(12) TŁUMACZENIE PATENTU EUROPEJSKIEGO (19) PL (11) PL/EP (96) Data i numer zgłoszenia patentu europejskiego:

Transkrypt

1 RZECZPOSPOLITA POLSKA (12) TŁUMACZENIE PATENTU EUROPEJSKIEGO (19) PL (11) PL/EP (96) Data i numer zgłoszenia patentu europejskiego: (13) (1) T3 Int.Cl. A61K 39/09 (06.01) Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej (97) O udzieleniu patentu europejskiego ogłoszono: Europejski Biuletyn Patentowy 16/47 EP B1 (4) Tytuł wynalazku: Szczepionka przeciw Streptococcus pneumoniae () Pierwszeństwo: GB GB GB GB GB GB GB GB WO PCT/GB06/ (43) Zgłoszenie ogłoszono: w Europejskim Biuletynie Patentowym nr 11/4 (4) O złożeniu tłumaczenia patentu ogłoszono: Wiadomości Urzędu Patentowego 17/0 (73) Uprawniony z patentu: GlaxoSmithKline Biologicals S.A., Rixensart, BE (72) Twórca(y) wynalazku: PL/EP T3 RALPH LEON BIEMANS, Rixensart, BE NATHALIE MARIE-JOSEPHE GARCON, Rixensart, BE PHILIPPE VINCENT HERMAND, Rixensart, BE JAN POOLMAN, Rixensart, BE MARCELLE PAULETTE VAN MECHELEN, Rixensart, BE (74) Pełnomocnik: rzecz. pat. Wojciech Tykarski SULIMA GRABOWSKA SIERZPUTOWSKA BIURO PATENTÓW I ZNAKÓW TOWAROWYCH SP.J. -1 Building ul. Puławska Warszawa Uwaga: W ciągu dziewięciu miesięcy od publikacji informacji o udzieleniu patentu europejskiego, każda osoba może wnieść do Europejskiego Urzędu Patentowego sprzeciw dotyczący udzielonego patentu europejskiego. Sprzeciw wnosi się w formie uzasadnionego na piśmie oświadczenia. Uważa się go za wniesiony dopiero z chwilą wniesienia opłaty za sprzeciw (Art. 99 (1) Konwencji o udzielaniu patentów europejskich).

2 SGS-9497/VAL EP B1 Opis Dziedzina wynalazku [0001] Niniejszy wynalazek dotyczy ulepszonej szczepionki przeciw Streptococcus pneumoniae. Tło wynalazku [0002] U dzieci poniżej 2 roku życia nie powstaje odpowiedź immunologiczna na większość szczepionek polisacharydowych, konieczne było więc nadawanie polisacharydom immunogenności przez ich chemiczne sprzęganie z nośnikiem białkowym. Sprzęganie polisacharydu, antygenu T-niezależnego, z białkiem, antygenem T-zależnym, nadaje polisacharydowi właściwości T-zależności, w tym przełączanie izotypów, dojrzewanie powinowactwa i indukcję pamięci. [0003] Mogą jednak istnieć problemy z powtarzanym podawaniem koniugatów polisacharydowo-białkowych, lub połączenia koniugatów polisacharydowo-białkowych tworzących szczepionki multiwalentne. Przykładowo, doniesiono o badaniu w pewnym zakresie dawek szczepionki polisacharydowej z Haemophilus influenzae typu b (PRP) z zastosowaniem toksoidu tężcowego (TT) jako nośnika białkowego, z jednoczesną immunizacją (wolnym) TT i szczepionką z koniugatem polisacharyd pneumokokowy-tt po standardowym schemacie dla niemowląt. Przy zwiększaniu dawki szczepionki pneumokokowej, zmniejszała się odpowiedź immunologiczna na część polisacharydu PRP ze szczepionki z koniugatem Hib, wskazując na immunologiczną interferencję polisacharydu, prawdopodobnie przez zastosowanie takiego samego białka nośnikowego (Dagan i in., Infect Immun. (1998); 66: 93-98). [0004] Wpływ dawki białka nośnikowego na odpowiedź humoralną na to białko, również okazał się być złożony. Doniesiono, że u ludzkich niemowląt wzrastająca dawka tetrawalentnego koniugatu toksoidu tężcowego skutkowała zmniejszoną odpowiedzią na nośnik tężcowy (Dagan i in., wyżej). Klasyczną analizę tych efektów łączonych szczepionek opisano jako supresję epitopową wywołaną nośnikiem, co