Uniwersytet Łódzki Wydział Matematyki i Informatyki

Transkrypt

1 Uniwersytet Łódzki Wydział Matematyki i Informatyki STUDIA PODYPLOMOWE ANALIZA DANYCH I DATA MINING ANALIZA TECHNICZNA I FUNDAMENTALNA dr Sebastian Sakowski Rok akademicki 2014/2015

2 Sebastian Sakowski Pokój A325 www: Konsultacje: czwartek

3 LITERATURA J. Murphy: Analiza techniczna rynków finansowych. WIGPRESS, Warszawa J. Schwager: Analiza techniczna rynków terminowych. WIGPRES, Warszawa Ch. LeBeau, D. Lucas: Komputerowa analiza rynków terminowych. WIGPRES, Warszawa S. Nison: Świece i inne japońskie techniki analizowania wykresów. WIGPRES, Warszawa J. Ritchie. Analiza fundamentalna. WIGPRES, Warszawa E. Nowak: Analiza sprawozdań finansowych. Polskie Wydawnictwa Ekonomiczne, Warszawa H. Zadora: Wycena przedsiębiorstw w teorii i praktyce. Stowarzyszenie Księgowych w Polsce. Warszawa

4 PROGRAM KURSU Po zakończeniu przedmiotu słuchacz potrafi: 1. Interpretować zjawiska zachodzące na rynkach finansowych. 2. Stosować metody ilościowe. 3. Prognozować na podstawie danych i notowań rynków finansowych. 4. Interpretować wskaźniki i różne typy wykresów cenowych. 5. Wybierać i używać metody analizy technicznej i fundamentalnej. 6. Tworzyć własne strategie inwestycyjne. 7. Stosować język MQL. Sposób weryfikacji: Praca pisemna dotycząca wykładu i zajęć laboratoryjnych. 4

5 DEFINCJA ANALIZY TECHNICZNEJ ANALIZA TECHNICZNA Badanie zachowań rynków z wykorzystaniem graficznej reprezentacji danych (wykresów). 1. Użyteczna do określenia momentu wejścia na rynek. 2. Celem jest przewidywanie przyszłych trendów cenowych. 3. Bardziej wiarygodnym celem jest określenie aktualnego stanu rynku, w celu podejmowania decyzji inwestycyjnych. Źródła informacji, którymi posługuje się analityk: 1. Ceny historyczne. 2. Volumen obrotu. 3. Liczba otwartych pozycji. 5

6 OBSZARY ANALIZY TECHNICZNEJ Obszary analizy technicznej obejmują: Analizę i wnioskowanie na podstawie wykresów cen. Zastosowanie metod statystycznych i algorytmów informatyki, wspomaganych systemami informacyjnymi. Celem jest wspomaganie decyzji człowieka. Autonomiczne i automatyczne systemy inwestycyjne. Celem jest konstrukcja efektywnych transakcji bez udziału emocji człowieka. 6

7 UNIWERSALNOŚĆ ANALIZY TECHNICZNEJ Zastosowanie na dowolnym rynku: kapitałowym, towarowych, terminowym, forex itd. Zastosowanie w różnych przedziałach czasowych: dziennym, tygodniowym, miesięcznym. Prognozowanie gospodarcze. Przykładowo trendy na rynku złota, ropy i obligacji mogą określić kondycję gospodarki oraz oczekiwania co do inflacji. 7

8 PROGRAMY DO ANALIZY TECHNICZNEJ Przykładowe programy do analizy technicznej: 1. AmiBroker (licencja Trial) 2. MetaStock 3. Trade Station 4. Omni Trader 5. Advanced GET 6. MetaTrader NOL3 8. ISPAG Automatyczne systemy transakcyjne - stosowanie określonych reguł w celu zawierania autonomicznego i automatycznego transakcji na rynkach finansowych (głównie FOREX). 8

9 ZAŁOŻENIA ANALIZY TECHNICZNEJ 1. Rynek dyskontuje wszystko. Wszystkie czynniki oddziałujące na rynek np. fundamentalne, polityczne itd. zostają uwzględnione w cenie. Zmiany cen odzwierciedlają relacje między popytem, a podażą. 2. Ceny podlegają trendom. Ceny mogą znajdować się w określonych trendach (wzrostowym, spadkowym lub horyzontalnym). 3. Historia się powtarza. Badanie cen historycznych umożliwia prognozowanie cen. 9

10 ZARZUTY WOBEC ANALIZY TECHNICZNEJ Krytyka analizy technicznej przez środowisko akademickie. Teoria błądzenia losowego. Ceny podlegają losowym zmianom. Kwestionowane jest pojęcie trendu. Sugerowana jest prosta strategia: kup i trzymaj. Identyfikacja formacji cenowych jest subiektywna. Mnogość formacji cenowych powoduje możliwość doboru wielu wzajemnie się wykluczających formacji dla określonego stanu rynku. 10

11 INNE PROBLEMY Czy możliwe jest przewidywanie przyszłości na podstawie danych z przeszłości? Każda metoda prognozowania od przewidywania pogody do analizy fundamentalnej oparta jest na danych z przeszłości. Statystyka opisowa zajmuje się m.in.: graficzną prezentacją wyników, również tych na wykresach cen np. w postaci świecowej. Statystka indukcyjna uogólnienie i ekstrapolacja. 11

12 PROBLEM ZŁUDZENIA OPTYCZNEGO 12

13 HIPOTEZA RYNKU EFEKTYWNEGO Hipoteza efektywności rynku rynki są efektywne, gdy wszystkie informacje są zdyskontowane w cenach. Zakłada się, że wszyscy mają równy dostęp do informacji. Co z funduszami inwestycyjnymi i członkami zarządów? Anomalie np. efekt stycznia - podważają hipotezę. Jak wytłumaczyć widoczną na wykresach tendencję wzrostową utrzymującą się przez np. 2 lata? 13

14 FINANSE BEHAWIORALNE Finanse behawioralne głównym celem jest określenie mechanizmów psychologicznych wpływających na rynek. Pewne błędy wynikające z konstrukcji psychologicznej inwestorów są cyklicznie powielane. Posiadanie wiedzy nie chroni przed popełnianiem błędów. Błędy popełniają nawet profesjonalni inwestorzy. Chętniej trzymamy stratne pozycje, niż zarabiające. 14

15 FINANSE BEHAWIORALNE Hipoteza finansów behawioralnych porusza problem błędów popełnianych przez inwestorów spowodowane podejściem heurystycznym. Heurystyki charakteryzuje się stosowaniem uproszczonych reguły wnioskowania, które mogą prowadzić do wystąpienia błędów poznawczych. 15

16 FINANSE BEHAWIORALNE W informatyce algorytmy heurystyczne nie dają pewności znalezienia optymalnego rozwiązania, a często nawet prawidłowego. 1. Ludzie popełniają błędy w pewnych sytuacjach. 2. Błędna ekstrapolacja trendów, aby wyciągać wnioski z już dostępnych informacji. 3. Algorytmy heurystyczne, których używają są niedoskonałe. 16

17 NAGRODA NOBLA 2013 Eugene Fama, Lars Hansen i Robert Shiller Yale University, University of Chicago. Nie można przewidzieć cen akcji, czy obligacji w krótkim okresie (dnia czy tygodnia), jednak w dłuższym czasie od 3 lat do 5 lat dokładnie możemy przewidzieć. 17

18 NAGRODA NOBLA 2013 E. Shiller reprezentuje ekonomię behawioralną, czyli dziedzinę ekonomii, która weryfikuje założenia w oparciu o psychologię i ekonomię. E. Shiller powiedział: Finanse rządzą nowoczesną cywilizacją. Finanse powinny służyć gatunkowi ludzkiemu. Kryzysy finansowe odzwierciedlają błędy systemu finansowego. 18

19 TEORIA DOWA W 1884 r. Charles Dow średnią z jedenastu firm i zasugerował, że może ona obrazować kondycję gospodarki. Założenia teorii Dowa: 1. Średnie dyskontują wszystko. 2. Występują trzy trendy rynkowe: Główny trwa od ponad rok, a nawet kilka lat. Wtórny trwa od trzech tygodni do trzech miesięcy (stanowi korektę trendu głównego). Znoszą od 1/3 do 2/3, a często ½ cen trendu głównego. Krótkookresowy trwają do trzech tygodni i stanowi krótkie korekty trendu wtórnego. 19

