TEMAT: Procesy emocjonalne

Transkrypt

1 TEMAT: Procesy emocjonalne

2 Czym są emocje?

3 Pojęcie emocja Emocja jest subiektywnym stanem psychicznym uruchamiającym priorytet dla związanego z nią programu działania. Jej odczuwaniu towarzyszą zwykle zmiany somatyczne, ekspresja mimiczna i pantomimiczna oraz zachowania. (D. Doliński, 2000).

4 Składniki emocji EMOCJA SKŁADNIK POZNAWCZY SKŁADNIK FIZJOLOGICZNY SKŁADNIK BEHAWIORALNY Strach Przekonanie, że jest się w niebezpieczeńst wie Pobudzenie współczulne Unikanie Gniew Frustracja lub poczucie krzywdy Pobudzenie współczulne i przywspółczulne Atak Depresja Przekonanie o bezradności, beznadziejności Pobudzenie przywspółczulne Bierność, skłonność do autodestrukcji

5 Fizjologiczny aspekt emocji Silne pobudzenie emocjonalne wywołuje pobudzenie fizjologiczne (a.u.n.): z mózgu: ciało migdałowate wysyła sygnał do wzgórza, przysadka nadnercza wydziela hormon- adrenalinę, szybkie bicie serca, wzrost ciśnienia tętniczego, wątroba wydziela do krwi więcej cukru, wzrost częstotliwości oddychania, organizm pobiera więcej tlenu, trawienie ulega spowolnieniu, a krew z narządów wew. dopływa do mięśni, następuje zaopatrzenie dużych mięśni w znajdujący się w krwi w cukier, czego efektem jest napięcie mięśni, źrenice rozszerzają się dopuszczając więcej światła, pocenie się, aby ochłodzić ciało.

6 Emocje o podobnych symptomach fizjologicznych Symptomy Wzrost ciśnienia krwi Wzrost tętna Emocje strach, gniew, radość Przyspieszony oddech Wzrost napięcia mięśni

7 Smutek aktywacja przywspółczulnego a.u.n. Spadek ciśnienia krwi Spadek tętna Oddech płytszy i wolniejszy Spadek napięcia mięśni

8 Poznawczy aspekt emocji Symptomy Przekonanie, że jest się w niebezpieczeństwie Poczucie przyjemności, zadowolenia, satysfakcji Frustracja lub poczucie krzywdy Przekonanie o bezradności, beznadziejności Emocja strach radość gniew smutek

9 Behawioralny aspekt emocji Symptomy Unikanie, ucieczka lub znieruchomienie Dążenie (ku) Atak Emocja strach radość gniew Bierność, autodestrukcja smutek

10 Znak emocji Znak emocji wskazuje na zabarwienie emocjonalne, które można scharakteryzować biegunowo w wymiarach: emocje przyjemne przykre, zwane dodatnimi i ujemnymi.

11 Emocja dodatnia Emocja dodatnia charakteryzuje się wytwarzaniem tendencji do podtrzymywania kontaktów z obiektem wywołującym ją lub do podtrzymywania aktywności związanych z taką emocją. Np. Jeżeli kogoś lubimy, to go zapraszamy.

12

13 Emocja ujemna Emocja ujemna tworzy tendencję do unikania kontaktu z obiektem lub aktywnością, która ją wywołała. Np. Jeżeli kogoś nie lubimy, to go unikamy.

14 Funkcje emocji 1) Przystosowawcza (adaptacyjna) szczególnie wyrazy mimiczne twarzy ZBLIŻANIE SIĘ ku celom pożytecznym, pożądanym: radość, przyjemność, satysfakcja, akceptacja UNIKANIE bodźców szkodliwych: poczucie winy, wstręt, zakłopotanie, lęk, gniew

15 Funkcje emocji 2) Komunikacyjna (dezorientacja) gdy bodziec zagrażający = lęk gdy bodziec awersyjny = wstręt Jeśli czujemy lęk i strach, będziemy wykonywać czynności, które zapewnią nam bezpieczeństwo tzn. że należy bodźca unikać.