nie jest w pełni zrozumiane, ale uważa się, że wynika z nadmiernej ilości białka nośnikowego (Fattom, Vaccine 17: 126 (1999)). Wydaje się to skutkować współzawodnictwem z komórkami Th przez komórki B o białko nośnikowe i przez komórki B o polisacharyd. Jeżeli komórki B wobec białka nośnikowego będą przeważać, nie ma dostępnej wystarczającej liczby komórek Th do zapewnienia koniecznej pomocy komórkom B specyficznym wobec polisacharydu. Obserwowane efekty immunologiczne były jednak niekonsekwentne, przy czym całkowita ilość białka nośnikowego w niektórych przypadkach zwiększała odpowiedź immunologiczną, a w innych przypadkach zmniejszała odpowiedź immunologiczną. [000] Pozostają zatem trudności techniczne w łączeniu wielu koniugatów polisacharydów w pojedynczy skuteczny preparat szczepionki. [0006] Streptococcus pneumoniae jest Gram-dodatnią bakterią odpowiedzialną za znaczną zachorowalność i śmiertelność (w szczególności u osób młodych i starszych), wywołującą inwazyjne choroby, takie jak zapalenie płuc, bakteriemia i zapalenie opon mózgowych oraz choroby związane z kolonizacją, takie jak ostre zapalenie ucha środkowego. Częstość występowania pneumokokowego zapalenia płuc w Stanach Zjednoczonych u osób powyżej 60 roku życia jest szacowana na 3 do 8 na W % przypadków prowadzi to do bakteriemii i innych przejawów, takich jak zapalenie opon mózgowych, ze wskaźnikiem śmiertelności bliskim % nawet przy leczeniu antybiotykami. [0007] Pneumokok jest zamknięty w otoczce z chemicznie związanego polisacharydu, który nadaje specyficzność serotypową. Istnieje 90 znanych serotypów pneumokoków, a otoczka jest podstawową determinantą wirulencji pneumokoków, ponieważ otoczka nie tylko chroni wewnętrzną powierzchnię bakterii przed dopełniaczem, ale sama w sobie ma

3 małą immunogenność. Polisacharydy są antygenami T-niezależnymi i nie mogą być przetwarzane lub prezentowane na cząsteczkach MHC w celu oddziaływania z komórkami T. Mogą jednakże stymulować układ immunologiczny przez zmienny mechanizm, który obejmuje krzyżowe wiązanie receptorów powierzchniowych na komórkach B. [0008] W kilku doświadczeniach wykazano, że ochrona przeciw inwazyjnej chorobie pneumokokowej jest najsilniej skorelowana z przeciwciałem specyficznym wobec otoczki, a ochrona jest specyficzna serotypowo. [0009] Streptococcus pneumoniae jest najpowszechniejszą przyczyną inwazyjnej choroby bakteryjnej i zapalenia ucha środkowego u niemowląt i małych dzieci. Podobnie u osób starszych odpowiedzi na szczepionki pneumokokowe są słabe [Roghmann i in., (1987), J. Gerontol. 42:26-270], stąd zwiększone występowanie bakteryjnego zapalenia płuc w tej populacji [Verghese i Berk, (1983) Medicine (Baltimore) 62:271-28]. [00] Główne objawy kliniczne powodowane przez S. pneumoniae są powszechnie rozpoznawane i opisywane we wszystkich standardowych podręcznikach medycznych (Fedson DS, Muscher DM.W: pod redakcją W: Plotkin SA, Orenstein WA,. Vaccines. Wydanie 4. PhiladelphiaWB Saunders Co, 04a: 29-88). Przykładowo, inwazyjna choroba pneumokokowa (IPD) jest definiowana jako dowolne zakażenie, w którym S. pneumoniae jest izolowane z krwi lub z innego, normalnie jałowego miejsca (Musher DM. Streptococcus pneumoniae. W Mandell GL, Bennett JE, Dolin R (red.). Principles and Practice of Infectious diseases (wyd. ). Nowy Jork, Churchill Livingstone, 01, str ). Przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP) jest