20 TEORIA DOWA 3. Wyróżniamy trzy fazy trendu głównego: akumulacja, wzrosty i dystrybucja 4. Średnie muszą się wzajemnie potwierdzać. 5. Wolumen potwierdza główny trend. 6. Trend jest kontynuowany dopóki nie istnieją oznaki jego odwrócenia. 7. Ważne są tylko ceny zamknięcia. UWAGI: 1. Sygnały są spóźnione. 2. Dow wprowadził po raz pierwszy pojęcie trendu wzrostowego i spadkowego 3. Dow nie zamierzał prognozować rynku, a raczej określać w jakim stanie rynek się znajduje. 20

21 ANALIZA TRENDU Trend to kierunek jaki przyjmują szczyty i dołki. 1. Trend wzrostowy seria coraz wyżej położonych szczytów i dołków. 2. Trend spadkowy seria opadających szczytów i dołków. 3. Trend horyzontalny brak trendu. Nie sprawdza się analiza techniczna. Trend ma fundamentalne znaczenie dla zasadności stosowania analizy technicznej. Zawsze wykonuj transakcje zgodnie z kierunkiem trendu. Nigdy nie walcz z trendem. 21

22 TEORIA DOWA Trend wzrostowy, spadkowy, boczny Trend wzrostowy Trend spadkowy Trend boczny 22

23 POJĘCIE TENDENCJI ROZWOJOWEJ Szereg czasowy jest przybliżany tzw. funkcją trendu. Jeżeli w szeregu czasowym zaobserwujemy trend to do prognozowania możemy stosować modele analityczne. Przykłady funkcji trendu: 1. Liniowa: F(t) = at + b 2. Potęgowa: F(t) = atb 3. Kwadratowa: F(t) = at2 + bt + c gdzie a, b, c są parametrami funkcji. 23

24 POZIOM WSPARCIA Wsparcie to poziom cen powstrzymujący dalszy spadek cen. Podobnie do trendu jest to fundamentalne zagadnienie analizy technicznej. Zazwyczaj poziom ten wyznacza dno poprzedniej zniżki. W trendzie spadkowym poziomy wsparcia zatrzymują spadki na krótki czas, po czy następuje kontynuacja trendu spadkowego. 24

25 POZIOM OPORU Opór to poziom cenowy przy którym popyt słabnie i przewagę uzyskuje podaż. w trendzie wzrostowym - opór oznacza przerwę w zwyżkach, po której poziomy oporu są przełamywane. w trendzie spadkowym opór wyznacza tylko korektę spadków. Uwaga: Wyraźne przełamanie poziomów wsparcia i oporu, powoduje przeciwstawne poziomy względem dotychczasowych. (opór staje się wsparciem, a wsparcie oporem). 25

26 POZIOM WSPARCIA I OPORU Poziom wsparcia Poziom oporu 26

27 TYPY WYKRESÓW Wykres graficzna reprezentacja danych. Wykresy umożliwiają wizualizację danych, co ułatwia analizę dużych zbiorów danych. Matematycznie kartezjańskich. wykres jest podzbiorem iloczynów Iloczyn kartezjański zbiorów A i B jest to zbiór uporządkowanych par (a, b), takich że a należy do zbioru A i b należ do zbioru B. A x B iloczyn kartezjański zbiorów A i B. 27

28 TYPY WYKRESÓW Większość wykresów w analizie technicznej przedstawia ceny w funkcji czasu. Wykresy cenowe składają się z pojedynczych jednostek reprezentujących określony czas np. godzinowych, dziennych, tygodniowych itd. Ceny wizualizowane są w różny sposób: 1. w postaci słupków. 2. w postaci świec. 3. w postaci pojedynczych punktów. Wykresy punktowo-symboliczne reprezentują dane bez podziału na jednostki czasu. 28

29 WYKRESY LOGARYTMICZNE Możliwe jest przedstawienie wykresów w skali arytmetycznej i logarytmicznej. Skala arytmetyczna - równe odległości między jednostkami cenowymi. Skala logarytmiczna - odległości między jednostkami cenowymi są procentowymi zmianami. Przykład: Zmiana ceny z 20 zł do 40 zł (100% ceny bazowej) oraz zmiana z 40 zł do 60 zł (wzrost o 50 % ceny bazowej). 29

30 WYKRESY LOGARYTMICZNE skala arytmetyczna skala logarytmiczna Na skali arytmetycznej widoczne są równe odległości. Natomiast na skali logarytmicznej odległości nie są równe i obrazują zmiany procentowe. 30

31 TYPY WYKRESÓW Wyróżniamy różne sposoby prezentacji graficznej danych na wykresach cenowych: 1. Wykresy liniowe. 2. Wykresy słupkowe. 3. Wykresy punktowo-symboliczne. 4. Wykresy świecowe. 5. Wykresy renko. 6. Wykresy kagi. 7. Wykresy przełamania trzech linii. 31

32 WYKRESY LINIOWE Pojedyncze punkty na wykresie połączone są ze sobą. Możliwe jest również stosowanie: 1. cen zamknięcia najczęściej stosowane, 2. cen maksymalnych, 2. cen minimalnych, 3. cen otwarcia, 4. średnich cen. Zalety: 1. czytelność, 2. prostota, 3. dobrze widoczne trendy i formacje cenowe. 32

33 WYKRESY SŁUPKOWE Wykresy słupkowe są popularne na rynkach terminowych. Jednostka czasu np. dzień reprezentowana jest słupkiem (pionową kreską). Długość słupka zależna jest od ceny maksymalnej i minimalnej w danej jednostce czasu. Dodatkowo na wykresie znajduje się: 1. pozioma kreska z prawej strony - cenę zamknięcia 2. pozioma kreska z lewej strony - cena otwarcia. Kolor słupka oznacza: 1. zielony - cena zamknięcia była większa od ceny otwarcia. 2. czerwona - cena zamknięcia była niższa od ceny otwarcia. 33

34 WYKRESY SŁUPKOWE SCHEMAT IDEOWY y Na osi pionowej (y) przedstawiono cenę, natomiast na osi poziomej (x) czas. 2 1 Opis rysunku: 1 cena otwarcia 2 cena zamknięcia 1 2 x 34

35 WYKRESY LINIOWE I SŁUPKOWE PRZYKŁAD Wykres liniowy Wykres słupkowy 35

36 WYKRESY ŚWIECOWE Metoda przedstawiania danych na wykresie. Metoda określania stanu rynku na podstawie formacji. Dane takie same jak dla wykresów słupkowych: cena otwarcia, zamknięcia, minimalna i maksymalna. 1. Przedstawiają graficznie relacje między podażą a popytem. 2. Obrazują trend panujący na rynku oraz dodatkowo siłę rynku w danym ruchu. 3. Obrazują graficznie emocje inwestorów. 36

37 WYKRESY ŚWIECOWE maksimum maksimum zamknięcie otwarcie otwarcie zamknięcie minimum minimum 37

38 WYKRESY ŚWIECOWE PRZYKŁAD 38

39 POJEDYNCZE ŚWIECE Długi biały korpus Długi biały korpus cena otwarcia przyjmuje wartość równą cenie minimalnej (lub jest jej bliska), natomiast cena zamknięcia przyjmuje wartość równą cenie maksymalnej (lub jest jej bliska). 39

40 POJEDYNCZE ŚWIECE Wsparcie Długie świece białe lub czarne mogą stanowić wsparcie. Przyczyną jest krótkoterminowe wykupienie rynku. Wsparcie Wsparcie 40

41 POJEDYNCZE ŚWIECE Inne reguły Długi biały korpus na niskim poziomie cenowym (wsparcie). Wsparcie 41

42 POJEDYNCZE ŚWIECE Inne reguły Przełamanie oporu przez świecę z białym korpusem. 42

43 POJEDYNCZE ŚWIECE Długi czarny korpus Długi czarny korpus cena otwarcia przyjmuje wartość równą cenie maksymalnej (lub jest jej bliska), natomiast cena zamknięcia przyjmuje wartość równą cenie minimalnej (lub jest jej bliska). 43

