Analiza rentowności spółek giełdowych

Transkrypt

1 Analiza rentowności spółek giełdowych Ujęcie teoretyczne Wzorcowa praca licencjacka Wrocław 2007

2 Analiza rentowności spółek giełdowych Spis treści Wstęp... 2 Rozdział 1. Istota, znaczenie rentowności we współczesnym przedsiębiorstwie... 3 Rozdział 2. Różnice między rentownością a zyskownością spółek Rozdział 3. Czynniki wywierające wpływ na rentowność przedsiębiorstw Rozdział 4. Analiza rentowności na poziomie międzynarodowym Zakończenie Bibliografia

3 Wstęp Analiza ekonomiczno-finansowa zajmuje się zjawiskami gospodarczymi. Rozpatruje zjawiska występujące skali całej gospodarki oraz zjawiska występujące w pojedynczych jednostkach gospodarczych. Analizę ekonomiczną można podzielić na: - makroekonomiczną- przykładem zjawisk, którymi zajmuje się analiza makroekonomiczna mogą być: analiza tempa wzrostu dochodu narodowego i czynników go kształtujących, analiza wpływu inwestycji zagranicznych na wzrost gospodarczy kraju, analiza opłacalności handlu zagranicznego. - mikroekonomiczną- analiza ta jest analizą ekonomiczną przedsiębiorstwa. Zajmuje się zjawiskami gospodarczymi, które występują w przedsiębiorstwie, mierzeniem związków i zależności między tymi zjawiskami, ocenę prawidłowości ich kształtowania się 1. Są to np. przychody ze sprzedaży i wyniki finansowe, ponoszone koszty, prawidłowość sfinansowania majątku przedsiębiorstwa kapitałami własnymi i obcymi. Najważniejszą z punktu widzenia przedsiębiorstwa częścią analizy ekonomicznej jest analiza finansowa. Obecnie warunki funkcjonowania przedsiębiorstw wymagają bardziej wnikliwego opisu istoty i znaczenia analizy ekonomiczno- finansowej. Wynika to z charakteru gospodarki rynkowej, która z natury jest gospodarką pieniężną. Dlatego analiza finansowa stała się przedsiębiorstwom niezwykle potrzebna do podejmowania decyzji bieżących i strategicznych. Istotą analizy finansowej jest przede wszystkim wyjaśnianie przyczyn zmian wskaźników finansowych, a nie tylko przedstawianie wartości obliczonych wskaźników. Przedmiotem zaś analizy finansowej jest całokształt działalności gospodarczej przedsiębiorstwa- efektywność gospodarowania, przychody, koszty i wynik finansowy, rentowność i płynność finansowa. Przedmiotem rozważań niniejszej pracy jest analiza rentowności spółek giełdowych w ujęciu teoretycznym. Celem pracy jest zobrazowanie metod i technik oceny rentowności firm funkcjonujących na giełdzie. Opracowanie, jak wspomniano ma charakter teoretyczny, a więc główną metodą wykorzystaną w pracy była analiza literatury przedmiotu. 1 Podstawy Analizy Finansowej, Wiktor Gabrusewicz, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2005, str

