Wodogłowie u dzieci z nowotworami mózgu Hydrocephalus in children with brain tumours
|
|
- Łucja Tomczyk
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 krzysztof zakrzewski, emilia Nowosławska aktualn Neurol 2009, 9 (1), p Received: accepted: Published: Wodogłowie u dzieci z nowotworami mózgu Hydrocephalus in children with brain tumours klinika Neurochirurgii Instytutu Centrum zdrowia Matki Polki adres do korespondencji: krzysztof zakrzewski, klinika Neurochirurgii Instytutu Centrum zdrowia Matki Polki, ul. Rzgowska 281/289, Łódź, tel.: , faks: , krzysztof.zakrzewski_xl@wp.pl Praca finansowana ze środków własnych Streszczenie Nowotwory mózgu stanowią ok % wszystkich nowotworów wieku dziecięcego i zajmują pod względem częstości występowania drugie miejsce po białaczkach. Są one odpowiedzialne za około 20% przypadków wodogłowia u dzieci. Najczęstszą przyczyną jego powstawania są zaburzenia w przepływie płynu mózgowo-rdzeniowego spowodowane mechanicznym uciskiem, jaki wywiera rozrastający się nowotwór na poszczególne elementy układu komorowego. Rzadziej obserwuje się zaburzania wchłaniania lub nadmierną produkcję płynu mózgowo-rdzeniowego. Wodogłowie występuje głównie u chorych z nowotworami mózgu położonymi w linii pośrodkowej. Dotyczy to przede wszystkim chorych z łagodnymi glejakami blaszki pokrywy śródmózgowia, nowotworami tylnej części komory III (okolica szyszynki) oraz nowotworami robaka móżdżku i komory IV. Stosunkowo często wodogłowie towarzyszy także nowotworom umiejscowionym w okolicy siodła tureckiego oraz w obrębie pnia mózgu. Leczenie chirurgiczne zależy od lokalizacji nowotworu i stanu klinicznego pacjenta. W znacznej części przypadków nowotworów półkul mózgu, układu komorowego, okolicy siodła tureckiego i móżdżku całkowite chirurgiczne usunięcie guza powoduje ustąpienie wodogłowia. U pozostałych dzieci konieczne jest założenie układu zastawkowego lub wykonanie zabiegu neuroendoskopowego (wentrykulostomia komory III). U chorych z nowotworami okolicy szyszynki w pierwszym etapie stosuje się leczenie neuroendoskopowe, a u pacjentów z guzami pnia mózgu leczenie neuroendoskopowe lub założenie układu zastawkowego. Chorzy w złym stanie klinicznym wymagają założenia drenażu komorowego zewnętrznego lub zabiegu endoskopowego przed przystąpieniem do resekcji nowotworu. Rokowanie u pacjentów z wodogłowiem w przebiegu nowotworów mózgu uzależnione jest przede wszystkim od rodzaju choroby nowotworowej i jej dalszego przebiegu. SŁo Wa klu Czo We: dzieci, leczenie zastawkowe, neuroendoskopia, nowotwory mózgu, wodogłowie Summary Brain tumours comprise 20-25% of paediatric neoplasms and constitute the second most common group, after leukaemia. They are responsible for approximately 20% of cases of hydrocephalus in children. Mechanical compression of the ventricular system is the most frequent cause of hydrocephalus. Malabsorption or overproduction of cerebrospinal fluid are less commonly observed. Hydrocephalus most commonly affects children with intra-axial brain tumours. Benign tectal gliomas, tumours of the posterior part of the third ventricle (pineal region tumours) and cerebellar vermis and fourth ventricle tumours are the most concerned. Hydrocephalus accompanies also a relatively great number of tumours located in suprasellar region or within the brainstem. Surgical treatment of hydrocephalus depends on location of the tumour and patient s clinical condition. Surgical resection of a large majority of hemispheric, intraventricular, suprasellar and cerebellar tumours results with withdrawal of hydrocephalus. The rest of the patients requires neuroendoscopic procedures (third ventriculostomy) or shunting. Neuroendoscopic procedures are performed in children with pineal tumours as a first treatment option. Patients with brainstem tumours are subjected to the third ventriculostomy or shunting. Children with severe clinical condition require external ventricular drainage or the third ventriculostomy before the resection of the tumour. Prognosis in children with hydrocephalus and brain tumour depends mainly on tumour s type and further course of the primary disease. key WoRDS: children, shunting, neuroendoscopy, brain tumours, hydrocephalus 45
2 46 Nowotwory mózgu, obok wad wrodzonych i krwawienia wewnątrzczaszkowego u wcześniaków, są jedną z najczęstszych przyczyn wodogłowia w wieku dziecięcym. ocenia się, że są one odpowiedzialne mniej więcej za 20% przypadków wodogłowia występującego w tym okresie życia (1). odsetek ten jest jeszcze większy u dzieci po okresie noworodkowym i niemowlęcym, w którym dominuje wspomniane wcześ - niej wodogłowie wrodzone i pokrwotoczne. Nowotwory mózgu stanowią ok % wszystkich nowotworów wieku dziecięcego i zajmują pod względem częstości występowania drugie miejsce po białaczkach. Są jednocześnie najliczniejszą grupą nowotworów litych diagnozowanych w tym okresie życia (2). Liczba nowych zachorowań w ciągu roku oceniana jest na 2-5 przypadków na dzieci, które nie ukończyły 15. roku życia (3). MeCHaNIzMy PoWSTaWaNIa WoDogŁoWIa Wodogłowie powstaje w wyniku zaburzenia równowagi pomiędzy produkcją, przepływem i wchłanianiem płynu mózgowo-rdzeniowego (PMR). W przypadku nowotworów mózgu możemy mieć do czynienia z każdym z wymienionych powyżej mechanizmów, występującym samodzielnie lub w połączeniu z pozostałymi. Najczęstszą przyczyną wodogłowia są zaburzenia w przepływie PMR spowodowane mechanicznym uciskiem, jaki wywiera rozrastający się nowotwór na poszczególne elementy układu komorowego. Dotyczy to zarówno struktur anatomicznych o niewielkim świetle (otwory międzykomorowe, wodociąg mózgu), stosunkowo łatwo ulegających zamknięciu, jak i samych komór, zwłaszcza w przypadkach nowotworów o znacznych rozmiarach, które u dzieci nie należą do rzadkości. efekt ten może być dodatkowo nasilony innymi zjawiskami zachodzącymi w obrębie nowotworu lub w jego otoczeniu (krwotok do guza, obrzęk otaczających tkanek). kolejnym mechanizmem powodującym występowanie wodogłowia są zaburzenia wchłaniania PMR będące konsekwencją zmian o charakterze zapalno-wytwórczym zachodzących w obrębie kosmków pajęczynówki. Ich przyczyną mogą być: rozsiew komórek nowotworowych z ogniska pierwotnego do przestrzeni podpajęczynówkowej (diffuse leptomeningeal spread), krwawienie do układu komorowego, zarówno samoistne, jak i zwią - zane z zabiegiem operacyjnym, a także jałowe zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych spowodowane przedostaniem się do układu komorowego wysokobiałkowej zawartości niektórych guzów torbielowatych. ze zjawiskiem rozsiewu nowotworowego spotykamy się najczęściej w przebiegu guzów o wysokim stopniu złośliwości histologicznej, takich jak rdzeniak (medulloblastoma), nadnamiotowy prymitywny nowotwór neuroektodermalny (supratentorial primitive neuroectodermal tumour) i zarodczak (germinoma) (4-6). Występować może ono także w niektórych przypadkach nowotworów o niskim stopniu złośliwości histologicznej, na przykład gwiaździaka włosowatokomórkowego i gwiaź - dziaka pilomyksoidnego (pilomyxoid astrocytoma) (7). zaburzenia wchłaniania PMR, będące konsekwencją jałowego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, obserwuje się stosunkowo rzadko. zwykle dochodzi do tego w przebiegu samoistnego pęknięcia lub po chirurgicznym usunięciu torbielowatej postaci czaszkogard - laka (craniopharyngioma) lub torbieli naskórkowej (epidermoid cyst) (8). ze zjawiskiem nadmiernej produkcji PMR przez nowotwór, przy równoczesnym zachowaniu drożności dróg przepływu i prawidłowego wchłaniania, spotykamy się niezwykle rzadko. Dochodzi do niego w niektórych przypadkach nowotworów splotu naczyniówkowego, takich jak brodawczak splotu naczyniówkowego (choroid plexus papilloma) i rak splotu naczyniówkowego (choroid plexus carcinoma) (9). CzęSTość WySTęPoWaNIa WoDogŁoWIa Wodogłowie może pojawiać się w przebiegu każdego nowotworu mózgu, jednak bardzo wyraźnie zależne jest od jego umiejscowienia. Biorąc pod uwagę dane liczbowe, najczęściej występuje u chorych z nowotworami zlokalizowanymi w obrębie tylnego dołu czaszki. obserwuje się je u 71-79% chorych z guzami o takim położeniu, a w przypadku rdzeniaków nawet u 90% pacjentów (4,10). W ujęciu proporcjonalnym najczęściej wodogłowie pojawia się u chorych z łagodnymi rozrostami blaszki pokrywy śródmózgowia obserwuje się je w 82,5-100% przypadków (11). Podobnie wysoki odsetek (85%) wodogłowia stwierdza się u dzieci z nowotworami zlokalizowanymi w tylnej części komory III (okolica szyszynki) (12). guzy pnia mózgu powodują poszerzenie układu komorowego u 22-55% chorych (11). W przypadku nowotworów okolicy siodła tureckiego wodogłowie o różnym stopniu nasilenia obserwowane jest u około 55% dzieci z glejakami dróg wzrokowych i około 30% dzieci z czaszkogardlakami (13). LeCzeNIe CHIRURgICzNe Wodogłowie w przebiegu nowotworów mózgu w przeważającej liczbie przypadków spowodowane jest me - chaniczną blokadą dróg przepływu PMR, dlatego też chirurgiczne usunięcie guza daje szansę na ich udroż - nienie i w efekcie ustąpienie objawów wodogłowia. z tego powodu w leczeniu chirurgicznym w pierwszej kolejności powinno dążyć się do resekcji nowotworu i dopiero przy dalszym utrzymywaniu się wodogłowia należy sięgać po inne metody terapeutyczne (14,15).