44 POJEDYNCZE ŚWIECE Długi czarny korpus Wyjątkowe stany rynku dla czarnych korpusów: 1. Długi czarny korpus na wysokim poziomie cenowych. 2. Potwierdzenie oporu przez długi czarny korpus. 3. Przełamanie wsparcia przez długi czarny korpus. 4. Długi czarny korpus może stanowić opór. 44

45 POJEDYNCZE ŚWIECE Formacja Młota i Wisielca Formacja młota - cień dolny jest długi oraz ceny zamknięcia i otwarcia przyjmują podobne wartości lub są identyczne. Formacja musi wystąpić po znacznej przecenie. Na wysokim poziomie cenowym wisielec. 45

46 POJEDYNCZE ŚWIECE Formacja Młota - Przykład 46

47 POJEDYNCZE ŚWIECE Szpulki Szpulka jest świecą o małym korpusie czarnym lub białym. Często związane z akumulacją lub dystrybucją. 47

48 POJEDYNCZE ŚWIECE Spadająca gwiazda Spadająca gwiazda ma długi górny cień i mały korpus 48

49 POJEDYNCZE ŚWIECE Doji Doji zamiast korpusu ma poziomą kreskę. Bardzo ważny rodzaj świecy. 49

50 TEORIA FAL ELIOTTA Teoria fal Eliotta jest rozwinięciem i opiera się na teorii Dowa r. Ch. Collins publikuje monografię, która opiera się na tekstach otrzymanych od R. Eliotta. Podstawowe elementy teorii fal Eliotta: 1. Kształt - formacja fal jest najważniejsza. 2. Proporcje - umożliwiają określenie przyszłego zasięgu cen. 3. Czas - mniej wiarygodne do prognozowania. 50

51 TEORIA FAL ELIOTTA 1. Pełen cyk trendu wzrostowego składa się z ośmiu fal: pięciu wzrostowych i trzech spadkowych. 2. Korekty mają trzy fale. 3. Czasami następuje wydłużenie jednej z fal. 4. Do określenia zasięgu cen stosuje się proporcje Fibonacciego: 62%, 50%, 38%. 51

52 TEORIA FAL ELIOTTA 52

53 TEORIĄ FAL ELIOTTA PROBLEMY 1. Fale widoczne są na wykresach historycznych, jednak trudno określić, która fala jest aktualnie widoczna. 2. Ruchy na rynkach nie są regularne. 3. Trudno odpowiedzieć na pytania: Która aktualnie powstaje fala? Która fala będzie wydłużana? Z którą falą mamy do czynienie impulsu czy korekty? 4. Struktura fal jest zbyt złożona, aby ją tak uogólniać. 53

54 ŚREDNIE KROCZĄCE Prosta średnia krocząca (MA) Średnia krocząca (ang. moving average) to metoda statystyczna, która stosowana jest do analizy szeregów czasowych. Prosta średnia krocząca (SMA) jest najprostszą średnia arytmetyczna z n okresów. yt - aktualna wartość średniej kroczącej, yi - wartość ceny w okresie i. k stała wygładzająca (np. 15 dla średniej 15 dniowej). 54

55 ŚREDNIE KROCZĄCE Ważona średnia krocząca (WMA) Ważona średnia krocząca (WMA) - dodatkowo cenom przypisana jest waga np. ostatnie ceny mają większą wagę od cen historycznych. w waga wartości zmiennej. Zakładamy, że: 55

56 ŚREDNIE KROCZĄCE Wykładnicza średnia ruchoma Wykładnicza średnia krocząca (EMA) - znaczenie coraz bardziej odległych w czasie okresów maleje w sposób wykładniczy. yt = α pt + (1 α) yt 1 yt - aktualna wartość wykładniczej średniej kroczącej, yt 1- poprzednia wartość średniej, pt - element (cena) o indeksie t, α - współczynnik tzw. parametr wygładzania. Standardowo przyjmuje się, że α = 2 / (n + 1), gdzie n jest liczbą obserwacji. 56

57 ŚREDNIE KROCZĄCE Przykłady MA, WMA, EMA WMA EMA MA 57

58 ŚREDNIE KROCZĄCE Średnie ruchome pomagają przeprowadzić transakcje w kierunku trendu. Przypisanie większej wagi ostatnim cenom niweluje efekt średniej (uśrednienie cen). WMA oraz EMA są bardzo wrażliwe, generując więcej sygnałów dają więcej mylnych sygnałów. Trudno jest określić jaką wybrać średnią (ile dniową). Średnie ruchome mogą spełniać rolę wsparć i oporów. 58

59 ŚREDNIE KROCZĄCE Reguła 1. Określanie trendu Jeżeli średnia krocząca zwyżkuje to jest trend wzrostowy. W przeciwnym razie wyróżniamy trend spadkowy. Reguła 2. Brak trendu Jeżeli średnia krocząca pokazuje niewielkie zmiany cen (brak jest trendu) to nie podejmuj decyzji inwestycyjnych. Uwaga: Transakcje zawierane w okolicach średniej kroczącej mają dobry współczynnik ryzyko/zysku. 59

60 WSTĘGI BOLLINGERA Wstęga Bollingera to metoda analizy kanału cenowego, która łączy analizę techniczną z elementami statystyki. Metoda ta polega na: Wyznaczeniu prostej średniej kroczącej SMA (zazwyczaj 20 dniowej). Wyznaczeniu kanału cenowego (wstęgi górnej i wstęgi dolnej), który jest oddalony od cen o dwa odchylenia standardowe (2 sigma). Oddalenie wstęgi Bollingera od wykresu cenowego sugeruje, że na rynku panuje duża zmienność. 60

61 WSTĘGI BOLLINGERA Prosta średnia krocząca (SMA) Odchylenie standardowe Błąd standardowy 61

62 WSTĘGI BOLLINGERA WSTĘGA BOLLINGERA: p - mnożnik dla odchylenia standardowego, k - stała wygładzająca (liczba składników średniej kroczącej), w zastosowaniach: k = 10, 15, 20, natomiast p = 1, 2, 3 62

63 WSTĘGI BOLLINGERA Wstęga dolna: SMA 2σ Wstęga górna: SMA + 2σ Miara ryzyka to 4σ 95% wartości cenowych znajduje się pomiędzy wstęgami (górną i dolną). 63

64 WSTĘGI BOLLINGERA Stosując wstęgę Bollingera określamy rozproszenie cen w stosunku do średniej kroczącej. Jeżeli odległość między wstęgami jest mała to następuje spadek ryzyka inwestycyjnego mierzonego przez odchylenie standardowe σ. Optymalizacja nie daje dobrych rezultatów, gdyż wstęga działa dobrze w trendzie. 64

65 WSTĘGI BOLLINGERA Reguła 1: Wyraźny trend. Jeżeli na rynku jest trend (wzrostowy lub spadkowy) to stosuj wstęgi Bollingera. Reguła 2: Dotknięcie dolnej/górnej wstęgi. Jeżeli kurs dotyka dolnej wstęgi to kupuj. Jeżeli zamknięcie sesji poza wstęgą to sprzedawaj. Reguła 3: Wąska wstęga. Jeżeli wstęga jest wąska to rośnie prawdopodobieństwo wybicia cen. 65

66 WSTĘGI BOLLINGERA Reguła 4: Cena przez dłuższy czas przy jednej linii. Jeżeli cena utrzymuje się przez dłuższy czas przy jednej z linii to trend będzie kontynuowany. Reguła 5 : Przebicie granicy wstęgi. Jeżeli przebicie granicy wstęgi ceną zamknięcia to kupuj w kierunku wybicia. Jeżeli cena przebije przeciwną wstęgę to sprzedawaj. Wstęgę Bollingera należy stosować z innymi wskaźnikami. Nie jest samodzielnym systemem inwestycyjnym. 66

67 WSKAŹNIK MACD MACD (ang. Moving Average Convergence Divergence) jeden z popularniejszych wskaźników analizy technicznej. Oparty jest na dwóch wykładniczych średnich kroczących (EMA). MACD = yt1 yt2 yt1, yt2 to średnie z dwóch okresów: krótszego i dłuższego. Najczęściej używane wartości to: yt1 = 12, yt2 = 24. Często to stosuje się również yt1 = 8, yt2 =