4 Rozdział 1. Istota, znaczenie rentowności we współczesnym przedsiębiorstwie Rentowność pochodzi od terminu renta, oznaczającego zysk od kapitału. Zarówno rentowność przedsiębiorstwa jak i jego efektywność można traktować zamiennie. Dlatego więc rentowność uważa się za jeden z podstawowych kryteriów oceny funkcjonowania przedsiębiorstwa 2. Poprzez rentowność rozumie się względną wielkość wyniku finansowego, która wyraża stopień efektywności zaangażowanego kapitału oraz majątku jak również zużytych środków w działalności gospodarczej firmy. Stanowi zasadniczy miernik który informuje o szybkości zwrotu zaangażowanego kapitału. Ponadto służy ocenie nie tylko przedsiębiorstwa, lecz również zdolności kierownictwa do generowania zysków z zaangażowanego kapitału. W zarządzaniu przedsiębiorstwem nieodzowna jest stała ocena zależności pomiędzy przychodami, kosztami a zyskiem. Narzędziem, które ułatwia dokonanie tejże oceny jest analiza progu rentowności, która wykorzystywana jest jako narzędzie wspomagające proces podejmowania decyzji oraz racjonalizacji zarządzania. Według teorii gospodarki rynkowej prowadzenie firmy jest zorientowane na dodatni wynik finansowy. Głównym celem działalności każdego przedsiębiorstwa jest osiąganie zysku. Jednakże jest on tylko i wyłącznie elementem szerszej wiązki celów, obejmujących także pozostałe elementy, nie zawsze bezpośrednio wymierne w kategoriach finansowych, zaliczyć do nich można pozycję rynkową bądź elementy o charakterze społecznym 3. Jednakże na pierwszym planie jest zysk. Żeby przedsiębiorstwo mogło funkcjonować, musi podejmować działania które zmierzają do wypracowania zysku a więc tak zwanej nadwyżki pomiędzy przychodami a kosztami firmy. Zysk wynika z rzeczowego zapotrzebowania przedsiębiorstwa na zasilanie w nowe własne środki finansowe. Osiąganie dochodu jest zatem celem. Jest on niezbędny dla sfinansowania działalności oraz rozwoju, stwarzając tym samym potencjał długookresowego osiągania przyszłych zysków. Zwiększenie sprzedaży, a co za tym idzie również udziału w rynku, rozpoczęcie realizacji nowych projektów wymaga sporych nakładów finansowych, które mogą być sfinansowane m.in. z 2 Bednarski L., Borowiecki R., Duraj J., Kurtys E., Waśniewski T., Wersty B., Analiza ekonomiczna przedsiębiorstwa. Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, Wrocław 2006, s Tamże, s

5 osiągniętej nadwyżki finansowej. W dobrze rokującym przedsiębiorstwie wielkość wygospodarowanego zysku powinna zatem wystarczyć między innymi na 4 : zasilanie własnych kapitałów, umożliwiając tym samym wzrost oraz rozwój wzmacniające obecną oraz przyszłą działalność przedsiębiorstwa, dywidendy dla właścicieli. Przedsiębiorstwo, jeśli nie wypracowuje nadwyżki ekonomicznej, ponosi straty. Prócz tego jeżeli przykładowo z powodu obniżonej wiarygodności finansowej nie ma możliwości wykorzystania zewnętrznych źródeł finansowania, może w niedalekiej przyszłości zbankrutować. Zatem zysk jest kluczowym miernikiem efektywnej działalności przedsiębiorstwa a równocześnie stanowi warunek jego przetrwania oraz dalszego rozwoju w dłuższej perspektywie czasowej. Z drugiej strony, zysk jako kategoria posiada również wady, między innymi 5.: dotyczące produkcji sprzedanej, co odrywa zysk od płynności pieniężnej, nakłady przedsiębiorstwa na badania oraz rozwój, promocję, szkolenia pracowników, nie są aktywowane w bilansie, jednakże są ujmowane jako koszty okresu, co znacznie obniża zysk przedsiębiorstwa, można również manipulować poziomem zysku poprzez tzw. kreatywną księgowość 6, Pomimo powyższych mankamentów, zysk jako wynik działalności gospodarczej przedsiębiorstwa, spełnia dwie niezwykle istotne funkcje, mianowicie : stanowi sprawdzian skuteczności podejmowanych działań przedsiębiorczych, jest wynagrodzeniem za podejmowane ryzyko gospodarcze. W wyniku finansowym znajduje odzwierciedlenie rezultat rzeczowy który jest związany z lepszym wykorzystaniem czynników produkcji, rezultat użytkowy powstający z poprawy jakości produktów oraz usług jak również rezultat ekonomiczny wyrażający się zaspokojeniem danego zapotrzebowania potencjalnych odbiorców. Jednakże nie bezwzględna wielkość zysku świadczy o efektywności firmy lecz przede 4 Bień W., Ocena finansowa efektywności spółek prawa handlowego. Wydawnictwo SKwP, Warszawa2002, s Dudycz T., Ocena efektywności przedsiębiorstw przy pomocy piramidy rentowności. Materiały z konferencji: Restrukturyzacja a poprawa efektywności gospodarowania w przedsiębiorstwie, Kraków 2008, s Tamże, s