3 Wybór właściwego sposobu postępowania zależy od stanu klinicznego chorego oraz wielkości i lokalizacji nowotworu. Dzieci z narastającymi cechami aktywnego wodogłowia, znajdujące się w ciężkim stanie ogólnym, wymagają działań terapeutycznych jeszcze przed właściwym zabiegiem resekcji nowotworu. U takich chorych, w celu obniżenia ciśnienia PMR w układzie komorowym, zakłada się drenaż zewnętrzny do komory bocznej lub przeprowadza zabieg neuroendoskopowy połączenia komory III ze zbiornikiem przedmostowym na podstawie mózgu (wentrykulostomia komory III). Właściwy zabieg usunięcia nowotworu wykonuje się w późniejszym terminie, po ustabilizowaniu stanu klinicznego pacjenta i obniżeniu ciśnienia w układzie ko - morowym. Należy przy tym podkreślić, że w okresie poprzedzającym resekcję nowotworu nie zakłada się u chorych układów zastawkowych (16). Decyzja o sposobie leczenia zależy także od umiejscowienia nowotworu. Poniżej zostaną scharakteryzowane pokrótce zasady postępowania u chorych z wodogłowiem w przebiegu nowotworów mózgu o różnej lokalizacji. NoWoTWoRy komór BoCzNyCH U wszystkich chorych z nowotworami położonymi w obrębie komór bocznych, które powodują niedroż - ność otworu Monro, powinno się na pierwszym miejscu dążyć do usunięcia masy guza. Podobnie postępuje się u pacjentów z nowotworami splotu naczyniówkowego, które nie blokują otworów międzykomorowych, a charakteryzują się nadprodukcją PMR (rys. 1). W przypadku tych ostatnich całkowite usunięcie masy guza stwarza warunki do powrotu naturalnej równowagi pomiędzy produkcją i wchłanianiem PMR, co powoduje ustąpienie wodogłowia (17). U chorych z nowotworami komór bocznych zwykle nie ma wskazań do leczenia neuroendoskopowego. Niekiedy jednak w okresie pooperacyjnym konieczne jest wykonanie połączenia izolowanej komory bocznej z resztą układu komorowego. W przypadku utrzymywania się wodogłowia pomimo usunięcia masy guza i odblokowania dróg przepływu PMR konieczne jest założenie układu zastawkowego. NoWoTWoRy PóŁkUL MózgU Nowotwory o dużych rozmiarach zlokalizowane w obrę - bie półkul mózgu mogą powodować objaw przemieszczenia z uciskiem komory III i poszerzeniem komory bocznej po przeciwległej stronie (rys. 2). Postępowanie jest podobne jak w przypadku nowotworów komór bocznych. Usunięcie masy guza i zniesienie ucisku zwykle skutkuje odblokowaniem przepływu PMR przez komorę III i ustąpieniem wodogłowia. NoWoTWoRy okolicy SIoDŁa TUReCkIego I komory III W przypadku nowotworów o lokalizacji nadsiodłowej lub umiejscowionych w obrębie przedniej części komory III dochodzi do symetrycznego poszerzenia obu komór bocznych (rys. 3). W większości przypadków możliwe jest chirurgiczne usunięcie guza i takie leczenie powinno być pierwszym sposobem postępowania (13). Rys. 1. Brodawczak splotu naczyniówkowego komory bocznej powodujący wodogłowie z nadprodukcji PMR. Badanie TK po podaniu kontrastu Rys. 2. Glejak wielopostaciowy płata czołowego powodujący wodogłowie w wyniku zamknięcia obu otworów międzykomorowych. Badanie RM w obrazie T1-zależnym, w płaszczyźnie horyzontalnej po podaniu kontrastu 47
4 Nie zawsze jednak udaje się całkowicie udrożnić otwory międzykomorowe i komorę III, co powoduje utrzymywanie się wodogłowia i konieczność zastosowania dodatkowego leczenia. zabiegi endoskopowe są często niemożliwe do przeprowadzenia lub wiążą się ze znacznym ryzykiem, dlatego też podstawowym sposobem postępowania jest założenie układu zastawkowego. kwalifikując takich chorych do zabiegu implantacji za - stawki, należy pamiętać, że zaburzony jest u nich nie tylko przepływ przez komorę III, ale także bezpośrednia komunikacja pomiędzy komorami bocznymi. z tego powodu konieczne jest założenie dwóch niezależnych drenów do obu komór bocznych, a następnie połączenie ich trójnikiem z mechanizmem zastawkowym. W celu zmniejszenia liczby stosowanych implantów należy roz - ważyć możliwość połączenia komór bocznych na drodze endoskopowej fenestracji przegrody przezroczystej. Dren obwodowy układu zastawkowego wprowadza się zwykle do jamy otrzewnej, trzeba jednak pamiętać, że u niektórych dzieci z glejakami dróg wzrokowych i podwzgórza może dochodzić do zaburzeń wchłaniania w jamie otrzewnej i powstawania wodobrzusza. Me - chanizm powstawania tego zjawiska nie jest do końca wyjaśniony. Powszechnie uważa się, że przyczyną za - burzeń wchłaniania w jamie otrzewnej jest podwyż - szone stężenie białka w PMR (18). W takich sytua - cjach konieczne jest wykorzystanie innego miejsca do umieszczenia drenu obwodowego (zastawka komorowo-przedsionkowa). U chorych wymagających w okresie przedoperacyjnym założenia drenażu komorowego zewnętrznego należy również pamiętać o konieczności założenia dwóch niezależnych drenów, do obu komór bocznych. NoWoTWoRy okolicy SzySzyNkI Postępowanie u chorych z wodogłowiem w przebiegu nowotworów tylnej części komory III (okolica szyszynki) różni się zdecydowanie od postępowania u pacjentów z nowotworami o innym umiejscowieniu (rys. 4). Wynika to z faktu częstego występowania w powyższej lokalizacji nowotworów pierwotnych komórek rozrodczych (germinalnych), bardzo wrażliwych na chemioi radioterapię, w przypadku których leczenie chirurgiczne nie jest postępowaniem pierwszego rzutu (19). U chorych tych w pierwszym etapie leczenia wykonuje się zabieg neuroendoskopowy polegający na wytworzeniu otworu w dnie komory III i połączeniu jej światła ze światłem zbiornika przedmostowego (wentrykulostomia komory III). W trakcie zabiegu wykonuje się także biopsję nowotworu znajdującego się w tylnej części komory III, która zazwyczaj jest możliwa technicznie do przeprowadzenia. Dodatkowo pobiera się próbę PMR z układu komorowego do badań laboratoryjnych w kierunku stwierdzenia obecności markerów biochemicznych nowotworów wydzielniczych: a-fetoproteiny (afp) i łańcucha b ludzkiej gonadotropiny kosmówkowej (b-hcg). Wynik badania histopatologicznego pobranych fragmentów nowotworu w połączeniu z wynikami badań stężenia markerów nowotworowych w surowicy krwi i PMR decyduje o wyborze sposobu dalszego leczenia (20). U chorych z ostrymi objawami wodogłowia również powinno się wykonywać zabiegi endoskopowe, a tylko 48 Rys. 3. Czaszkogardlak okolicy siodła tureckiego i komory III powodujący wodogłowie w wyniku zam - knięcia obu otworów międzykomorowych. Badanie RM w obrazie T1-zależnym, w płaszczyźnie horyzontalnej po podaniu kontrastu Rys. 4. Gwiaździak włosowatokomórkowy tylnej części komory III powodujący wodogłowie w wyniku blokady wodociągu mózgu. Badanie TK po podaniu kontrastu
