Dziecko z FAS (Płodowy Zespół Alkoholowy) w terapii logopedycznej
|
|
- Bronisława Chmielewska
- 5 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Joanna Trzaskalik językoznawca, logopeda, glottodydaktyk Wydział Zamiejscowy Nauk Humanistycznych i Społecznych w Mysłowicach Akademii Ignatianum w Krakowie Julia Pyttel pedagog, surdologopeda, neurologopeda, terapeuta SI Wydział Zamiejscowy Nauk Humanistycznych i Społecznych w Mysłowicach Akademii Ignatianum w Krakowie Dziecko z FAS (Płodowy Zespół Alkoholowy) w terapii logopedycznej Streszczenie: Autorki omawiają problemy dotyczące terapii logopedycznej dziecka z FAS (Płodowy Zespół Alkoholowy), prezentują objawy kliniczne zaburzenia, a także omawiają zasady postępowania z dzieckiem. Słowa kluczowe: terapia logopedyczna, zaburzenia, FAS (Płodowy Zespół Alkoholowy). Abstract: The authors discuss educational problems concerning the logopedic therapy of child with Fetal Alcohol Syndrome (FAS), also they show clinical results, disorders and discuss the rules of conducting with such a children. Key words: education, disorders, FAS (Fetal Alcohol Syndrome). 1. Wprowadzenie Każdemu praktykującemu logopedzie trafiają się w pracy takie sytuacje, które choć pozornie łatwe, stwarzają problemy natury terapeutycznej. Mimo właściwego rozpoznania zaburzenia występującego u dzieci, określenia przyczyn, które je wywołały, zastosowania odpowiedniej terapii, dziecko nie osiąga zamierzonych sukcesów, a co więcej stwarza liczne problemy w toku trwania samej terapii. Problemy te nie wynikają z istoty samej wady, określamy je raczej 141
2 logopedyczne nr 25 Joanna Trzaskalik, Julia Pyttel jako wychowawcze i łączymy z cechami osobowościowymi dziecka. W grupie tej mieszczą się dzieci z FAS (Płodowy Zespół Alkoholowy). Termin Płodowy Zespół Alkoholowy FAS (Fetal Alcohol Syndrome) został stworzony dla określenia szkód zdrowotnych występujących u dzieci narażonych w życiu płodowym na działanie alkoholu. FAS uznawany jest za jednostkę nozologiczną, która wiąże się z występowaniem u osób nią dotkniętych nieprawidłowości w zakresie rozwoju fizycznego, umysłowego i różnych zaburzeń zachowania (Klecka 2007a; Liszcz, 2007). Od kilkunastu lat trwają w Polsce działania mające na celu upowszechnienie wiedzy o skutkach, jakie niesie za sobą narażanie dziecka w życiu płodowym na działanie alkoholu (tetragenu) (Zimbardo, Gerrig 2012), a Płodowy Zespół Alkoholowy (FAS) jest najpoważniejszą konsekwencją picia alkoholu przez matkę w okresie ciąży (Jadczak-Szumiło, Kałamajska-Liszcz 2009) 1. W spektrum zaburzeń opisanych jako FAS mieszczą się różne zaburzenia mowy, ograniczona zdolność do artykulacji czy błędy językowe (Bartel 2007). Wiążą się one często z możliwościami intelektualnymi dziecka u około połowy dzieci występuje różnego stopnia upośledzenie rozwoju umysłowego (Liszcz 2007). Bardzo często jednak trafiają do nas dzieci, u których stwierdzono jedynie zaburzenia dotyczące niezgodnej z normą realizacji fonemów (dyslalia) i terapia wydaje się nam pozornie łatwa. W przypadku dzieci z FAS nie wystarczy jednak zastosowanie zasad i metod postępowania logopedycznego odpowiednich w terapii wad wymowy, konieczne jest wdrożenie zasad kardynalnych w pracy z dzieckiem z uszkodzeniem wynikającym ze spożywania alkoholu przez matki w czasie ciąży (Hryniewicz 2007). Skuteczność terapii będzie miała bezpośredni związek z faktem, czy rozpoznamy u dziecka FAS i zastosujemy właściwe dla dziecka procedury terapeutyczne. Agnieszka 2, lat 5,5 Dziewczynka trafiła do gabinetu logopedycznego z zaburzeniami o charakterze dyslalii. Zdiagnozowano u niej niezgodną z normą realizację fonemu /r/, który substytuowała jako [j] i fonemów /ʃ, ʒ, ʧ, ʤ/, wymawianych za pomocą [s, z, ts, dz]. Realizacje bezpośrednio wynikały z braku pionizacji języka, co wy Od ponad 20 lat dyskutuje się nad wpływem alkoholu spożywanego przez mężczyzn na potomstwo brak jednak jednoznacznych opinii w tej sprawie. Wiadomo, że alkohol uszkadza proces spermatocytogenezy. DNA w plemniku ma mniejszy ciężar molekularny, co może wskazywać na działanie mutagenne. Dzieci ojców nadużywających alkohol rodzą się z obniżoną masą ciała, mają większą skłonność do zakażeń, a w dalszym rozwoju cechuje je nadreaktywność (Bartel 2007: 227). 2 Imię dziewczynki zostało zmienione
3 Dziecko z FAS (Płodowy Zespół Alkoholowy) w terapii logopedycznej kazało badanie motoryki. Diagnoza nie wskazała na inne czynniki, które mogłyby powodować taki stan rzeczy, stwierdzono bowiem poprawne: połykanie, oddychanie, budowę anatomiczną aparatu mowy, w tym wędzidełko o właściwej długości. Nie stwierdzono zaburzeń słuchu fizycznego i fonemowego. Rozwój intelektualny był na poziomie wieku. Brak było możliwości uzyskania informacji z wywiadu z matką o wcześniejszym rozwoju dziecka i faktach związanych z rozwojem językowym, jak się bowiem okazało, dziewczynka trafiła do rodziny adopcyjnej w wieku 4 lat. Matka, z którą prowadzona była rozmowa, z niepokojem mówiła o problemach wychowawczych, które miała z córką i które wiązała z jej trudną sytuacją oraz układaniem nowych stosunków emocjonalnych z rodziną adopcyjną. Dziewczynka była bardzo miła i w pierwszym kontakcie wykazywała ogromną chęć do ćwiczeń, wręcz była nastawiona do nich euforycznie. W takim stanie emocjonalnym zaczynała każde zajęcia, przechodząc niespodziewanie w znudzenie, apatię i głośno wyrażany sprzeciw. W jednym momencie ogromne zainteresowanie, a zaraz wycofywanie się. Nie radziła sobie z problemami i siebie winiła za zaistniałe trudności. Szybko opanowała kardynalną umiejętność potrzebną do realizacji fonemów przedniojęzykowo-przydziąsłowych, nie była jednak w stanie utrwalić prawidłowej realizacji fonemów. Na jednym spotkaniu pojawiła się poprawna realizacja fonemu / /, można było go utrwalać w wyrazach, zestawieniach wyrazowych itd. Na kolejnych realizowała już / /, a na następnych zachowywała się tak, jakby nigdy wcześniej tych fonemów nie ćwiczyła. Obserwacja fizjonomii dziewczynki i cechy zachowania zasugerowały rozpoznanie w kierunku FAS, co zostało stwierdzone w badaniach. 2. Jak rozpoznać dziecko z FAS cechy kliniczne Dziecko z FAS wykazuje szereg klinicznych cech 3 dotyczących: 1. Wzrostu i rozwoju: zapoczątkowane w okresie prenatalnym: opóźnienie wzrostu płodu i kontynuowanie tego niekorzystnego procesu po urodzeniu (postnatalne opóźnienie wzrostu), mikrocefalia (małogłowie) postnatalna (Klecka 2006). 3 Dla potrzeb niniejszego artykułu i biorąc pod uwagę logopedę jako jego odbiorcę, wydaje się potrzebne zaprezentowanie tych cech klinicznych charakterystycznych dla Płodowego Zespołu Alkoholowego, które są widoczne i które skłonią do obserwacji dziecka, zasugerują powód występujących u dziecka problemów. 143
4 logopedyczne nr 25 Joanna Trzaskalik, Julia Pyttel 2. Zaburzeń w obrębie części twarzowej czaszki 4 : krótka szpara powiekowa, niedorozwój żuchwy, szeroki nos, wygładzona rynienka podnosowa, cienka i wygładzona warga górna, spłaszczona część środkowa twarzy, wygładzona nasada nosa, fałd nakątny (fałd mongolski), mikroftalmia (małoocze), opadanie powiek, drobne wady w okolicy przyusznej, nieprawidłowy zgryz, rozszczep wargi i/lub podniebienia 5 (Klecka 2006). 3. Zaburzeń neurologiczno-behawioralnych i neurologiczno-psychologicznych: zróżnicowany stopień niepełnosprawności intelektualnej (u potomstwa przewlekłych alkoholiczek FAS występuje w 30% 50%), obniżenie ilorazu inteligencji (przeciętny IQ 63, jest to najbardziej stała cecha FAS), nieznaczne upośledzenie czynności ruchowych (zwiększona pobudliwość w okresie niemowlęcym i nadreaktywność w wieku dziecięcym), trudności w szkole na różnym poziomie kształcenia, trudności z ukończeniem szkoły, zaburzenia mowy, ograniczona zdolność do artykulacji, błędy językowe, dysgrafia, osłabiona zdolność do skoncentrowania uwagi, ograniczona zdolność do osądu, bezkrytyczna życzliwość względem obcych, roztargnienie (Jadczak-Szumiło 2008). Jedna lub dwie z wyżej wymienionych cech, mogą pojawić się u zdrowego dziecka na skutek genów i cech odziedziczonych po biologicznych rodzicach. Kiedy jednak występuje kilka z tych cech wraz z objawami ze strony OUN i wy Objawy charakterystyczne dla FAS, w obrębie części twarzowej czaszki, są najbardziej nasilone pomiędzy drugim, a dziesiątym rokiem życia dziecka. 5 Oprócz wyżej wymienionych wad pojawiają się także wady związane z innymi narządami.