6 wszystkim relacja osiąganego zysku w odniesieniu do poniesionych nakładów. Taką relację można nazwać zyskownością, rentownością jak również stopą zwrotu 7. Zazwyczaj rentowność jest określana nie tylko jako wielkość relatywna, ale jako sam fakt osiągania przychodów z działalności gospodarczej przewyższającej koszty jej prowadzenia. Z kolei wskaźniki rentowności wykorzystuje się do pomiaru poziomu tegoż właśnie zjawiska 8. Biorąc pod uwagę strukturę obowiązującego w przedsiębiorstwach rachunku zysków i strat (zarówno wariantu porównawczego jak i kalkulacyjnego) licznik wskaźników rentowności może obejmować takie rodzaje wyniku finansowego jak 9 : zysk brutto ze sprzedaży, zysk brutto, zysk netto. zysk ze sprzedaży, zysk na działalności gospodarczej, zysk na działalności operacyjnej. W zależności od tego, jaki zysk zostanie uwzględniony w wyliczeniach, rentowność będzie odnosiła się do różnego rodzaju poziomów działalności firmy a więc do działalności operacyjnej zasadniczej, działalności operacyjnej, działalności gospodarczej, czy też całej działalności). W przypadku zysku netto wielkość wskaźnika rentowności związana jest z oddziaływaniem wszystkich obszarów, a więc działalności operacyjnej, finansowej a także zdarzeń nadzwyczajnych czy też polityki fiskalnej państwa. Nakład do którego odnosi się zysk czyli mianownik we wskaźniku rentowności to na przykład: kapitał, który został zainwestowany w osiągnięcie tego właśnie zysku, wartość zaangażowanego majątku, praca ludzka. Mowa wówczas o: rentowności kapitału: własnego, stałego (własnego oraz długoterminowego kapitału obcego); rentowności majątku (ekonomicznej): ogółem, trwałego, obrotowego; 7 Siwoń B., Jak sterować rentownością przedsiębiorstwa., Wydawnictwo PWN, Warszawa 2004, s Tamże, s Tamże, s

7 rentowności zasobów osobowych (zatrudnienia). Ponadto Istnieje również możliwość oceny efektywności nie zaangażowanego kapitału rodzaju działalności a więc sprzedaży, kiedy firma odniesie zysk do przychodów ze sprzedaży, jest to tak zwana rentowność handlowa. Rentowność mierzy się za pośrednictwem wskaźników rentowności, które stanowią relacje zysku do pozostałych wielkości ekonomicznych, które zostaną przyjęte za podstawę odniesienia. Analiza rentowności przedsiębiorstwa opiera się nie tylko na badaniu wartości danych wskaźników rentowności, ale także na ich dezagregacji oraz budowaniu piramid zależności badanej rentowności od pozostałych wskaźników. Najlepszy przykład takiego związku przyczynowo - skutkowego stanowi wskaźnik rentowności majątku, zależny od rentowności sprzedaży oraz szybkości rotacji zaangażowanych aktywów: Rentowność aktywów (ROA)= rentowność sprzedaży netto rotacja aktywów (zysk netto/aktywa ogółem = zysk netto/sprzedaż netto sprzedaż netto/aktywa ogółem) Z powyższego równania można zauważyć, iż taka sama rentowność aktywów może stanowić wynik zupełnie różnej polityki sprzedaży produktów, mianowicie: polityki ilości (a więc niskich cen), która charakteryzuje się niską zyskownością jednostkową, jednakże adekwatnie wyższą wielkością sprzedaży, a zatem szybszą rotacją aktywów, polityki jakości czyli wysokich cen, która charakteryzuje się wysoką marżą jednostkową lecz niższą sprzedażą, czyli niższą rotacją majątku. 10 Podobnie jak rentowność aktywów można ukazać rentowność kapitału własnego: Rentowność kapitału własnego (ROE) = rentowność majątku mnożnik kapitału własnego zysk netto/kapitał własny= zysk neto/aktywa ogółem aktywa ogółem/kapitał własny Z formuły tejże wynika, że rentowność finansowa uzależniona jest nie tylko od rentowności majątku, lecz również od struktury kapitału, ponieważ drugi czynnik obrazuje poziom zadłużenia firmy, które w danych sytuacjach mogą wpływać korzystnie na rentowność zaangażowanego kapitału własnego. Taki efekt określa się 10 Szczepaniak J., Ocena przedsiębiorstw na podstawie sprawozdań finansowych, Wydawnictwo EKORNO, Łódź 2002, s