16 Funkcje emocji 3) motywacyjna funkcja lęk pozwala nam podtrzymać działania dążenia do osiągnięcia bezpieczeństwa, ukierunkowują i podtrzymują działania korzystne.

17 Funkcje emocji 4) Emocje pomagają w organizowaniu naszych doświadczeń - odpowiedni sposób interpretujemy nasze sytuacje. Emocje wpływają na sposób postrzegania siebie np. gdy mamy dobry nastrój, to o sobie i świecie zewn. myślimy dobrze, gdy mamy zły nastrój myślimy źle.

18 Funkcje emocji 5) Emocje regulują sytuacje społeczne. Pozwalają zachować dystans wobec niektórych osób. Pozytywny nastrój sprzyja pomaganiu tj. zachowaniom prospołecznym Poczucie winy też sprzyja pomaganiu (realne poczucie winy).

19 Rodzaje emocji podstawowych Paul Ekman niezależnie od kultury podstawowe emocje: Strach Złość Smutek Radość Wstręt Carroll Izard emocje podstawowe, gdy są subiektywnie odróżnialne i towarzyszą im specyficzne reakcje neuronalne: Strach Złość Smutek Radość Wstręt Wstyd Poczucie winy Zainteresowanie Zaskoczenie Pogarda

20 Zdjęcia 6 podstawowych emocji: radość, złość, smutek, zdziwienie, wstręt i strach

21 Emocje podstawowe i wtórne Robert Plutchik 8 emocji podstawowych Radość Smutek Strach Gniew Zdziwienie Oczekiwanie Akceptacja Wstręt Emocje wtórne np. miłość stanowią kombinację emocji podstawowych.

22 Afekt AFEKT jeszcze nie jest emocją, bardzo silne uczucie, towarzyszą mu zmiany fizjologiczne: szybki oddech, przewodnictwo skóry, bicie serca Afekt pobudzenie bodziec zewn. / wew. Afekt jest automatyczny poza naszą kontrolą ma gwałtowny przebieg. Jednostka w stanie afektu traci panowanie nad sobą i często popełnia czyny, których nie popełniłaby będąc spokojna.

23 Nastroje Nastroje są stanami emocjonalnymi nie skierowanymi na jakiś określony przedmiot. (np. przygnębienie, rozdrażnienie) Nastroje mogą być wywoływane przez różne wydarzenia, a nawet samopoczucie fizyczne. Człowiek nie zawsze zdaje sobie sprawę z przyczyn nastroju, w jakim się znajduje. Nastrój nie jest przeżyciem zbyt intensywnym, ale za to trwa dość długo.

24 Eksperyment Alice M. Isen Wywoływano nastrój umiarkowanego zadowolenia u klientów supermarketu, wręczając im bezpłatny prezent. W pozornie niezależnych sondażach ludzie ci oceniali wyżej działanie swoich samochodów, telewizorów i stwierdzali rzadszą potrzebę ich naprawy od badanych z grupy kontrolnej.

25 Porównanie trzech stanów emocjonalnych Czas Intensywność Przedmiot Zmiany fizjologiczne Afekt sekundy silny tak tak Emocja minuty silna tak tak Nastrój godziny dni słaby nie nie

26 Temat: Procesy motywacyjne Stefan Marcinkiewicz

27 Czym jest motywacja?

28 Pojęcie,,motywacji Motywacja stan gotowości człowieka do podjęcia określonego działania, to wzbudzony potrzebą zespół procesów psychicznych i fizjologicznych określający podłoże ludzkich zachowań i ich zmian. Stanowi ona proces wewnętrzny aktywizujący jednostkę do działania.

