Szara strefa w Polsce. Rola płatności gotówkowych i elektronicznych DRAFT 04/2016 DATA:

Transkrypt

1 Szara strefa w Polsce Rola płatności gotówkowych i elektronicznych DATA: 04/2016 DRAFT

2 Ograniczanie szarej strefy poprzez płatności elektroniczne Raport główny 7 aneksów technicznych 8 raportów krajowych STRONA 1

3 Niezarejestrowane transakcje (szara/czarna strefa) Wyłudzenia podatkowe (przestępstwa) Uchylanie się od podatków (nadużycia w stosowaniu cen transferowych) Inne (spory, bankructwa firm, błędy rozliczeń) Dekompozycja luki podatkowej Luka podatkowa STRONA 2

4 Szara strefa a luka podatkowa Działalność gospodarcza Szara strefa Luka podatkowa Niezarejestrowane podmioty Nierejestrowane zatrudnienie Zarejestrowane podmioty Przestępstwa (najczęściej w zorganizowanych grupach) Nielegalny produkt lub usługa Produkt lub usługa dopuszczalne prawem na rynku Niezarejestrowane transakcje Wyłudzenia podatkowe Pozostała zarejestrowana działalność Zaniżanie dochodów (ceny transferowe) Spory interpretacyjne, bankructwa firm, błędy rozliczeń Pozostałe transakcje Nielegalna forma sprzedaży Nielegalne pochodzenie Pozostała nierejestrowana sprzedaż (działalność nieformalna) Wyłudzenia VAT (np. znikające podmioty) Inne mechanizmy wyłudzeń podatkowych STRONA 3

5 Podział szarej strefy w zależności od roli płatności gotówkowych Pasywna szara strefa (ang. passive shadow economy) gdzie gotówka jest przyczyną Aktywna szara strefa (ang. committed shadow economy) gdzie gotówka jest konsekwencją Beneficjenci Aktywna szara strefa Szara strefa Pasywna szara strefa Beneficjent Obie strony transakcji (sprzedawca i kupujący) Przykład: Usługa budowlana dostarczona po obniżonej cenie, ale bez wystawienia faktury Możliwe środki zapobiegawcze Kontrole i egzekwowanie przepisów (np. inspekcje pracy) Gotówka Promowanie płatności elektronicznych Jedna strona transakcji (sprzedawca) Przykład: Konsument płaci za usługę (np. w restauracji) regularną cenę, ale paragon nie jest wystawiony Źródło: Opracowanie EY Polska STRONA 4

6 Szara strefa a luka podatkowa Oszacowane niezarejestrowane transakcje gotówkowe (szara strefa) Pasywna szara strefa to tylko część luki podatkowej Działalność gospodarcza Szara strefa Luka podatkowa Niezarejestrowane podmioty Nierejestrowane zatrudnienie Zarejestrowane podmioty Przestępstwa (najczęściej w zorganizowanych grupach) Nielegalny produkt lub usługa Produkt lub usługa dopuszczalne prawem na rynku Niezarejestrowane transakcje Wyłudzenia podatkowe Pozostała zarejestrowana działalność Z korzyścią dla jednej strony transakcji Z korzyścią dla obu stron transakcji Zaniżanie dochodów (ceny transferowe) Spory interpretacyjne, bankructwa firm, błędy rozliczeń Pozostałe transakcje Nielegalna forma sprzedaży Nielegalne pochodzenie Pozostała nierejestrowana sprzedaż (działalność nieformalna) Wyłudzenia VAT (np. znikające podmioty) Inne mechanizmy wyłudzeń podatkowych STRONA 5

7 % PKB Ewolucja szarej strefy w Polsce (% PKB) Od 2005 r. miał miejsce systematyczny spadek szarej strefy w Polsce, jednak tendencja ta dobiegła końca w okresie globalnego kryzysu finansowego Od 2008 r. szara strefa pozostaje na poziomie ok. 13% PKB (12,4% PKB w 2014 r. ok. 214 mld zł) ,7 18,9 19,0 18,5 17,1 15,1 13,2 12,9 13,3 13,0 13,2 13,0 12, e Źródło: Obliczenia EY Polska STRONA 6