rozpoznawana jako obejmująca kilka stanów (obturacja dróg oddechowych, przewlekłe zapalenie oskrzeli, zapalenie oskrzelików lub choroba dolnych dróg oddechowych i rozedma płuc), które często występują wspólnie. Pacjenci cierpią z powodu zaostrzeń ich stanu, które są zwykle związane ze zwiększoną dusznością, i często mają nasilony kaszel, który może obejmować odksztuszanie plwociny śluzowej lub ropnej (Wilson, Eur Respir J 01 17:99-07). POChP jest fizjologicznie definiowana przez obecność nieodwracalnej lub częściowo odwracalnej obturacji dróg oddechowych u pacjentów z przewlekłym zapaleniem oskrzeli i/lub rozedmą płuc (Standards for the diagnosis and care of patients with chronic obstructive pulmonary disease. American Thoracic Society. Am J Respir Crit Care Med. 199 Nov;12( Pt 2):S77-121). Zaostrzenia POChP są często wywołane zakażeniem bakteryjnym (np. pneumokokami) (Sethi S, Murphy TF. Bacterial infection in chronic obstructive pulmonary disease in 00: a state-of-the-art review. Clin Microbiol Rev. 01 Apr;14(2):336-63). [0011] WO03/01392 opisuje szczepionkę przeciw Streptococcus pneumonia obejmującą 11 lub większą liczbę polisacharydów z różnych serotypów S. pneumonia sprzężonych z 2 lub większą liczbą białek nośnikowych, gdzie polisacharydy z serotypów 6B, 19F i 23F są sprzężone z pierwszym białkiem nośnikowym, a pozostałe serotypy są sprzężone z 1 lub 2 wtórnym(i) białkiem(-ami) nośnikowym(-i) i gdzie wtórne białko(-a) nośnikowe jest(są) różne od pierwszego białka nośnikowego. [0012] Celem niniejszego wynalazku jest zatem opracowanie ulepszonego preparatu szczepionki z koniugatem polisacharydu z wielu serotypów Streptococcus pneumoniae. Krótki opis Figur [0013] Figura 1 Wykres słupkowy pokazujący immunogenność 11-walentnych koniugatów u starszych małp Rezus. Jaśniejsze słupki odpowiadają GMC po dwóch szczepieniach 11-walentnym koniugatem w adiuwancie w postaci fosforanu glinu. Ciemniejsze słupki odpowiadają GMC po dwóch szczepieniach 11-walentnym koniugatem w adiuwancie C. Figura 2 Wykres słupkowy pokazujący komórki B pamięci wobec PS3 po szczepieniu 11-walentnym koniugatem w adiuwancie C lub w adiuwancie w postaci fosforanu glinu. Figura 3 Wykres słupkowy pokazujący immunogenność przeciw polisacharydowi

4 F u myszy Balb/C w odpowiedzi na same 4-walentne polisacharydy i na 4- walentne koniugaty dply. Figura 4 Wykres słupkowy pokazujący immunogenność przeciw polisacharydowi 22F u myszy Balb/C w odpowiedzi na same 4-walentne polisacharydy i 4-walentne koniugaty PhtD. Figura Wykres słupkowy pokazujący odpowiedź IgG anty-22f u myszy Balb/c. Figura 6 Wykres słupkowy pokazujący miana opsonofagocytozy u myszy Balb/c. Figura 7 Wykres słupkowy porównujący odpowiedzi IgG wzbudzone u młodych myszy C7B1 po immunizacji 13-walentną szczepionką z koniugatem sformułowaną w różnych adiuwantach. Figura 8 Wykres słupkowy pokazujący skuteczność ochronną różnych połączeń szczepionek w małpim modelu zapalenia płuc. Figura 9 Wykres słupkowy pokazujący odpowiedź IgG anty-phtd u myszy Balb/c po immunizacji koniugatami 22F-PhtD lub 22F-AH-PhtD. Figura Ochrona przeciw prowokacji pneumokokami typu 4 u myszy po immunizacji 22F-PhtD lub 22F-AH-PhtD. Opis wynalazku [0014] Niniejszy wynalazek dostarcza ulepszoną kompozycję immunogenną przeciw Streptococcus pneumoniae obejmującą lub większą liczbę (np. 11, 12, 13, 14 albo 1 lub większą liczbę) sacharydów