5 w ostateczności zakładać drenaż komorowy zewnętrzny (wystarczające jest założenie drenu tylko po jednej stronie). W przypadku nieskuteczności zabiegu endoskopowego u pacjentów zakwalifikowanych do dalszego leczenia onkologicznego (chemio- i radioterapia) zakłada się układ zastawkowy. U pozostałych pacjentów wykonuje się zabieg usunięcia nowotworu, poprzedzając go zazwyczaj założeniem drenażu komorowego zewnętrznego. Jeżeli po chirurgicznym usunięciu no - wotworu nadal utrzymuje się wodogłowie, u chorych tych zakłada się układ zastawkowy. NoWoTWoRy MóżDżkU I komory IV U znacznej części chorych z wodogłowiem w przebiegu nowotworu móżdżku może ono ustąpić po resekcji guza (rys. 5) (10). Doświadczenia ostatnich lat dowiodły, że praktykowane kiedyś zakładanie u wszystkich pa - cjentów drenażu komorowego w okresie poprzedzającym właściwy zabieg nie jest konieczne (21). Podobnie będące alternatywą dla drenażu zewnętrznego zabiegi endoskopowej wentrykulostomii komory III nie są obecnie wykonywane rutynowo w okresie przedoperacyjnym, aczkolwiek niektórzy chirurdzy nadal je zalecają (14,22,23). oba typy zabiegów rezerwuje się dla chorych, u których w okresie przedoperacyjnym stan kliniczny zmusza do szybkich działań w celu obniżenia ciśnienia wewnątrzczaszkowego. oba sposoby postępowania mają swoje wady i zalety. założony drenaż zewnętrzny umożliwia pomiar ciśnienia wewnątrz układu komorowego i daje stosunkowo łatwą i szybką możliwość jego zewnętrznej regulacji. Ryzyko wystąpienia powikłań w trakcie samego zabiegu jest znacznie mniejsze niż w przypadku wykonywania procedur neuroendoskopowych. główną wadą drenażu zewnętrznego jest niewątpliwie duże ryzyko infekcji, wzrastające zwłaszcza przy przedłużeniu okresu jego utrzymywania powyżej dwóch tygodni (24). Nie można też zapominać o ryzyku wstępującego wklinowania, głównie w sytuacji nadmiernego czy zbyt szybkiego upuszczania PMR (25). zabieg neuroendoskopowy nie niesie za sobą podobnych komplikacji. Jego podstawową wadą jest jednak brak bezpośredniej i dobrej kontroli nad ciśnieniem w układzie komorowym. zdarza się często, że nie przynosi on szybkiego efektu klinicznego, a chory wymaga kilku dni, w trakcie których konieczne jest wykonywanie okresowych upustów PMR drogą nakłucia lędźwiowego, zanim dojdzie do unormowania się ciśnienia w układzie komorowym (26). De - cyzja o wyborze metody postępowania należy zawsze do chirurga, kierującego się w swoim postępowaniu doświadczeniem i możliwościami technicznymi. W przypadku wodogłowia utrzymującego się w okresie pooperacyjnym wskazane jest wykonanie w pierwszej ko - lejności wentrykulostomii komory III, a dopiero w przy - padku braku jej skuteczności założenie układu zastawkowego (23). Nierzadko zdarza się (zwłaszcza po zabiegach niepełnej resekcji nowotworu), że w płynie znajduje się domieszka krwi niepozwalająca na bezpieczne założenie zastawki. W takich sytuacjach do czasu samoistnego oczyszczenia się płynu zakłada się (lub utrzymuje już wcześniej założony) drenaż komorowy zewnętrzny. Układ zastawkowy zakłada się dopiero po normalizacji Rys. 5. Wyściółczak komory IV powodujący wodogłowie w wyniku blokady przepływu przez jej światło. Badanie TK po podaniu kontrastu Rys. 6. Mięsak prążkowanokomórkowy typu zarodkowego rdzenia kręgowego powodujący wodogłowie w wy - niku masywnego rozsiewu komórek nowotworowych do wyściółki układu komorowego i przestrzeni pod - pajęczynówkowej. Badanie RM w obrazie T1-zależ - nym, w płaszczyźnie czołowej po podaniu kontrastu 49
6 50 parametrów PMR (prawidłowa liczba komórek i stężenie białka) oraz potwierdzeniu jego jałowości. zabieg powinien być zawsze poprzedzony podwyższeniem poziomu zawieszenia worka drenażu zewnętrznego, a następnie jego czasowym zamknięciem, w celu upewnienia się co do konieczności założenia zastawki. W trakcie przeprowadzania powyższych procedur niezbędne jest pilne obserwowanie stanu chorego oraz wykonywanie badań obrazowych. NoWoTWoRy PNIa MózgU Możliwości i wskazania do leczenia chirurgicznego no - wotworów pnia mózgu, ze względu na obecność w jego obrębie licznych dróg nerwowych, ośrodków i jąder nerwów czaszkowych, są bardzo ograniczone. Dlatego też w przypadkach towarzyszącego im wodogłowia konieczne jest zastosowanie innych metod postępowania. W pierwszej kolejności należy zawsze rozważyć wykonanie zabiegu endoskopowej wentrykulostomii komory III (27). Szczególnie przydatna jest ona u chorych z łagodnymi rozrostami w obrębie blaszki pokrywy śródmózgowia, powodującymi zamknięcie światła wo - dociągu mózgu. W przypadkach rozlanych guzów pnia mózgu powodujących wodogłowie nie zawsze są dogodne warunki do przeprowadzenia zabiegu neuroendoskopowego, ze względu na często obserwowane zaciśnięcie zbiornika przedmostowego. U takich chorych konieczne jest założenie układu zastawkowego, podobnie jak u pacjentów, u których zabieg wentrykulostomii nie przyniósł spodziewanego efektu. WoDogŁoWIe W PRzeBIegU RozSIeWU NoWoTWoRoWego U chorych z rozsiewem procesu nowotworowego w obrę - bie przestrzeni podpajęczynówkowej dochodzi do zmian o charakterze zapalno-wytwórczym upośledzających wchłanianie PMR (rys. 6). z tego też powodu wykonywanie zabiegu neuroendoskopowego u pacjenta z wo - dogłowiem w przebiegu rozsiewu nie ma sensu i zaw - sze konieczne jest założenie układu zastawkowego. z wszczepianiem układów zastawkowych u dzieci z wo - dogłowiem w przebiegu nowotworu mózgu nierozerwalnie wiąże się problem przedostania się komórek nowotworowych poprzez układ zastawkowy poza ośrodkowy układ nerwowy. Dotyczy on głównie chorych z nowotworami o wysokim stopniu złośliwości histologicznej, przede wszystkim z rdzeniakiem (28,29). W przebiegu tego nowotworu dochodzi zwykle do zaburzeń wchłaniania PMR, z jego gromadzeniem się w jamie otrzewnej powodującym wodobrzusze i w efekcie dysfunkcję układu zastawkowego. Próby przeciwdziałania powstawaniu przerzutów po - przez stosowanie specjalnych filtrów przeciwnowotworowych umieszczanych w przebiegu drenu obwodowego nie spełniły pokładanych w nich nadziei. Wysoki odsetek mechanicznych niedrożności układów zastawkowych w obrębie wspomnianych wyżej filtrów skłonił do zaniechania ich rutynowego zakładania (28). obecnie uważa się, że nie ma przeciwwskazań do zakładania układów zastawkowych u dzieci z wodogłowiem w prze - biegu nowotworów o wysokim stopniu złośliwości, z istniejącym lub możliwym rozsiewem nowotworowym. U chorych tych zwykle nie ma innego sposobu leczenia wodogłowia, ryzyko przerzutów jest stosunkowo niewielkie, pojawiają się zwykle w terminalnym okresie choroby i zasadniczo nie wpływają na dalszy jej przebieg (28,29). WyNIkI LeCzeNIa I RokoWaNIe Skuteczność zabiegu chirurgicznego usunięcia nowotworu jako metody likwidacji towarzyszącego wodogłowia jest zdecydowanie najwyższa u chorych z nowotworami komór bocznych, które udało się wyciąć bez znaczącego krwawienia. W przypadku guzów okolicy siodła tureckiego skuteczność ta sięga 70-80%, w zależności od typu nowotworu (13). Podobnie dobre wyniki uzyskuje się u pa - cjentów z nowotworami móżdżku i komory IV (10). Bardzo dobre wyniki leczenia neuroendoskopowego (wen trykulostomia komory III) obserwuje się, zwłaszcza w dłuższym czasie, u chorych z łagodnym rozrostem w obrębie blaszki czworaczej, gdzie nie stosuje się zabiegu chirurgicznego usuwania guza (30). Podobnie wysoką skuteczność, sięgającą 81%, uzyskuje się u chorych z wodogłowiem w przebiegu nowotworów okolicy szyszynki (20). U chorych z wodogłowiem w przebiegu nowotworu móżdżku lub komory IV dobre wyniki osiąga się przy zastosowaniu wentrykulostomii komory III (22,23). Nie zmienia to jednak faktu, że nawet 1/3 tych dzieci wymaga ostatecznie założenia układu zastawkowego. Wśród czynników predysponujących do implantacji zastawki wymienia się wiek chorych poniżej 3 lat, umiejscowienie nowotworu w pobliżu linii środkowej, niepełną resekcję guza oraz przebytą infekcję PMR. Duże rozmiary nowotworu i, jak się wydaje, także jego histologia nie wpływają na zwiększenie prawdopodobieństwa utrzymywania się wodogłowia w okresie pooperacyjnym (31,32). Rokowanie u chorych z wodogłowiem w przebiegu no - wotworów mózgu uzależnione jest przede wszystkim od rodzaju choroby nowotworowej i, co za tym idzie, od jej dalszego przebiegu. W przypadkach nowotworów o wysokim stopniu złośliwości, zwłaszcza tych nieusuniętych całkowicie, rokowanie jest zdecydowanie złe. U dzieci z nowotworami o niskim stopniu złośliwości histologicznej, u których wodogłowie wycofało się po zabiegu usunięcia guza, rokowanie jest dobre, a prawdopodobieństwo nawrotu choroby nowotworowej i wo - dogłowia niewielkie. Także u chorych, u których wykonane na drodze endoskopowej połączenie jest drożne lub założony układ zastawkowy działa sprawnie, rokowanie jest pomyślne, aczkolwiek, podobnie jak to ma