29 Model motywacji Podstawowy model motywacji można przedstawić wg następującego schematu:

30 Motywy Proces motywacyjny składa się z zespołu pojedynczych motywów. Motyw to stan wewnętrznego napięcia, od którego zależy możliwość i kierunek aktywności organizmu. Motyw jest tym silniejszy im większą posiada zdolność eliminowania innych motywów.

31 Źródła motywów,,stan napięcia nazwanego motywem powstaje na skutek: Niezaspokojenia potrzeb organicznych lub psychicznych (np. głód, opuszczenie przez bliską osobę) Pobudzenie emocji np. bodźce, które wywołują przykrość, ból, strach, wzbudzają tendencję do uwolnienia się z tych stanów (np. groźne ujadanie psa).

32 Źródła motywów Działania czynników zakłócających czynności praktyczne i czynności umysłowe: frustracja, stres, konflikt (np. nie możemy znaleźć klucza) Zaktywizowanie zainteresowań (np. premier Pawlak wygrał w totka) Zaktywizowanie wartości - zagrożenie wartości, (np. zwolennicy vs przeciwnicy aborcji)

33 Źródła motywów Sformułowanie zadań - przez inne osoby lub przez sam podmiot (np. żona/mąż każe wynieść śmieci). Przesłanką zdolności do przyjmowania i stawiania sobie zadań jest utworzenie w umyśle pewnego systemu wartości i norm, z których człowiek może wyprowadzić standardy.

34 Sformułowanie zadań Sformułowanie zadań może wynikać np. z poczucia obowiązku, niezadowolenia, poczucia niedokończenia. Poza tym każda grupa społ. lub instytucja nakłada zadania na osoby będące jej członkami.

35 Likwidacja i powstawanie napięć Aktywność ludzka zmierza do: likwidacji napięcia (zaspokojenie potrzeby) wytwarzania napięcia (np. dążenia polityczne, ekonomiczne ludzi) Człowieka nie zadowala stan równowagi z otoczeniem.

36 Rodzaje motywacji Rodzaje motywacji: wewnętrzna aktywizacja następuje gdy człowiek dąży do zaspokojenia swoich potrzeb, zewnętrzna polega na wzbudzeniu potrzeb przez stosowanie kar i nagród.

37 TEMAT: Potrzeby jako źródło aktywności 37

38 Czym jest potrzeba? 38

39 Potrzeby jako źródło aktywności Potrzeba jest to odczuwalny brak, do zlikwidowania, którego dąży organizm. Braki mogą występować ze względu na biologiczną i psychiczną strukturę organizmu. Potrzeba jako brak czegoś staje się bodźcem aktywizującym do działania. 39

40 KLASYFIKACJE POTRZEB PIRAMIDA POTRZEB MASLOWA KONCEPCJA C. ALDERFERA 40

41 Klasyfikacje potrzeb Teoria potrzeb A. Maslowa Najczęściej posługujemy się hierarchią potrzeb według A. Maslowa. Postawił on hipotezę, że człowiek w swoim działaniu dąży do zaspokojenia zespołu potrzeb, zaś potrzeby te tworzą logiczną hierarchię, którą można przedstawić następująco (w kolejności od potrzeb podstawowych do złożonych). 41

42 Hierarchia potrzeb 42

43 Hierarchia potrzeb Maslowa Potrzeby fizjologiczne: głód, pragnienie, wypoczynek, wypróżnienie, unikanie bólu, zachowanie odpowiedniej temperatury, redukcja popędu seksualnego. Potrzeby bezpieczeństwa ochrona przed nieprzyjaznym otoczeniem dzięki domostwu i ubraniu, ochrona przed przestępczością i kłopotami finansowymi. 43

44 Hierarchia potrzeb Maslowa Potrzeby afiliacyjne (inaczej przynależności i miłości) - miłość akceptacja innych dzięki utrzymywaniu intymnych związków, istnieniu grup społecznych, podtrzymywaniu przyjaźni. Potrzeby szacunku i uznania osiągnięcia, kompetencje, aprobata innych, szacunek, prestiż, status. 44