8 Wyniki EY są zbliżone do szacunków centralnych urzędów statystycznych i znacząco niższe niż wyniki F. Schneidera EY rozwiązał liczne problemy metodyczne, w tym arbitralność decyzji niektórych badaczy, które w wielu przypadkach doprowadziły do znaczącego przeszacowania szarej strefy (prezentowane przez tych autorów wyniki są często niespójne wewnętrznie) % PKB Oszacowania szarej strefy w 2012 r.* 29,0 31, ,6 24, ,0 11,6 12,1 10,2 8,1 13, ,9 15,6 15,5 16,7 17,3 5 0 Czechy Słowenia Polska Słowacja Chorwacja Bułgaria EY Urzędy statystyczne Schneider (2013) Źródło: Obliczenia EY Polska, OECD (2014), GUS, Schneider (2013) *Oszacowania dla 2012 roku - ostatniego, dla którego szacunki szarej strefy z innych źródeł (w tym szacunki urzędów statystycznych) były dostępne dla większości analizowanych krajów, co umożliwiło ich porównanie z oszacowaniami EY STRONA 7

9 Oszacowany przez EY poziom szarej strefy jest spójny z szacunkami luki VAT w Polsce Zakładając, że w Polsce udział wyłudzeń VAT w całkowitej luce VAT był taki sam jak przeciętnie w UE*, to związany z nimi ubytek dochodów w 2013 r. można szacować na 15,3 mld zł (wg KE**, cała luka VAT w Polsce wyniosła 42,5 mld zł) Wówczas pozostałym kategoriom, takim jak: spory interpretacyjne, bankructwa czy błędy rozliczeń płatnika, można przypisać (maksymalnie) 3,2 mld PLN ubytku dochodów z VAT Gdyby wielkość szarej strefy miała być znacząco wyższa niż szacunki EY, co sugerują niektóre opracowania, oznaczałoby to, że albo wielkość wyłudzeń VAT w Polsce jest znacząco niższa niż ww. 15,3 mld zł albo cała luka VAT w Polsce jest istotnie większa niż wskazywałyby na to dostępne w literaturze opracowania, w tym szacunki KE Dekompozycja luki VAT w Polsce 3,2 mld PLN 3,2 mld PLN 15,3 mld PLN 15,3 mld PLN 24 mld PLN 24 mld PLN 42,5 mld PLN Źródło: *European Commission (2015), Implementing the destination principle to intra-eu B2B supplies of goods zgodnie z tym badaniem, wyłudzenia odpowiadają średnio za 36% luki VAT w UE; **European Commission (2015), Study to quantify and analyse the VAT Gap in the EU Member States; ***przy założeniu, że w Polsce udział wyłudzeń w całkowitej luce VAT był taki sam jak przeciętnie w UE STRONA 8 Utracone wpływy z VAT z powodu szarej strefy w 2013 r. (szacunki EY) Wyłudzenia podatku VAT*** Pozostałe przyczyny luki VAT (spory interpretacyjne, bankructwa płatnika, błędy rozliczeń płatnika)*** Razem Utracone wpływy z VAT w 2013 r. (szacunki KE**)

10 % PKB Ewolucja szarej strefy w Polsce (% PKB) Pasywna szara strefa odpowiada za zdecydowaną większość nierejestrowanych konsumenckich transakcji gotówkowych ,2 3,6 4,0 4,0 3, ,7 0,5 1,3 1,5 1,5 1,9 1,9 1, ,5 15,3 15,0 14,5 14,1 13,4 12,7 11,6 11,8 11,5 11,3 11,1 10, e Źródło: Obliczenia EY Polska STRONA 9 Pasywna szara strefa Aktywna szara strefa

11 Pasywna vs. aktywna szara strefa Pasywna szara strefa stanowi zdecydowaną większość (od 60,8% do 90,6%) szarej strefy we wszystkich 8 analizowanych krajach Europy Środkowej i Południowej Wskazuje to na znaczny potencjał ograniczenia szarej strefy poprzez promowanie płatności elektronicznych w transakcjach konsumenckich Poziom (% PKB) i struktura szarej strefy w 2014 r ,4% 14,2% 26,1% 85,8% 73,9% 90,6% 11,3 12,4 12,5 1,1 1,8 3,3 10,3 10,6 9,2 17,6% 24,8% 82,4% 32,1% 39,2% 22,3% 60,8% 75,2% 25,5 67,9% 77,7% 20,7 4,5 17,0 17,1 14,8 5,2 3,3 5,4 6,7 21,0 11,5 11,5 15,6 10,4 0 Czechy Polska Słowenia Słowacja Chorwacja Bułgaria Serbia Bośnia i Hercegowina Pasywna szara strefa Aktywna szara strefa Źródło: Obliczenia EY Polska STRONA 10