7 miejsce w przypadkach wodogłowia o innej etiologii, nie są wykluczone w przyszłości problemy i komplikacje. PIśMIeNNICTWo: BIBlIoGRaPhy: 1. Detwiler P.W., Porter R.W., Rekate H.L.: Hydrocephalus clinical features and management. W: Choux M., Di Rocco C., Hockley a.d., Walker M.L. (red.): Pediatric Neu - rosurgery. Churchill Livingstone, London 1999: Mueller B.a., gurney J.g.: epidemiology of pediatric brain tumors. Neurosurg. Clin. N. am. 1992; 3: Stiller C.a., Nectoux J.: International incidence of childhood brain and spinal tumours. Int. J. epidemiol. 1994; 23: albright a.l., Wisoff J.H., zeltzer P.M. i wsp.: effects of medulloblastoma resections on outcome in children: a report from the Children s Cancer group. Neurosurgery 1996; 38: Dirks P.B., Harris L., Hoffman H.J. i wsp.: Supratentorial primitive neuroectodermal tumors in children. J. Neurooncol. 1996; 29: Choi J.U., kim D.S., Chung S.S., kim T.S.: Treatment of germ cell tumors in the pineal region. Childs Nerv. Syst. 1998; 14: komotar R.J., Burger P.C., Carson B.S. i wsp.: Pilocytic and pilomyxoid hypothalamic/chiasmatic astrocytomas. Neurosurgery 2004; 54: Satoh H., Uozumi T., arita k. i wsp.: Spontaneous rupture of craniopharyngioma cysts. a report of five cases and review of the literature. Surg. Neurol. 1993; 40: Milhorat T.H., Hammock M.k., Davis D.a., Fenstermacher J.D.: Choroid plexus papilloma. I. Proof of cerebrospinal fluid overproduction. Childs Brain 1976; 2: Due-Tønnessen B.J., Helseth e.: Management of hydrocephalus in children with posterior fossa tumors: role of tumor surgery. Pediatr. Neurosurg. 2007; 43: Choux M., Lena g., Do L.: Brainstem tumors. W: Choux M., Di Rocco C., Hockley a.d., Walker M.L. (red.): Pediatric Neurosurgery. Churchill Livingstone, London 1999: Lapras C., Mottolese C., Jouvet a.: Pineal region tumors. W: Choux M., Di Rocco C., Hockley a.d., Walker M.L. (red.): Pediatric Neurosurgery. Churchill Livingstone, London 1999: Siomin V., Constantini S.: Treatment of hydrocephalus in suprasellar lesions. W: Cinalli g., Maixner W.J., Sainte- Rose C. (red.): Pediatric Hydrocephalus. Springer-Verlag Italia, Milano 2004: Tamburrini g., Di Rocco C., Caldarelli M. i wsp.: Postoperative third ventriculostomy in children with posterior cranial fossa tumors. Childs Nerv Syst. 2003; 19: Cinalli g.: alternatives to shunting. Childs Nerv. Syst. 1999; 15: Cinalli g.: endoscopic third ventriculostomy. W: Cinalli g., Maixner W.J., Sainte-Rose C. (red.): Pediatric Hydrocephalus. Springer-Verlag Italia, Milano 2004: Fujimura M., onuma T., kameyama M. i wsp.: Hydrocephalus due to cerebrospinal fluid overproduction by bilateral choroid plexus papillomas. Childs Nerv. Syst. 2004; 20: olavarria g., Reitman a.j., goldman S., Tomita T.: Postshunt ascites in infants with optic chiasmal hypothalamic astrocytoma: role of ventricular gallbladder shunt. Childs Nerv. Syst. 2005; 21: Mandera M.: Nowotwory germinalne i nowotwory miąższu szyszynki. W: zakrzewski k. (red.): Nowotwory mózgu wieku dziecięcego. Czelej, Lublin 2004: Mandat T., Roszkowski M., Barszcz S. i wsp.: Neuroendoskopia w leczeniu wodogłowia trójkomorowego w przebiegu guzów tylnej części komory trzeciej mózgu u dzieci. Neurol. Neurochir. Pol. 2002; 36: Rappaport z.h., Shalit M.N.: Perioperative external ventricular drainage in obstructive hydrocephalus secondary to infratentorial brain tumours. acta Neurochir. (Wien) 1989; 96: Fritsch M.J., Doerner L., kienke S., Mehdorn H.M.: Hydrocephalus in children with posterior fossa tumors: role of endoscopic third ventriculostomy. J. Neurosurg. 2005; 103 (supl.): Morelli D., Pirotte B., Lubansu a. i wsp.: Persistent hydrocephalus after early surgical management of posterior fossa tumors in children: is routine preoperative endoscopic third ventriculostomy justified? J. Neurosurg. 2005; 103 (supl.): khanna R.k., Rosenblum M.L., Rock J.P., Malik g.m.: Prolonged external ventricular drainage with percutaneous long-tunnel ventriculostomies. J. Neurosurg. 1995; 83: Petronio J., Walker M.L.: Surgical management of cerebellar tumors in children. W: Schmidek H.H., Sweet W.H. (red.): operative Neurosurgical Techniques. Indications, Methods, and Results. Wyd. 3, W.B. Saunders Company, Philadelphia 1995: Cinalli g., Spennato P., Ruggiero C. i wsp.: Intracranial pressure monitoring and lumbar puncture after endoscopic third ventriculostomy in children. Neurosurgery 2006; 58: klimo P. Jr, goumnerova L.C.: endoscopic third ventriculocisternostomy for brainstem tumors. J. Neurosurg. 2006; 105 (supl.): Berger M.S., Baumeister B., geyer J.R. i wsp.: The risks of metastases from shunting in children with primary central nervous system tumors. J. Neurosurg. 1991; 74: Jamjoom z.a., Jamjoom a.b., Sulaiman a.h. i wsp.: Systemic metastasis of medulloblastoma through ventriculoperitoneal shunt: report of a case and critical analysis of the literature. Surg. Neurol. 1993; 40: Wellons J.C. 3 rd, Tubbs R.S., Banks J.T. i wsp.: Long-term control of hydrocephalus via endoscopic third ventriculostomy in children with tectal plate gliomas. Neurosurgery 2002; 51: Bognár L., Borgulya g., Benke P., Madarassy g.: analysis of CSF shunting procedure requirement in children with posterior fossa tumors. Childs Nerv. Syst. 2003; 19: Culley D.J., Berger M.S., Shaw D., geyer R.: an analysis of factors determining the need for ventriculoperitoneal shunts after posterior fossa tumor surgery in children. Neurosurgery 1994; 34:
Brodawczaki splotu naczyniówkowego u dzieci
Brodawczaki splotu naczyniówkowego u dzieci Choroid plexus papilloma in children Krzysztof Jarmusz, Zdzis³aw Huber, Pawe³ Ma³asiak, Katarzyna Nowakowska, Krzysztof Strzy ewski z Katedry i Kliniki Chirurgii,
Bardziej szczegółowoGuzy tylnej jamy czaszki w materiale Oddziału Neurochirurgii Dziecięcej w Poznaniu
Guzy tylnej jamy czaszki w materiale Oddziału Neurochirurgii Dziecięcej w Poznaniu Tumors of posterior fossa in material of Pediatric Neurologial Surgery in Poznań Krzysztof Jarmusz, Katarzyna Nowakowska,
Bardziej szczegółowoR_02 10-04-15 18:07 Page 103 Krytyczne spojrzenie 103
Krytyczne spojrzenie 103 ODPOWIEDZI PRZYPADEK 104 104 R_02 10-04-15 18:07 Page 105 P R Z Y P A D E K 51 1. Jakie jest najbardziej prawdopodobne rozpoznanie? 2. Jaką lokalizację przerzutów ze względu na
Bardziej szczegółowoWSKAZANIA DO LECZENIA CHIRURGICZNEGO W CHOROBACH ZAPALNYCH JELIT. Zuzanna Kaszycka Klinika Chirurgii Gastroenterologicznej i Transplantologii
WSKAZANIA DO LECZENIA CHIRURGICZNEGO W CHOROBACH ZAPALNYCH JELIT Zuzanna Kaszycka Klinika Chirurgii Gastroenterologicznej i Transplantologii Choroba Crohna Zapalenie przewodu pokarmowego w chorobie Crohna
Bardziej szczegółowoPracownia Patologii Ogólnej i Neuropatologii, Katedra Pielęgniarstwa, Gdański Uniwersytet Medyczny
POZAGONADALNE I POZACZASZKOWE GUZY GERMINALNE (EXTRAGONADAL GERM CELL TUMOR) Ewa IŜycka-Świeszewska Pracownia Patologii Ogólnej i Neuropatologii, Katedra Pielęgniarstwa, Gdański Uniwersytet Medyczny 1.