45 Hierarchia potrzeb Maslowa Potrzeby samorealizacji (samourzeczywistnienia) realizacja własnego, niepowtarzalnego potencjału. Dla wielu ludzi oznacza to zaspokojenie potrzeb: estetycznych (np. sztuka, piękno, porządek), potrzeby poznawcze (np. nowości, eksploracji, zrozumienia i wiedzy). 45

46 Hierarchia potrzeb Maslowa Maslow twierdził, że człowiek pnie się po piramidzie potrzeb. Realizacja potrzeb wyższych w hierarchii zależy od zaspokojenia potrzeb niższych w hierarchii. 46

47 TEORIA ERG -Claytona Alderfera Teoria C. Alderfera ERG bardziej potwierdziła się w praktyce niż teoria Maslowa. potrzeby egzystencji (Existence) potrzeby fizjologiczne i bezpieczeństwa potrzeby powiązań (Relatedness) potrzeby przynależności i szacunku potrzeby rozwoju (Growth) samorealizacji Odczuwanie potrzeb przez ludzi ma charakter bardziej dynamiczny oraz ciągły, tzn. ludzie mogą odczuwać kilka potrzeb równocześnie. 47

48 TEMAT: Pojęcie osobowości. Koncepcje osobowości

49 Czym jest osobowość? 49

50 Osobowość - najprościej Osobowość to stosunkowo trwałe i charakterystyczne wzory w myśleniu, emocjach i zachowaniu. Badanie osobowości zakłada, że jest jakaś konsekwencja w ludzkich zachowaniach.

51 5 głównych koncepcji dot. osobowości 1. Fizjologiczne (typologie) 2. Oparte na cechach lub czynnikach (tradycyjne) 3. Psychodynamiczne (skupienie na przeszłości) 4. Humanistyczne (skupienie na teraźniejszości) 5. Behawioralne

52 1. Fizjologiczne - teoria płynów cielesnych Hipokratesa i Galena Typ osobowości Sangwinik (z łaciny: Sanguis - krew) Choleryk (greckie chole - żółć) Melancholik (greckie melas chole - czarna żółć) Flegmatyk (greckie phlegma - flegma). Opis towarzyski, szczęśliwy, entuzjastyczny, ożywiony i zawsze optymistycznie nastawiony do życia niestabilny, agresywny, wybuchowy, skłonny do irytacji i nerwowy pesymista, smutny, przygnębiony i nieszczęśliwy Spokojny, apatyczny, pozbawiony entuzjazmu, refleksyjny, pasywny

53 Somatotypy W. Sheldona Endomorficy zrelaksowani, towarzyscy, smakosze, Mezomorficy osoby silne fizycznie, asertywne, przepełnione energią i odwagą. Ektomorficy introwertywni mózgowcy o upodobaniach artystycznych i skłonności raczej do rozmyślań o życiu niż konsumpcji i działania.

54 2. Podejście oparte na cechach Poszukiwanie cech rdzennych, które rozróżniają ludzi. Cecha osobowości to względnie stała właściwość, którą można obserwować i mierzyć u jednostki. Przykładowe cechy: pojętność, usłużność, grzeczność, impulsywność.

55 Syt. bodźcowa Cecha (zmienna pośrednicząca) Reakcje Nieśmiałość jako cecha Wygłaszanie mowy Przyjęcie Rozmowa z cudzoziemcem Randka Zwrot wadliwego towaru Nieśmiałość Unikanie, wycofanie Czerwienienie się Luki pamięciowe Milczenie Niezręczne gesty Unikanie kontaktu wzrokowego

56 Podejście oparte na cechach lub czynnikach Ile jest cech? Gordon Allport wyróżnił ok cech Analiza czynnikowa 5 czynników ( Wielka Piątka )

57 Wielka Piątka Pięcioczynnikowy model osobowości tzw. Wielka Piątka (NEO-FFI) Paula T. Costa, i Roberta R. McCrae opiera się na pięciu głównych wymiarach osobowości: neurotyzmu, ekstrawersji, otwartości na doświadczenie, ugodowości i sumienności.