68 WSKAŹNIK MACD Wskaźnik ten najlepiej sprawdza się do badania długoterminowych trendów. Reguła 1: Przecięcie średnich MACD. Jeżeli szybka linia przecina od dołu linię wolniejszą to jest sygnał kupna. Reguła 2: Wyznaczamy linię trendu MACD. Jeżeli linia trendu zostanie przecięta przez MACD to ważny zwrot na rynku. Reguła 3: Dywergencje (na histogramie cen). Jeżeli rynek osiąga nowe maksimum/minimum, a następnie ponawia ruch w kierunku trendu, który nie jest potwierdzony przez MACD to sygnał odwrócenia trendu. 68

69 WSKAŹNIK RSI RSI (ang. Relative Strength Index) daje stosunkowo precyzyjne sygnały wyprzedania i wykupienia rynku. yu - średnia wartość wzrostu cen zamknięcia (netto) dla określonej stałej wygładzającej k. yd - średnia wartość spadku cen zamknięcia (netto) dla określonej stałej wygładzającej k. 69

70 WSKAŹNIK RSI 1. Ustal ceny zamknięcia za okres ustalony stałą k np. k = Wyszukaj ceny w których ceny zamknięcia były wyższe od cen zamknięcia z poprzedniego dnia, a następnie dodaj do siebie wartości wzrostów. Podziel otrzymaną sumę przez k. 3. Wyszukaj ceny w których ceny zamknięcia były niższe od cen zamknięcia z poprzedniego dnia, a następnie dodaj do siebie wartości wzrostów. Podziel otrzymaną sumę przez k. 4. Oblicz siłę względną RS. 70

71 WSKAŹNIK RSI Reguła 1. Dywergencja. Jeżeli ceny spadają do nowego minimum, a RSI wyznacza dno na wyższym poziomie cenowym to jest sygnał kupna (odwrócenie trendu). Jeżeli ceny rosną do nowego maksimum, a RSI wyznacza szczyt na niższym poziomie cenowym to jest sygnał sprzedaży (odwrócenia trendu). Reguła 2. Formacje. Jeżeli występują klasyczne formacje cenowe to na RSI to osiągamy lepsze rezultaty (działają wsparcia, opory, głowa ramiona). Reguła 3. Poziomy RSI. Jeżeli RSI osiągnie poziom poniżej 30 to kupuj na wzrosty cen. Jeżeli RSI osiągnie poziom powyżej 70 to sprzedawaj. 71

72 WSKAŹNIK ATR ATR (ang. Average True Range) wskaźnik mierzący zmienność cen. Jest to największa z trzech odległości. - prosta średnia ruchoma - cena zamknięcia w czasie t cena najwyższa - cena najniższa - stała wygładzająca najczęściej wynosi

73 WSKAŹNIK ATR Reguła 1. Duże wartości na niskich/wysokich poziomach Jeżeli wysokie wartości ATR na niskich/wysokich poziomach cenowych to możliwe odwrócenie trendu. Reguła 2. Wybicie z trendu bocznego. Jeżeli jest trend boczny i wysoka wartość ATR to nastąpiło wybicie z trendu bocznego. Reguła 3. Stop loss Jeżeli 2xATR zostanie przekroczone to zamykaj pozycję. 73

74 SYSTEM ŻÓŁWIA W 1983 r Richard Dennis chciał udowodnić Williamowi Eckhardtowi że skuteczne inwestowanie jest uzależnione nauki reguł podejmowania transakcji, a nie od wrodzonych zdolności. Przez cztery lata grupa niedoświadczonych inwestorów zarobiła 80% rocznie. System ten oparty jest na wybiciu z 55 sesyjnego kanału cenowego oraz na wskaźniku ATR, który użyty jest pomiaru ryzyka danego rynku. 74

75 WSKAŹNIK ADX/DMI ADX (ang. Average Directional Index) - średni indeks ruchu kierunkowego. DMI (ang. Directional Movement Index) - wskaźnik ruchu kierunkowego. Podstawowe założenie: W czasie trendu wzrostowego dzisiejsze maksimum powinno być wyższe od maksimum wczorajszego. W czasie trendu spadkowego dzisiejsze minimum powinno być niższe od minimum wczorajszego. 75

76 WSKAŹNIK ADX/DMI 76

77 WSKAŹNIK ADX/DMI Wyliczanie systemy kierunkowego: 1. Ustal ruch kierunkowy DM. 2. Oblicz TR (ang. True Range) - prawdziwy zakres wahań cen. Największa z trzech: - odległość od dzisiejszego szczytu do dzisiejszego doła, - odległość od dzisiejszego szczytu do wczorajszego zamknięcia. - odległość od dzisiejszego dołka do wczorajszej ceny zamknięcia. 3. Oblicz +DI oraz -DI - są to wskaźniki kierunkowe. 77

78 WSKAŹNIK ADX/DMI 4. Oblicz ADX - średni indeks ruchu kierunkowego. a) Oblicz DX - dzienny wskaźnik kierunkowy b) Oblicz ADX poprzez wygładzenie DX średnią np. k = 14. System ADX/DMI obrazuje zmiany optymizmu i pesymizmu uczestników rynku. 78

79 WSKAŹNIK ADX/DMI Reguła 1. Jeżeli +DM powyżej -DM oraz ADX zwyżkuje oraz ADX powyżej -DM to trend wzrostowy. Reguła 2. Jeżeli -DM powyżej +DM oraz ADX zwyżkuje oraz ADX powyżej -DM to trend spadkowy. Reguła 3. Jeżeli ADX zniżkuje to trudno wyróżnić trend. 79

80 WSKAŹNIK ADX/DMI Reguła 4. Jeżeli ADX jest poniżej +DM i -DM to rynek w trendzie bocznym. Reguła 5. Jeżeli ADX zwyżkuje po długim okresie przebywania poniżej +DM i -DM to silny sygnał pojawienia się trendu. Reguła 6. Jeżeli ADX zwyżkuje powyżej +DM i -DM to trend słabnie i można się spodziewać odwrócenia trendu. 80

81 OSCYLATOR STOCHASTYCZNY Oscylator stochastyczny (ang. Stochastic Oscilator) - określa relacje między ceną zamknięcia i ostatnim zakresem badań cen. Zbudowany jest z dwóch linii %K oraz %D: 1.Obliczenie %K: - bieżąca cena zamknięcia. - najniższa cena z k ostatnich dni. - najwyższa cena z k ostatnich dni. k - liczba dni użytych do obliczenia. 81

82 OSCYLATOR STOCHASTYCZNY 2. Wygładzenie %K przez trzydniową sumę: - 3 dniowa suma. Szybki oscylator stochastyczny (ang. Fast Stochastic) dwie linie %K oraz %D na jednym wykresie. Wolny oscylator stochastyczny (ang. Slow Stochastic) %K wolny = %D szybki, natomiast %D wolny jest 3 okresową średnią kroczącą z %K wolny. 82

83 OSCYLATOR STOCHASTYCZNY Reguła 1. Dywergencje trendu spadkowego Jeżeli ceny spadają i oscylator na wyższym poziomie niż podczas poprzedniego spadku to odwrócenie trendu spadkowego. Reguła 2. Dywergencja trendu wzrostowego Jeżeli ceny rosną i oscylator na niższym poziomie niż podczas poprzedniego wzrostu to odwrócenie trendu wzrostowego. Reguła 3. Jeżeli oscylator stochastyczny osiąga poziom 20 (poziom wyprzedania) to prawdopodobny wzrost. Jeżeli oscylator stochastyczny osiąga poziom 80 (poziom wykupienia) to prawdopodobne spadki 83

84 SYSTEMY INWESTYCYJNE Stosując wskaźniki analizy techniczne możemy konstruować własne systemy inwestycyjne składające się z różnych reguł wnioskowania opartych na wskaźnikach, trendach, formacjach cenowych itd. Gotowe systemy inwestycyjne: Social trading głównie na rynku Forex. Możemy przyglądać się rankingom systemów inwestycyjnych traderów, sprawdzać ich efektywność i kopiować je na swoje potrzeby. Przykłady portali social trading:

85 SYSTEMY INWESTYCYJNE Przykład systemu inwestycyjnego: 1. Zidentyfikować trend np. MACD, ADX/DMI, SMA. - Wykonaj analizę dla danych tygodniowych, a następnie dla dziennych danych cenowych. - Szukaj okazji do zawarcia transakcji na dziennych wykresach, jednak tylko w kierunku trendu tygodniowego. 2. Analizuj oscylatorami wykres w układzie dziennym np. RSI, Oscylator Stochastyczny. 3. Zastosuj metodę wędrującego zlecenia stop. Ustaw zlecenie stop 1 przedział poniżej minimalnej ceny z ostatnich dwóch dni (dnia w którym zawarłeś transakcję i poprzedniego dnia) 85

86 SYSTEMY INWESTYCYJNE System paraboliczny SAR (ang. Stop And Reverse) krzywa paraboliczna, która może służyć do automatycznego ustalania zlecenia typu stop. System SAR działa dobrze tylko w wyraźnym trendzie. stopjutro = stopdzisiaj + AF (EPtransakcja stopdzisiaj ) Gdzie: stopjutro zlecenie stop w następnym dniu. stopdzisia j aktualne zlecenie stop. EPtransakcja ceny ekstremalne od momenty transakcji. AF współczynnik przyspieszenia. W pierwszym dniu AF = 0,02 (2% odległości pomiędzy ekstremalny punktem, a pierwotnym zleceniem stop). Każdego dnia AF zwiększ się o 0,02 aż do 0,2. 86

87 SYSTEMY INWESTYCYJNE Najprostsze wnioskowanie logiczne opiera się na regule odrywania zwanej modus ponens. Jeśli po pierwsze uznajemy za prawdziwe zdanie w postaci implikacji jeśli a, to b (a b) oraz po drugie wiemy, że zaszło zdarzenie (fakt, przesłanka) a, to wnioskujemy stąd, że zdarzenie (fakt) b jest też prawdziwe. Przesłanki mogą mieć postać bardziej złożoną. Mogą w nich występować spójniki logiczne: i, lub, nieprawda, że (odpowiednio,, ). 87

88 SYSTEMY INWESTYCYJNE Zdaniem logicznym nazywamy dowolne sensowne wyrażenie utworzone ze zdań atomowych (zwanych zmiennymi) a, b, c, d, oraz spójników logicznych: koniunkcji (spójnik i ), alternatywy (spójnik lub ), negacji (spójnik nieprawda, że ), implikacji (spójnik jeśli, to ) oraz nawiasów. Przykłady zdań logicznych są: a, a b, (a b) c, (c (a b)) a 88

89 SYSTEMY INWESTYCYJNE Wnioskowania logiczne możemy implementować w językach programowania. Przykładem takiego języka na rynkach terminowych jest język MQL (najnowsza wersja to MQL5). Podstawowa instrukcja decyzyjna (warunkowe wykonanie): if (expression) operator1 else operator2 89

90 SYSTEMY INWESTYCYJNE Inna standardowa instrukcja decyzyjna, którą możemy również implementować w MQL: switch(expression) { case constant: operators case constant: operators... default: operators } 90

91 ANALIZA FUNDAMENTALNA Analiza fundamentalna metody użyteczne w podejmowaniu decyzji przez inwestorów strategicznych. Polega na ocenie przedsiębiorstwa i identyfikacji czynników, które mają wpływ na wycenę przedsiębiorstwa. Decyzje inwestycyjne podejmowane na podstawie analizy fundamentalnej opierają się na oszacowaniu: Czy aktualna wycena rynkowa jest wyżej (lub niżej) wyceny fundamentalnej? Analiza fundamentalna powinna odpowiedzieć na pytanie: W jakie akcje należy inwestować? 91

92 ANALIZA FUNDAMENTALNA Analiza obejmuje: Subiektywne dane jakościowe - kadra zarządzająca itp. Obiektywne dane ilościowe - dane liczbowe z raportów itp. Źródła danych do analizy: 1. Prospekty emisyjne. 2. Raporty okresowe. 3. Biuletyny rządowe i statystyczne. 4. Rekomendacje banków i instytucji. 5. Almanach spółek giełdowych. 6. Różne media i obserwacja spółki. 7. Eksploracja zasobów internetowych. 92

93 ANALIZA FUNDAMENTALNA PROBLEMY Rachunkowość kreatywna (ang. creative accounting) 2001 r. wprowadzenie definicji po upadku Enronu r. wzmianki benedyktyńskiego zakonnika. Firmy podają lepsze wyniki finansowe niż faktyczne uzyskały w celu przyciągnięcia inwestorów. Nierzetelne zaprezentowanie danych w sprawozdaniach finansowych. Księgowanie operacji finansowych sprzeczne ze stanem faktycznym lub z zasadami księgowymi. 93

94 ANALIZA FUNDAMENTALNA PROBLEMY Najczęściej są to: Księgowanie pieniędzy, które nie wpłynęły na konto. Przypisywanie klientom produktów, których nie chcą. Wskazanie przychodów w okresie rozliczeniowym i korekta po jego zakończeniu. Zawyżenie sprzedaży, przychodów, aktywów itp. Warto dodatkowo sprawdzić przedsiębiorstwo internecie np. opinie o płaceniu zobowiązań. w 94

95 ANALIZA FUNDAMENTALNA Analiza fundamentalna wspomaga podejmowanie decyzji inwestycyjnych, a nie w spekulacji. Inwestorzy rezygnują z bieżącej konsumpcji inwestując środki finansowe, wymagają jednak nagrody za swoje poświęcenie. Podstawą podjęcia ryzyka inwestycyjnego jest oczekiwanie w przyszłości dochodu. 95

96 ANALIZA FUNDAMENTALNA Ważne jest określenie akceptowanego przez inwestora poziomu ryzyka związanego z prawdopodobieństwem osiągnięcia oczekiwanego poziomu zwrotu. Nawet obligacje posiadają element ryzyka ponieważ musimy uwzględnić utracone korzyści i inflację. Z decyzją inwestycyjną związane jest zawsze ryzyko. Decyzje podejmowane w warunkach całkowitej pewności są pozbawione ryzyka. Nie jesteśmy jednak w stanie przewidzieć przyszłych wydarzeń. 96

97 ANALIZA FUNDAMENTALNA Etapy analizy fundamentalnej 1. Analiza makroekonomiczna w analizie tej wykorzystuje się wskaźniki makroekonomiczne np.: tempo wzrostu PKB, stopa inflacji. 2. Analiza sektorowa ocena atrakcyjności spółki ze względu na sektor gospodarki np. analiza konkurencji. 3. Analiza sytuacji ekonomicznej analiza produkcji (np. wydajność), struktury organizacyjnej, potencjału kadrowego 4. Analiza finansowa spółki często przyjmuje formę analizy wskaźnikowej np. zyskowność w czasie. 5. Wycena akcji ustalenie wartości akcji w celu określenia niedowartościowania lub przewartościowania np. metoda zdyskontowanych przepływów pieniężnych. 97

98 ANALIZA FUNDAMENTALNA Analiza makroekonomiczna określa otoczenie gospodarcze spółki. Dokonuje się ogólnej oceny sytuacji ekonomicznej gospodarki, sytuacji społeczno-ekonomicznej polityki: gospodarczej, podatkowej i monetarnej. Analizujemy: Produkt Krajowy Brutto (PKB). Wskaźniki demograficzne. Koniunkturę gospodarczą. Eksport oraz import kraju. 98

99 ANALIZA FUNDAMENTALNA Analiza makroekonomiczna obejmuje: Otoczenie konkurencyjne. Otoczenie gospodarcze. Otoczenie demograficzne. Otoczenie prawno-polityczne. Otoczenie technologiczne. Otoczenie społeczne. Ocena ryzyka gospodarczego na podstawie ryzyka politycznego i koniunktury 99

100 ANALIZA FUNDAMENTALNA Analiza sektorowa ocena atrakcyjności branży i rynku, na jakim działa przedsiębiorstwo. Analizujemy: 1. Fazy rozwoju sektora runku: faza pionierska, faza wzrostu, faza dojrzała, faza upadku. 2. Określmy szanse rozwoju sektora. 3. Określamy zagrożenia dla sektora. 4. Pozycję przedsiębiorstwa na lokalnym i regionalnym rynku 5. Nowoczesność produktu. 6. Organizację sprzedaży. 7. Politykę cenową. 100