otoczkowych z różnych serotypów S. pneumoniae, sprzężonych z białkiem nośnikowym, i obejmującą 3 lub większą liczbę różnych białek nośnikowych, która to kompozycja obejmuje sacharyd otoczkowy serotypu 19F sprzężony z toksoidem błoniczym (DT), sacharyd otoczkowy serotypu 18C sprzężony z toksoidem tężcowym (TT), sacharydy otoczkowe serotypu 1, 4,, 6B, 7F, 9V, 14 i 23F sprzężone z białkiem D z Haemophilus influenzae. [001] Dla celów tego wynalazku immunizacja ludzkiego gospodarza przeciwko zaostrzeniom POChP albo leczenie zaostrzeń POChP lub zapobieganie im, albo zmniejszenie nasilenia zaostrzeń POChP odnosi się do zmniejszenia występowania lub częstości zaostrzeń POChP (przykładowo zmniejszenie częstości o 0,1, 0,, 1, 2,,, % lub więcej) lub zmniejszenie nasilenia zaostrzeń POChP, jak zdefiniowano wyżej, przykładowo w obrębie grupy pacjentów immunizowanych kompozycjami lub szczepionkami według wynalazku. [0016] Szczepionka przeciw Streptococcus pneumoniae według niniejszego wynalazku będzie zwykle zawierała sacharydy otoczkowe jako antygeny (korzystnie sprzężone), przy czym sacharydy pochodzą od co najmniej dziesięciu serotypów S. pneumoniae. Liczba sacharydów otoczkowych S. pneumoniae może mieścić się w zakresie od różnych serotypów (lub V, walencji) do 23 różnych serotypów (23V). W jednej postaci jest, 11, 12, 13, 14 lub 1 różnych serotypów. W innej postaci wynalazku szczepionka może obejmować sprzężone sacharydy S. pneumoniae i niesprzężone sacharydy S. pneumoniae. Korzystnie całkowita liczba serotypów sacharydów jest mniejsza lub wynosi 23. Przykładowo, wynalazek może obejmować sprzężonych serotypów i 13 niesprzężonych sacharydów. Podobnie szczepionka może obejmować 11, 12, 13, 14, 1 lub 16 sprzężonych sacharydów i odpowiednio 12, 11,, 9, 8 lub 7 niesprzężonych sacharydów. [0017] W jednej postaci multiwalentna szczepionka pneumokokowa według wynalazku będzie wybrana spośród następujących serotypów 1, 2, 3, 4,, 6B, 7F, 8, 9N, 9V, A, 11A, 12F, 14, 1B, 17F, 18C, 19A, 19F,, 22F, 23F i 33F, chociaż korzystne jest, aby jeden lub dwa inne serotypy mogły zostać zastąpione w zależności od wieku odbiorcy otrzymującego szczepionkę oraz lokalizacji geograficznej, w której szczepionka będzie podawana, np. lista może uwzględniać serotyp 6A. Przykładowo, -walentna szczepionka może obejmować polisacharydy z serotypów 1, 4,, 6B, 7F, 9V, 14, 18C, 19F i 23F. 11- walentna szczepionka może także obejmować sacharydy z serotypu lub 13-walentna szczepionka pediatryczna (dla niemowląt) może także obejmować - lub 11-walentny

5 preparat uzupełniony o serotypy 6A i 19A, lub 6A i 22F, lub 19A i 22F, lub 6A i 1B, lub 19A i 1B, lub 22F i 1B, podczas gdy 13-walentna szczepionka dla osób starszych może obejmować 11-walentny preparat uzupełniony o serotypy 19A i 22F, 8 i 12F, lub 8 i 1B, lub 8 i 19A lub 8 i 22F, lub 12F i 1B, lub 12F i 19A, lub 12F i 22F, lub 1B i 19A, lub 1B i 22F. 14-walentna szczepionka pediatryczna może obejmować -walentny preparat opisany powyżej uzupełniony o serotypy 3, 6A, 19A i 22F; serotypy 6A, 8, 19A i 22F; serotypy 6A, 12F, 19A i 22F; serotypy 6A, 1B, 19A i 22F; serotypy 3, 8, 19A i 22F; serotypy 3, 12F, 19A i 22F; serotypy 3, 1B, 19A i 22F; serotypy 3, 6A, 8 i 22F; serotypy 3, 6A, 12F i 22F; lub serotypy 3, 6A, 1B i 22F. [0018] Kompozycja w jednej postaci obejmuje sacharydy otoczkowe pochodzące z serotypów 1, 4,, 6B, 7F, 9V, 14, 18C, 19F i 23F (korzystnie sprzężone). Kolejna postać wynalazku obejmuje co najmniej 11 antygenów sacharydowych (korzystnie sprzężonych), przykładowo sacharydy otoczkowe pochodzące z serotypów 1, 3, 4,, 6B, 7F, 9V, 14, 18C, 19F i 23F. Kolejna postać wynalazku obejmuje co najmniej 12 lub 13 antygenów sacharydowych, przykładowo szczepionka może obejmować sacharydy otoczkowe pochodzące z serotypów 1, 3, 4,, 6A, 6B, 7F, 9V, 14, 18C, 19A, 19F i 23F albo sacharydy otoczkowe pochodzące z serotypów 1, 3, 4,, 6B, 7F, 9V, 14, 18C, 19A, 19F, 22F i 23F, chociaż w wynalazku rozważane są również dodatkowe antygeny sacharydowe, przykładowo 23- walentne (takie jak serotypy 1, 2, 3, 4,, 6B, 7F, 8, 9N, 9V, A, 11A, 12F, 14, 1B, 17F, 18C, 19A, 19F,, 22F, 23F i 33F). [0019] Szczepionka według niniejszego wynalazku może obejmować białko D (PD) z Haemophilus influenzae (patrz np. EP 0946). Haemophilus influenzae jest głównym organizmem wywołującym zapalenie ucha środkowego, a twórcy niniejszego wynalazku wykazali, że uwzględnienie tego białka w szczepionce przeciw Streptococcus pneumoniae zapewni poziom ochrony przeciw zapaleniu ucha środkowego związanemu z Haemophilus influenzae (odniesienie do publikacji POET). W jednej postaci kompozycja szczepionki zawiera białko D. W jednym aspekcie PD jest obecne jako białko nośnikowe dla jednego lub większej liczby sacharydów. W innym aspekcie białko D mogłoby być obecne w kompozycji szczepionki w postaci wolnego białka. W kolejnym aspekcie białko D jest obecne zarówno jako białko nośnikowe, jak i w postaci wolnego białka. Białko D może być stosowane w postaci białka pełnej długości lub fragmentu (WO006360). W kolejnym aspekcie, białko D jest obecne jako białko nośnikowe dla większości sacharydów, przykładowo 6, 7, 8, 9 lub większa liczba sacharydów może być sprzężonych z białkiem D. W tym aspekcie białko D może być także obecne w postaci wolnego białka. [00] Szczepionka według niniejszego wynalazku obejmuje dwa lub większą liczbę różnych typów białka nośnikowego. Każdy typ białka nośnikowego może służyć jako nośnik dla więcej niż jednego sacharydu, które to sacharydy mogą być takie same lub inne. Przykładowo, serotypy 3 i 4 mogą być sprzężone z takim samym białkiem nośnikowym albo z tą samą cząsteczką białka nośnikowego, albo z różnymi cząsteczkami takiego samego białka nośnikowego. W jednej postaci trzy lub większa liczba różnych sacharydów może być sprzężonych z takim samym białkiem nośnikowym albo z tą samą cząsteczką białka nośnikowego, albo z różnymi cząsteczkami takiego samego białka nośnikowego. [0021] Każdy sacharyd otoczkowy Streptococcus pneumoniae może być sprzężony z białkiem nośnikowym, niezależnie wybranym z grupy obejmującej TT, DT, CRM197, fragment C z TT, PhtD, fuzje PhtDE (w szczególności te opisane w WO 01/98334 i WO 03/07), detoksykowaną pneumolizynę i białko D, jeśli jest inny niż sacharyd z serotypu 19F, który jest zawsze sprzężony z DT, lub CRM 197, korzystnie DT. Pełniejszą listę nośników białkowych, które można stosować w koniugatach według wynalazku, przedstawiono poniżej. [0022] Jeżeli nośnik białkowy jest taki sam dla 2 lub większej liczby sacharydów w kompozycji, sacharydy mogą być sprzężone z tą samą cząsteczką nośnika białkowego (cząsteczki nośnika mają 2 lub większą liczbę różnych sacharydów sprzężonych z nimi) [patrz