58 Wielka Piątka Czynniki Ekstrawersja (introwersja) Ugodowość (nieustępliwość) Sumienność (chaotyczność) Neurotyczność (stabilność em.) Otwartość na doświadczenie Biegun podobny znaczeniowo rozmowność, asertywność i aktywność (ekstrawersja) życzliwość, serdeczność i ufność (ugodow.) rzetelność, odpowiedzialność i dobre zorganizowanie (sumienn.) nerwowość, wybuchowość, lękliwość (neurot.) ciekawość, twórczość, inteligencja (otwart.) Biegun przeciwstawny znaczeniowo (cechy) spokój, wycofanie, nieśmiałość (introwers.) wrogość, egoizm, nieufność (nieustęp.) niedbałość, brak odpowiedzialności, brak zorganizowania (chaot.) spokojny, stabilny, zadowolony (stabiln.) prosty, płytki, nieinteligentny (zamkn.)

59 3. Podejście psychanalityczne (psychodynamiczne) Trzy warstwy u Zygmunta Freuda: Id warstwa nieświadoma, popędy (najsilniejszy seks), celem zachowań jest redukcja popędów. (kieruje się zasadą przyjemności) Ego warstwa świadoma, realizacja popędów, jego naczelnym zadaniem jest rozwiązanie konfliktów między Id i Superego, (zasada realizmu) Superego funkcja kontroli, bliskie pojęciu sumienia, wszelkie wzorce i normy kulturowe, nabyte w procesie wychowania (zasada idealizmu).

60 Metafora góry lodowej Ego (zasada realizmu) jako mediator pomiędzy popędami Id (zasada przyjemności), a normami moralnymi Superego (zasada idealizmu). Prawdziwa motywacja jest nieświadoma (libido)

61 Dynamika osobowości Dynamizm osobowości polega na stałym konflikcie między warstwami. Warstwa popędowa Id dąży do realizacji, czemu przeciwdziała Superego. Ego wybiera takie formy zachowania, aby pogodzić dążenia tych warstw. Zachowanie jest wynikiem gry sił.

62 4. Podejście humanistyczne Człowiek dąży do samorealizacji. Nosi w sobie wartości, cele i mądrość. Stopniowo to w sobie odkrywa. Powstrzymuje go przed tym otoczenie. Podstawowy konflikt: ja <-> otoczenie i lęk, wynikające z braku poczucia bezpieczeństwa. Człowiek dokonuje wyborów. Wewnętrzne prawdziwe ja jest źródłem wyborów właściwych. Przedstawiciele: Abraham Maslow, Carl Rogers

63 5. Podejście behawioralne Przedstawiciele: John Watson, Pojęcie osobowości w zasadzie sprowadzić można do zbioru wyuczonych zachowań (reakcji - nawyków). Nawyk to tendencja do reagowania w określony sposób. Człowiek uczy się przejawiać określone reakcje na określone bodźce. Teoria ta nie wyjaśnia jednak czynności ludzkich o charakterze działań świadomych, złożonych oraz dążeń człowieka w celu ich urzeczywistnienia.

64 Czynniki wpływające na kształt osobowości: wrodzone cechy biofizyczne (np. dzieci przypominają swoich rodziców nawet, gdy są adoptowane przez inne rodziny, bliźnięta jednojajowe są bardziej podobne niż bliźnięta dwujajowe), socjalizacja w rodzinie (np. poprzez wpływ bodźców zewnętrznych, agresja jest uwarunkowana odrzuceniem i fizycznym karaniem w dzieciństwie połączonymi ze zgodą na agresję), własna aktywność jednostki (np. doświadczenie bezsilności i braku autonomii w pracy może przyczynić się do poczucia zewnętrznego umiejscowienia kontroli, opartego na przeświadczeniu, że nie daje się kontrolować tego co ma się zdarzyć; psychoterapia może również przyczyniać się do zmian osobowości.)

