Plan. pojęcie osobowości główne teorie osobowości: nawyku, dynamiczne, poznawcze, ról, cech

Transkrypt

1 OSOBOWOŚĆ

2 Plan pojęcie osobowości główne teorie osobowości: nawyku, dynamiczne, poznawcze, ról, cech

3 Osobowość (personality) można zdefiniować jako złożony zbiór własności psychicznych, które wpływają na charakterystyczne wzorce zachowania jednostki, niezmienne czasowo i sytuacyjnie (Zimbardo, 1999). Według definicji osobowości publikowanych przez Allporta w 1937 roku wyrażenie osobowość pochodzi od łacińskiego słowa persona lub wyrażenia per sonare co oznacza dźwięczeć przez coś

4 Wśród definicji psychologicznych wyodrębnił jeszcze grupy - sposoby określenia tego, czym jest osobowość np. definicje ujmujące osobowość jako zorganizowany zespół cech i właściwości; def. ujmujące osobowość jako wytwór i styl przystosowania jednostki; def. określające osobowość jako coś, co odróżnia jednego człowieka od drugiego, jako coś, co indywidualizuje

5 Eysenck rozpatruje osobowość jako względnie stałą i trwałą organizację charakteru, temperamentu, intelektu oraz konstytucji fizycznej osoby, determinującą specyficzny sposób przystosowania się jednostki do otoczenia. Siek ujmuje osobowość jako organizację nabytych i wrodzonych dyspozycji i schematów reagowania jednostki, stałą, spoistą, specyficzną dla jednostki, powstałą jako wynik dojrzewania, uczenia się i przystosowania, determinującą dalszy rozwój i przystosowanie jednostki.

6 Badacze osobowości korzystają z 5 rodzajów danych: 1. dane z samoopisu, czyli to co sami ludzie twierdzą na temat własnego zachowania, postaw i cech (często w testach i inwentarzach osobowości); 2. dane obserwacyjne ukazują, co o jednostce twierdzą przyjaciele, rodzice, współpracownicy i inne osoby, które ją oceniają, także profesjonalnie; 3. specyficzne dane zachowaniowe to systematycznie rejestrowane informacje o tym, co dana osoba mówi i co robi w pewnej szczególnej sytuacji; 4. dane biograficzne - fakty z życia (poziom wykształcenia, stan cywilny, rozwód rodziców w przeszłości) 5. dane fizjologiczne zawierające informacje o tętnie, przewodnictwie skóry, biochemii hormonów i funkcjonowaniu neuroprzekaźników.

7 Teorie osobowości są to hipotetyczne twierdzenia na temat struktury i funkcjonowania indywidualnych osobowości. Pomagają osiągnąć 2 główne cele psychologii: (a) rozumienie struktury, genezy i korelatów osobowości oraz (b) przewidywanie zachowań i życiowych zdarzeń na podstawie tego, co wiemy o osobowości

8 Teorie nawyku za podstawowy mechanizm osobowości uważają nawyk bądź też związek między bodźcem a reakcją (S-R). Ujęcie takie zakłada, że całość ludzkiego zachowania się można wyjaśnić za pomocą praw uczenia się, a ściślej, tych praw, które opisują, jak powstają nawyki, jak zostają utrwalone, jakie są relacje między nawykami, w jaki sposób nawyki ulegają likwidacji. Taką koncepcję przedstawił E. Guthrie, Lundin, opierając swą teorię osobowości na koncepcji Skinnera

9 Teorie dynamiczne Teorie, wg których mechanizmy osobowości mają charakter sił dynamicznych, tj. potrzeby, popędy itp. Pod wpływem czynników wewnętrznych bądź zewnętrznych osiągają one stan napięcia i kierują zachowaniem się człowieka tak, aby to napięcie mogło być zredukowane (w celu redukcji tego napięcia należy zdobyć określone przedmioty bądź wykonać określone czynności, bądź też poddać się określonym oddziaływaniom). Taka koncepcja stanowi podstawę psychoanalitycznej teorii osobowości- Freud (Struktura osobowości: Id-Ego-Superego)