5 Dziecko z FAS (Płodowy Zespół Alkoholowy) w terapii logopedycznej wiadem świadczącym o narażeniu na działanie alkoholu w życiu płodowym to należy rozważyć diagnozę FAS (Bartel 2012). 3. Zaburzenia występujące u dzieci z FAS Spośród wszystkich wymienionych zmian i zaburzeń wywołanych przez spożywanie alkoholu przez matki będące w ciąży za niezwykle istotne uznaje się te, które dotyczą funkcjonowania dziecka. Dzieli się je na: 1. Zaburzenia pierwotne wynikające z uszkodzenia mózgu, do którego może dojść w czasie całego rozwoju płodu. Dotyczą one nieharmonijnego rozwoju psychoruchowego dziecka i wyszczególnić tu można : obniżone możliwości intelektualne u około połowy dzieci występuje upośledzenie rozwoju umysłowego różnego stopnia, zaburzone funkcje pamięci bezpośredniej, która jest mało wydajna, brak umiejętności uogólniania, przewidywania i planowania, trudności z przewidywaniem konsekwencji własnych działań, trudności z myśleniem abstrakcyjnym, nadwrażliwość lub obniżona wrażliwość na dotyk często podwyższony próg czucia głębokiego, zdolności w niektórych dziedzinach, np. w muzyce, w sporcie, w posługiwaniu się komputerem. 2. Zaburzenia wtórne to te zaburzenia, które pojawiają się dodatkowo na skutek nieadekwatnego rozpoznania istoty problemów dziecka. Są wynikiem niewłaściwej opieki nad dzieckiem z syndromem alkoholowym lub jej braku. Zaburzenia wtórne nie są wrodzone, dlatego w niektórych przypadkach można im zapobiec poprzez odpowiednią modyfikację oczekiwań opiekunów i pamięć o ograniczonych możliwościach tych dzieci. Zaburzenia wtórne objawiają się jako: znużenie, zmęczenie, frustracja, niepokój, a czasem nawet lęk, sztywność zachowań, bezpośredniość lub wycofanie, niska samoocena, tendencje do izolowania się od otoczenia, zachowania agresywne, konflikty z prawem, kłopoty w szkole i w domu, depresja lub inne zaburzenia psychiczne (Liszcz 2011). Zaburzenia wtórne powodują, że dziecko narażone w życiu płodowym na uszkodzenia wynikające ze spożywania przez matkę alkoholu stanowi poważne wyzwanie dla ludzi, którzy chcą mu pomóc. Źle zdiagnozowane dzieci traktowane 145
6 logopedyczne nr 25 Joanna Trzaskalik, Julia Pyttel 146 są jako zdrowe, oczekiwania wobec nich są takie same, jak wobec innych dzieci. Niemożność sprostania oczekiwaniom może wywołać długotrwałą frustrację i zaburzenia zachowania. Zła diagnoza powoduje i nasila zaburzenia wtórne, które nie są wrodzone, lecz są skutkiem niewłaściwej opieki. Z czasem zła diagnoza prowadzi do postrzegania dziecka przez pryzmat tych zaburzeń. Zaburzeniom można zapobiec, rozumiejąc ograniczenia i modyfikując wymagania wobec dzieci z syndromem alkoholowym. Zaburzenia wtórne mogą się przejawiać w lęku, złości, wycofaniu, wejściu w rolę ofiary lub prześladowcy, przerwaniu nauki, bezrobociu, bezdomności, chorobach psychicznych, samookaleczeniu, depresji, zależności od innych, gwałtowności, szokującym zachowaniu, impulsywności, skłonności do konfliktów z prawem, skłonności do uzależnień. Inne ograniczenia występujące u dzieci z FAS to: problemy z zapamiętywaniem, zaburzenia myślenia przyczynowo-skutkowego, brak zdolności uogólniania, deficyt uwagi, objawy nadpobudliwości, trudności w planowaniu, przewidywaniu i wykonywaniu czynności (Klecka 2007b). Do wielu problemów dzieci z FAS dołączają się również te, które dotyczą natury emocjonalnej. Takie dzieci reagują w nietypowy sposób na nieznane im lub frustrujące je sytuacje. Wzrost niepokoju może prowadzić do wycofania, agresji lub innych zachowań mogących się okazać negatywnymi w skutkach dla samych dzieci, jak i dla grupy, w której przebywają. Dzieci te bywają pobudliwe, często wpadają w furię a to utrudnia im dopasowanie się do sytuacji i środowiska. Często cierpią na depresję, mają obniżoną zdolność osądzania sytuacji oraz często działają pod wpływem impulsu. Dlatego też dzieci z FAS są postrzegane jako naiwne i niedojrzałe bowiem bardzo łatwo ulegają sugestiom i namowom innych, łatwo można nimi manipulować (Liszcz 2011). Inne, negatywne właściwości funkcjonowania społecznego zaobserwowane u dzieci z FAS to: skłonność do kradzieży, skłonność do kłamstwa, które służy unikaniu odpowiedzialności, brak zdolności przewidywania i rozumienia konsekwencji swojego zachowania, problemy z nawiązaniem i utrzymaniem nowych znajomości, sposób zachowania określany jako przyjacielski, uczuciowy, nadmierna ufność nawet w stosunku do obcych, upór, skłonność do rutynowego i schematycznego działania, mechaniczne naśladowanie zachowania innych, dosłowne, bezrefleksyjne oraz nieadekwatne cytowanie wypowiedzi innych osób (Liszcz 2011). U dzieci z zespołem FAS mogą wystąpić, oprócz innych dysfunkcji, także zaburzenia w obrębie typowych reakcji fizjologicznych, np. próg odczuwania bólu może być podwyższony lub obniżony (nawet do tego stopnia, że dziecko może być nieświadome, iż zostało poważnie zranione lub zareaguje nadmiernie na zwykły dotyk), zaburzenia czucia głębokiego mogące prowadzić do tego,
7 Dziecko z FAS (Płodowy Zespół Alkoholowy) w terapii logopedycznej że dziecko nie będzie odczuwało bólu związanego z procesem chorobowym (np. zapalenie wyrostka robaczkowego), nieodczuwanie ekstremalnych temperatur, brak odczuwania głodu lub sytości, zaburzenia koordynacji wzrokowo-ruchowej, zaburzenia orientacji przestrzennej, słaba kontrola równowagi, niezborność ruchowa, przetrwałe odruchy fizjologiczne, zaburzenia wzorców ruchowych, np. zaburzenia lateralizacji (Liszcz 2005). 4. Jak postępować z dzieckiem z FAS w terapii logopedycznej Terapia logopedyczna z dzieckiem ze zdiagnozowanym FAS musi mieć indywidualny charakter, często jednostkowy. Nie ma typowego dziecka z uszkodzeniem poalkoholowym, każde z nich jest inne ma indywidualne potrzeby i niepowtarzalne zdolności (Klecka, Liszcz 2007). Nie da się dokładnie określić, jakie szkody neurologiczne spowodowało narażenia płodu na działanie alkoholu, nie ma więc również jednej strategii terapeutycznej, która byłaby właściwa dla wszystkich dzieci z zespołem FAS. Obok typowych zasad i metod wpisanych w postępowanie logopedyczne z dzieckiem z dyslalią nieodzowne jest wprowadzenie procedury uwzględniającej specyfikę dziecka z FAS (Liszcz 2007). Podejmując odpowiednie działania logopedyczne należy opracować indywidualną strategię pracy z dzieckiem z zaburzeniami poalkoholowymi, uwzględniającą jego możliwości uczenia się i warunki temu sprzyjające. Strategia nauki dziecka z FAS powinna być tak opracowana, by mu pomóc w pokonywaniu problemów z nabywaniem nowych umiejętności logopedycznych, które należy traktować jak problemy z uczeniem się. Co więcej, należy pamiętać, że dziecko z FAS musi być objęte holistyczną opieką obejmującą: wspieranie rozwoju sensomotorycznego, dodatkowe zajęcia o charakterze terapeutycznym 6, wprowadzenie interwencji dietetycznej, opieki alergologa 7. 