Bardziej szczegółowoZespół szczelinowatych komór. Opis przypadku
Zespół szczelinowatych komór. Opis przypadku Slit ventricle syndrome. Case report. Krzysztof Jarmusz, Katarzyna Nowakowska, Krzysztof Strzyżewski z Oddziału Neurochirurgii Katedry i Kliniki Chirurgii,
Bardziej szczegółowoUrologiczne leczenie paliatywne zaawansowanych raków nerki. Dr n. med. Roman Sosnowski Klinika Nowotworów Układu Moczowego, COI, Warszawa
Urologiczne leczenie paliatywne zaawansowanych raków nerki Dr n. med. Roman Sosnowski Klinika Nowotworów Układu Moczowego, COI, Warszawa Nefrektomia Nefrektomia jest metodą umożliwiającą całkowite wyleczenie
Bardziej szczegółowoBadanie ultrasonograficzne między 11 a 14 tc. ocena kształtu czaszki, sierpu mózgu, splotów naczyniówkowych komór bocznych ocena kręgosłupa
Ocena układu nerwowego u płodu w świetle Rekomendacji Sekcji USG PTG Wykonanie trzech przesiewowych badań ultrasonograficznych w ciąży: przed 10 tygodniem ciąży 11 14 tydzień ciąży 18 24 tydzień ciąży
Bardziej szczegółowoNIEDZIELA, Rejestracja uczestników
NIEDZIELA, 7.04.2019 15.00 Rejestracja uczestników 15.30-18.30 Warsztaty prawne: O zapobieganiu błędom medycznym w praktyce Dr Monika Sadowska 19.00-19:15 Otwarcie 20.00 Kolacja Sala Kobielski 3+Łosowicz
Bardziej szczegółowoWentylacja u chorych z ciężkimi obrażeniami mózgu
Wentylacja u chorych z ciężkimi obrażeniami mózgu Karolina Mroczkowska Klinika Anestezjologii i Intensywnej Terapii Centralny Szpital Kliniczny Źródło Critical Care 2018: Respiratory management in patients
Bardziej szczegółowoBADANIE PŁYNU MÓZGOWO-RDZENIOWEGO
BADANIE PŁYNU MÓZGOWO-RDZENIOWEGO 1. Pobranie płynu mózgowo-rdzeniowego (PMR) Podstawowym sposobem uzyskania próbki do badania płynu mózgowo rdzeniowego jest punkcja lędźwiowa. Nakłucie lędźwiowe przeprowadza
Bardziej szczegółowoWodogłowie u płodu i noworodka
Perinatologia, Neonatologia i Ginekologia, tom 2, zeszyt 3, 218-222, 2009 Wodogłowie u płodu i noworodka LECH POLIS Streszczenie Autor przedstawia diagnostykę oraz chirurgiczne leczenie (endoskopowe oraz
Bardziej szczegółowoPOLSKA SZKOŁA NEUROCHIRURGII Nowotwory wewnątrzczaszkowe"
POLSKA SZKOŁA NEUROCHIRURGII Nowotwory wewnątrzczaszkowe" Olsztyn 10-15. 05. 2015 Szanowni Państwo Serdecznie zapraszamy do udziału w kolejnej edycji Polskiej Szkoły Neurochirurgii, która odbędzie się
Bardziej szczegółowoAgencja Oceny Technologii Medycznych
Agencja Oceny Technologii Medycznych Rada Przejrzystości Opinia Rady Przejrzystości nr 181/2012 z dnia 13 sierpnia 2012 r. w sprawie objęcia refundacją produktów leczniczych zawierających temozolomid,
Bardziej szczegółowoGamma Knife bezinwazyjna alternatywa dla leczenia operacyjnego guzów wewnątrzczaszkowych oraz innych patologii mózgu
Gamma Knife bezinwazyjna alternatywa dla leczenia operacyjnego guzów wewnątrzczaszkowych oraz innych patologii mózgu Leszek Lombarski Klinika Neurochirurgii i Urazów Układu Nerwowego CMKP, Warszawa Stereotaksja
Bardziej szczegółowoWCZESNE OBJAWY CHOROBY NOWOTWOROWEJ U DZIECI
WCZESNE OBJAWY CHOROBY NOWOTWOROWEJ U DZIECI Elżbieta Adamkiewicz-Drożyńska Katedra i Klinika Pediatrii, Hematologii i Onkologii Początki choroby nowotworowej u dzieci Kumulacja wielu zmian genetycznych
Bardziej szczegółowoTerapeutyczne Programy Zdrowotne 2012 Leczenie glejaków mózgu Załącznik nr 6 do Zarządzenia Nr 59/2011/DGL Prezesa NFZ z dnia 10 października 2011 r.
Załącznik nr 6 do Zarządzenia Nr 59/2011/DGL Prezesa NFZ z dnia 10 października 2011 r. Nazwa programu: LECZENIE GLEJAKÓW MÓZGU ICD-10 C71 nowotwór złośliwy mózgu Dziedzina medycyny: Onkologia kliniczna,
Bardziej szczegółowoProgram dotyczy wyłącznie kontynuacji leczenia pacjentów włączonych do programu do dnia 30.03.2008.
załącznik nr 7 do zarządzenia Nr 36/2008/DGL Prezesa NFZ z dnia 19 czerwca 2008 r. Program dotyczy wyłącznie kontynuacji leczenia pacjentów włączonych do programu do dnia 30.03.2008. 1. Nazwa programu:
Bardziej szczegółowoGuzy ośrodkowego układu nerwowego u dzieci analiza objawów i propozycje diagnostyczne
Guzy ośrodkowego układu nerwowego u dzieci analiza objawów i propozycje diagnostyczne Anna Szołkiewicz, Elżbieta Adamkiewicz- -Drożyńska, Anna Balcerska Klinika Pediatrii, Hematologii, Onkologii i Endokrynologii
Bardziej szczegółowoPierwotny chłoniak ośrodkowego układu nerwowego PREZENTACJA PRZYPADKU. Michał Osowiecki
Pierwotny chłoniak ośrodkowego układu nerwowego PREZENTACJA PRZYPADKU Michał Osowiecki 12.10.2018 Pierwotny chłoniak ośrodkowego układu nerwowego Wysoce agresywny klinicznie podtyp chłoniaka pozawęzłowego
Bardziej szczegółowoOcena czynników rokowniczych w raku płaskonabłonkowym przełyku w materiale Kliniki Chirurgii Onkologicznej AM w Gdańsku doniesienie wstępne
Ocena czynników rokowniczych w raku płaskonabłonkowym przełyku w materiale Kliniki Chirurgii Onkologicznej AM w Gdańsku doniesienie wstępne Świerblewski M. 1, Kopacz A. 1, Jastrzębski T. 1 1 Katedra i
Bardziej szczegółowoGuzy ośrodkowego układu nerwowego u dzieci trudności diagnostyczne
Guzy ośrodkowego układu nerwowego u dzieci trudności diagnostyczne Tumors of the central nervous system in children diagnostic difficulties Ewa Bień, Małgorzata Krawczyk, Anna Balcerska Klinika Pediatrii,
Bardziej szczegółowoMoje dziecko czeka TORAKOTOMIA - zabieg operacyjny klatki piersiowej
Moje dziecko czeka TORAKOTOMIA - zabieg operacyjny klatki piersiowej Jednym z najczęstszych miejsc, gdzie nowotwory narządu ruchu dają przerzuty, są płuca Część zmian stwierdzanych w płucach będzie wymagała
Bardziej szczegółowo1. Studia Doktoranckie Uniwersytet Medyczny w Łodzi, Zakład Genetyki Klinicznej i Laboratoryjnej w Łodzi, UM w Łodzi
Płód w płodzie fetus in fetu. Hanna Moczulska 1, Maria Respondek-Liberska 2 1. Studia Doktoranckie Uniwersytet Medyczny w Łodzi, Zakład Genetyki Klinicznej i Laboratoryjnej w Łodzi, UM w Łodzi 2. Zakład
Bardziej szczegółowoAnalysis of infectious complications inf children with acute lymphoblastic leukemia treated in Voivodship Children's Hospital in Olsztyn
Analiza powikłań infekcyjnych u dzieci z ostrą białaczką limfoblastyczną leczonych w Wojewódzkim Specjalistycznym Szpitalu Dziecięcym w Olsztynie Analysis of infectious complications inf children with
Bardziej szczegółowoGuzy zarodkowe jąder czego możemy dowiedzieć się od patologa?
Guzy zarodkowe jąder czego możemy dowiedzieć się od patologa? Marcin Ligaj Zakład Patologii Centrum Onkologii w Warszawie Diagnostyka patomorfologiczna 1. Ocena wycinków z biopsji chirurgicznej jądra pacjenci
Bardziej szczegółowoNowotwory pierwotne i przerzutowe ośrodkowego układu nerwowego - diagnostyka różnicowa
Nowotwory pierwotne i przerzutowe ośrodkowego układu nerwowego - diagnostyka różnicowa Nowotwory ośrodkowego układu nerwowego (OUN) rozwijają się w tkankach mózgowia i rdzenia kręgowego. Mogą być pierwotne
Bardziej szczegółowoCzynniki ryzyka przerwania ciągłości torebki
GDAŃSKI UNIWERSYTET MEDYCZNY Praca na stopień doktora nauk medycznych wykonana w Katedrze i Klinice Otolaryngologii Kierownik: prof. dr hab. med. Czesław Stankiewicz Krzysztof Kiciński Czynniki ryzyka
Bardziej szczegółowoProgram specjalizacji z NEUROCHIRURGII
CENTRUM MEDYCZNE KSZTAŁCENIA PODYPLOMOWEGO Program specjalizacji z NEUROCHIRURGII Program dla lekarzy posiadających specjalizcję I stopnia z neurochirurgi Warszawa 1999 (c) Copyright by Centrum Medyczne
Bardziej szczegółowoOśrodki medyczne wykonujące procedury diagnostyczno-terapeutyczne powinny mieć następujące możliwości:
REKOMENDACJE KONSULTANTA KRAJOWEGO W DZIEDZINIE CHIRURGII ONKOLOGICZNEJ ORAZ POLSKIEGO TOWARZYSTWA CHIRURGII ONKOLOGICZNEJ W ZAKRESIE DIAGNOSTYKI I LECZENIA CHORYCH NA RAKA JELITA GRUBEGO REKOMENDACJE
Bardziej szczegółowoProgram. 10.00 10.15 Powitanie 10.15 10.45 Otwarcie Sympozjum Czego dokonaliśmy- dokąd zmierzamy Prof. D.Perek
Czwartek, 05 listopada 2009 Program 10.00 10.15 Powitanie 10.15 10.45 Otwarcie Sympozjum Czego dokonaliśmy- dokąd zmierzamy Prof. D.Perek 10.45 11.00 Przerwa na kawę Sesja I 11.00 14.00 Przewodniczą: E.
Bardziej szczegółowoProgram nauczania neurochirurgii na Wydziale Lekarskim PAM.