8 jako dodatnia dźwignia finansowa. Występuje ona wówczas, kiedy to zaangażowany kapitał obcy może wypracować zysk większy aniżeli wynosi koszt tego kapitału. W takiej sytuacji wypracowaną nadwyżkę przejmie kapitał własny, dzięki czemu wzrośnie jego rentowność. Rozwinięciem powyższej relacji jest tak zwany model analizy Du Ponta, najbardziej znany układ piramidalny wskaźników finansowych, który zostanie dość szczegółowo opisany w podrozdziale 2.5. niniejszej pracy. Głównym celem działalności każdego przedsiębiorstwa jest maksymalizacja korzyści ekonomicznych więc zysku. ważne jest, zatem posiadanie mierników, informujących w jakiej mierze cel ten jest realizowany. Problem ten stanowi głównie przedmiot zainteresowania organów księgowości w danej firmie zaś w aspekcie teoretycznym traktuje o tym teoria rachunkowości. W ogólnym ujęciu jest on przedmiotem teorii ekonomii 11. Rentowność oznacza osiągnięcie z aktywności gospodarczej dodatniego wyniku finansowego. Jak już wspomniano stanowi ona zatem miarę ekonomiczną oceny efektywności działalności przedsiębiorstwa, przez którą rozumieć należy wzajemną relację wyniku finansowego do określonych wielkości ekonomicznych. Zysk stanowi nadwyżka przychodów ze sprzedaży produktów bądź usług nad kosztami uzyskania przychodów. Nadwyżka zatem wyraża zysk brutto a przy tym określana jest jako dochód, który stanowi podstawę wymiaru podatków. Można również mówić o zysku operacyjnym albo o stracie operacyjnej. Każde przedsiębiorstwo może otrzymywać zyski bądź straty nadzwyczajne, które nie są związane bezpośrednio z działalnością produkcyjno usługową. Do strat nadzwyczajnych zalicza się straty losowe, kary z tytułu niedotrzymania terminu umowy, zanieczyszczania środowiska itp. Zyski nadzwyczajne z kolei związane są np. z przeszacowaniem wartości majątku, kupionego uprzednio po niższych cenach, karami otrzymanymi od nieterminowych dostawców albo dłużników itp. Zysk bilansowy, a więc ostateczny wynik finansowy przedsiębiorstwa, otrzymuje się po dodaniu do zysku operacyjnego zysku nadzwyczajnego oraz po 11 Tamże, s

9 odjęciu nadzwyczajnych strat. Po potrąceniu od zysku bilansowego podatku dochodowego podatku dochodowego, płaconego do budżetu państwa, otrzymuje się zysk netto. W teorii rachunkowości wyróżnić można również pojęcie zysku ekonomicznego i zysku księgowego. W przypadku pierwszego z nich różnica pomiędzy ogólną wartością sprzedaży a kosztem ekonomicznym, a więc kosztem, który zawiera również nieujęte w księgowości przedsiębiorstwa ukryte 12. Zysk ekonomiczny jest z reguły mniejszy aniżeli zysk księgowy, a więc zysk, który uwzględnia jedynie koszty jawne, które przechodzą przez przepisy księgowe. Zysk ekonomiczny można utożsamić z zyskiem księgowym, kiedy nie występują koszty ukryte. Zysk netto z kolei stanowi ekonomiczną podstawą finansowania przedsięwzięć rozwojowych firmy, jak również wypłacania dywidendy, a wiec dochodów akcjonariuszy spółek. Trzeba wyróżnić dwie charakterystyczne cechy zysku jako specyficznej formy dochodu, mianowicie: po pierwsze dochód nie może być negocjowany albo też ustalany wcześniej, ponieważ stanowi on wartość wynikową, jest wynikiem działalności operacyjnej przedsiębiorstwa po drugie zaś dochód może być nie tylko dodatni, lecz również ujemny w przypadku poniesienia przez firmę strat. Wyróżni się dwa zasadnicze rodzaje rentowności, które są uzależnione od tego jaki kształt przybiera licznik w relacji do wybranych wielkości ekonomicznych. Rentowność brutto stanowi miarę efektywności w przypadku, kiedy to w liczniku relacji znajduje się zysk brutto, a więc zysk bilansowy przed opodatkowaniem. Rentowność netto z kolei oznacza, iż w liczniku znajduje się zysk bilansowy po opodatkowaniu. poddając analizie rentowność w wielkościach względnych wyróżnia się dwa zasadnicze mierniki oceny rentowności: współczynnik rentowności majątku, stopa zwrotu netto. Współczynnik rentowności majątku, można określić jako stopę zysku bądź współczynnik zwrotu zainwestowanego majątku: 12 Bednarski L., Waśniewski T., Analiza finansowa w zarządzaniu przedsiębiorstwem, Wydawnictwo FRRwP, Warszawa 2006, s