6 Przykładowa informacja na stronie: 7 Szczególnie pod kątem tolerancji glutenu i kazeiny najnowsze badania wskazują na wczesne uszkodzenie jelit z powodu prenatalnej ekspozycji na alkohol, w związku z czym dzieci z FAS źle tolerują wyżej wymienione białka, co ma znaczący wpływ na funkcjonowanie układu nerwowego, a wtórnie na problemy z zachowaniem i kontrolą emocji. Wykluczenie spożywania cukru i konserwantów (w tym napojów gazowanych) jest bardzo istotne. Cukier niszcząc śluzówkę jelita, sprzyja nadmiernemu rozwojowi drożdży i kolonizacji grzybów pleśniowych w przewodzie pokarmowym oraz ułatwia powstawanie alergii na pokarmy i na grzyby Candida albicans. Po spożyciu cukru dochodzi do niebezpiecznego, nagłego wzrostu stężenia glukozy we krwi i w skutek reakcji insulinowej nagłego spadku tzw. hipoglikemii, która jest niepożądanym stanem dla dzieci z FAS. Cukier u dzieci z FAS działa jak neurotoksyna, powodująca zaburzenia w sferze psychoemocjonalnej doprowadzając do nadpobudliwości, agresji i zaburzeń snu (www 2). 147
8 logopedyczne nr 25 Joanna Trzaskalik, Julia Pyttel Do metod pomagających właściwie przygotować się do pracy z dzieckiem z FAS można zaliczyć metodę JETS (Liszcz 2011), która zawiera się w czterech punktach ułatwiających logopedzie opracować całościowy program terapii i konkretne spotkania terapeutyczne: J (Job Praca): Co mam teraz zrobić, co będzie moją pracą? E (Equipment Wyposażenie): Czego będę potrzebował, żeby wykonać zadanie? T (Time Czas): Ile czasu będę potrzebował na wykonanie zadania? S (Satisfactory product Zadowalające rezultaty): Co mam jeszcze zrobić, aby efekt końcowy mojej pracy był satysfakcjonujący? W pracy z dzieckiem z Poalkoholowym Zespołem Płodowym wskazane jest stosowanie metody 8 Kroków (według programu Fundacji FASTRYGA 8 ), która została opracowana by oddziaływania terapeutyczne stosowane były skuteczne i celowe. Metoda ta sprowadza się do przestrzegania przez terapeutę ośmiu wskazówek 9. KONKRET: dzieci z FAS zachowują się lepiej, gdy opiekunowie mówią do nich używając konkretnych słów, unikają synonimów i homonimów, a także aluzji itp. Należy stworzyć taką sytuację, aby twarz osoby dorosłej była na wysokości twarzy dziecka. Ponieważ rozwój emocjonalny i społeczny dzieci jest obniżony w stosunku do wieku rozwojowego, pomocne jest myślenie o nich, jak o dzieciach młodszych, zwłaszcza gdy przekazuje się informacje, daje instrukcje itp. STAŁOŚĆ: dzieci z FAS mają trudności z zastosowaniem zdobytej wiedzy w nowej sytuacji i uogólnianiem informacji. Funkcjonują najlepiej w środowisku, w którym wprowadza się mało zmian. To dotyczy także słownictwa. Należy używać w stosunku do dziecka konsekwentnie tych samych zwrotów i poleceń Fundacja FASTRYGA wspiera osoby dorosłych i dzieci z wrodzonymi zaburzeniami rozwojowymi spowodowanymi alkoholem i innymi substancjami toksycznymi. Zajmuje się profilaktyką FAS, diagnostyką i terapią. Fundacja uczestniczy w badaniach naukowych nad FAS oraz buduje system wsparcia dla rodzin wychowujących dzieci. Jest pierwszą w Polsce fundacją zajmującą się tą problematyką, inicjuje szereg działań edukacyjnych i terapeutycznych w tym obszarze. Wraz z Pracownią Diagnostyki i Terapii Zaburzeń Rozwojowych w Lędzinach tworzy ośrodek FASTRYGA zajmujący się działalnością diagnostyczną, terapeutyczną i szkoleniowa skierowaną do osób po traumie, odrzuceniu, do dzieci z zaburzeniami rozwojowymi oraz rodzin zastępczych, adopcyjnych i biologicznych w potrzebie wsparcia. Adres: Fundacja FASTRYGA, ul. Hołdunowska 70, Lędziny; tel (www 1). 9 Informacje o Metodzie można znaleźć na stronie:
9 Dziecko z FAS (Płodowy Zespół Alkoholowy) w terapii logopedycznej POWTARZANIE: dziecko z FAS charakteryzuje się tzw. krótką pamięcią, zapomina o wielu rzeczach, mimo iż chce je zapamiętać, o informacjach, które zostały wyuczone, a nie były używane przez jakiś czas. Jeśli informacja ma pozostać dłużej w pamięci dziecka musi być powtórnie uczona, a przede wszystkim regularnie powtarzana. RUTYNA: regularne czynności, które są powtarzane każdego dnia, będą łatwiejsze do przyswojenia przez dziecko z FAS. Dziecko wie wtedy, czego się spodziewać. Zmniejsza to poziom lęku i ułatwia uczenie się. PROSTOTA: należy pamiętać, że komunikaty kierowane muszą być krótkie i zwięzłe, dziecko z FAS bowiem łatwo się męczy, ulega przeciążeniom, co prowadzi je do dekoncentracji, całkowitego braku uwagi i skupienia. Jest to sytuacja, w której przestają być przyswajane jakiekolwiek informacje. Prostota w konstruowaniu wypowiedzi kierowanych do dziecka stanowi podstawę efektywnego uczenia się. SZCZEGÓŁOWOŚĆ: w relacji komunikacyjnej z dzieckiem należy mówić do niego dokładnie to, co ma się na myśli, dzieci z FAS mają bowiem trudności z rozumieniem pojęć abstrakcyjnych, uogólnianiem, nie rozumieją wypowiedzi, w których stosowane są jakiekolwiek skróty myślowe. Trzeba mówić tak, by widziały i rozumiały krok po kroku, co mają robić. Wypowiedź kierowana do dziecka musi być rozłożona na kilka prostych komunikatów. Tylko w taki sposób możemy rozwijać u nich właściwe nawyki. ZASADY: dziecko z FAS ma problemy z analizowaniem rzeczywistości, nie czerpie z niej doświadczeń oraz nie ma możliwości ich zastosowania w rożnych sytuacjach. Osiągnie sukces wówczas, gdy świat wokół niego będzie uporządkowany i stały, z wyraźnie ustalonymi zasadami, które sprawiają, że otoczenie zacznie nabierać sensu. NADZÓR: z powodu trudności w rozwoju poznawczym dzieci z zespołem FAS zachowują się naiwnie w codziennych sytuacjach, nie odczuwają zagrożenia, niebezpieczeństwa. Często nie respektują zasad współżycia społecznego, wszystkich traktują podobnie, co może być kłopotliwe, ale też stwarzać zagrożenia. Dzieci wymagają nieustannego nadzoru, by móc rozwinąć nawyki właściwego zachowania. Trzeba pamiętać, że dzieci z FAS pochodzą z różnych grup społeczno- -ekonomicznych i różnią się także od swoich rówieśników. Ponadto każde z nich charakteryzuje się odmienną konfiguracją zaburzeń, dlatego musi być postrzegane indywidualnie, a nie jako członek grupy czy reprezentant kategorii diagnostycznej. 149