Program nauczania neurochirurgii na Wydziale Lekarskim PAM. Zajęcia z neurochirurgii odbywają się na VI roku studiów na Wydziale Lekarskim PAM. Program i obejmuje 18 godzin w tym 10 godzin ćwiczeń i 8
Bardziej szczegółowoWodogłowie wymagające implantacji układu zastawkowego u pacjentów z pierwotnymi guzami komór mózgowych doświadczenia własne
Ann. Acad. Med. Siles. (online) 2017; 71: 32 37 eissn 1734-025X DOI:10.18794/aams/62152 PRACA ORYGINALNA ORIGINAL PAPER Wodogłowie wymagające implantacji układu zastawkowego u pacjentów z pierwotnymi guzami
Bardziej szczegółowoWTÓRNE OPERACJE CYTOREDUKCYJNE - ZASADY KWALIFIKACJI
WTÓRNE OPERACJE CYTOREDUKCYJNE - ZASADY KWALIFIKACJI Paweł Basta Klinika Ginekologii i Onkologii Szpitala Uniwersyteckiego w Krakowie Uniwersyteckie Centrum Leczenia Chorób Piersi I Katedra Chirurgii Ogólnej
Bardziej szczegółowoniedostatecznego rozwój części kręgu (półkręg, kręg klinowy, kręg motyli) nieprawidłowego zrostu między kręgami (płytka lub blok kręgowy)
Kifozy wrodzone Błędy w rozwoju kręgosłupa w okresie wewnątrzmacicznym prowadzą do powstawania wad wrodzonych kręgosłupa. Istnienie wady w obrębie kręgosłupa nie jest równoznaczne z powstaniem deformacji
Bardziej szczegółowoEndokrynologia Pediatryczna Pediatric Endocrinology
Kapczuk I. i inni: Zaburzenia hormonalne w przebiegu leczenia guzów okolicy podwzgórzowo-przysadkowej Vol. 9/2010 Nr 2(31) Endokrynologia Pediatryczna Pediatric Endocrinology Zaburzenia hormonalne w przebiegu
Bardziej szczegółowoUzyskano wstępną akceptację dla tej procedury.
W dniu 1 lutego 2017 roku profesorowie Tomasz Jastrzębski i Arkadiusz Jeziorski złożyli na ręce min. Krzysztofa Łandy dokumentację dotyczącą procedury HIPEC w intencji uznania jej jako procedury gwarantowanej
Bardziej szczegółowoNOWOTWORY SKÓRY. W USA około 20% populacji zachoruje nowotwory skóry.
NOWOTWORY SKÓRY Nowotwory skóry są zmianami zlokalizowanymi na całej powierzchni ciała najczęściej w miejscach, w których nastąpiło uszkodzenie skóry. Najważniejszym czynnikiem etiologicznym jest promieniowanie
Bardziej szczegółowoProgram specjalizacji z NEUROCHIRURGII
CENTRUM MEDYCZNE KSZTAŁCENIA PODYPLOMOWEGO Program specjalizacji z NEUROCHIRURGII Program podstawowy dla lekarzy rozpoczynających specjalizację od początku Warszawa 1999 (c) Copyright by Centrum Medyczne
Bardziej szczegółowospis treści Część i: Podstawy neuroanatomii i neurofizjologii... 15 Cele rozdziałów... 16 Słowa kluczowe... 16
spis treści Część i: Podstawy neuroanatomii i neurofizjologii... 15 Cele rozdziałów... 16 Słowa kluczowe... 16 1. Rozwój i podział układu nerwowego Janusz Moryś... 17 1.1. Rozwój rdzenia kręgowego... 17
Bardziej szczegółowoMichał Brzewski, Andrzej Marciński, Agnieszka Biejat Zakład Radiologii Pediatrycznej Akademii Medycznej w Warszawie
DIAGNOSTYKA CHORÓB NARZĄDÓW MIEDNICY MNIEJSZEJ U DZIEWCZĄT Michał Brzewski, Andrzej Marciński, Agnieszka Biejat Zakład Radiologii Pediatrycznej Akademii Medycznej w Warszawie 1 2 2 Cele wykładu Zaprezentowanie
Bardziej szczegółowoGrant NCN 2011/03/B/ST7/03649. Reguły systemu wsparcia decyzji: wskazania/przeciwskazania trombolizy
Grant NCN 2011/03/B/ST7/03649 Reguły systemu wsparcia decyzji: wskazania/przeciwskazania trombolizy Kryterium Dane (jakie) Dane (źródło) Reguła Moduł wiek wiek pacjent/osoba > 18 lat (włączająca) kliniczne
Bardziej szczegółowoNowotwory złośliwe u dzieci w 2005 roku
Nowotwory złośliwe u dzieci w 2005 roku Urszula Wojciechowska, Joanna Didkowska Zakład Epidemiologii i Prewencji Nowotworów, Centrum Onkologii - Instytut, Warszawa Krajowy Rejestr Nowotworów Niniejsze
Bardziej szczegółowoPrzypadek gruÿlicy mózgu o ciê kim przebiegu trudnoœci diagnostyczne i terapeutyczne
Przypadek gruÿlicy mózgu o ciê kim przebiegu trudnoœci diagnostyczne i terapeutyczne The case of the central nervous system tuberculosis diagnostic and therapeutic difficultes Krzysztof Jarmusz, Katarzyna
Bardziej szczegółowoZŁOŚLIWY ZESPÓŁ NEUROLEPTYCZNY PO WYMIANIE GENERATORA IMPULSÓW GŁĘBOKIEJ STYMULACJI MÓZGU, U PACJENTKI Z CHOROBĄ PARKINSONA OPIS PRZYPADKU
ZŁOŚLIWY ZESPÓŁ NEUROLEPTYCZNY PO WYMIANIE GENERATORA IMPULSÓW GŁĘBOKIEJ STYMULACJI MÓZGU, U PACJENTKI Z CHOROBĄ PARKINSONA OPIS PRZYPADKU Paweł Zdunek [1,2], Henryk Koziara [1,3], Emilia Sołtan [3], Wiesław
Bardziej szczegółowoCHIRURGICZNE LECZENIE ZWĘŻEŃ TĘTNIC SZYJNYCH
CHIRURGICZNE LECZENIE ZWĘŻEŃ TĘTNIC SZYJNYCH KATEDRA I KLINIKA CHIRURGII NACZYŃ I ANGIOLOGII AKADEMII MEDYCZNEJ W LUBLINIE Kierownik: Dr hab.n. med. Jacek Wroński UDROŻNIENIE T. SZYJNEJ WEWNĘTRZNEJ WSKAZANIA
Bardziej szczegółowoNARODOWY PROGRAM ZWALCZANIA CHORÓB NOWOTWOROWYCH
Załącznik nr 1 opis programu MINISTERSTWO ZDROWIA DEPARTAMENT POLITYKI ZDROWOTNEJ Nazwa programu: NARODOWY PROGRAM ZWALCZANIA CHORÓB NOWOTWOROWYCH Nazwa zadania: OGRANICZENIE NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI U DZIECI
Bardziej szczegółowoNowotwory złośliwe u dzieci w 2006 roku
Nowotwory złośliwe u dzieci w 2006 roku Joanna Didkowska, Urszula Wojciechowska, Zakład Epidemiologii i Prewencji Nowotworów, Centrum Onkologii Instytut, Warszawa Krajowy Rejestr Nowotworów Niniejsze opracowanie
Bardziej szczegółowoGUZY PODŚCIELISKOWE PRZEWODU POKARMOWEGO. (Gastrointestinal Stromal Tumor (GIST)) Anna Nasierowska-Guttmejer, Katarzyna Guzińska-Ustynowicz
Sformatowano GUZY PODŚCIELISKOWE PRZEWODU POKARMOWEGO (Gastrointestinal Stromal Tumor (GIST)) Anna Nasierowska-Guttmejer, Katarzyna Guzińska-Ustynowicz 1. Materiał chirurgiczny: przełyk, Ŝołądek, jelito
Bardziej szczegółowoZałożenia i cele. Ogromny postęp, który dokonał się w dziedzinie chirurgii rekonstrukcyjnej w ostatnich dekadach, sprawił, że stało się możliwe
Założenia i cele. Ogromny postęp, który dokonał się w dziedzinie chirurgii rekonstrukcyjnej w ostatnich dekadach, sprawił, że stało się możliwe zaopatrywanie rozległych ubytków poresekcyjnych praktycznie
Bardziej szczegółowoahead of print], Impact Factor 1,426; punktacja MNiSW 20 pkt.). Przeanalizowane zostały dwie grupy chorych: w pierwszej znalazło się 441 chorych z
Streszczenie rozprawy doktorskiej lek. Michała Natkańca pt.: Czynniki wpływające na trudności, bezpieczeństwo i wyniki krótkoterminowe laparoskopowej adrenalektomii z dostępu przezotrzewnowego bocznego
Bardziej szczegółowoPodstawy diagnostyki onkologicznej. Podstawy diagnostyki onkologicznej. Marcin Stępie. pień
Marcin Stępie pień Katedra Onkologii i Klinika Onkologii Ginekologicznej AM Wrocław, Dolnośląskie Centrum Onkologii we Wrocławiu. Cele diagnostyki rozpoznanie choroby nowotworowej; ocena zaawansowania
Bardziej szczegółowoŚWIADOMA ZGODA PACJENTA na leczenie zabiegowe guza jądra
ŚWIADOMA ZGODA PACJENTA na leczenie zabiegowe guza jądra DANE PACJENTA: Imię i nazwisko:... PESEL: Zabieg został zaplanowany na dzień:... Lekarz wykonujący zabieg:... Na podstawie wywiadu lekarskiego i
Bardziej szczegółowoCykl kształcenia 2013-2016
203-206 SYLABUS Nazwa Fizjoterapia kliniczna w chirurgii, onkologii i medycynie paliatywnej. Nazwa jednostki prowadzącej przedmiot Wydział Medyczny, Instytut Fizjoterapii Kod Studia Kierunek studiów Poziom
Bardziej szczegółowoImię i nazwisko Pacjenta:..PESEL/Data urodzenia:... FORMULARZ ZGODY. Imię i nazwisko Pacjenta:... Imię i nazwisko przedstawiciela ustawowego:...