10 Rn = Zn bądź Rn = Zo M M gdzie: Rn oznacza wskaźnik zwrotu zainwestowanego kapitału Zn zysk netto Zo zysk operacyjny M zainwestowany majątek Stopę zwrotu kapitału netto wyraża się wzorem. Re = Zn Kw gdzie: Re to stopa zwrotu kapitału netto Zn zysk netto Kw kapitał własny Jeśli aktywność przedsiębiorstwa pokrywana jest w całości przez kapitał własny rentowność kapitału równa się rentowności majątku. Powyższe wskaźniki są najczęściej używane, i ilustrują one efektywność działalności przedsiębiorstwa. Aby móc określić, czy efektywność rośnie czy tez zmniejsza się, należy dokonać porównania poszczególnych wskaźników z różnych okresów czasowych. Wartość poznawcza powyższych wskaźników wzrasta, w momencie kiedy będzie istniała możliwość ich porównania z analogicznymi wskaźnikami innych przedsiębiorstw branży jako całości. Zarówno w pracach teoretycznych jak i praktyce księgowej przedsiębiorstwa używa się prócz wyżej wymienionych wiele różnych wskaźników, dostarczających informacji o efektywności różnych sfer działalności przedsiębiorstwa. Są to tak zwane wskaźniki szczegółowe w odróżnieniu od wskazanych powyżej wskaźników 9

11 syntetycznych. Ich dobór uzależniony jest od celu danej analizy. Więcej na temat wskaźników analizy rentowności w ujęciu relatywnym przedstawiono w rozdziale trzecim. 10

12 Rozdział 2. Różnice między rentownością a zyskownością spółek Zarówno zyskowność, płynność jak i rentowność są ściśle ze sobą powiązane i każde z nich wpływa na sytuację przedsiębiorstwa, a także ma wpływ na jego sytuację. W krótkim okresie czasu występuje zazwyczaj sprzeczność pomiędzy rentownością a zyskownością przedsiebiorstwa, które charakteryzują się wysoką rentownością mają niejednokrotnie kłopoty z płynnością finansową i odwrotnie. Jednakże w dłuższym okresie czasu przeważają pozytywne związki pomiędzy tymi wskaźnikami. Wysokie zyski zasilają kapitały własne, stanowiące przedsiębiorstwa 13. w ogromnej mierze o wypłacalności Z reguły, jeśli mowa o wpływie poziomu oraz zmian rentowności a także o wpływie poziomu oraz zmian płynności finansowej na kondycję bądź wartość przedsiębiorstwa, dokonuje się tego z osobna. Oba zjawiska są z reguły omawiane oraz analizowane równolegle. Jednakże już grupy wskaźników do pomiaru rentowności i zyskowności są budowane oddzielnie. Wskaźników tych używa się również do oceny przyszłej sytuacji przedsiębiorstwa. Ich poziom staje się zarówno ekonomiczno-finansowych firmy, jak i kryterium oceny ich realizacji. W polskiej literaturze przedmiotu pojęcia rentowności oraz zyskowności są 14 : używane zamiennie bądź celem planów zyskowność rozumiana jest w stosunku do sprzedaży, z kolei rentowność w stosunku do zainwestowanych kapitałów. Wyróżnić można: zyskowność handlową która wyliczana jest na podstawie danych o wielkości sprzedaży, rentowność ekonomiczną która odnosi się do całości majątku podmiotu gospodarczego, rentowność finansową która związana jest z zaangażowanymi kapitałami własnymi przedsiębiorstwa. 13 Sierpińska M., Jachna T., Ocena przedsiębiorstwa według standardów światowych, Wydawnictwo PWN, Warszawa 2005, s Tamże, s

