 5. Wiek warunkuje pogorszenie jakości życia kobiet aktywnych ruchowo w zakresie "wyobcowania społecznego" i "ograniczenia ruchowego". Kobiety po 71 roku życia istotnie częściej cechuje gorsza jakość życia w tych dwóch wymiarach aniżeli kobiety będące w wieku do 70 lat. Natomiast 8MI warunkuje jakości życia kobiet 7

8 aktywnych ruchowo w zakresie "reakcji emocjonalnych" i "ograniczeń ruchowych". Kobiety otyłe istotnie częściej cechuje gorsza jakość życia aniżeli osoby z nadwagą lub o prawidłowej masie ciała. 6. Wyższa sprawność funkcjonalna, kobiet po 60. roku życia aktywnych ruchowo, (w zakresie wszystkich prób poza siłą górnej części ciała), warunkuje istotnie wyższą jakość życia tych kobiet w sferze "energii życiowej", "bólu" i "ograniczenia ruchowego". Z kolei lepsza sprawność funkcjonalna, kobiet po 60. roku życia nieaktywnych ruchowo, jedynie w zakresie "marszu 2-minutowego" i "równowagi dynamicznej" warunkuje istotnie wyższą jakość życia tych kobiet w sferze "energii życiowej", "bólu" i "ograniczenia ruchowego. W rozdziale 7 - piśmiennictwo - zawiera 301 pozycji piśmiennictwa, zgodnego z tematyką pracy i cytowanego zgodnie ze schematem w czasopismach naukowych. W rozdziale 8 i 9 - streszczenie poprawne. w języku polskim i angielskim - jest zwięzłe i Rozdział 10 - Aneks W pracy znajdują się niewielkie niedociągnięcia wpływu na wartość merytoryczną rozprawy. w postaci literówek, które nie mają Reasumując, uważam, że rozprawa magister Justyny Chmiel pt.: "Aktywność ruchowa jako wskaźnik aktywności funkcjonalnej i jakości życia kobiet po 60. roku życia" jest samodzielnym i oryginalnym opracowaniem Doktorantki. W obliczu starzejącego się społeczeństwa i konsekwencji jakie to niesie nie tylko dla każdego z nas Doktorantka udowodniła, jak ważna jest aktywność ruchowa aby utrzymać sprawność funkcjonalną i tym samym jakości życia. Wyniki badań ujęte w postaci wniosków, powinny być nie tylko opublikowane, ale również wdrażane i dostępne dla wszystkich potrzebujących. Autorka wykazała się bardzo dobrą znajomością tematu rozprawy, prawidłowo sformułowała cel pracy i problemy badawcze, poprawnie opracowała metodykę 8

9 badań i przedstawiła wyniki przeprowadzonych analiz porównawczych oraz wyciągnęła adekwatne do celu wnioski. Ogromy wkład pracy Doktorantki w przeprowadzenie badań, z użyciem wielu nowoczesnych testów, bardzo dobrą i wszechstronną analizą statystyczną oraz, co najważniejsze, wyciągnięcie bardzo praktycznych wniosków zasługuje na wyróżnienie pracy. Uwzględniając powyższe opinie i uwagi stwierdzam, że praca w pełni odpowiada wymogom rozprawy doktorskiej i stawiam wniosek do Wysokiej Rady Wydziału Nauk o Zdrowiu Uniwersytetu Medycznego w Lublinie o dopuszczenie Doktorantki Justyny Chmiel do dalszych etapów przewodu doktorskiego. Pragnę również podziękować Wysokiej Radzie Wydziału Nauk o Zdrowiu Uniwersytetu Medycznego w Lublinie za obdarzenie mnie zaszczytem recenzowania powyższej rozprawy doktorskiej. 9