65 Metody pomiaru osobowości» Opierają się na założeniu, że przyszłe zachowania człowieka można przewidywać, jeżeli w wiarygodny sposób zmierzy się jakąś próbkę jego dotychczasowych zachowań. Jeden ze sposobów pomiaru osobowości polega na zastosowaniu skal oceny zachowania, za pomocą których można ocenić zachowanie w takim środowisku, jak klasa szkolna lub oddział szpitalny. Częściej jednak używa się wystandaryzowanych testów psychologicznych obiektywnych lub projekcyjnych.

66 TESTY OBIEKTYWNE Polegają na tym, że osoba badana proszona jest o odpowiedź na pewną wystandaryzowaną (tj. mającą zawsze tę samą treść i postać) grupę pytań lub opinii. Czasami zadaniem badanego jest odpowiedzieć na każde pytanie tak" lub nie", czasami proszony jest o zaznaczenie, jak dalece każda z opinii odnosi się do niego (jak trafnie go opisuje); kiedy indziej idzie o to, by badany wybrał jedną z kilku zaproponowanych możliwości. Niektóre testy mają charakter skali z wymuszonym wyborem.

67 Przykładowe pytania wchodzące w skład kwestionariusza przedstawiają się następująco: Mój ojciec był dobrym człowiekiem. Bardzo rzadko dokuczają mi bóle głowy. Dłonie i stopy mam zwykle dosyć ciepłe. Nigdy nie zrobiłem czegoś niebezpiecznego tylko po to, aby przeżyć dreszczyk emocji. Pracuję w dużym stresie.

68 TESTY PROJEKCYJNE Nie ma jasnych, dobrych" czy w ogóle precyzyjnie określonych odpowiedzi. Osobom badanym pokazuje się jakieś wieloznaczne bodźce, jak plamy Atramentowe czy niejasne rysunki, z prośbą, aby opowiedziały, co na nich widzą. Zakłada się, że umożliwia to ludziom projekcję (dosłownie: rzutowanie) własnej osobowości na ich wypowiedzi. Treść wypowiedzi wyraża nie tylko sam bodziec, ale i osobowość człowieka opowiadającego, co ów bodziec przedstawia. Dwa najbardziej popularne testy projekcyjne to: - Test Plam Atramentowych Rorschacha; - Test Apercepcji Tematycznej Murraya.

69 TEMAT: Obraz samego siebie

70 Struktura Ja Centralną strukturą osobowości, która zawiera wiedzę o samym sobie stanowi Struktura JA. Struktura JA jest to suma doświadczeń i poglądów dotyczących własnej osoby. Jest to inaczej obraz własnej osoby.

71 Ja-realne i Ja-idealne Można mówić o dwóch elementach obrazu samego siebie: Ja-realne obraz siebie spostrzeganego zgodnie z rzeczywistością (rzeczywisty obraz samego siebie). Ja-idealne obraz samego siebie przedstawiający oczekiwania danej osoby wobec siebie (pożądany obraz samego siebie).

72 Szczególnie istotne elementy obrazu samego siebie Obraz własnego ciała Samoocena Samoakceptacja Ulokowanie poczucia kontroli

73 Obraz własnego ciała Schemat ciała obraz poszczególnych części ciała, ich wzajemnych stosunków i kształtów. Osoby przywiązują szczególną wagę do niektórych elementów własnego ciała. Z obrazem własnego ciała wiążą się różnorodne emocje. Szczególnie ważną emocją jest wstyd. Ważnym elementem postrzegania własnego ciała jest spostrzeganie własnego stanu zdrowia niedocenianie, przecenianie.