13 W momencie badania zyskowności handlowej zasadnicze znaczenie ma zysk. Zysk na sprzedaży obliczany jest jako różnica między przychodami ze sprzedaży a kosztami ich uzyskania. Wskaźnik zyskowności sprzedaży (ang. Gross Profit Margin) Wskaźnik zyskowności sprzedaży = sprzedaż netto - koszt sprzedanych wyrobów sprzedaż netto *100% jak również: Wskaźnik zyskowności sprzedaży netto = zysk netto (EAT ) sprzedaż netto *100% W Polsce z reguły wylicza się ponadto wskaźnik zyskowności sprzedaży brutto, a więc 15 : Wskaźnik zyskowności "sprzedaży" brutto = zysk brutto sprzedaż netto *100% Z uwagi na fakt, iż w liczniku zarówno wskaźnika zyskowności sprzedaży netto jak i brutto występuje wartość zysku całego przedsiębiorstwa, trzeba pamiętać, że tym samym łączy on zyski z innymi sferami działania przedsiębiorstwa. Uzależniony jest on zatem od wyników z 16 : zasadniczej działalności, działalności finansowej, 15 Tamże, s Tamże, s

14 innej sprzedaży, salda strat oraz zysków nadzwyczajnych. Wskaźnik zyskowności sprzedaży brutto = zysk brutto na sprzedaży/ sprzedaż netto Zdaniem J. Greenblatt Zyskowność należy mierzyć poprzez stosunek EBIT do wartości firmy, a więc: wartość rynkowa kapitału własnego + wartość netto zadłużenia tworzącego koszty 17. Ten aspekt działalności przedsiębiorstwa ocenia wskaźnik rentowności aktywów (z ang. ROA czyli Return on Assets lub Return on Investment - ROI) Wskaźnik rentowności majątku ROA = zysk netto *100 % majątek ogółem (aktywa) Powyższy wskaźnik stanowi wyznacznik ogólnej zdolności aktywów firmy do generowania zysku, a więc podpowiada, jak wydajnie kadra kierownicza gospodaruje posiadanym kapitałem. Rentowność majątku uzależniona jest od zyskowności sprzedaży netto a także od szybkości rotacji zaangażowanych aktywów. Dlatego też korzystną rentowność można uzyskać używając dwóch różnych polityk sprzedaży, mianowicie 18 : politykę niskich cen (marży) oraz dużej rotacji aktywów, politykę wysokich cen (marży) jak również mniejszej rotacji aktywów. Skorygowana rentowność majątku = zysk netto + odsetki - podatek od odsetek majątek ogółem *100% 17 Tamże, s Tamże, s

15 Niezwykle pomocny jest wskaźnik, który informuje, jak dużą względną sprzedaż przedsiębiorstwo realizuje za pośrednictwem swojego majątku (ang. Total Assets Turnover) Wskaźnik obrotu aktywami = sprzedaż netto aktywa Rentowność kapitału własnego to trzeci aspekt badania rentowności firmy (z ang. ROE - Return on Equity) Wskaźnik rentowności kapitału własnego ROE = zysk netto kapitał własny *100% Powyższy wskaźnik to jeden z najważniejszych wskaźników z punktu widzenia właścicieli przedsiębiorstwa. Stopa zwrotu z kapitału własnego nazywana jest często rentownością kapitałów własnych. Wskazuje on procentowo zarobek właścicieli przedsiębiorstwa. Majątek firmy finansowany jest z reguły kapitałami własnymi a także kapitałami obcymi. Stosunek aktywów ogółem do kapitału własnego nosi nazwę mnożnika kapitału własnego MKW. Wskaźnik ten ukazuje ile razy majątek przedsiębiorstwa przewyższa kapitał własny. Jednakże jak wynika z podstawowego prawa bilansu majątek firmy równa się źródłom finansowania, MKW można zinterpretować jako stosunek wszystkich źródeł finansowania do kapitału własnego. MKW = Aktywa ogółem Kapitał własny Rentowność kapitału własnego można wyliczyć za pomocą wskaźnika 14

16 Zysk netto sprzedaż aktywa ROE = * * Sprzedaż aktywa kapitał własny = Zyskowność netto * Obrót aktywami * MKW Z powyższego zapisu wynika, że właściciele przedsiębiorstw realizując nadrzędny cel zarządzania finansami, powinni dbać głównie o wysoką zyskowność netto, wysoki obrót aktywami a także właściwie wysoki MKW (niski udział kapitałów własnych w finansowaniu działalności firmy). W realizację powyższego celu zaangażowane są wszystkie sfery zarządzania co ukazano na rysunku poniżej. Rysunek 1. Proces obliczania ROE Źródło: na podstawie: Kotowska B., Uziębło A., Wyszkowska-Kaniewska O., Analiza finansowa w przedsiębiorstwie, Wydawnictwo CeDeWu, Warszawa 2009, s

