RÓŻNICE INDYWIDUALNE RÓŻNICE MIĘDZY LUDŹMI: OSOBOWOŚĆ I CECHA - KONTINUUM CECHA POMIAR CECH

Transkrypt

1 RÓŻNICE INDYWIDUALNE RÓŻNICE MIĘDZY LUDŹMI: OSOBOWOŚĆ I TEMPERAMENT Dr hab. Marcin Zajenkowski Różnice: w zachowaniu, myśleniu, odczuwaniu, wyborach, preferencjach. To co najogólniej determinuje te różnice to osobowość. Osobowość w psychologii można rozumieć na różne sposoby, np. w odwołaniu do wielkiej teorii (psychodynamiczna, humanistyczna, poznawcza). Tu: osobowość jako zbiór cech. CECHA CECHA - KONTINUUM Względnie stała tendencja do reagowania w pewien określony sposób w podobnych sytuacjach. Cecha wyjaśnia spójność międzysytuacyjną zachowania. Cecha opisuje nasze typowe zachowanie. Cecha jest względnie stała w czasie. Polega na porównaniu z innymi. Tworzy kontinuum każdy posiada cechę ale w różnym stopniu. CECHA Jest pojęciem abstrakcyjnym nieobserwowalnym, wyabstrahowanym z pojedynczych zachowań. Ma charakter latentny (ukryty) możemy ją zaobserwować dopiero w specyficznej sytuacji. Jest podobna do przyspieszalności samochodu: ukryta, stała, kontinuum, abstrakcyjna. POMIAR CECH Kwestionariusze samoopisowe pytania do osoby aby opisała siebie, co lubi, co czuje Szacowanie przez innych znajomi, bliscy opisują osobę. Testy wykonaniowe zadania do wykonania, zazwyczaj z kluczem odpowiedzi; stosuje się do sfery poznawczej i inteligencji. 1

2 OSOBOWOŚĆ I TEMPERAMENT Już w starożytnej Grecji wyróżniono różne rodzaje temperamentu. Hippokrates i Galen cztery humory (płyny w organizmie) odpowiadają za różne zachowania ludzi. TYPY TEMPERAMENTU WG HIPPOKRATESA-GALENA Sangwinik - człowiek z nadmiarem krwi miał być szczęśliwy, ożywiony, entuzjastycznie nastawiony do życia. Choleryk - człowiek z nadmiarem żółtej żółci miał mieć skłonności do irytacji i nerwowości (chole żółciowy) Melancholik - człowiek z nadmiarem żółci miał być smutny, nieszczęśliwy i przygnębiony. Temperament melancholijny (melano ciemny, czarny), Flegmatyk - człowiek z nadmiarem flegmy miał być spokojny i apatyczny, pozbawiony entuzjazmu. a. WSPÓŁCZESNE TEORIE Starożytni Grecy powiązali podstawy biologiczne z zachowaniem. Współczesne teorie temperamentu traktują to zjawisko podobnie. Np. Pawłow wiązał zachowanie z rodzajem układu nerwowego. TEMPERAMENT A OSOBOWOŚĆ Osobowość to zbiór cech. Temperament to część osobowości, stanowi podzbiór cech osobowościowych. Cechy temperamentu są biologicznie zdeterminowane. Są obecne już od urodzenia. Wspólne dla ludzi i zwierząt. Z nich kształtuje się osobowość. Dotyczą formalnej charakterystyki zachowania jak przebiega zachowanie. TEORIA OSOBOWOŚCI EYSENCKA Hans Eysenck ( ) jeden z najbardziej znanych badaczy. Urodzony w Berlinie, w latach 30. przeniósł się do Londynu. Najbardziej znany z teorii osobowości. Wskazał powiązania osobowości z biologicznym podłożem. Jego teoria wyjaśnia przyczyny zachowania. 2

3 NEUROTYCZNOŚĆ I EKSTRAWERSJA W 1947 Eysenck wyróżnił dwie cechy osobowości: Ekstrawersję Neurotyczność Te dwa wymiary tworzą dwuwymiarową przestrzeń. WIELKA TRÓJKA W roku 1976 dodał trzeci wymiar psychotyczność Jego teoria jest znana jako Wielka Trójka, albo PEN od psychotyczność, ekstrawersja, neurotyczność Jego zdaniem za pomocą tych trzech cech można opisać każdego człowieka. Są to najogólniejsze cechy osobowości. PEN CZYNNIKI WYŻSZEGO RZĘDU PEN to czynniki wyższego rzędu. Składa się na nie szereg pomniejszych cech, które bardzo często są ze sobą powiązane. Skorelowane cechy tworzą grupy, np.: Neurotyczność = niespokojny, depresyjny, z poczuciem winy, niestały emocjonalnie Ekstrawersja = towarzyski, aktywny, poszukujący wrażeń, asertywny, pozytywny Psychotyczność agresywny, zimny, aspołeczny, kreatywny EKSTRAWERSJA To kontinuum od introwersji do esktrawersji Każdy posiada tę cechę ale w różnym stopniu EKSTRAWERSJA Odwoływał się do teorii typów Junga: Jeżeli energia osoby jest skierowana na zewnątrz ekstrawertyk. Energia introwertyka skierowana jest do wewnątrz. Ekstrawersja opisuje tendencję do bycia towarzyskim, otwartym na wyzwania, poszukującym wrażeń, energicznym. 3