74 Samoocena Samoocena globalna dotyczy całościowego obrazu własnej osoby. Samoocena cząstkowa jest wynikiem wartościowania wybranych obszarów,,ja. Samooceny cząstkowe mogą się diametralnie różnić: osoba może się uważać za wybitnie inteligentną, a jednocześnie za zupełnie nieatrakcyjną towarzysko.

75 Samoocena Samoocena wysoka i niska nie jest niekorzystna, o ile jest trafna (zdarza się rzadko). Ludzie mają tendencję do zniekształceń w ocenianiu samych siebie. Jeśli mają samoocenę wysoką, to czasem ją dodatkowo zawyżają (i odwrotnie). Poważne skutki samooceny: Przy zawyżonej samoocenie podejmowanie zbyt trudnych działań, w efekcie załamanie. Przy zaniżonej samoocenie bierność i wycofywanie się.

76 Samoakceptacja Można utożsamiać z samooceną. Kształtuje się od wczesnego dzieciństwa. Gdy rozbieżność między Ja-idealne a Jarealne jest zbyt duża, a jednostka nie może sobie z tym poradzić, może dojść do napięcia i zaburzeń w obrębie osobowości. (brak akceptacji własnej osoby).

77 Poczucie kontroli Koncepcja J. Rottera człowiek może być przeświadczony, że on sam i jego zachowanie poddane są kontroli z zewnątrz, bądź też uważa, że to on kontroluje swoją sytuację i zachowanie. Człowiek może się postrzegać jako: Przedmiot oddziaływań zewnętrznych - bez możliwości kontroli tego, co się z nim dzieje. (zewnętrzne ulokowanie kontroli) Podmiot autonomiczny mający wpływ na to, co robi, mający pełną świadomość poczynań i biorący odpowiedzialność za skutki. (wewnętrzne ulokowanie kontroli)

78 Obraz samego siebie Obraz samego siebie jest taką organizacją informacji o samym sobie, która wykazuje dużą stałość. Stałość obrazu samego siebie jest jednym z zasadniczych czynników pozwalających zachować człowiekowi własną tożsamość.

79 TEMAT: Inteligencja a rozwiązywanie problemów dr Stefan M. Marcinkiewicz

80 Zdolność to... Zdolność to taka właściwość psychiczna, która warunkuje pomyślne rezultaty działania.

81 Inteligencja Specyficzną zdolnością odnoszącą się do sfery intelektualnej jest inteligencja. Kojarzymy inteligencję z sukcesami w szkole, awansami w pracy i odpowiednim postępowaniem w stosunku do innych itp. Od dziecka zdobywamy wiedzę na temat naszych zdolności. Nie jest ona jednoznacznie rozumiana przez psychologów. Zazwyczaj traktowana jest jako cecha, pewien aspekt osobowości wyjaśniający, dlaczego ludzie postępują w sposób adaptacyjny i nowatorski.

82 Inteligencja Inteligencja - zdolność jednostki do zrozumienie świata oraz pomysłowość w radzeniu sobie z jego wyzwaniami; oznacza trafną orientację w świecie, skuteczne rozwiązywanie problemów (przystosowanie się do swojego środowiska, korzystanie z doświadczeń, wybieranie odpowiednich strategii postępowania itd.). (D. Wechsler)

83 Źródło: Zimbardo, 1999, s.562 Rozkład ilorazu inteligencji w populacji

84 Czy inteligencję dziedziczymy? (źródło: Zimbardo, 1999, s. 568) Korelacje ilorazu inteligencji Bliźnięta jednojajowe - wychowywane razem - wychowywane osobno 0,86 0,72 Bliźnięta dwujajowe - wychowywane razem 0,60 Rodzeństwo -wychowywane razem -wychowywane osobno 0,47 0,24 Rodzic/dziecko 0,40 Przybrany rodzic/dziecko 0,31 Kuzyni 0,15