17 Rozdział 3. Czynniki wywierające wpływ na rentowność przedsiębiorstw Kapitał własny przedsiębiorstwa stanowi jeden z głównych parametrów finansowych, które decydują o jego sprawnym oraz bezpiecznym funkcjonowaniu. Wraz z rozwojem przedsiębiorstwa jego kapitał własny powinien systematycznie wzrastać, chociażby przez dopisywanie do niego zysku netto wypracowanego w danym okresie czasu obrachunkowego. Nasuwa się zatem pytanie Czym jest w rzeczywistości kapitał własny firmy? A więc w jego skład wchodzą cztery zasadnicze kategorie wewnętrznych źródeł finansowania 19 : kapitały podstawowe przedsiębiorstwa, które powstają z wkładów właścicieli (czyli: udziałowców, wspólników bądź akcjonariuszy), kapitały, tworzone z mocy istniejących przepisów (a więc kapitał zakładowy, zapasowy oraz kapitał rezerwowy), fundusze celowe które są tworzone przez przedsiębiorstwo, zaliczyć tu można: fundusz udziałowy, fundusze specjalne, zysk netto wypracowany w ostatnim okresie obrachunkowym, niepodzielone zyski z lat ubiegłych. Obserwacja zmian, jakie zachodzą w kapitale własnym przedsiębiorstwa są niezwykle istotnym elementem kontrolowania efektywności każdego przedsiębiorstwa. Jednym z kluczowych narzędzi tejże kontroli jest badanie rentowności kapitałów własnych. Rentowność kapitałów własnych jak już wspomniano jest to stosunek zysku netto do przeciętnej wartości kapitałów własnych. Na poziom rentowności kapitałów własnych wpływają trzy czynniki, mianowicie 20 : rentowność netto ze sprzedaży (zysk netto / przychody netto ze sprzedaży), rotacja aktywów (przychody netto ze sprzedaży / średni stan aktywów) struktura kapitału (średni stan aktywów / średni stan kapitałów własnych). Właśnie te trzy powyższe elementy maja ogromny wpływ na kształtowanie się rentowności kapitałów własnych firmy a także są kluczowymi składowymi jednego z najbardziej popularnych modeli analizy finansowej przedsiębiorstwa. Jest to metoda Du 19 Sprawozdawczość i analiza finansowa w zarządzaniu przedsiębiorstwem, Walczak M. ( red.), 20 Tamże. 16

18 Pont System of Financial Control, zwana także trzyczynnikowym modelem zmian rentowności kapitału własnego. Czynniki które kształtują rentowność przedsiębiorstwa można podzielić na czynniki 21 : wewnętrzne, zewnętrzne. Na rentowność przedsiębiorstwa wpływ ma szereg czynników, które są zależne bądź też niezależne od niego. Można je określić jako czynniki wewnętrzne lub zewnętrzne. Pomiędzy nimi wyróżni się liczne powiązania, mogące wzmocnić bądź też osłabić siłę ich oddziaływania na wyniki finansowe firmy, zaś oddziaływanie to może być zupełnie inne w długim okresie czasu a zupełnie odmienne w krótkim czasie. Wewnętrzne czynniki kształtujące rentowność przedsiębiorstwa stanowią, te obszary działalności przedsiębiorstwa, które zazwyczaj w znacznym stopniu uzależnione są od decyzji własnych firmy. Zdaniem D. W. Olszewskiego najważniejszymi czynnikami wewnętrznymi kształtującymi rentowność przedsiębiorstwa należą 22 : wartość oraz struktura majątku firmy, płynność środków, rozwój sprzedaży, struktura kapitałów albo zobowiązań, sprawność w zakresie zarządzania kapitałem obrotowym, organizacja procesu produkcji firmy, kwalifikacje pracowników. Ustalenie oraz utrzymywanie odpowiedniej wielkości oraz struktury majątku a więc pożądanej proporcji różnych składników, a przede wszystkim stosunku środków trwałych jak również środków obrotowych, jest koniecznym elementem zarządzania w firmie pod kątem wygospodarowania jego zysku Szczepankowski P., Wycena i zarządzanie wartością przedsiębiorstwa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007, s Tamże, s Tamże, s