4 ESKTRAWERSJA Ekstrawertycy mają skłonność do: Doświadczania radości z bycia z innymi Wyrażania swoich emocji Bycia aktywnym żywym i energicznym Pewnym siebie, asertywnym i dominującym INTROWERSJA Introwersja niski wynik na skali ekstrawersji Introwertycy są: wycofani Spokojni i cisi Pasywni i powolni Refleksyjni, introspekcyjni PRZYCZYNA RÓŻNIC Ekstrawertycy i introwertycy wybierają różne sytuacje. Eysenck stwierdził, że sytuacje mogą się różnic stopniem stymulacji. Stymulacja to to w jaki sposób oddziałują na nas bodźce; jak pobudzają nasz układ nerwowy. Jeżeli bodźce są silne, albo jest ich dużo, to stymulacja jest duża i w efekcie pobudzenie układu nerwowego jest silne. Np.: Impreza, zachowania ryzykowne duża stymulacja Oglądania TV mała stymulacja RÓŻNICE Dlatego też możemy stwierdzić, że ekstrawertycy wybierają sytuacje o dużym stopniu stymulacji, czyli silnie pobudzające układ nerwowy. Introwertycy wybierają sytuację o małym stopniu stymulacji, czyli słabo pobudzające układ nerwowy. Eysenck wiązał te różnice z funkcjonowaniem struktury mózgowej układu siatkowatego. UKŁAD SIATKOWATY Równolegle do teorii Eysencka, biologowie opisali funkcję tzw. układu siatkowatego. Jego rolą jest dostarczanie co pewien czas pobudzenia do kory mózgowej. UKŁAD SIATKOWATY Ekstrawertycy i introwertycy różnią się w działaniu tej struktury. U ekstrawertyków słabiej pobudza ona korę mózgową. U introwertyków silnie pobudza korę. Dlatego introwertycy są chronicznie wysoko pobudzeni. Ekstrawertycy są chronicznie niedostymulowani i szukają stymulacji, są głodni stymulacji. 4

5 POSTULAT LEKOWY Leki uspokajające obniżają poziom pobudzenia korowego. Stymulanty (np. kofeina, amfetamina) podwyższają poziom pobudzenia korowego. Jaki lek/substancję powinniśmy podać ekstrawertykowi żeby zaczął zachowywać się przeciwnie? A jaki introwertykowi? LEKI Leki uspokajające podane introwertykowi obniżają poziom pobudzenia i zaczyna szukać go na zewnątrz. Leki stymulujące podwyższają poziom pobudzenia ekstrawertyków i przez to nie muszą szukać stymulacji. Stosowane np. przy leczeniu ADHD. NEUROTYCZNOŚĆ Kontinuum od zrównoważenia emocjonalnego do neurotyczności Wysoki poziom nie mówi o nerwicy, ale może o skłonności. WYSOKA NEUROTYCZNOŚĆ Tendencja do odczuwania negatywnych emocji Odczuwanie częstsze: Lęku, złości, depresyjności, negatywnego nastroju Gorsze radzenie sobie ze stresem, niska odporność Nawet drobne sytuacje odbierane jaki zagrażające. NISKA NEUROTYCZNOŚĆ Bardziej stabilni emocjonalnie Lepiej radzą sobie ze stresem Spokojni, opanowani Rzadziej czują lęk i napięcie. Eysenck łączył neurotyczność z autonomicznym układem nerwowym. PSYCHOTYCZNOŚĆ Opisuje normalną osobowość, ale skrajne nasilenie może pokazywać tendencję ku psychozie czy psychopatii. Psychotyczność odnosi się do poziomu konformizmu, agresywności, odczuć wobec innych ludzi. 5

6 WYSOKA PSYCHOTYCZNOŚĆ Okrutność emocjonalna Podejmowanie ryzyka Impulsywność chęć natychmiastowego zaspokojenia potrzeb. Nisk empatia Kreatywność Agersywność Niskie respektowanie norm społecznych, praw NISKA PSYCHOTYCZNOŚĆ Low psychoticism: caring responsible socially driven conform to given rules altruistic patient organized INNE TEORIE Obecnie najbardziej popularna teoria osobowości to tzw. Wielka Piątka. Neurotyczność Ekstrawersja Otwartość na doświadczenie Ugodowość Sumienność 6