101 ANALIZA FUNDAMENTALNA Informacje sektorowe są to informacje dotyczące kondycji branży np. cena m2 mieszana. Informacje makroekonomiczne są to raporty dotyczące kondycji gospodarki kraju. Źródła informacji: Sieć internet portale biur maklerskich, wortale finansowe, gazety internetowe, blogi itp. Raporty sektorowe raporty GUS dotyczące koniunktury sektorowej, analizy instytucji i stowarzyszeń. Raporty makroekonomiczne raporty GUS, raporty NBP, banków itp. 101

102 ANALIZA FUNDAMENTALNA Analiza sytuacyjne określa perspektywy rozwoju z punktu widzenia czynników niefinansowych. Analizujemy: 1. Zewnętrzne czynniki działające na spółkę: Specyfikę rynku. Otoczenie zagraniczne. Dostawcy i nabywcy na rynku. Bariery wejścia na rynek. Konkurencję. Wielkość spółki na rynku. 2. Wewnętrzne czynniki działające na spółkę: Technologie stosowane przez spółkę. Kwalifikacje kadry. Zarządzanie spółką. 102

103 ANALIZA FUNDAMENTALNA Analiza SWOT: - S (Strengths) - mocne strony. - W (Weaknesses) - słabe strony. - O (Opportunities) - szanse. - T (Threats) - zagrożenia. Jest to metoda umożliwiająca opracowanie strategii rozwoju firmy, ale może również wskazywać możliwości rozwoju spółki akcyjnej. 103

104 ANALIZA FUNDAMENTALNA Analiza finansowa często przyjmuje formę analizy wskaźnikowej na podstawie której określa się zdolność przedsiębiorstwa do wywiązywania się ze zobowiązań, zyskowność, stopień zadłużenia. Analiza finansowa wykonywana jest na podstawie sprawozdań finansowych publikowanych okresowo przez przedsiębiorstwa. Raportowanie danych dokonuje się w formie papierowej lub elektronicznej. 104

105 ANALIZA FUNDAMENTALNA W przypadku publikowania raportów w formie elektronicznej wyróżniamy wiele formatów danych w których sprawozdania mogą zostać udostępnione. Często spotykane formaty danych finansowych: PDF - odczyt w np. Adobe Reader. XLS - odczyt w MS Excel. HTML - język opisu dokumentów. XML - język opisu dokumentów. Niejednorodność formatów prezentowanych danych sprawia kłopoty z analizą finansową. Trudno jest agregować i analizować dane. 105

106 ANALIZA FUNDAMENTALNA Standard XBRL (ang. extensible Business Reporting Language) oparty o język XML elektroniczny format wymiany standaryzowanych informacji finansowych, najczęściej w formie sprawozdań finansowych. Taksonomia XBRL definiuje strukturę sprawozdania finansowego. Dokument XBRL instance jest samą zawartością sprawozdania finansowego. Stowarzyszenie XBRL Polska: 106

107 ANALIZA FUNDAMENTALNA XBRL jest formatem otwartym bez opłat licencyjnych. Poza raportami finansowymi XBRL może posłużyć do standaryzacji PIT, raportów GUS, sprawozdań banków do organów nadzoru bankowego. Dane przesyłane w formacie XBRL mogą być nie tylko w formie ilościowej, ale również jakościowej. Wydaje się, że XBRL stanie się za kilka lat powszechny wśród księgowych i audytorów. 107

108 ANALIZA FUNDAMENTALNA Elementy sprawozdania finansowego (zgodnie z ustawą): Bilans. Rachunek zysków i strat. Rachunek przepływów pieniężnych. Zestawienie zmian w kapitale własnym. Sprawozdanie z działalności jednostki. Informacja dodatkowa. Roczne sprawozdania dużych jednostek badane muszą być przez biegłego rewidenta (art. 64). Biegły rewident wydaje opinię: bez zastrzeżeń lub z zastrzeżeniami lub negatywną. 108

109 ANALIZA FUNDAMENTALNA Analiza danych w sprawozdaniach finansowych jest określana jako czytanie sprawozdań finansowych. Podstawowym celem czytania sprawozdania jest ocena sytuacji finansowej jednostki gospodarczej. Etapy czytania sprawozdań finansowych: Ocena różnych pozycji sprawozdań. Ustalenie i analiza zmian poszczególnych pozycji. Ustalenie relacji występujących między pozycjami. 109

110 ANALIZA FUNDAMENTALNA BILANS BILANS. Bilans jest podstawowym składnikiem sprawozdania. 110

111 ANALIZA FUNDAMENTALNA BILANS Aktywa - określają majątek posiadany przez firmę. Aktywa trwałe: Wartości niematerialne i prawne np. oprogramowanie. Rzeczowe aktywa trwałe np. grunty. Inwestycje długoterminowe np. nieruchomości, akcje. itd. Aktywa obrotowe: Zapasy np.: towary Należności krótkoterminowe np.: płatności Inwestycje krótkoterminowe np.: środki na lokacie. itd. 111

112 ANALIZA FUNDAMENTALNA BILANS 112

113 ANALIZA FUNDAMENTALNA BILANS Pasywa zawierają informacje na temat źródeł finansowania majątku. Każdy składnik majątku musi mieć źródło finansowania. Finansowanie może być, ze: Źródeł własnych. Źródeł obcych. Pasywa są uporządkowane w bilansie według zasady rosnącej wymagalności, czyli pilności zwrotu. Zatem wyróżniamy: Kapitał własny. Zobowiązania i rezerwy na zobowiązania. 113

114 ANALIZA FUNDAMENTALNA BILANS 114

115 ANALIZA FUNDAMENTALNA RACHUNEK ZYSKÓW I STRAT Rachunek Zysków i Strat zestawienie wyników finansowych osiągniętych w okresie sprawozdawczym. To drugie po Bilansie podstawowe sprawozdanie okresowe wymagane ustawą o Rachunkowości. Sprawozdanie RZIS ułatwia prognozowanie wyników finansowych i pozwala określić sytuację dochodową przedsiębiorstwa. Wykazuje się oddzielnie: Przychody. Koszty. Zyski. Straty. 115

116 ANALIZA FUNDAMENTALNA RACHUNEK ZYSKÓW I STRAT Wynik finansowy stanowi różnicę między osiągniętymi przychodami i kosztami poniesionymi w celu osiągnięciu tych przychodów. Wynik finansowy może zostać podany jako zysk lub jako strata. Przychody zwiększenie korzyści ekonomicznych w trakcie okresu obrotowego w formie uzyskania lub ulepszenia aktywów albo zmniejszenia zobowiązań, powodujące wzrost kapitału własnego. 116

117 ANALIZA FUNDAMENTALNA RACHUNEK ZYSKÓW I STRAT 117

118 ANALIZA FUNDAMENTALNA RACHUNEK PRZEPŁYWÓW PIENIĘŻNYCH Rachunek przepływów pieniężnych jest sprawozdaniem ukazującym mechanizmy kształtowania zasobów środków pieniężnych, które pozostają do dyspozycji jednostki gospodarczej. W skład RPP wchodzą: PDO - Przepływy z działalności operacyjnej: powstaje poprzez odjęcie od wpływów pieniężnych z działalności operacyjnej wydatków pieniężnych z tego tytułu. PDI - Przepływy z działalności inwestycyjnej: saldo przeprowadzanych przez firmę operacji związanych z jej majątkiem. PDF - Przepływy z działalności finansowej: saldo operacji finansowych firmy. 118

119 ANALIZA FUNDAMENTALNA RACHUNEK PRZEPŁYWÓW PIENIĘŻNYCH 119

120 ANALIZA FUNDAMENTALNA Analiza wskaźnikowa analiza ta redukuje dużą liczbę pozycji w sprawozdaniach finansowych do relatywnie niewielu zależności charakteryzujących sytuację spółki. Analiza wskaźnikowa ułatwia porównanie istotnych elementów sprawozdań finansowych. Procedura kwalifikacji stosowana jest w celu wyselekcjonowania określona liczbę walorów ze zbioru dostępnych akcji. 120

121 ANALIZA FUNDAMENTALNA Selekcja dobrych walorów ze zbioru dostępnych akcji polega na kwalifikacji papierów wartościowych z uwzględnieniem tolerancji ryzyka danego inwestora. Analityk fundamentalny może np. wybierać walory o niskiej wartości ceny/zysk (P/E), wnioskując, że akcje o niskiej wartości P/E dają szansę osiągnięcia większego zysku. Bazy danych dotyczące finansów spółek: Standard & Poor's baza Compustat. Notoria Serwis S.A. Portal: Portal: 121