10 logopedyczne nr 25 Joanna Trzaskalik, Julia Pyttel 5. Podsumowanie 150 Sukces terapii logopedycznej, jej efektywność zależą od właściwie postawionej diagnozy zaburzeń mowy występujących u dzieci, zastosowanych metod terapeutycznych i w dużej mierze od rozpoznania możliwości samego dziecka objętego terapią. Możliwości uczenia się dzieci z FAS są ograniczone, należy więc stworzyć im takie warunki, by proces nabywania nowych umiejętności językowych nie stwarzał dziecku problemów oraz nie generował kolejnych trudności. Problem terapii logopedycznej nie jest związany z samą wadą wymowy, ale z wpisanymi w FAS zaburzeniami pierwotnymi i wtórnymi. Agnieszka, wspomniana w początkowym fragmencie artykułu, odniosła sukces, zostały jej bowiem stworzone takie warunki, które potrafiła zaakceptować i które przyniosły oczekiwane efekty. Dziewczynka dokładnie wiedziała, co będzie danego dnia robiła oraz jak długo będą trwały zajęcia. Scenariusz zajęć miał powtarzalny charakter. Komunikaty kierowane do niej były proste, zarówno w zakresie doboru leksykalnego, jak i konstrukcji składniowych. Ćwiczenia były wielokrotnie powtarzane, znacznie częściej niż u typowych dzieci z dyslalią. Znacznie też częściej niż u innych dzieci trzeba było stosować zmienność bodźców, by zapobiegać męczeniu się i dekoncentracji. By zachęcić dziecko do ćwiczeń, posługiwano się wyłącznie zabawą i często dziewczynkę nagradzano. Dzieci z alkoholowym uszkodzeniem mogą odnosić sukcesy w terapii logopedycznej. Jest to możliwe dzięki właściwej diagnozie i uwzględnieniu wszystkich czynników charakteryzujących dziecko z FAS oraz odpowiedniemu prowadzeniu dziecka w procesie terapeutycznym. Jeśli dziecko otrzyma pomoc ukierunkowaną na jego potrzeby, może osiągnąć sukces i opanować poprawną mowę. Aby tak się jednak stało, jego problem musi zostać jak najwcześniej i we właściwy sposób zdiagnozowany. Dlatego istotne jest, aby wiedza dotycząca FAS była rozpropagowana wśród logopedów. Wówczas dziecko wykazujące objawy mogące świadczyć o występowaniu u niego tego zespołu będzie odpowiednio pokierowane pod kątem diagnostycznym, a następnie płynnie wdrożone w specjalistyczną, zindywidualizowaną terapię. U osób z FAS występuje znaczne uszkodzenie lub zaburzenie czynności ośrodkowego układu nerwowego (OUN), dlatego osoby te powinny być postrzegane jako niepełnosprawne. Wiąże się to z koniecznością zrewidowania planów edukacyjnych, terapeutycznych, oczekiwań społecznych oraz wskazań medycznych. Należy pamiętać, iż w tym zespole zaburzeń występują deficyty neurorozwojowe (rozwojowe zaburzenia odruchowości i przetwarzania sensorycznego),
11 Dziecko z FAS (Płodowy Zespół Alkoholowy) w terapii logopedycznej a także poznawcze mające swoje źródło w uszkodzeniach struktur głębokich OUN oraz zaburzeniach neuroprzekaźnictwa. W systemie edukacji osoby z FAS, zdiagnozowane i zaopiniowane przez poradnie psychologiczno-pedagogiczne, powinny być traktowane jako zagrożone niedostosowaniem społecznym, w związku z czym należy im się szczególna pomoc oraz stworzenie odpowiednich warunków uczenia i funkcjonowania. Bibliografia Bartel H., 2007, Embriologia. Podręcznik dla studentów, Wyd. IV zmienione i uzupełnione, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa. Hryniewicz D., 2007, Specyfika pomocy psychologiczno-pedagogicznej dzieciom z FAS, Wydawnictwo Edukacyjne PARPAMEDIA, Warszawa. Jadczak-Szumiło T., 2008, Neuropsychologiczny profil dziecka FASD. Studium Przypadku, Wydawnictwo Edukacyjne PARPAMEDIA, Warszawa. Jadczak-Szumiło T., Kałamajska-Liszcz K., 2009, Biorę odpowiedzialność, Wydawnictwo Edukacyjne PARPAMEDIA, Warszawa. Klecka M., 2006, Objawy i wczesne rozpoznanie FAS, Niebieska Linia, nr 3, s Klecka M., 2007a, Ciąża i alkohol. W trosce o twoje dziecko, Wydawnictwo Edukacyjne PARPAMEDIA, Warszawa. Klecka M., 2007b, Fascynujące dzieci, Wydawnictwo Św. Stanisława, Kraków. Klecka M., Liszcz K., 2007, Nie próbuj mocniej, spróbuj inaczej, Wyd. IV, Wydawnictwo Edukacyjne PARPAMEDIA, Warszawa. Liszcz K, 2005, Jak być opiekunem dziecka z FAS? Fundacja Daj Szansę, Toruń. Liszcz K., 2007, Dziecko z Alkoholowym Zespołem Płodowym w szkole, Fundacja Daj Szansę, Toruń. Liszcz K., 2011, Dziecko z FAS w szkole i w domu, Rubikon, Kraków. Zimbardo P.G., Gerrig R.J., 2012, Psychologia i życie, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. [www 1] (dostęp: ). [www 2] (dostęp: ). 151
Dziecko z FAS (Płodowy Zespół Alkoholowy) w edukacji
ROZPRAWY I ARTYKUŁY NAUKOWE / NiS 2017/1, Nr 61 / ISSN 1426-9899 DISSERTATIONS AND SCIENTIFIC ARTICLES Joanna Trzaskalik, Julia Pyttel Akademia Ignatianum w Krakowie Wydział Zamiejscowy Nauk Humanistycznych
Bardziej szczegółowoUczeń z zespołem FAS w klasie integracyjnej
Uczeń z zespołem FAS w klasie integracyjnej I. Terminologia... 2 II. Diagnoza... 3 III. Rola nauczyciela w diagnozie FAS... 3 IV. Cechy ucznia z zespołem FAS... 4 V. Sposoby nauczania... 4 VI. Specyficzne
Bardziej szczegółowoSPEKTRUM POALKOHOLOWYCH ZABURZEŃ PŁODU (FASD FETAL ALCOHOL SPECTRUM DISORDERS)
GRAŻYNA RYMASZEWSKA Lekarz psychiatra. Ponad 20 lat pomagała osobom uzależnionym od alkoholu oraz ich rodzinom. Aktualnie działa w Fundacji "Trzeźwość". Inicjatorka kampanii "Stop FAS". SPEKTRUM POALKOHOLOWYCH
Bardziej szczegółowoKompleksowa diagnostyka całościowych zaburzeń rozwoju
Kompleksowa diagnostyka całościowych zaburzeń rozwoju Może to autyzm? Kiedy rozwój dziecka budzi niepokój rodziców zwłaszcza w zakresie mowy i komunikacji, rozwoju ruchowego oraz/lub w sferze emocjonalno
Bardziej szczegółowoAnna Linkowska Instytut Psychologii UKSW, Warszawa O FAS DLA RODZICÓW
Anna Linkowska Instytut Psychologii UKSW, Warszawa O FAS DLA RODZICÓW Co to jest FAS? FAS czyli Alkoholowy Zespół Płodowy (Fetal Alkohole Syndrome) to zespół zaburzeń występujących u dziecka, będący wynikiem
Bardziej szczegółowoFAS. Zespół Alkoholowy Płodu (FETAL ALCOHOL SYNDROME)
FAScynujące dzieci FAS Zespół Alkoholowy Płodu (FETAL ALCOHOL SYNDROME) Co 3 kobieta w ciąży sięga po kieliszek, a skutki tego bywają dramatyczne. Nawet niewielka ilość alkoholu wypitego przez matkę może
Bardziej szczegółowoCiąża bez alkoholu 2018
IDEA Od 2007 roku Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych (PARPA) prowadzi działania edukacyjne związane z upowszechnianiem wiedzy na temat szkód w rozwoju płodu wynikających z picia alkoholu
Bardziej szczegółowoFundacja RAZEM BEZPIECZNE Alkoholowy Zespół Płodowy (FAS)
Dla większości kobiet w ciąży ograniczenie spożycia alkoholu jest rzeczą naturalną, jednak nie wszystkie zdają sobie sprawę, że nie ma bezpiecznej jego dawki w tym stanie. Szkodliwy wpływ alkoholu na płód,
Bardziej szczegółowoBlok: Terapia i wspieranie rozwoju dzieci i młodzieży Metoda SI we wspomaganiu rozwoju. Wprowadzenie do zagadnienia.
Blok: Terapia i wspieranie rozwoju dzieci i młodzieży Metoda SI we wspomaganiu rozwoju. Wprowadzenie do zagadnienia. Magdalena Charbicka terapeuta integracji sensorycznej, oligofrenopedagog, terapeuta
Bardziej szczegółowoINTERWENCJA TERAPEUTYCZNA W PRZYPADKU OPÓŹNIONEGO ROZWOJU MOWY U DZIECKA W WIEKU PRZEDSZKOLNYM
INTERWENCJA TERAPEUTYCZNA W PRZYPADKU OPÓŹNIONEGO ROZWOJU MOWY U DZIECKA W WIEKU PRZEDSZKOLNYM OPÓŹNIONY ROZWÓJ MOWY zjawisko dotyczące wolniejszego wykształcenia się zdolności percepcyjnych lub/i ekspresyjnych
Bardziej szczegółowoCZEGO RODZICE NIE WIEDZĄ O SWOICH DZIECIACH A WIEDZIEĆ POWINNI?