85 Związki pomiędzy dziedzicznością, środowiskiem a ilorazem inteligencji (źródło: Zimbardo, 1999, s. 569) najniższa klasa społeczna najwyższa klasa społeczna średni I.I. ojców średni I.I. synów Badania z lat 70 XX wieku

86 Teorie inteligencji Większość psychologów się zgadza, że inteligencja stanowi poznawczą podstawę osiągnięć szkolnych i wiąże się: z rozumieniem złożonych idei, skutecznym przystosowaniem się do otoczenia, uczeniem się na podstawie doświadczenia, rozumowaniem i rozwiązywaniem problemów. Nie ma jednak między psychologami zgody co do natury i źródeł inteligencji.

87 Teorie czynnikowe Wielu badaczy zakłada, że na inteligencję składa się jeden lub więcej rodzajów zdolności umysłowych zwanych czynnikami. Alfred Binet (1905) uważał, że na inteligencję składa się kilka wzajemnie powiązanych czynników. Inni badacze postulowali liczbę czynników wahającą się od 1 do 100.

88 Zdolności umysłowe wg L. Thurstone a Amerykański psycholog Louis Thurstone sugerował istnienie dziewięciu odrębnych czynników, które nazwał podstawowymi zdolnościami umysłowymi. Dowodził, że możemy uzyskiwać wysokie wyniki w zakresie płynności słownej (np. szybko rymować), ale nie podnosi to skuteczności rozwiązywania zadań matematycznych. Jednakże między poszczególnymi zdolnościami występuje pewien związek. Np. osoba obdarzona zdolnościami rozumowania ma większą szansę posiadanie bogatego słownika i wyższych zdolności matematycznych.

89 Podstawowe zdolności umysłowe

90 Teoria inteligencji wielorakiej Gardnera Howard Gardner postuluje istnienie siedmiu rodzajów inteligencji, a każdy uznaje za odrębną inteligencję. Każda inteligencja ma jego zdaniem odrębne podłoże nerwowe w różnych obszarach mózgu. Rodzaje inteligencji: inteligencja językowa, Inteligencja logiczno-matematyczna, umiejętności przestrzenno-relacyjne, inteligencja muzyczna, umiejętności motoryczne, umiejętności interpersonalne (wrażliwość interpersonalna)., talenty intrapersonalne (wrażliwość intrapersonalna).

91 Triarchiczna teoria Sternberga Robert Sternberg pojmuje inteligencję w kategorii przetwarzania informacji. Koncentruje się na przepływie i modyfikowaniu przez człowieka informacji w trakcie przystosowania się do środowiska. Analizy Sternberga doprowadziły go do postulowania trójskładnikowego czy triarchicznego modelu inteligencji. Wyróżnił on: inteligencję składnikową, inteligencję doświadczeniową, Inteligencję kontekstualną.

92 Inteligencja składnikowa Zdolności szkolne - umożliwiają rozwiązanie problemów i nabywania nowej wiedzy. Na umiejętność rozwiązywania problemów składa się: kodowanie informacji, porównywanie i znajdowanie różnic, ocena, formułowanie sądów i krytycyzm (tworzenie rozwiązań).

93 Inteligencja doświadczeniowa Zdolności twórcze zdolność do odkrywania czegoś nowego, formułowania hipotez i teorii. Umiejętność radzenia sobie z nowymi sytuacjami i korzystania z dotychczasowych doświadczeń (dostrzeganie podobieństw i różnic).

94 Inteligencja kontekstualna Zaradność życiowa (inteligencja praktyczna) zdolność do przystosowania się do wymagań własnego środowiska i zastosowania posiadanej wiedzy do rozwiązywania praktycznych problemów. Wyrazem tego może być np. utrzymywanie pracy poprzez dostosowanie do wymagań pracodawcy.