FORMULARZ ZGODY I Informacje o osobach uprawnionych do wyrażenia zgody Imię i nazwisko Pacjenta:... Imię i nazwisko przedstawiciela ustawowego:... PESEL/Data urodzenia Pacjenta:... II Nazwa procedury medycznej
Bardziej szczegółowoWytyczne postępowania dla lekarzy POZ i lekarzy medycyny pracy w zakresie raka nerki, pęcherza moczowego i prostaty 2011
Wytyczne postępowania dla lekarzy POZ i lekarzy medycyny pracy w zakresie raka nerki, pęcherza moczowego i prostaty 2011 Wytyczne postępowania dla lekarzy POZ i lekarzy medycyny pracy w zakresie raka nerki,
Bardziej szczegółowoPODSTAWY CHIRURGII RATOWNICTWO MEDYCZNE. Anatomia prawidłowa człowiek, Fizjologia, Patofizjologia, Podstawy chorób wewnętrznych,
Nazwa jednostki prowadzącej kierunek: Nazwa kierunku: Poziom kształcenia: Profil kształcenia: Moduły wprowadzające/wymagania wstępne: Nazwa modułu / przedmiotu (przedmiot lub grupa przedmiotów) Osoby prowadzące:
Bardziej szczegółowoZapalenie ucha środkowego
Zapalenie ucha środkowego Poradnik dla pacjenta Dr Maciej Starachowski Ostre zapalenie ucha środkowego. Co to jest? Ostre zapalenie ucha środkowego jest rozpoznawane w przypadku zmian zapalnych w uchu
Bardziej szczegółowoLECZENIE STWARDNIENIA ROZSIANEGO (ICD-10 G 35)
LECZENIE STWARDNIENIA ROZSIANEGO (ICD-10 G 35) 1. Kryteria kwalifikacji: ŚWIADCZENIOBIORCY 1.1. Leczenie interferonem beta: 1) rozpoznanie postaci rzutowej stwardnienia rozsianego oparte na kryteriach
Bardziej szczegółowoZespó³ Dandy-Walkera bez tajemnic
Zespó³ Dandy-Walkera bez tajemnic www.fundacja.dandy-walker.org.pl Fundacja chorych na zespó³ Dandy-Walkera 64-100 Leszno ul. Bu³garska 5/10 tel./fax +48 65 520 02 33 mob. +48 662 015 362 fundacja@dandy-walker.org.pl
Bardziej szczegółowoWrodzone wady wewnątrzkanałowe
Wrodzone wady wewnątrzkanałowe Występują one w przebiegu wad tworzenia się tzw. struny grzbietowej ( rozwoju kręgosłupa i rdzenia). Określane są inaczej terminem dysrafii. Wady te przyjmują postać: rozszczepu
Bardziej szczegółowoCzy ponawiane leczenie chirurgiczne przynosi korzyść chorym na raka jajnika?
Czy ponawiane leczenie chirurgiczne przynosi korzyść chorym na raka jajnika? 1 1,2 1,2 Jan Kornafel, Marcin Jędryka, Marcin Ekiert, 2 Barbara Rossochacka-Rostalska 1 2 Katedra Onkologii, Klinika Onkologii
Bardziej szczegółowo1. Protezowanie aparatami (przewodnictwo powietrzne i kostne). 2. Ćwiczenia logopedyczne.
2. Implantacje mikroelektrod do ślimaka przekazywanie odpowiednio dobranych sygnałów elektrycznych do receptorów w sposób sterowany komputerem. Rehabilitacja w uszkodzeniach słuchu: 1. Protezowanie aparatami
Bardziej szczegółowolek. Piotr Mazurek Katedra Chirurgii Urazowej, Klinika Chirurgii Urazowej i Chirurgii Ręki Uniwersytetu Medycznego im. Piastów Śląskich we Wrocławiu
lek. Piotr Mazurek Katedra Chirurgii Urazowej, Klinika Chirurgii Urazowej i Chirurgii Ręki Uniwersytetu Medycznego im. Piastów Śląskich we Wrocławiu Nowotworowe i nowotworopodobne zmiany nerwów obwodowych
Bardziej szczegółowoROZPRAWA DOKTORSKA. Udział badań obrazowych obejmujących jamę brzuszną w diagnozowaniu chorób nowotworowych u dzieci.
Gdański Uniwersytet Medyczny Wydział Nauk o Zdrowiu z Oddziałem Pielęgniarstwa i Instytutem Medycyny Morskiej i Tropikalnej Lek. Małgorzata Skuza ROZPRAWA DOKTORSKA Udział badań obrazowych obejmujących
Bardziej szczegółowoGuzy szyszynki. Pineal tumors. *Agnieszka Baranowska-Bik, Wojciech Zgliczyński
Postępy Nauk Medycznych, t. XXVIII, nr 12, 2015 Borgis *Agnieszka Baranowska-Bik, Wojciech Zgliczyński Guzy szyszynki Pineal tumors Klinika Endokrynologii, Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego, Szpital
Bardziej szczegółowoJakie metody diagnostyki obrazowej powinny być zastosowane w przypadku niedotlenienia-niedokrwienia u noworodków?
Jakie metody diagnostyki obrazowej powinny być zastosowane w przypadku niedotlenienia-niedokrwienia u noworodków? A. USG przezciemiączkowe B. USG i w drugiej kolejności TK C. USG i MR D. USG, TK i MR Badanie
Bardziej szczegółowoPrzerzut raka żołądka do migdałka podniebiennego
Dariusz Kaczmarczyk Przerzut raka żołądka do migdałka podniebiennego Klinika Chirurgii Nowotworów Głowy i Szyi Uniwersytetu Medycznego w Łodzi Kierownik: Prof. dr hab. med. Alina Morawiec Sztandera Opis
Bardziej szczegółowoProgram specjalizacji z NEUROCHIRURGII
CENTRUM MEDYCZNE KSZTAŁCENIA PODYPLOMOWEGO Program specjalizacji z NEUROCHIRURGII Program dla lekarzy posiadających specjalizcję I stopnia z chirurgii dziecięcej Warszawa 1999 (c) Copyright by Centrum
Bardziej szczegółowoJakie informacje są potrzebne przed podjęciem decyzji o strategii leczenia? Punkt widzenia patologa
Jakie informacje są potrzebne przed podjęciem decyzji o strategii leczenia? Punkt widzenia patologa Marcin Ligaj Zakład Patologii Centrum Onkologii w Warszawie Planowanie postępowania onkologicznego???
Bardziej szczegółowoRopniak opłucnej czy gruźliczy wysięk opłucnowy? - Rola torakoskopii
Michał Pasierbek, Andrzej Grabowski, Filip Achtelik, Wojciech Korlacki Ropniak opłucnej czy gruźliczy wysięk opłucnowy? - Rola torakoskopii Klinika Chirurgii Wad Rozwojowych Dzieci i Traumatologii w Zabrzu
Bardziej szczegółowoDIAGNOSTYKA ULTRASONOGRAFICZNA TARCZYCY. Michał Brzewski Anna Jakubowska Zakład Radiologii Pediatrycznej AM Warszawa
DIAGNOSTYKA ULTRASONOGRAFICZNA TARCZYCY Michał Brzewski Anna Jakubowska Zakład Radiologii Pediatrycznej AM Warszawa 1 PROBLEMY DIAGNOSTYCZNE Wady rozwojowe Wole Guzki tarczycy Nowotwory tarczycy Zaburzenia
Bardziej szczegółowoUwagi do wyceny procedur w chirurgii onkologicznej wraz z propozycjami zmian. Opracowane po konsultacji ze środowiskiem polskich chirurgów onkologów.
Uwagi do wyceny procedur w chirurgii onkologicznej wraz z propozycjami zmian. Opracowane po konsultacji ze środowiskiem polskich chirurgów onkologów. I. Najbardziej rażące przykłady niedoszacowania procedur
Bardziej szczegółowoNOWOTWORY. AKTUALN NEUROL 2007, 7 (2), p. 127-131. Katedra i Zak³ad Patomorfologii 2. Klinika Pediatrii, Hematologii, Onkologii i Endokrynologii 3
Aktualn Neurol 2007, 7 (2), p. 127-131 Joanna Stefanowicz 2, Anna Szo³kiewicz 2, Ewa I ycka-œwieszewska 1, El bieta Dro yñska 2, Ewa Szutowicz-Zieliñska 3, Ewa Bieñ 2, Katarzyna Po³czyñska 2, Agata Maciejewska
Bardziej szczegółowoWykorzystuje metody obrazowania narządów i specjalistyczny sprzęt do przeprowadzania zabiegów diagnostycznych i leczniczych zastępując, uzupełniając
R A D I O L O G I A Z A B I E G O W A Radiologia Zabiegowa Wykorzystuje metody obrazowania narządów i specjalistyczny sprzęt do przeprowadzania zabiegów diagnostycznych i leczniczych zastępując, uzupełniając
Bardziej szczegółowoSpiS TreśCi chirurgia narządowa 51. nowotwory układu pokarmowego VII
Spis treści CHIRURGIA NARZĄDOWA... 1005 51. Nowotwory układu pokarmowego... 1007 51.1. Nowotwory przełyku Andrzej W. Szawłowski... 1007 51.1.1. Wstęp... 1007 51.1.2. Patologia... 1008 51.1.3. Rozpoznanie...