10 Teorie poznawcze przypisują one mechanizmom osobowościowym właściwości oczekiwań, schematów percepcyjnych itp., a więc zakładają, że mechanizmy osobowości da się opisywać według praw rządzących powstawaniem i funkcjonowaniem struktur poznawczych. Prekursor - E. Tolman,- twierdził, że w umyśle człowieka tworzy się system oczekiwań" w formie swoistej mapy umysłowej" i ta mapa" warunkuje organizację zachowania się. Do oryginalnych należy teoria konstruktów osobistych G. Kelly'ego (wg niej człowiek tworzy w swoim umyśle system konstruktów i za pomocą nich klasyfikuje zjawiska i przewiduje ich przebieg)

11 Teorie ról traktują osobowość jako system zinternalizowanych (uwewnętrznionych) wymagań społecznych. W tym rozumieniu mechanizmem regulującym zachowanie się jest rola, jaką człowiek przyjął (bądź jaka została mu narzucona). Psychologowie o tej orientacji zajmują się badaniem wymagań społecznych i relacji między tymi wymaganiami a zachowaniem się człowieka. Za twórcę teorii ról uważa się socjologa polskiego, Floriana Znanieckiego; pojęciem roli posługuje się m.in. Newcomb.

12 Teorie cech Rozpowszechnione są teorie, które rozpatrują mechanizmy osobowości jako cechy", ujmując zgodnie z definicją podaną przez G.W. Allporta. Wg Allporta cecha to zgeneralizowany i zogniskowany neuropsychiczny system (charakterystyczny dla danej jednostki), odnoszący się do wielu bodźców równoważnych funkcjonalnie i kierujący spójnymi (równoważnymi) formami adaptacyjnego i ekspresyjnego zachowania". Wyodrębnienie cech oparte jest na uogólnieniu współzmienności przejawów zachowania się. Metodą ustalania cech ogólnych jest analiza czynnikowa. Na podstawie tej analizy zbudowane zostały koncepcje Eysencka, Cattell, Guilforda.

13 Teorie osobowości Koncepcja Eysencka

14 Hans Eysenck przedstawił model łączący typy, cechy i zachowanie w hierarchiczny system Badania doprowadziły go do wyodrębnienia dwóch podstawowych wymiarów osobowości: ekstrawersji, często opisywanej dwubiegunowo, jako ekstrawersja - introwersja, i neurotyczności, której przeciwstawnym biegunem jest zrównoważenie emocjonalne Eysenck podkreśla, że zalążki ekstrawersji i neurotyczności znaleźć można już w typologii temperamentów Hipokratesa i Galena (rycina 1)

15

16 Na podstawie analiz czynnikowych danych uzyskanych z badań psychometrycznych i laboratoryjnych, prowadzonych na zróżnicowanych populacjach, Eysenck doszedł do wniosku, że struktura osobowości jest trójczynnikowa. Te trzy czynniki, traktowane jako wzajemnie niezależne, to: psychotyczność (P) ekstrawersja (E) neurotyczność (N) Eysenck nazywał je często czynnikami nadrzędnymi, superczynnikami, a także typami osobowości. Ich struktura jest hierarchiczna, a w ich skład wchodzą czynniki pierwszego rzędu (czynniki pierwotne), które z kolei są pochodnymi całej grupy skorelowanych ze sobą nawyków i aktów behawioralnych. Hierarchiczną strukturę czynników PEN przedstawia rycina 2

17

18 Psychotyczność to wymiar, którego jeden biegun opisują takie cechy, jak altruizm, empatia i uspołecznienie, drugi biegun zaś obejmuje przestępczość, psychopatię i schizofrenię, a więc zjawiska należące do patologii (prawdopodobieństwo pojawienia się psychozy w warunkach stresu jest, wg Eysencka, funkcją usytuowania jednostki na wymiarze psychotyczności). Na ekstrawersję, w przeciwieństwie do introwersji, składają się następujące czynniki pierwszego rzędu: towarzyskość, żywość, aktywność, asertywność i poszukiwanie doznań. Neurotyczność (której synonimem jest emocjonalność) złożona jest z cech tj.: lęk, przygnębienie, poczucie winy, niska samoocena i napięcie. Przeciwieństwem neurotycznosci jest równowaga emocjonalna. Wg Eysencka wyodrębnione superczynniki mają charakter uniwersalny, zidentyfikowano je w wielu krajach - tworzą one najbardziej uniwersalną taksonomię osobowości.