CZEGO RODZICE NIE WIEDZĄ O SWOICH DZIECIACH A WIEDZIEĆ POWINNI? mgr Magdalena Jabłońska mgr Dorota Orłowska 1 DLACZEGO RODZICE NIE MAJĄ WIEDZY O ISTOTNYCH PROBLEMACH SWOICH DZIECI? brak czasu mało doświadczeń
Bardziej szczegółowoProfil neuropsy chologiczny dziecka z zespołem FA S. Justyna Soja-Sularz psycholog Poradni Psychologiczno- Pedagogicznej nr 2 w Białymstoku
Profil neuropsy chologiczny dziecka z zespołem FA S Justyna Soja-Sularz psycholog Poradni Psychologiczno- Pedagogicznej nr 2 w Białymstoku Fetal Alkohol Syndrome (FAS) jest to zespół nieprawidłowości,
Bardziej szczegółowoFAS/FAE uszkodzenie płodu wywołane alkoholem
FAS/FAE uszkodzenie płodu wywołane alkoholem Początki 1968 Paul Lemoin (ogólny opis) 1973 D. Smith, K. Jones, Ch. Ulleland, A. Streissguth (dokładny opis cech dysmorficznych oraz zaburzeń układu nerwowego
Bardziej szczegółowoProgram terapii i edukacji dzieci z autyzmem TEACCH Treatment and Education of Autistic Communication Handicapped Children
Program terapii i edukacji dzieci z autyzmem TEACCH Treatment and Education of Autistic Communication Handicapped Children Elementy programu TEACCH w pracy z uczniem z umiarkowaną lub znaczną niepełnosprawnością
Bardziej szczegółowoCZYNNIKI SPRZYJAJĄCE NAWIĄZYWANIU I PODTRZYMYWANIU POZYTYWNYCH RELACJI WYCHOWAWCY KLASY Z RODZICAMI UCZNIÓW
CZYNNIKI SPRZYJAJĄCE NAWIĄZYWANIU I PODTRZYMYWANIU POZYTYWNYCH RELACJI WYCHOWAWCY KLASY Z RODZICAMI UCZNIÓW (materiał nr 1) 1. Podmiotowe traktowanie wszystkich rodziców (bezpośredni kontakt z każdym z
Bardziej szczegółowoAlkohol a dziecko czylifetalalcohol Syndrom płodowy zespół alkoholowy
Alkohol a dziecko czylifetalalcohol Syndrom płodowy zespół alkoholowy FAS / PZA czyli FetalAlcohol Syndrom Płodowy Zespół Alkoholowy. Z tym problemem na świecie rodzi się więcej dzieci niż z zespołem Downa
Bardziej szczegółowoPomoc logopedyczna dzieciom w wieku przedszkolnym jako profilaktyka niepowodzeń szkolnych. Autor: mgr Grażyna Wrzaszczak
Pomoc logopedyczna dzieciom w wieku przedszkolnym jako profilaktyka niepowodzeń szkolnych Autor: mgr Grażyna Wrzaszczak [...] przyszłość dziecka kształtuje się w przedszkolu. D.Elsenbroich, Co siedmiolatek
Bardziej szczegółowoCentralne Zaburzenia Przetwarzania Słuchowego (APD/CAPD) Julia Pyttel
Centralne Zaburzenia Przetwarzania Słuchowego (APD/CAPD) Julia Pyttel pedagog, neurologopeda, surdologopeda, terapeuta SI APD Centralne Zaburzenia Przetwarzania Słuchowego Centralne Zaburzenia Przetwarzania
Bardziej szczegółowoOferta Poradni Psychologiczno Pedagogicznej w Lipnie Na rok szkolny 2010/2011
Oferta Poradni Psychologiczno Pedagogicznej w Lipnie Na rok szkolny 2010/2011 Celem naszych oddziaływań jest wspieranie rozwoju i efektywności uczenia się dzieci i młodzieży, pomoc uczniom w wyborze kierunków
Bardziej szczegółowoO FAS DLA LEKARZY. Statystyki występowania
Paweł Sasko Instytut Psychologii UKSW, Warszawa O FAS DLA LEKARZY Statystyki występowania Alkoholizm jest dość powszechnym problemem i szacuje się, że dotyczy on aż 2% kobiet w wieku rozrodczym. Alkohol
Bardziej szczegółowoŻabno, dnia r.
Żabno, dnia 07.03.2014r. EUROPEJSKI DZIEŃ LOGOPEDY PPPP W TARNOWIE, FILIA ŻABNO NIEDOSŁUCH LUB GŁUCHOTA UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE ALALIA ALALIA PROLONGATA NIEDOKSZTAŁCENIE MOWY O TYPIE AFAZJI AFAZJA (DYZFAZJA)
Bardziej szczegółowoWielu rodziców zastanawia się, czy ich dziecko jest w pełni gotowe, by sprostać wymaganiom jakie niesie za sobą szkoła.
O GOTOWOŚCI SZKOLNEJ Rozpoczęcie nauki szkolnej to bardzo ważny moment w życiu każdego dziecka. Pójście do szkoły poprzedzone jest rocznym obowiązkowym przygotowaniem przedszkolnym, któremu podlegają wszystkie
Bardziej szczegółowowww.prototo.pl MATERIAŁY Z KURSU KWALIFIKACYJNEGO
Wszystkie materiały tworzone i przekazywane przez Wykładowców NPDN PROTOTO są chronione prawem autorskim i przeznaczone wyłącznie do użytku prywatnego. MATERIAŁY Z KURSU KWALIFIKACYJNEGO www.prototo.pl
Bardziej szczegółowoPROGRAM STUDIÓW PODYPLOMOWYCH LOGOPEDIA OGÓLNA
PROGRAM STUDIÓW PODYPLOMOWYCH LOGOPEDIA OGÓLNA Cel studiów: Celem studiów jest przygotowanie słuchaczy do zawodu logopedy terapeuty z zakresu diagnozy, terapii mowy i wymowy pracującego z dziećmi, młodzieżą
Bardziej szczegółowoModuł IIIb. Rozpoznawanie ryzyka występowania specyficznych trudności w uczeniu się. Wg materiałów prof. Marty Bogdanowicz
Moduł IIIb Rozpoznawanie ryzyka występowania specyficznych trudności w uczeniu się Wg materiałów prof. Marty Bogdanowicz (prezentacja wykorzystana na kursie e-learningowym nt. Rozpoznawanie ryzyka dysleksji
Bardziej szczegółowoTrudności w czytaniu / pisaniu / liczeniu Standardowa forma pomocy: 5
Trudności w czytaniu / pisaniu / liczeniu Standardowa forma : 5 1. Wystąpiły wtórne do problemów w czytaniu trudności emocjonalne. m.in.: W razie istotnego nasilenia trudności w tym obszarze wskazana konsultacja
Bardziej szczegółowoFormy pomocy psychologiczno pedagogicznej oferowanej na terenie poradni:
Formy pomocy psychologiczno pedagogicznej oferowanej na terenie poradni: Diagnozowanie poziomu rozwoju, potrzeb i możliwości oraz zaburzeń rozwojowych i zachowań dysfunkcyjnych dzieci młodzieży: Badanie
Bardziej szczegółowoANKIETA REKRUTACYJNA
ANKIETA REKRUTACYJNA Prosimy o wypełnienie poniższej ankiety rekrutacyjnej, której celem jest zebranie informacji niezbędnych do przeprowadzenia rekrutacji uczestników projektu Wszyscy razem. 1. Imię i
Bardziej szczegółowoPERCEPCJA WZROKOWA- ROZWÓJ I ZABURZENIA FUNKCJI WZROKOWYCH.
PERCEPCJA WZROKOWA- ROZWÓJ I ZABURZENIA FUNKCJI WZROKOWYCH. Spostrzeganie wzrokowe- to zdolność do rozpoznawania i różnicowania bodźców wzrokowych oraz ich interpretowania w oparciu o dotychczasowe doświadczenia.
Bardziej szczegółowoPewnym krokiem do szkoły, czyli wszystko, co trzeba wiedzieć na temat gotowości szkolnej.
Pewnym krokiem do szkoły, czyli wszystko, co trzeba wiedzieć na temat gotowości szkolnej. Gotowość szkolna- sylwetka dziecka dojrzałego i niedojrzałego do rozpoczęcia nauki w szkole Edukacja szkolna jest
Bardziej szczegółowoOrzecznictwo w procesie diagnozy FASD
Orzecznictwo w procesie diagnozy FASD Barbara Woszczyna Tomaszowice 2015r. Według brytyjskiego raportu Warnocka, około 20% populacji uczniów to dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi (Children with
Bardziej szczegółowoPROGRAM PRACY Z UCZNIEM/UCZENNICĄ NA ZAJĘCIACH Z TERAPII LOGOPEDYCZNEJ NOWA JAKOŚĆ EDUKACJI W PYSKOWICACH REALIZOWANY W RAMACH PROJEKTU:
PROGRAM PRACY a1 Z UCZNIEM/UCZENNICĄ NA ZAJĘCIACH Z TERAPII LOGOPEDYCZNEJ NOWA JAKOŚĆ EDUKACJI W PYSKOWICACH REALIZOWANY W RAMACH PROJEKTU: WYRÓWNYWANIA SZANS EDUKACYJNYCH UCZNIÓW Z GRUP O UTRUDNIONYM
Bardziej szczegółowoZajęcia specjalistów TERAPIA LOGOPEDYCZNA
Zajęcia specjalistów TERAPIA LOGOPEDYCZNA Prawidłowy rozwój mowy uwarunkowany jest właściwym rozwojem intelektualnym, fizycznym i emocjonalnym. Opanowanie właściwej techniki mówienia, wyraziste wymawianie
Bardziej szczegółowoOFERTA PORADNI PSYCHOLOGICZNO PEDAGOGICZNEJ NR 5 POZNAŃ STARE MIASTO
OFERTA PORADNI PSYCHOLOGICZNO PEDAGOGICZNEJ NR 5 POZNAŃ STARE MIASTO 1. Dla dzieci: Propozycje do zrealizowania na terenie przedszkoli: A. Badania przesiewowe logopedyczne 3-6-latków oraz 3 i 4-latków.