12 Pasywna szara strefa w Polsce utracone dochody sektora finansów publicznych i struktura sektorowa A Utracone wpływy podatkowe (VAT i CIT) z powodu pasywnej szarej strefy, 2014 B Struktura sektorowa pasywnej szarej strefy (klasyfikacja własna EY Polska) % PKB 2, mld PLN 100% 90% 80% 2,8% 3,3% 3,9% 4,0% 5,7% Zabawki, hobby, sport Naprawa sprzętu Ogród i kwiaty Zakwaterowanie Zwierzęta domowe i usługi weterynaryjne i usługi weterynaryjne 70% 5,9% Transport (prywatny i publiczny) 1,5 60% 6,1% 6,1% Edukacja Meble i wyposażenie mieszkania oraz usługi powiązane oraz usługi i powiązane naprawy i naprawy 1 50% 9,4% Czasopisma, Gazety, książki gazety, i przybory książki piśmiennicze oraz artykuły piśmienne, kreślarskie, malarskie Restauracje, bary i kawiarnie 0,5 40% 30% Opieka Zdrowiezdrowotna Usługi Pielęgnacja pielęgnacyjne ciała (fryzjerstwo, zdrowie zdrowie i uroda, i uroda, spa, spa, etc.) itd.) Paliwa do płynne pojazdów 0 Polska 20% 44,4% Rekreacja Wypoczynek i kultura i Odzież i obuwie Utracone wpływy z CIT (% PKB) 10% Samochody, i pojazdy motocykle motorowe oraz usługi jednośladowe, powiązane usługi i naprawy powiązane i naprawy Źródło: Obliczenia EY Polska Utracone wpływy z VAT (% PKB) 0% Polska Jedzenie, Żywność, napoje, i wyroby tytoniowe (sklepy spożywcze, markety, itp) STRONA 11

13 Jak ograniczyć pasywną szarą strefę? Koszty regulacji poniesione przez sektor finansów publicznych Zmiana wyniku sektora finansów publicznych Wprowadzenie danej regulacji Wypieranie płatności gotówkowych poprzez promowanie płatności elektronicznych Zmniejszenie poziomu pasywnej szarej strefy Wzrost wpływów z CIT i VAT Zwiększenie udziału zarejestrowanych płatności gotówkowych w transakcjach konsumenckich Źródło: Opracowanie EY Polska STRONA 12

14 Szeroki zakres potencjalnych działań, które mogłyby przyczynić się do zmniejszenia pasywnej szarej strefy Obowiązek wypłaty wynagrodzeń / transferów rządowych drogą elektroniczną (wynagrodzenia: Chorwacja, Słowenia; transfery: Dania, Szwecja, Urugwaj) Ustalenie progów dla maksymalnych konsumenckich płatności gotówkowych (Bułgaria, Słowacja, Czechy choć obecnie progi na wysokim poziomie*) Obowiązek posiadania i korzystania z kas fiskalnych (Polska), w tym coraz częstsze połączenie kas online z serwerami organów podatkowych (m. in. Chorwacja, Serbia, Słowacja, Węgry) Obowiązek posiadania i korzystania z terminali płatniczych POS (Korea Południowa) Loterie paragonowe (Polska, Słowacja, Chorwacja, Bułgaria, Tajwan, Brazylia) Zachęty podatkowe dla konsumentów (Korea Południowa, Brazylia Sao Paulo, Kolumbia) Zachęty podatkowe dla sprzedawców (Korea Południowa, Urugwaj) Podatek od wypłat z bankomatów (Irlandia) * W niektórych z tych krajów przyjęcie płatności konsumenckich powyżej określonego progu jest dopuszczalne, ale generuje wiele obowiązków administracyjnych dla sprzedawcy STRONA 13

15 Obowiązek wypłaty wynagrodzeń / transferów drogą elektroniczną Obowiązek wypłaty wynagrodzeń/ emerytur za pośrednictwem przelewów bankowych (lub kart prepaid) prowadzi do zmniejszenia wolumenu płatności gotówkowych dokonywanych przez konsumentów, co powoduje kurczenie się pasywnej szarej strefy oraz wzrost dochodów sektora finansów publicznych A Zmiana pasywnej szarej strefy (% PKB) B Zmiana dochodów sektora finansów publicznych (mln PLN) 0,00-0,10 Obowiązek elektronicznej wypłaty pensji i wynagrodzeń Obowiązek elektronicznej wypłaty emerytur ,20-0,30-0,40-0,50-0,60-0,70-0,28-0, Obowiązek elektronicznej wypłaty pensji i wynagrodzeń Obowiązek elektronicznej wypłaty emerytur Źródło: Obliczenia EY Polska STRONA 14