Bardziej szczegółowoEfektywna kontrola chorych po leczeniu nowotworów jąder
Efektywna kontrola chorych po leczeniu nowotworów jąder Marzena Wełnicka-Jaśkiewicz Klinika Onkologii i Radioterapii Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego Efektywna kontrola ścisła obserwacja po leczeniu
Bardziej szczegółowoPODSTAWY NEUROANATOMII
ROZDZIAŁ 1 PODSTAWY NEUROANATOMII Urok neurologii, w porównaniu z innymi dziedzinami medycyny praktycznej, polega na sposobie, w jaki zmusza nas do codziennego kontaktu z naukami podstawowymi. Aby wyjaśnić
Bardziej szczegółowoZakręt czołowy środkowy (gyrus frontalis medius)
Zakręt czołowy środkowy (gyrus frontalis medius) Glowa jądra ogoniastego (head of caudate nucleus) Nerwy wzrokowe (optic nerves) Tętnica środkowa mózgu (middle cerebral artery) Zbiornik skrzyżowania (chiasmatic
Bardziej szczegółowoZŁOŚLIWE GUZY KOŚCI ZGK Złośliwe guzy kości rozwijają się ze zmienionych nowotworowo pierwotnych komórek kości oraz komórek pochodzących z innych tkanek i narządów. Do rozwoju przerzutów nowotworowych
Bardziej szczegółowoNależą do najczęstszych urazów mózgu Zmiany w badaniach obrazowych z czasem pogarszają się
Złamania kości czaszki U 1/3 chorych po ciężkim urazie głowy nie występuje złamanie kości czaszki Złamanie może być linijne, z wgłobieniem lub z rozerwaniem szwów Zdjęcia rtg nie są wystarczające w diagnostyce
Bardziej szczegółowoSpis treści. Przedmowa Barbara Czerska... 11 Autorzy... 17 Wykaz skrótów... 19
Przedmowa Barbara Czerska.................................. 11 Autorzy.................................................... 17 Wykaz skrótów.............................................. 19 Rozdział I.
Bardziej szczegółowoCiąża ektopowa. I Katedra i Klinika Położnictwa i Ginekologii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego
Ciąża ektopowa I Katedra i Klinika Położnictwa i Ginekologii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego Definicja: ciąża ektopowa - to ciąża rozwijająca się poza jamą macicy. W ostatnim okresie stwierdza się
Bardziej szczegółowoPowikłania w trakcie farmakoterapii propranololem naczyniaków wczesnodziecięcych
Powikłania w trakcie farmakoterapii propranololem naczyniaków wczesnodziecięcych S.Szymik-Kantorowicz, A.Taczanowska-Niemczuk, P.Łabuz, I.Honkisz, K.Górniak, A.Prokurat Klinika Chirurgii Dziecięcej CM
Bardziej szczegółowoCiąża ektopowa. I Katedra i Klinika Położnictwa i Ginekologii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego
Ciąża ektopowa I Katedra i Klinika Położnictwa i Ginekologii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego Definicja: ciąża ektopowa - to ciąża rozwijająca się poza jamą macicy. W ostatnim okresie stwierdza się
Bardziej szczegółowoCZĘŚĆ SZCZEGÓŁOWA NAJCZĘSTSZE NOWOTWORY OBJAWY, ROZPOZNAWANIE I LECZENIE
CZĘŚĆ SZCZEGÓŁOWA ROZDZIA 4 NAJCZĘSTSZE NOWOTWORY OBJAWY, ROZPOZNAWANIE I LECZENIE Arkadiusz Jeziorski W Polsce do lekarzy onkologów zgłasza się rocznie ponad 130 tysięcy nowych pacjentów; około 80 tysięcy
Bardziej szczegółowoEpidemiologia. Czynniki ryzyka. Predyspozycje genetyczne. Polipy gruczołowe. Predyspozycje genetyczne. Rak jelita grubego. Zachorowalność w 2003 roku:
Epidemiologia Rak jelita Szkolenie dla lekarzy rodzinnych 2007 Igor Madej Oddział Chirurgii Onkologicznej II Dolnośląskiego Centrum Onkologii Katedra Onkologii i Klinika Onkologii Onkologicznej Akademii
Bardziej szczegółowoZBYT PÓŹNE WYKRYWANIE RAKA NERKI ROLA LEKARZA PIERWSZEGO KONTAKTU
ZBYT PÓŹNE WYKRYWANIE RAKA NERKI ROLA LEKARZA PIERWSZEGO KONTAKTU 14 czerwca 2012 r dr n. med. Piotr Tomczak Klinika Onkologii U.M. Poznań Epidemiologia raka nerki RCC stanowi 2 3% nowotworów złośliwych
Bardziej szczegółowoBADANIA KONTROLNE CHORYCH NA NOWOTWORY ZŁOŚLIWE
BADANIA KONTROLNE CHORYCH NA NOWOTWORY ZŁOŚLIWE Marian Reinfuss CENTRUM ONKOLOGII ODDZIAŁ W KRAKOWIE OCENA WARTOŚCI CENTRUM ONKOLOGII ODDZIAŁ W KRAKOWIE PROWADZENIA BADAŃ KONTROLNYCH 1. długość przeŝycia
Bardziej szczegółowoKluczowe znaczenie ma rozumienie procesu klinicznego jako kontinuum zdarzeń
Lek Anna Teresa Filipek-Gliszczyńska Ocena znaczenia biomarkerów w płynie mózgowo-rdzeniowym w prognozowaniu konwersji subiektywnych i łagodnych zaburzeń poznawczych do pełnoobjawowej choroby Alzheimera
Bardziej szczegółowoprzytarczyce, niedoczynność przytarczyc, hipokalcemia, rak tarczycy, wycięcie tarczycy, tyreoidektomia
SŁOWA KLUCZOWE: przytarczyce, niedoczynność przytarczyc, hipokalcemia, rak tarczycy, wycięcie tarczycy, tyreoidektomia STRESZCZENIE Wstęp. Ze względu na stosunki anatomiczne oraz wspólne unaczynienie tarczycy
Bardziej szczegółowoFIZJOLOGIA I PATOLOGIA SUTKÓW U DZIECI I MŁODZIEŻY W DIAGNOSTYCE ULTRASONOGRAFICZNEJ
FIZJOLOGIA I PATOLOGIA SUTKÓW U DZIECI I MŁODZIEŻY W DIAGNOSTYCE ULTRASONOGRAFICZNEJ A.JAKUBOWSKA, M.BRZEWSKI, M.GRAJEWSKA-FERENS, A.MARCIŃSKI, J.MĄDZIK ZAKŁAD RADIOLOGII PEDIATRYCZNEJ I KLINIKA ENDOKRYNOLOGII
Bardziej szczegółowoImię i nazwisko Pacjenta:..PESEL/Data urodzenia:... FORMULARZ ZGODY. Imię i nazwisko Pacjenta:... Imię i nazwisko przedstawiciela ustawowego:...
FORMULARZ ZGODY I Informacje o osobach uprawnionych do wyrażenia zgody Imię i nazwisko Pacjenta:... Imię i nazwisko przedstawiciela ustawowego:... PESEL/Data urodzenia Pacjenta:... II Nazwa procedury medycznej
Bardziej szczegółowoPodstawowe informacje o chorobach i raku gruczołu krokowego
W TROSCE O PACJENTA CHOREGO NA RAKA GRUCZOŁU KROKOWEGO Ogólnopolski program edukacyjny Podstawowe informacje o chorobach i raku gruczołu krokowego Program realizowany pod patronatem Polskiego Towarzystwa
Bardziej szczegółowoPrzerzuty raka płuca do mózgu - postępowanie multidyscyplinarne.
Przerzuty raka płuca do mózgu - postępowanie multidyscyplinarne. Rak płuca jest najczęściej spotykanym nowotworem złośliwym u mężczyzn, powodującym około 1/3 zachorowań i zgonów z przyczyn nowotworowych.
Bardziej szczegółowoInformacja prasowa. Ruszył drugi cykl spotkań edukacyjnych dla chorych na szpiczaka mnogiego
Informacja prasowa Ruszył drugi cykl spotkań edukacyjnych dla chorych na szpiczaka mnogiego Warszawa, 28 października Chorzy na szpiczaka mnogiego w Polsce oraz ich bliscy mają możliwość uczestniczenia
Bardziej szczegółowouszkodzenie tkanek spowodowane rozszerzeniem lub zwężeniem zamkniętych przestrzeni gazowych, wskutek zmian objętości gazu w nich zawartego.
Barotrauma uszkodzenie tkanek spowodowane rozszerzeniem lub zwężeniem zamkniętych przestrzeni gazowych, wskutek zmian objętości gazu w nich zawartego. Podział urazów ciœnieniowych płuc zatok obocznych
Bardziej szczegółowowww.korektorzdrowia.pl www.watchhealthcare.eu PORADNIK DLA PACJENTÓW Biopsja
www.korektorzdrowia.pl www.watchhealthcare.eu PORADNIK DLA PACJENTÓW Biopsja Rak piersi Najczęściej występujący nowotwór złośliwy u kobiet w Polsce 2004 r. ponad12 000 nowych zachorowań na raka piersi
Bardziej szczegółowoPrzezodbytnicza biopsja gruczołu krokowego
dane pacjenta nr księgi głównej/oddziałowej dane placówki INFORMACJA O PLANOWANYM ZABIEGU UROLOGICZNYM Przezodbytnicza biopsja gruczołu krokowego Na podstawie wykonanych badań stwierdzono, iż istnieje
Bardziej szczegółowo