Bardziej szczegółowoOFERTA PORADNI PSYCHOLOGICZNO PEDAGOGICZNEJ NR 2 W ŁOMŻY
Ł o m ż y ń s k i e C e n t r u m R o z w o j u E d u k a c j i w Ł o m ż y P o r a d n i a P s y c h o l o g i c z n o - P e d a g o g i c z n a N r 2 ul. Polna 16, 18-400 Łomża tel./fax 86-215-03-18
Bardziej szczegółowoSymptomy zaburzeń i formy, metody, sposoby dostosowania wymagań u uczniów z dysleksją w zakresie przedmiotów nauczania: Objawy zaburzeń:
Indywidualne dostosowanie wymagań z przedmiotu historia i społeczeństwo w Szkole Podstawowej w Pietrowicach Wielkich dla uczniów z diagnozą: dysleksja rozwojowa Symptomy zaburzeń i formy, metody, sposoby
Bardziej szczegółowoJustyna Michałowska. Program dla dziecka przewlekle chorego w przedszkolu
Justyna Michałowska Program dla dziecka przewlekle chorego w przedszkolu Program dla dziecka przewlekle chorego w przedszkolu Justyna Michałowska psycholog w Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej w Śremie,
Bardziej szczegółowoSzanse i ryzyka Psycholog - Edna Palm
Rodzeństwo dzieci niepełnosprawnych Szanse i ryzyka Psycholog - Edna Palm Tłumaczenie: Psycholog - Dorota Fedorowska (Fundacja EDUCO) Czynniki obciążające rodziny posiadające niepełnosprawne dziecko Obciążenie
Bardziej szczegółowoZnaczenie zaburzeń przetwarzania sensorycznego w diagnozie i terapii dziecka z dysfunkcjami rozwojowymi i trudnościami szkolnymi
Znaczenie zaburzeń przetwarzania sensorycznego w diagnozie i terapii dziecka z dysfunkcjami rozwojowymi i trudnościami szkolnymi Agnieszka Zdzienicka Chyła LUBLIN 27.11.2018r O teorii integracji sensorycznej
Bardziej szczegółowoNiepowodzenia szkolne. Przyczyny, skutki, zapobieganie.
Literka.pl Niepowodzenia szkolne. Przyczyny, skutki, zapobieganie. Data dodania: 2012-02-10 14:11:17 Autor: Anna Bajorek W referacie przedstawione zostało zagadnienie niepowodzeń szkolnych dzieci i młodzieży
Bardziej szczegółowowzrasta drażliwość. Takie objawy nie mieszczą się w ramach klasyfikacji dotyczącej depresji. W związku z tym zdarza się, że u dzieci cierpiących na
Hasło tegorocznych Światowych Dni Zdrowia obchodzonych 7 kwietnia brzmi: Depresja - porozmawiajmy o niej. Specjaliści pracujący w naszej szkole zachęcają wszystkich rodziców do pogłębienia wiedzy na temat
Bardziej szczegółowoZachowania zdrowotne kobiet w ciąży w 2009 i 2012 roku Przedstawione poniżej wyniki badań opracowano na podstawie: Zachowania zdrowotne kobiet w ciąży. Ekspertyza oparta na wynikach ogólnopolskich badań
Bardziej szczegółowoZachowania zdrowotne kobiet w ciąży w 2009 i 2012 roku
Zachowania zdrowotne kobiet w ciąży w 2009 i 2012 roku Przedstawione poniżej wyniki badań opracowano na podstawie: Zachowania zdrowotne kobiet w ciąży. Ekspertyza oparta na wynikach ogólnopolskich badań
Bardziej szczegółowoROZWÓJ PSYCHORUCHOWY DZIECI Z NF1. dr n. med. Magdalena Trzcińska Szpital Uniwersytecki nr 1 w Bydgoszczy Poradnia Psychologiczna
ROZWÓJ PSYCHORUCHOWY DZIECI Z NF1 dr n. med. Magdalena Trzcińska Szpital Uniwersytecki nr 1 w Bydgoszczy Poradnia Psychologiczna EPIDEMIOLOGIA DYSFUNKCJI POZNAWCZYCH U DZIECI Z NF1 Dysfunkcje poznawcze
Bardziej szczegółowoSPECJANY OŚRODEK SZKOLNO-WYCHOWAWCZY W PUŁAWACH
SPECJANY OŚRODEK SZKOLNO-WYCHOWAWCZY W PUŁAWACH Wczesna interwencja (wczesne wspomaganie rozwoju) jest to zintegrowany system oddziaływań: profilaktycznych, diagnostycznych, leczniczo rehabilitacyjnych
Bardziej szczegółowoAD/HD ( Attention Deficit Hyperactivity Disorder) Zespół Nadpobudliwości Psychoruchowej z Zaburzeniami Koncentracji Uwagi
AD/HD ( Attention Deficit Hyperactivity Disorder) Zespół Nadpobudliwości Psychoruchowej z Zaburzeniami Koncentracji Uwagi GENETYCZNIE UWARUNKOWANA, NEUROLOGICZNA DYSFUNKCJA, CHARAKTERYZUJĄCA SIĘ NIEADEKWATNYMI
Bardziej szczegółowoPoradnia Psychologiczno-Pedagogiczna ul.kościuszki Turek tel
Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna ul.kościuszki 6 62-700 Turek tel. 63 278-50-73 Czym jest wczesne wspomaganie rozwoju? Wczesne wspomaganie rozwoju to oddziaływania diagnostyczne, terapeutyczno edukacyjne,
Bardziej szczegółowoOśrodek Rozwoju Edukacji
Ośrodek Rozwoju Edukacji Karta Indywidualnych Potrzeb Ucznia Termin założenia karty 20.09.2011r. IMIĘ (IMIONA) I NAZWISKO Ucznia Kamil klasa IV Nazwa przedszkola/szkoły lub placówki zakładającej Kartę.
Bardziej szczegółowo1999r. ukończyła kurs uprawniający do zatrudnienia w charakterze wychowawcy w placówce wypoczynku dla dzieci i młodzieży szkolnej.
Monika Winnicka 1999r. ukończyła kurs uprawniający do zatrudnienia w charakterze wychowawcy w placówce wypoczynku dla dzieci i młodzieży szkolnej. 2002r. ukończyła kurs doskonalący Diagnoza i terapia jąkania.
Bardziej szczegółowoDziecko z SLI w szkole - diagnoza i postępowanie Agnieszka Maryniak
Dziecko z SLI w szkole - diagnoza i postępowanie Agnieszka Maryniak Wydział Psychologii, Uniwersytet Warszawski U dzieci w wieku szkolnym zaburzenia językowe mogą być trudne do rozpoznania Poprawa w zakresie
Bardziej szczegółowoUWAGA : W KWIETNIU BEZPŁATNE 2012 ZAPRASZAMY TESTY NA UWAGI I LATERALIZACJI impulsterapia@onet. pl
UWAGA : W KWIETNIU BEZPŁATNE 2012 ZAPRASZAMY TESTY NA UWAGI I LATERALIZACJI impulsterapia@onet. SŁUCHOWEJ pl Czym jest metoda Integracji Sensorycznej (SI)? Do jakich dzieci jest skierowana? Integracja
Bardziej szczegółowoPoradni Psychologiczno-Pedagogicznej w Prudniku
F U N K C J O N O W A N I E Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej w Prudniku Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna w Prudniku powołana została 1 lutego 1966 roku jako Powiatowa Poradnia Wychowawczo-Zawodowa.
Bardziej szczegółowoCZY NASZE DZIECKO MOŻE
CZY NASZE DZIECKO MOŻE JUŻ IŚĆ DO SZKOŁY? Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna nr 2 im. ks. dra S. Wilczewskiego w Katowicach OBOWIĄZEK SZKOLNY W KRAJACH EUROPEJSKICH GOTOWOŚĆ SZKOLNA Osiągnięcie przez
Bardziej szczegółowoDIAGNOZOWANIE DZIECI I MŁODZIEŻY
Oferta pomocy psychologiczno- pedagogicznej Poradni Psychologiczno- Pedagogicznej w Szprotawie na rok szkolny 2013/2014 dla uczniów, rodziców i nauczycieli placówek oświatowych z terenu działania poradni
Bardziej szczegółowoWCZESNE WSPOMAGANIE ROZWOJU DZIECKA MAŁGORZATA URYNEK
WCZESNE WSPOMAGANIE ROZWOJU DZIECKA MAŁGORZATA URYNEK Wczesna interwencja to zintegrowany system oddziaływań profilaktycznych, diagnostycznych, leczniczo-rehabilitacyjnych i terapeutycznych, których podmiotem
Bardziej szczegółowoKiedy iść logopedy? jak najszybciej dziecko: imię komunikowania się kontaktu wzrokowego układa zabawki gestów napady złości lub śmiechu
Kiedy iść logopedy? Jest tylko jedna prawidłowa odpowiedź jak najszybciej, gdy tylko zaobserwujemy niepokojące sygnały. Są to zwykle: niestandardowe zachowania dziecka, które bardzo często są niezrozumiałe
Bardziej szczegółowoSPECYFICZNE PROBLEMY DZIECKA Z ALKOHOLOWYM USZKODZENIEM PŁODOWYM FAS/FAE
SPECYFICZNE PROBLEMY DZIECKA Z ALKOHOLOWYM USZKODZENIEM PŁODOWYM FAS/FAE ZDEFINIOWANIE POJĘCIA OPRACOWAŁA: ANNA WOROBIEC Termin FAS (Fetal Alcohol Syndrome) Alkoholowy Zespół Płodowy został użyty po raz
Bardziej szczegółowoINFORMACJE DOTYCZĄCE REHABILITACJI SŁUCHU I MOWY W SAMODZIELNYM PUBLICZNYM OŚRODKU TERAPII I REHABILITACJI DLA DZIECI W KWIDZYNIE
Samodzielny Publiczny Ośrodek Terapii i Rehabilitacji dla Dzieci ul. Kołłątaja 4; 82-500 Kwidzyn; tel/fax (055) 279-30-22 strona internetowa: www.aac.pl e-mail: otir@post.pl I2-P2.2/1 w.1 INFORMACJE DOTYCZĄCE
Bardziej szczegółowoPubliczna Biblioteka Pedagogiczna w Poznaniu Filia w Śremie PROPONUJE
Publiczna Biblioteka Pedagogiczna w Poznaniu Filia w Śremie PROPONUJE Kształcenie uczniów niepełnosprawnych w szkołach ogólnodostępnych Autyzm Zespół Aspergera Ewa Pisula: Autyzm - przyczyny, symptomy,
Bardziej szczegółowoPierwsza wizyta u logopedy Standardy postępowania krok po kroku
Pierwsza wizyta u logopedy Standardy postępowania krok po kroku KROK 1: Zapisanie dziecka na wizytę logopedyczną: Na pierwszą wizytę/ konsultację logopedyczną należy zapisać dziecko w sekretariacie Poradni
Bardziej szczegółowoPomoc, jaką zespół wczesnego wspomagania świadczy dziecku i jego rodzinie, jest bezpłatna.