6 przykładowo WO 04/08321]. Alternatywnie, każdy z sacharydów może być sprzężony oddzielnie z inną cząsteczką nośnika białkowego (każda cząsteczka nośnika białkowego ma tylko jeden rodzaj sprzężonego z nią sacharydu). [0023] Białko nośnikowe sprzężone z jednym lub większą liczbą sacharydów otoczkowych S. pneumoniae w koniugatach obecnych w kompozycjach immunogennych według wynalazku może należeć do rodziny białek z wieloma triadami histydynowymi (Pht), ich fragmentów lub białek fuzyjnych. Białka PhtA, PhtB, PhtD lub PhtE mogą mieć sekwencję aminokwasową o 80%, 8%, 90%, 9%, 98%, 99% lub 0% identyczności z sekwencją ujawnioną w WO 00/37 lub WO 00/39299 (np. z sekwencją aminokwasową lub z SEQ ID NO: 4 z WO 00/37 dla PhtD). Przykładowo, białka fuzyjne składają się z pełnej długości lub fragmentów 2, 3 lub 4 spośród PhtA, PhtB, PhtD, PhtE. Przykładami białek fuzyjnych są PhtA/B, PhtA/D, PhtA/E, PhtB/A, PhtB/D, PhtB/E. PhtD/A. PhtD/B, PhtD/E, PhtE/A, PhtE/B i PhtE/D, przy czym białka są połączone tak, że to pierwsze wspomniane jest na N-końcu (patrz przykładowo WO01/98334). [0024] Gdy stosowane są fragmenty białek Pht (oddzielnie lub jako część białka fuzyjnego), każdy fragment ewentualnie zawiera jeden lub większą liczbę motywów triady histydynowej i/lub regionów skręconych helis takich polipeptydów. Motyw triady histydynowej jest fragmentem polipeptydu, który ma sekwencję HxxHxH, gdzie H oznacza histydynę, a x oznacza aminokwas inny niż histydyna. Region skręconych helis jest regionem przewidywanym przez algorytm Coils Lupus, A i in. (1991) Science 22; W jednej postaci fragment lub każdy fragment obejmuje jeden lub większą liczbę motywów triad histydynowych, jak również co najmniej jeden region skręconych helis. W jednej postaci fragment lub każdy fragment zawiera dokładnie lub co najmniej 2, 3, 4 lub motywów triady histydynowej (ewentualnie z natywną sekwencją Pht pomiędzy 2 lub większą liczbą triad albo sekwencję międzytriadową, która jest identyczna w ponad 0, 60, 70, 80, 90 lub 0% z natywną sekwencją międzytriadową Pht z pneumokoka np. sekwencją międzytriadową przedstawioną w SEQ ID NO: 4 z WO 00/37 dla PhtD). W jednej postaci fragment lub każdy fragment zawiera dokładnie lub co najmniej 2, 3 lub 4 regiony skręconych helis. W jednej postaci ujawnione tu białko Pht obejmuje białko pełnej długości z dołączoną sekwencją sygnałową, dojrzałe białko pełnej długości z usuniętym peptydem sygnałowym (przykładowo aminokwasami z N-końca), naturalnie występujące warianty białka Pht i immunogenne fragmenty białka Pht (np. fragmenty opisane powyżej lub polipeptydy obejmujące co najmniej 1 lub kolejnych aminokwasów z sekwencji aminokwasowej w WO00/37 lub WO00/39299, przy czym ten polipeptyd jest zdolny do wywołania odpowiedzi immunologicznej specyficznej dla tej sekwencji aminokwasowej w WO00/37 lub WO00/39299). [002] W szczególności stosowane tu określenie PhtD obejmuje białko pełnej długości z dołączoną sekwencją sygnałową, dojrzałe białko pełnej długości z usuniętym peptydem sygnałowym (przykładowo aminokwasami z N-końca), naturalnie występujące warianty PhtD i immunogenne fragmenty PhtD (np. fragmenty opisane powyżej lub polipeptydy obejmujące 1 lub kolejnych aminokwasów z sekwencji aminokwasowej PhtD z WO00/37 lub WO00/39299, przy czym ten polipeptyd jest zdolny do wywołania odpowiedzi immunologicznej specyficznej dla tej sekwencji aminokwasowej PhtD z WO00/37 lub WO00/39299 (np. SEQ ID NO: 4 z WO 00/37 dla PhtD). [0026] Jeżeli nośnik białkowy