122 ANALIZA FUNDAMENTALNA Kryteria wyboru spółek: 1. Kryteria wzrostu - minimalna stopa wzrostu kapitalizowana rocznie. Premiowany jest stabilny wzrost, nad burzliwym. 2. Kryteria zyskowności - minimalna stopa zwrotu z kapitału własnego. Badania wykazują, że wysokie stopy zwrotu z kapitału własnego są skorelowane ze stopami zwrotu w papiery wartościowe spółki. 3. Kryteria dotyczące ceny rynkowej - oparte o wskaźnik P/E. 4. Kryteria dotyczące ryzyka - np. minimalny poziom wskaźnika zadłużenia do kapitału własnego. 5. Kryteria płynności rynkowej - minimalny dopuszczalna wielkość dziennego bądź tygodniowego wolumenu obrotów. 122

123 ANALIZA FUNDAMENTALNA Analiza finansowa w ramach analizy fundamentalnej opiera się na użyciu wskaźników rynku kapitałowego, które dzielimy na trzy grupy: 1. Dotyczące potencjalnego zysku kapitałowego inwestora. 2. Dotyczące dochodu z dywidendy. 3. Dotyczące wartości majątku spółki. 123

124 ANALIZA FUNDAMENTALNA Wycena porównawcza - polega na porównaniu wskaźników rynku kapitałowego wybranej firmy, którą chcemy wycenić z porównywalnymi spółkami danej branży. Opiera się na wynikach firmy. Etapy wyceny porównawczej: wyselekcjonowanie spółek, wybór wskaźników, ustalenie wag dla poszczególnych wskaźników, obliczenie średniej dla poszczególnych wskaźników, obliczenie mediany wartość powyżej i poniżej której znajduje się jednakowa liczba obserwacji. 124

125 ANALIZA FUNDAMENTALNA Najczęściej stosowane wskaźniki do analizy porównawczej: P/E - cena do zysku. P/BV - cena do wartości księgowej. EV/EBIT - wskaźnik wartości przedsiębiorstwa do zysku operacyjnego. EV/EBITDA - wartości przedsiębiorstwa do zysku operacyjnego powiększonego o amortyzację. EPS - zysk na akcję. 125

126 ANALIZA FUNDAMENTALNA Przyczyny różnic w wycenach porównawczych: Różne liczby spółek wybranych do porównania np. jedno biuro maklerskie może wybrać 5 spółek drugie 10 spółek. Różnica w doborze wskaźników np. można wybrać EV/EBITDA lub P/E. Jak czytać rekomendacje: Każdą rekomendację należy weryfikować. Rekomendację należy traktować jedynie jako wskazówkę. Należy czytać całą treść rekomendacji 126

127 ANALIZA FUNDAMENTALNA Wskaźnik EPS (ang. Earnings Per Share) - wnioskowanie na podstawie zysku z działalności spółki: Interpretacja: 1. Wskaźnik ten może być pomocny w określaniu wielkości dywidendy. 2. Oczekiwania wzrostu kursu spowodowane wzrostem zysku. 3. Jeżeli duża dynamika EPS to wzrost kursu. 127

128 ANALIZA FUNDAMENTALNA Metoda 1. Wyliczenie EPS oparte na wartości zysku przypadającego na jedną akcję według bieżącej liczby akcji: - zysk przypadający na jedną akcję.,,, - kwartalne zyski netto. - liczba akcji w ostatnim kwartale 128

129 ANALIZA FUNDAMENTALNA Metoda 2. Wyliczenie EPS oparte na wartości zysku przypadającego na jedną akcję według zmiennej liczby akcji: - zysk przypadający na jedną akcję.,,,,,, - kwartalne zyski netto. - liczba akcji w kolejnych kwartałach. 129

130 ANALIZA FUNDAMENTALNA Reguła 1 Jeżeli EPS wyższy od wartości prognozowanej to duże prawdopodobieństwo wzrostu cen akcji. Reguła 2 Jeżeli EPS niższy od wartości prognozowanej to duże prawdopodobieństwo spadku cen akcji. Reguła 3 Nie istnieją jednoznaczne zależności pomiędzy wartościami prognozowanymi EPS, a ceną rynkową. 130

131 ANALIZA FUNDAMENTALNA Wskaźnik P/E (ang. Price Earning Ratio) popularny wskaźnik analizy fundamentalnej. Porównanie ceny rynkowej do zysków netto na akcję. P cena rynkowa akcji. EPS zysk na akcję. 131

132 ANALIZA FUNDAMENTALNA Reguła 1 Jeżeli niskie wartości P/E to spółka osiąga zyski przy niskiej wycenie rynkowej (sugeruje kupno akcji). Reguła 2 Jeżeli wysokie wartości P/E to entuzjazm inwestorów lub spekulacja. Jest to nieścisła interpretacja! Interpretacja: Wskaźnik wyznacza liczbę lat potrzebnych na zwrot z inwestycji, przy założeniu, że zysk się nie zmieni. Przy interpretacji należy również uwzględniać stadium biznesu: czy biznes ten będzie się rozwijał czy zanikał. 132

133 ANALIZA FUNDAMENTALNA Wskaźnik DY - stopa dywidendy. DY stopa dywidendy z akcji wyrażona w %. DPS dywidenda na akcję. P aktualna cena akcji. Wskaźnik ten określa atrakcyjność akcji z uwagi na dochód z dywidendy. Wysokie wartości informują o opłacalności inwestycji. 133

134 ANALIZA FUNDAMENTALNA Wskaźnik CVR - wskaźnik pokrycia. CVR wskaźnik pokrycia wyrażony w %. DPS dywidenda na akcję. EPS zysk na akcję. Wskaźnik ten określa ile razy wartość zysku podwyższa wartość dywidendy. Wysokie wartości informują o dużej zdolności wypłaty dywidendy przez spółkę. 134

135 ANALIZA FUNDAMENTALNA Wskaźnik POR - wskaźnik wypłaty dywidendy. POR wskaźnik wypłaty dywidendy wyrażony w %. DPS dywidenda na akcję. EPS zysk na akcję. Wskaźnik określa udział dywidendy w zysku na akcję. 135

136 ANALIZA FUNDAMENTALNA Wskaźnik P/BV - wskaźnik cena do wartości księgowej. P/BV wskaźnik cena do wartości księgowej. P aktualna cena akcji. BVPS wartość księgowa przypadająca na jedną akcję. Wskaźnik P / BV informuje ile razy wartość spółki na rynku jest większa od jej wartości księgowej. Przykład: Jeżeli P / BV wynosi 0,5 to oznacza że jedną złotówkę jej majątku można kupić za 50 groszy. 136

137 ANALIZA FUNDAMENTALNA Wyliczenie wartości księgowej BVPS przypadającej na akcję: BVPS wartość księgowa przypadająca na jedną akcję. NW wartość kapitału własnego. A liczba akcji (wyemitowanych). Kapitał własny wyliczamy następująco (jako sumę): Kapitał zakładowy. Kapitał zapasowy. Kapitał rezerwowy. Wynik finansowy. 137

138 ANALIZA FUNDAMENTALNA Reguła 1 (kupuj) P / BV 1 Jeżeli P / BV 1 to kupuj akcje (cena rynkowa nie odzwierciedla wartości rynkowej). Reguła 2 (trzymaj) 1 < P / BV 2 Jeżeli 1 < P / BV 2 to trzymaj akcje. Reguła 2 (sprzedawaj) P / BV > 2 Jeżeli P / BV > 2 to sprzedawaj akcje. 138

139 ANALIZA FUNDAMENTALNA Oznaczenia wskaźników: 139

140 ANALIZA FUNDAMENTALNA Trzy wskaźniki są obliczane na bieżąco przez GPW. Są to: Cena do zysku C/Z. Cena do wartości księgowej C/WK. Stopa dywidendy DY. Link do strony: Więcej wskaźników fundamentalnych można znaleźć na: 140