Czym jest wczesne wspomaganie rozwoju dziecka? Wczesne wspomaganie rozwoju obejmuje wszelkie formy wspomagania rozwoju dziecka niepełnosprawnego oraz udzielania psychopedagogicznego wsparcia jego rodzinie.
Bardziej szczegółowoPROFILAKTYKA WAD NARZĄDU ŻUCIA. Zakład Ortodoncji IS Warszawski Uniwersytet Medyczny
PROFILAKTYKA WAD NARZĄDU ŻUCIA Zakład Ortodoncji IS Warszawski Uniwersytet Medyczny PROFILAKTYKA WAD NARZĄDU ŻUCIA kierowanie wzrostem i rozwojem narządu żucia w każdym okresie rozwojowym dziecka poprzez:
Bardziej szczegółowoUPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE. Bartłomiej Gmaj Andrzej Wakarow
UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE Bartłomiej Gmaj Andrzej Wakarow Upośledzenie umysłowe Obniżenie sprawności umysłowej powstałe w okresie rozwojowym. Stan charakteryzujący się istotnie niższą od przeciętnej ogólną
Bardziej szczegółowoMETODA TOMATISA. Stymulacja audio psycho. Trening uwagi słuchowej Stymulacja słuchowa
METODA TOMATISA Stymulacja audio psycho lingwistyczna Trening uwagi słuchowej Stymulacja słuchowa mgr Jolanta Kowalczyk Łokaj mgr Anna Kocięcka Zbylut mgr Małgorzata Lewandowska Prawa Tomatisa Głos człowieka
Bardziej szczegółowoWczesne Wspomaganie Rozwoju Dziecka. (informator dla rodziców)
Wczesne Wspomaganie Rozwoju Dziecka (informator dla rodziców) Jeśli Państwa Dziecko jest niepełnosprawne możecie Państwo skorzystać z bezpłatnej pomocy i wsparcia specjalistów Zespołów Wczesnego Wspomagania
Bardziej szczegółowoWCZESNA INTERWENCJA I WSPOMAGANIE ROZWOJU MAŁEGO DZIECKA WARSZTATY LIDIA WITAK-ŚWIATŁOWICZ
WCZESNA INTERWENCJA I WSPOMAGANIE ROZWOJU MAŁEGO DZIECKA WARSZTATY LIDIA WITAK-ŚWIATŁOWICZ Wrocław, 5 kwietnia 2008 I. WCZESNA INTERWENCJA 1. CELE 2. KORZYŚCI II. MODEL OPIEKI NAD MAŁYMI DZIEĆMI Z ZABURZENIAMI
Bardziej szczegółowoPomoc psychologiczno-pedagogiczna dla uczniów
Pomoc psychologiczno-pedagogiczna dla uczniów Pomoc psychologiczno-pedagogiczna jest udzielana uczniowi ze względu na jego indywidualne potrzeby edukacyjne, wynikające w szczególności: z niepełnosprawności,
Bardziej szczegółowoNajczęściej zamawiane szkolenia: Lp. Temat Liczba godzin. Nadpobudliwość psychoruchowa u dzieci praca w szkole. 10 Wykłady i warsztaty.
www.pracowniaterapeutyczna.pl kontakt telefoniczny 501 640 703 OGÓLNE WARUNKI SZKOLEŃ Organizujemy szkolenia z naboru indywidualnego oraz przyjmujemy zamówienia dla grup. Realizacja szkoleń następuje po
Bardziej szczegółowoPlan terapii logopedycznej. Cele terapii logopedycznej
Plan terapii logopedycznej Cele terapii logopedycznej 1. Usuwanie wad i zaburzeń mowy. 2. Kształtowanie prawidłowej mowy pod względem gramatycznym, fonetycznym, leksykalnym. Zadania w zakresie terapii
Bardziej szczegółowoProgram logopedyczny przedszkola Przyjaciół Książki dla dzieci 4,5 i 6 letnich Mówimy ładnie
Program logopedyczny przedszkola Przyjaciół Książki dla dzieci 4,5 i 6 letnich Mówimy ładnie Opracowała: mgr Agnieszka Sokółka Wstęp Umiejętność poprawnego mówienia jest w naszych czasach szczególnie ważna.
Bardziej szczegółowoDLA UCZNIÓW GIMNAZJUM I SZKÓŁ PONADGIMNAZJALNYCH
DLA UCZNIÓW GIMNAZJUM I SZKÓŁ PONADGIMNAZJALNYCH TERAPIA PEDAGOGICZNA Uczniowie gimnazjów z trudnościami w czytaniu i pisaniu (diagnoza dysleksja rozwojowa) - usprawnianie funkcji percepcyjnych; - utrwalanie
Bardziej szczegółowoMałgorzata Spendel Regionalny Ośrodek Metodyczno-Edukacyjny Metis Katowice
SPECJALNE POTRZEBY EDUKACYJNE DZIECI I MŁODZIEŻY Małgorzata Spendel Regionalny Ośrodek Metodyczno-Edukacyjny Metis Katowice Specjalne potrzeby edukacyjne - SPE Specjalne potrzeby edukacyjne to takie potrzeby,
Bardziej szczegółowoOpracowała : mgr Elżbieta Książkiewicz-Mroczka
PROGRAM TERAPII LOGOPEDYCZNEJ DLA UCZNIÓW SZKOŁY PODSTAWOWEJ IM. JANA PAWŁA II W GŁOJSCACH NA ROK SZKOLNY 2015/2016 W RAMACH POMOCY PSYCHOLOGICZNO- PEDAGOGICZNEJ Opracowała : mgr Elżbieta Książkiewicz-Mroczka
Bardziej szczegółowoOferta szkoleń doskonalących proponowanych przez CDN w Sosnowcu na rok szkolny 2016 / 2017 luty czerwiec 2017
Oferta szkoleń doskonalących proponowanych przez na rok szkolny 2016 / 2017 luty czerwiec 2017 Zajęć korekcyjno-kompensacyjnych, logopedyczne, praca z uczeń ze specjalnym potrzebami edukacyjnymi 262 Gimnastyka
Bardziej szczegółowoZGŁOSZENIE PRAKTYKI*
Załącznik 1 WYŻSZA SZKOŁA HUMANITAS CENTRUM STUDIÓW PODYPLOMOWYCH I SZKOLEŃ ul. Kilińskiego 43, 41-200 Sosnowiec ZGŁOSZENIE PRAKTYKI* studia podyplomowe NEUROLOGOPEDIA Nazwisko i imię Słuchacza ww. studiów
Bardziej szczegółowoFAS i FTS. Wykonała: Anna Korcala-Wichary
FAS i FTS Wykonała: Anna Korcala-Wichary FAS Fetal Alcohol Syndrome Do dziś nie określono dawki alkoholu, która byłaby bezpieczna dla płodu. Każda ilość niesie ryzyko wystąpienia zaburzeń w rozwoju dziecka.
Bardziej szczegółowoOFERTA PORADNI PSYCHOLOGICZNO-PEDAGOGICZNEJ W BIERUNIU I FILII W LĘDZINACH NA ROK SZKOLNY 2018/2019
OFERTA PORADNI PSYCHOLOGICZNO-PEDAGOGICZNEJ W BIERUNIU I FILII W LĘDZINACH NA ROK SZKOLNY 2018/2019 ZAJĘCIA PROWADZONE NA TERENIE PPP W BIERUNIU I FILII W LĘDZINACH DLA DZIECI: Trening umiejętności społecznych.