19 Majątek trwały jest zaangażowany w firmie przez przynajmniej okres 1 roku. Jest przy tym mało elastyczny. Nie ma możliwości stałego regulowania jego wielkości do poziomu wykorzystywanych zdolności produkcyjnych. Koszt zużycia majątku trwałego ma charakter stały, zaś rosnący udział kosztów stałych w kosztach całkowitych powoduje małą elastyczność firmy oraz poważne dostosowywanie się do zmian jakie zachodzą na rynku. Majątek obrotowy uczestniczy w sposób bezpośredni w procesie osiągania zysku. Wchodzi on w skład procesu gospodarczego i tam właśnie podlega stałym przemianom jak i wymianom przynosząc firmie zysk. Działanie każdego przedsiębiorstwa związane jest ze stałym odnawianiem oraz powiększaniem jego aktywów. Dlatego właśnie w przedsiębiorstwie występują obok kapitału własnego również kapitały obce. Występowanie dwóch źródeł finansowania majątku a także ich struktura ma ogromny wpływ na rentowność firmy. Ich proporcje są realizowane według zasady, że przedsiębiorstwo może pożyczać takie ilości kapitału, aby osiągnąć jak największe korzyści z powiększania długu, lecz nie na tyle by koszty pozyskania kapitału obcego przekroczyły osiąganą rentowność 24. Czynnik informujący o kondycji finansowej firmy jest również płynność środków. Odnosi się ona do sum oraz terminów upłynniania pozycji aktywów czy też spłaty poszczególnych zobowiązań. Utrzymywanie właściwej płynności finansowej przedsiębiorstwa świadczy o posiadaniu właściwej ilości środków do spłacenia aktualnych zobowiązań przedsiębiorstwa. Pomocnym instrumentem, który określa optymalną wielkość produkcji jest analiza progu rentowności. Analiza ta wyznacza punkt, w którym to realizowane przychody ze sprzedaży pokrywają w całości poniesione koszty. Stanowi to tak zwany punkt równowagi. Przedsiębiorstwo w tym momencie nie osiąga zysku, ale jednocześnie nie ponosi strat. Problem polega na znalezieniu właściwej wielkości sprzedaży. Za pośrednictwem tejże analizy można także wyznaczyć, jaką część zdolności produkcyjnych trzeba wykorzystać dla osiągnięcia progu rentowności, jak również przewidywany poziom zysku przy pełnym wykorzystaniu zdolności produkcyjnych. Następne czynniki wewnętrzne, które mają wpływ na rentowność przedsiębiorstwa to miedzy innymi: rozwój sprzedaży, 24 Tamże, s

20 organizacja procesu produkcji i kwalifikacje pracowników. Są one niezwykle istotne w procesie osiągania zysku, jednakże nie ma odgórnie ustalonych norm odnośnie zarządzania nimi. Dla każdej jednostki gospodarczej istnieją inne optymalne zastosowania tychże czynników. na 25 : Czynniki zewnętrzne które kształtują rentowność przedsiębiorstwa podzielić czynniki makroekonomiczne które wynikają ze stanu całej gospodarki, zalicza się do nich zespół warunków funkcjonowania firmy wynikających z tego, iż działa ono w danym kraju czy regionie, w określonej strefie klimatycznej, w danym układzie politycznym, prawnym bądź systemowym itd. Czynniki sektorowe które charakteryzują stan sektora, czy to branży, czy gałęzi, do którego przynależy dane przedsiębiorstwo. Do zasadniczych czynników makroekonomicznych zaliczyć można 26 : faza cyklu koniunkturalnego (rozwoju), poziom cen surowców strategicznych, polityka kursowa, stopa procentowa, stopa inflacji, polityka gospodarcza i podatkowa państwa, pozostałe czynniki, takie jak: siła związków zawodowych bądź nawet używane systemy rachunkowości. Kolejną grupę czynników zewnętrznych stanowią czynniki o charakterze sektorowym,. W teorii, w długim okresie czasu, w warunkach swobodnego przepływu informacji oraz kapitału, rentowność w układach międzygałęziowych wyrównuje się, z kolei w krótkim okresie występują znaczne różnice. Wyróżnia się następujące czynniki sektorowe 27 : nasilenie walki konkurencyjnej, kierunek zmian popytu, 25 Radosiński E.., Wprowadzenie do sprawozdawczości, analizy i informatyki finansowej, Polskie Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 2010, s Tamże, s Cebrowska T., Rachunkowość finansowa i podatkowa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2010, Encyklopedia Zarządzania 19