16 Obowiązek posiadania i korzystania z terminali płatniczych POS Upowszechnienie infrastruktury płatniczej i sieci akceptacji kart płatniczych prowadzi do zwiększenia popularności płatności elektronicznych i ograniczenia płatności gotówkowych, co z kolei przyczynia się do obniżenia pasywnej szarej strefy Rozwiązanie może być wprowadzane na poziomie określonej grupy przedsiębiorstw/sektorów A Zmiana pasywnej szarej strefy (% PKB) -0,79-0,44-0,02-0,03-0,04-0,07-0,11 Transport (prywatny i publiczny) Rekreacja i kultura Zakwaterowanie Restauracje, bary i kawiarnie Paliwa płynne Żywność, napoje, wyroby tytoniowe Wszystkie sektory w z szarą pasywnej strefą szarej typu strefie passive -0,9-0,8-0,7-0,6-0,5-0,4-0,3-0,2-0,1 0 B STRONA 15 Zmiana wyniku netto* sektora finansów publicznych (mln PLN) Transport (prywatny i publiczny) Rekreacja i kultura Zakwaterowanie Restauracje, bary i kawiarnie Paliwa płynne Żywność, napoje, wyroby tytoniowe Wszystkie Wszystkie sektory sektory z w szarą pasywnej strefą szarej typu passive strefie Zmiana dochodów sektorach finansów publicznych (m PLN) Zmiana wyniku netto sektora finansów publicznych (m PLN) Źródło: Obliczenia EY Polska *Zakładamy, że zakup terminali POS (100 EUR za terminal) jest finansowany przez sektor finansów publicznych

17 Zachęty podatkowe dla konsumentów Konsumenci są wynagradzani za płatności kartą w formie cash-back, co prowadzi do wypierania płatności gotówkowych i do spadku pasywnej szarej strefy. Tutaj zakładamy, że koszty regulacji są ponoszone przez rząd, jednak w praktyce możliwe są różne warianty tego rozwiązania Możliwe są rozwiązania pozwalające lepiej kontrolować koszty regulacji (np. w Korei Południowej ulga z maksymalnym limitem w ramach rocznego rozliczenia podatku dochodowego od osób fizycznych). Z czasem możliwość zmiany parametrów, a nawet wycofanie ulgi (redukcja/eliminacja kosztów) przy utrwaleniu korzyści z tytułu zmiany nawyków płatniczych konsumentów B Wyniki optymalnej polityki dla Polski (optymalna ulga podatkowa: 1,7% wartości transakcji) mln PLN ,9 Zmniejszenie szarej strefy typu passive o 3,4% PKB , Dodatkowe dochody dla sektora finansów publicznych ,5 Dodatkowe koszty dla sektora finansów publicznych Dodatkowe dochody netto dla sektora finansów publicznych Źródło: Obliczenia EY Polska STRONA 16

18 Zmiana pasywnej szarej strefy (% PKB) - podsumowanie -4,0-3,5-3,0-2,5-2,0-1,5-1,0-0,5 0,0-2,6 Próg dla maksymalnych gotówkowych płatności konsumenckich Próg dla płatności konsumenckich PLN* 100 PLN* -1,4 Próg dla maksymalnych gotówkowych płatności konsumenckich Próg dla płatności konsumenckich PLN* 150 PLN* -0,9 Próg dla maksymalnych gotówkowych płatności konsumenckich Próg dla płatności konsumenckich PLN* 200 PLN* -3,4 Ulga dla konsumentów - optymalna wysokość ulgi: ulgi: 1,7% 1,7% wartości transakcji kartowych bezgotówkowych -0,8-0,8 Obowiązek posiadania terminalu POS: POS: wszystkie wszystkie sektory sektory z szarą w strefą typu pasywnej passive szarej strefie Ulga Ulga dla dla sprzedawców sprzedawców - optymalna optymalna wysokość wysokość ulgi: ulgi: 0,9% 0,9% wartości wartości transakcji kartowych bezgotówkowych -0,6 Obowiązek elektronicznej wypłaty wypłaty emerytur emerytur -0,3 Obowiązek elektronicznej wypłaty pensji pensji i i wynagrodzeń Źródło: Obliczenia EY Polska *Wariant konserwatywny STRONA 17