141 ANALIZA FUNDAMENTALNA EV (ang. Enterprise Value) wartość przedsiębiorstwa. Interpretacja EV to teoretyczny koszt przejęcia firmy i spłaty długów. Zobowiązania obejmują: Otrzymane kredyty i pożyczki (długo- i krótkoterminowe). Wyemitowane obligacje. Leasing. Oprócz środków pieniężnych uwzględniane są również ekwiwalenty, czyli towary w których wyrażona jest wartość innego towaru. 141

142 ANALIZA FUNDAMENTALNA Zysk operacyjny - różnica pomiędzy przychodami (wpływami ze sprzedaży towarów i usług), a kosztami wyłącznie w sferze jej działalności podstawowej. Zysk operacyjny nie uwzględnia płaconych podatków oraz wyników działalności inwestycyjnej i transakcji finansowych; liczą się tylko przychody i koszty z działalności typowej dla spółki. Amortyzacja ubytek wartości środków trwałych. Środki trwałe przedsiębiorstwa (np. urządzenia, a także licencje i znaki towarowe) zużywają się w miarę upływu czasu. 142

143 ANALIZA FUNDAMENTALNA EBIT (ang. Earnings Before Deducting Interest and Taxes) zysk przed odliczeniem podatków i odsetek (zysk operacyjny). Ułatwia porównanie wyników przedsiębiorstwa EBIT można wyznaczyć na różne sposoby np.: 1. EBIT = sprzedaż koszty operacyjne 2. EBIT = zysk brutto + odsetki EBITDA (ang. Earnings Before Interest Taxes Depreciation and Amortization) - zysk przedsiębiorstwa przed odliczeniem podatków i odsetek oraz amortyzacji. EBITDA = Zysk operacyjny + amortyzacja 143

144 ANALIZA FUNDAMENTALNA Wskaźnik EV/EBIT - wskaźnik wartości przedsiębiorstwa do zysku operacyjnego. Reguła 1 Jeżeli wartość EV/EBIT niska to kupuj akcje. 144

145 ANALIZA FUNDAMENTALNA Wskaźnik EV/EBITDA wskaźnik wartości przedsiębiorstwa do zysku operacyjnego powiększonego o amortyzację. Zaletą jest branie pod uwagę zadłużenia. Wysokie wartości wskaźnika sugerują duże zadłużenie. Reguła 1 Jeżeli wartość EV/EBITDA niska to kupuj akcje. 145

146 ANALIZA FUNDAMENTALNA Teoria - System pojęć, definicji, aksjomatów i twierdzeń, które powiązane są między sobą relacjami. Teoria tworzy spójny system pojęciowy opisujący abstrakcyjną dziedzinę. Model - System założeń i zależności między nimi pozwalający opisać w przybliżony sposób jakiś aspekt rzeczywistości. W matematyce to użycie języka matematyki do opisu jakiegoś układu np.: ekonomicznego. Metoda - to ogół czynności i sposobów niezbędnych do rozwiązywania problemów. Metodologia to nauka o metodach badań i ich skuteczności. Metodyk - określone podejście do rozwiązywania problemów. 146

147 ANALIZA FUNDAMENTALNA Model to uproszczony obraz rzeczywistości. System założeń i zależności, który pozwala przybliżyć (opisać) badaną rzeczywistość. Model powinien: Być narzędziem lepszego poznania i zrozumienia rzeczywistości. Odkrywać związki przyczynowo skutkowe. Być narzędziem symulacji. Przewidywać bieg zdarzeń. Przykładowo sprawozdanie finansowe to szczegółowy sposób modelowania przedsiębiorstwa przez pryzmat jego majątku i zachodzących w nim procesów. 147

148 ANALIZA FUNDAMENTALNA Model wyceny - formalny zapis czynników kształtujących wartość przedsiębiorstwa przedstawionych w relacji przyczynowo skutkowej. Model wyceny ma za zadanie pomiar wartości przedsiębiorstwa. Modele wyceny dzielmy na: Model porównawczy wyceny. Model oceny oparty na przyszłym dochodzie. Model wyceny oparty na majątku. 148

149 ANALIZA FUNDAMENTALNA Model porównawczy - wykorzystuje się zasadę, że podobne aktywa charakteryzują się podobną wartością. - mnożnik rynkowy oparty o charakterystykę rynkową branży. - charakterystyka rynkowa przedsiębiorstwa względem cechy. Problemem jest dobór przedsiębiorstw oraz wybór mnożnika i oszacowanie jego wartości. 149

150 ANALIZA FUNDAMENTALNA Model oparty na majątku polega na określeniu wartości majątku. Podaje się wartość przedsiębiorstwa na moment wyceny. Wycena uwzględnia aktywa i pasywa. - jest to wartość i-tego aktywu. - jest to wartość j-tego składnika zobowiązania. Punktem odniesienia jest bilans sporządzony na dzień najbliższy wycenie. 150

151 ANALIZA FUNDAMENTALNA Model oparty na przyszłym dochodzie o wartości przedsiębiorstwa decyduje wygenerowany w przyszłości zdyskontowany dochód, który może być wyrażony w różny sposób np.: zysk netto, przepływy pieniężne netto itd. t0 - bieżący okres. t = 1,2,, n - kolejne okresy obliczeniowe. n - liczba lat kreacji pieniądza. at =(1 + k)-t = (1 + WACC )-t - współczynnik dyskontowy. WACC średni ważony koszt kapitału. Dt - strumień dochodu. Rn+1 wartość rezydualna. 151

152 ANALIZA FUNDAMENTALNA Koszt kapitału podstawowy parametr wyceny opartej o przyszłe dochody. Na koszt ten składa się koszt kapitału własnego i pożyczonego. Koszt kapitału pożyczonego (długu) - jest to żądany zwrot z tytułu udzielonej pożyczki. Koszt kapitału własnego nie jest jednolity. 152

153 ANALIZA FUNDAMENTALNA WACC (ang. Weighted Average Cost of Capital) - średni ważony koszt kapitału.,,, - odpowiedni udział procentowy kapitału.,,, - koszt kapitału: obcego, akcyjnego uprzywilejowanego, akcyjnego zwykłego, zysku zatrzymanego. - stopa podatkowa. Metoda DCF wymaga obliczenia WACC, który jest interpretowany jako stopa dyskontowa. 153

154 ANALIZA FUNDAMENTALNA Koszt kapitału obcego ( ) - w przypadku kredytu bankowego to uzgodniona w umowie kredytowej stopa procentowa. Koszt kapitału akcyjnego uprzywilejowanego ( ) - akcje uprzywilejowane to takie dają dodatkowe przywileje np.: większa liczba głosów w walnym zgromadzeniu. - dywidenda na jedną akcję uprzywilejowaną. - cena sprzedaży netto akcji uprzywilejowanej. 154

155 ANALIZA FUNDAMENTALNA Koszt kapitału akcyjnego zwykłego dokonujemy tylko szacowania opartego na oczekiwaniach rynku. Wyróżniamy wiele metod szacowania: Model wyceny aktywów kapitałowych CAMP omówimy dalej. Model stałego wzrostu Gordona wykorzystujemy wzór na sumę ciągów geometrycznych. Model Bond Plus dodawanie premii za ryzyko Koszt kapitału zatrzymanego związany z zatrzymanym zyskiem np. na rozwój przedsiębiorstwa. 155

156 ANALIZA FUNDAMENTALNA Model CAMP zgodnie z tym modelem koszt własny kapitału szacuje się zgodnie ze wzorem. - stopa zwrotu walorów pozbawionych ryzyka. - współczynnik ryzyka systemowego. - oczekiwana stopa zwrotu. - rynkowa premia za ryzyko. 156

157 ANALIZA FUNDAMENTALNA W praktyce przyjmujemy: - aktualna rentowność dłużnych papierów skarbowych. - wyliczmy na podstawie analizy rynku kapitałowego. - stopa zwrotu z portfela rynkowego. - wyliczamy jako kowariancję. 157

158 ANALIZA FUNDAMENTALNA wyliczamy jako kowariancję stopy zwrotu akcji zwykłej i stopy zwrotu portfela rynkowego normowaną wariancją stopy zwrotu portfela rynkowego odzwierciedla ryzyko danego waloru. Założenia: Im większe są zmiany danego waloru niż portfela rynkowego to walor ten jest bardziej ryzykowny niż walor w portfelu rynkowym. 158