Bardziej szczegółowoWpływ alkoholu na zdrowie potomstwa. Lek. med. Grażyna Rymaszewska
Wpływ alkoholu na zdrowie potomstwa Lek. med. Grażyna Rymaszewska 85 dni dojrzewa komórka jajowa Ok. 70 dni trwa wytwarzanie plemników Jeśli w tym czasie zadziała jakiś czynnik mutagenny, u dziecka może
Bardziej szczegółowoTRUDNOŚCI WYNIKAJĄCE ZE STANU ZDROWIA i KONDYCJI UCZNIA. analiza psychologiczna
TRUDNOŚCI WYNIKAJĄCE ZE STANU ZDROWIA i KONDYCJI UCZNIA analiza psychologiczna Beata Dobińska psycholog Zachodniopomorska Szkoła Biznesu CHOROBA PRZEWLEKŁA A FUNKCJONOWANIE DZIECKA 1569,7 tys. dzieci i
Bardziej szczegółowoZnaczenie rozpoznania FASD dla rodziców i opiekunów dziecka. Krzysztof Liszcz
Znaczenie rozpoznania FASD dla rodziców i opiekunów dziecka Krzysztof Liszcz Czym jest rozpoznanie choroby? nazwaniem wcześniej nienazwanego pomocą w rozumieniu związków między przyczynami (wczoraj) a
Bardziej szczegółowoDokumentacja dziecka objętego WWRD w Zespole Szkół Nr 12 w Białymstoku
Dokumentacja dziecka objętego WWRD w Zespole Szkół Nr 12 w Białymstoku 1. dokumentacja dotycząca dziecka: - opinia o potrzebie wczesnego wspomagania rozwoju wydana przez poradnię psychologiczno-pedagogiczną
Bardziej szczegółowoAkademia Rozwoju Małego Dziecka
Aktualnie zbieram grupy na następujące zajęcia: Akademia Rozwoju Małego Dziecka 1. Maluszkowo - zajęcia dla dzieci do 2 roku życia - czas trwania zajęć: 45 minut / dziecko+dorosły opiekun zajęcia stymulujące
Bardziej szczegółowoPrzeznaczenie metody Metoda Integracji Sensorycznej jest wykorzystywana w pracy z dziećmi: z autyzmem z Zespołem Aspergera
Metoda Integracji Sensorycznej (SI) jest to nowoczesna i bardzo skuteczna forma diagnozy i terapii dzieci. Integracja Sensoryczna opiera się na neurofizjologicznych podstawach klinicznej obserwacji i standaryzowanych
Bardziej szczegółowoModuł I. Problemy rozwoju i samorealizacji człowieka 40 godz. (10 wykłady, 10 ćwiczenia audytoryjne, 20 ćwiczeń laboratoryjne).
OPZ załącznik nr 1 Przygotowanie i przeprowadzenie wykładów oraz ćwiczeń audytoryjnych i laboratoryjnych w ramach Kursu kwalifikacyjnego z zakresu terapii pedagogicznej - 5 zadań. Tematyka i terminy realizacji:
Bardziej szczegółowoNiepubliczna Poradnia Psychologiczno Pedagogiczna w Luzinie. Oferta zakres działalności:
Niepubliczna Poradnia Psychologiczno Pedagogiczna w Luzinie Oferta zakres działalności: Interdyscyplinarna diagnoza psychologiczno pedagogiczno - logopedyczna. Diagnozowanie poziomu rozwoju, potrzeb i
Bardziej szczegółowoDYSLEKSJA PORADY DLA RODZICÓW
DYSLEKSJA PORADY DLA RODZICÓW CO TO JEST DYSLEKSJA? Dysleksja rozwojowa jest to zespół zaburzeń występujących w procesie uczenia się, czytania i pisania u dzieci o prawidłowym rozwoju umysłowym. U podstaw
Bardziej szczegółowoWczesne Wspomaganie Rozwoju Dziecka. (informator dla rodziców) Jeśli Państwa Dziecko jest niepełnosprawne, lub obserwujecie
Wczesne Wspomaganie Rozwoju Dziecka (informator dla rodziców) Jeśli Państwa Dziecko jest niepełnosprawne, lub obserwujecie niepokojące objawy w zachowaniu, możecie Państwo skorzystać z bezpłatnej pomocy
Bardziej szczegółowoCzy mój sześciolatek/siedmiolatek jest gotowy by przekroczyć próg szkoły, by stawić czoła nowym wyzwaniom? Czy będzie potrafił podporządkować się
NOWA RZECZYWISTOŚĆ Czy mój sześciolatek/siedmiolatek jest gotowy by przekroczyć próg szkoły, by stawić czoła nowym wyzwaniom? Czy będzie potrafił podporządkować się szkolnej dyscyplinie? Czy wejdzie w
Bardziej szczegółowosystematyczne nauczanie
dojrzałość Osiągnięcie przez dziecko takiego poziomu rozwoju fizycznego, psychicznego i społecznego, który czyni je wrażliwym i podatnym na systematyczne nauczanie i wychowanie; harmonijne współgranie
Bardziej szczegółowoSZCZEGÓŁOWE KRYTERIA OCENIANIA Z JĘZYKA NIEMIECKIEGO I ANGIELSKIEGO. Klasy IV-VIII. Szkoła Podstawowa w Zdunach
SZCZEGÓŁOWE KRYTERIA OCENIANIA Z JĘZYKA NIEMIECKIEGO I ANGIELSKIEGO Klasy IV-VIII Szkoła Podstawowa w Zdunach I. Umiejętności uczniów podlegające sprawdzaniu i ocenianiu Podczas trwania całego procesu
Bardziej szczegółowoGimnazjum nr 1 im. Stanisława Wyspiańskiego w Lubaniu
Gimnazjum nr 1 im. Stanisława Wyspiańskiego w Lubaniu Indywidualny Program Edukacyjno -Terapeutyczny Imię i nazwisko ucznia: Klasa. Data i miejsce urodzenia:. Wychowawca.. Indywidualny Program Edukacyjno
Bardziej szczegółowoOferta pomocy psychologiczno pedagogicznej dla uczniów, rodziców i nauczycieli
Oferta pomocy psychologiczno pedagogicznej dla uczniów, rodziców i nauczycieli Zajęcia na terenie szkół i placówek Nr oferty Temat 1 2 I. Adresat Charakterystyka zajęć Prowadzący 3 4 5 klasa 0 Zajęcia
Bardziej szczegółowoPoradnia Psychologiczno-Pedagogiczna w Ostrowi Mazowieckiej prezentuje Państwu:
Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna w Ostrowi Mazowieckiej prezentuje Państwu: OFERTĘ róŝnorodnych form pomocy bezpośredniej, przygotowaną dla: dzieci w wieku przedszkolnym uczniów szkół podstawowych
Bardziej szczegółowoTEMATYKA POPULARYZACJI WIEDZY PSYCHOLOGICZNEJ, PEDAGOGICZNEJ I LOGOPEDYCZNEJ NA ROK SZKOLNY 2014/2015
Lp. TEMATYKA POPULARYZACJI WIEDZY PSYCHOLOGICZNEJ, PEDAGOGICZNEJ I LOGOPEDYCZNEJ NA ROK SZKOLNY 2014/2015 Temat 1 "Dokąd po gimnazjum?" warsztaty aktywizujące do wyboru zawodu i szkoły ponadgimnazjalnej
Bardziej szczegółowoWpisany przez B.Wójcik wtorek, 20 października 2009 11:38 - Zmieniony wtorek, 20 października 2009 19:01
Zespół Samokształceniowy I piętra Artykuł przygotowany na wrzesień 2009 przez B. Wójcik Czego się boimy II? Kolejny artykuł z cyklu Czego się boimy? dotyczy problemu, o którym jest co raz głośniej za sprawą
Bardziej szczegółowoAutyzm i zespół Aspergera. Kryteria diagnostyczne.
Autyzm i zespół Aspergera. Kryteria diagnostyczne. W Polsce autyzm i Zespół Aspergera rozpoznaje się w oparciu o obowiązującą od 1996 roku Międzynarodową Statystyczną Klasyfikację Chorób i Problemów Zdrowotnych
Bardziej szczegółowoPrzedszkolak u progu szkoły. Informacja dla rodziców
Przedszkolak u progu szkoły Informacja dla rodziców Dobry start w szkole jest niezwykle ważny dla rozwoju dziecka. Jeśli jest ono psychicznie i fizycznie gotowe do podjęcia nauki, bez trudu i z radością
Bardziej szczegółowoOPIS PRZEDMIOTU/MODUŁU KSZTAŁCENIA (SYLABUS)
OPIS PRZEDMIOTU/MODUŁU KSZTAŁCENIA (SYLABUS) 1. Nazwa przedmiotu/modułu w języku polskim Praktyka opiekuńczo-wychowawcza w szkole podstawowej 2. Nazwa przedmiotu/modułu w języku angielskim Education and
Bardziej szczegółowoSPIS TREŚCI. Wprowadzenie Irena Obuchowska... 9
SPIS TREŚCI Wprowadzenie Irena Obuchowska... 9 CZĘŚĆ I RODZINA A DZIECKO NIEPEŁNOSPRAWNE 1. Sytuacja rodzin dzieci niepełnosprawnych Andrzej Twardowski... 18 1.1. Systemowy model funkcjonowania rodziny...
Bardziej szczegółowoWczesne wspomaganie rozwoju dziecka i jego rodziny
Wczesne wspomaganie rozwoju dziecka i jego rodziny Fazy reakcji emocjonalnej rodziców w sytuacji pojawienia się niepełnosprawnego dziecka mgr Katarzyna Kowalska Dziecko niepełnosprawne w rodzinie Według
Bardziej szczegółowo