19 Zmiana dochodów (netto) sektora finansów publicznych - podsumowanie 0,0 2,0 4,0 6,0 8,0 10,0 12,0 Próg dla maksymalnych gotówkowych płatności konsumenckich Próg dla płatności konsumenckich PLN* PLN* 8,4 Próg dla maksymalnych gotówkowych płatności konsumenckich Próg dla płatności konsumenckich PLN* PLN* 4,4 Próg dla maksymalnych gotówkowych płatności konsumenckich Próg dla płatności konsumenckich PLN* PLN* 2,9 Ulga Ulga dla dla konsumentów optymalna - wysokość ulgi: 1,7% wartości transakcji kartowych transakcji bezgotówkowych 4,2 10,8 Obowiązek Obowiązek posiadania posiadania terminalu terminalu POS: wszystkie POS: wszystkie sektory z szarą sektory strefą w typu passive pasywnej szarej strefie 2,6 2,2 Ulga Ulga dla dla sprzedawców optymalna - wysokość ulgi: 0,9% wartości transakcji kartowych transakcji bezgotówkowych Obowiązek Obowiązek elektronicznej wypłaty emerytur 0,5 1,9 2,4 Obowiązek Obowiązek elektronicznej elektronicznej wypłaty wypłaty pensji pensji i i wynagrodzeń Źródło: Obliczenia EY Polska STRONA 18 0,9 Zmiana dochodów sektora finansów publicznych (mld PLN) Zmiana wyniku netto sektora finansów publicznych (mld PLN) * Wariant konserwatywny

20 Podsumowanie Według szacunków EY, poziom szarej strefy w Polsce (wartość niezarejestrowanych transakcji gotówkowych) wyniósł w 2014 r. 12,4% PKB W Polsce pasywna szara strefa wynosi 10,6% PKB ta część szarej strefy może zostać ograniczona poprzez: Środki kontrolne, zwiększające udział zarejestrowanych płatności gotówkowych Promowanie płatności elektronicznych w celu wypierania płatności gotówkowych w transakcjach konsumenckich. Wg szacunków EY, wzrost transakcji kartowych w Polsce o 100% doprowadziłby do spadku pasywnej szarej strefy o 2,3% PKB i do wzrostu dochodów SFP o 0,4% PKB Istnieje wiele rozwiązań, które mogłyby być rozważone w celu ograniczenia pasywnej szarej strefy w Polsce (która jednak odpowiada tylko za część luki podatkowej) wiele tego typu działań zostało już wprowadzonych w innych krajach Rozwiązania omówione w niniejszym materiale stanowią wyłącznie przykłady możliwych do wprowadzenia regulacji. W rzeczywistości, możliwe są różne warianty tych rozwiązań, w tym pozwalające ograniczyć potencjalne koszty regulacji oraz uwzględniające uwarunkowania społeczne w danym kraju STRONA 19

21 EY Assurance Tax Transactions Advisory O firmie EY EY jest światowym liderem rynku usług profesjonalnych obejmujących usługi audytorskie, doradztwo podatkowe, doradztwo biznesowe i doradztwo transakcyjne. Nasza wiedza oraz świadczone przez nas najwyższej jakości usługi przyczyniają się do budowy zaufania na rynkach kapitałowych i w gospodarkach całego świata. W szeregach EY rozwijają się utalentowani liderzy zarządzający zgranymi zespołami, których celem jest spełnianie obietnic składanych przez markę EY. W ten sposób przyczyniamy się do budowy sprawniej funkcjonującego świata. Robimy to dla naszych klientów, społeczności, w których żyjemy i dla nas samych. Nazwa EY odnosi się do firm członkowskich Ernst & Young Global Limited, z których każda stanowi osobny podmiot prawny. Ernst & Young Global Limited, brytyjska spółka z odpowiedzialnością ograniczoną do wysokości gwarancji (company limited by guarantee) nie świadczy usług na rzecz klientów. Aby uzyskać więcej informacji, wejdź na EY, Rondo ONZ 1, Warszawa 2016 EYGM Limited. Wszelkie prawa zastrzeżone. Niniejsza publikacja została sporządzona z należytą starannością, jednak z konieczności pewne informacje zostały podane w skróconej formie. W związku z tym publikacja ma charakter wyłącznie orientacyjny, a zawarte w niej dane nie powinny zastąpić szczegółowej analizy problemu lub profesjonalnego osądu. EY nie ponosi odpowiedzialności za jakiekolwiek straty powstałe w wyniku czynności podjętych lub zaniechanych na podstawie niniejszej publikacji. Zalecamy, by wszelkie przedmiotowe kwestie były konsultowane z właściwym doradcą. STRONA 20