jest taki sam dla 2 lub większej liczby sacharydów w kompozycji, te sacharydy mogą być sprzężone z tą samą cząsteczką nośnika białkowego (cząsteczki nośnika mające 2 lub większą liczbę sprzężonych z nimi różnych sacharydów) [patrz przykładowo WO 04/08321]. Alternatywnie każdy z sacharydów może być sprzężony oddzielnie z inną cząsteczką nośnika białkowego (każda cząsteczka nośnika białkowego ma tylko jeden rodzaj sprzężonego z nią sacharydu). [0027] Przykładami białek nośnikowych, które mogą być stosowane w niniejszym wynalazku są DT (toksoid błoniczy), TT (toksoid tężcowy) lub fragment C z TT, DT CRM197

7 (mutant DT), inne punktowe mutanty DT, takie jak CRM176, CRM228, CRM 4 (Uchida i in. J. Biol. Chem. 218; , 1973); CRM 9, CRM 4, CRM2, CRM 3 i CRM7 i inne mutacje opisane przez Nicholls i Youle w Genetically Engineered Toxins, Red.: Frankel, Maecel Dekker Inc, 1992; delecja lub mutacja Glu-148 w Asp, Gln lub Ser i/lub Ala 18 w Gly i inne mutacje ujawnione w US lub US 4907; mutacja co najmniej jednej lub większej liczby z reszt Lys 16, Lys 26, Phe i/lub Lys 34 i inne mutacje ujawnione w US lub US 64673; lub fragment ujawniony w US , pneumokokowa pneumolizyna (Kuo i in. (199) Infect Immun 63; ), w tym ply detoksykowana w pewien sposób, przykładowo dply-gmbs (WO 0811, PCT/EP0/028) lub dply-formol, PhtX, w tym PhtA, PhtB, PhtD, PhtE i fuzje białek Pht, przykładowo fuzje PhtDE, fuzje PhtBE (WO 01/98334 i WO 03/07), (Pht A-E są niżej opisane bardziej szczegółowo), OMPC (białko błony zewnętrznej meningokoków zwykle ekstrahowane z N. meningitidis serogrupy B - EP0371), PorB (z N. meningitidis), PD (białko D z Haemophilus influenzae patrz np. EP B) lub jego immunologicznie funkcjonalne odpowiedniki, syntetyczne peptydy (EP , EP ), białka szoku cieplnego (WO 93/17712, WO 94/038), białka pałeczki krztuśca (WO 98/8668, EP ), cytokiny, limfokiny, czynniki wzrostu lub hormony (WO 91/01146), sztuczne białka zawierające liczne epitopy dla ludzkich komórek T CD4+ z antygenów pochodzących z różnych patogenów (Falugi i in. (01) Eur J Immunol 31; ), takie jak białko N19 (Baraldoi i in. (04) Infect Immun 72; ), pneumokokowe białko powierzchniowe PspA (WO 02/091998), białka wychwytu żelaza (WO 01/72337), toksyna A lub B z C. difficile (WO 00/61761). [0028] Nurkka i in. Pediatric Infectious Disease Journal. 23(11):08-14, listopad 04 opisali 11-walentną szczepionkę pneumokokową ze wszystkimi serotypami sprzężonymi z PD. Twórcy niniejszego wynalazku wykazali jednak, że aktywność opsonofagocytarna była lepsza dla przeciwciał wzbudzonych koniugatami zawierającymi 19F sprzężony z DT w porównaniu z 19F sprzężonym z PD. Dodatkowo twórcy niniejszego wynalazku wykazali, że w przypadku 19F sprzężonym z DT obserwuje się większą reaktywność krzyżową z 19A. Cechą kompozycji według niniejszego wynalazku jest zatem to, że serotyp 19F jest sprzężony z DT lub CRM 197. W jednym aspekcie, serotyp 19F jest sprzężony z DT. Pozostałe serotypy sacharydowe w kompozycji immunogennej mogą być wszystkie sprzężone z jednym lub większą liczbą białek nośnikowych innych niż DT (tj. tylko 19F jest sprzężony z DT), lub mogą być rozdzielone między jedno lub większą liczbę białek nośnikowych innych niż DT i sam DT. W jednej postaci 19F jest sprzężony z DT lub CRM 197, a wszystkie pozostałe serotypy są sprzężone z PD. W kolejnej postaci 19F jest sprzężony z DT lub CRM 197, a pozostałe serotypy są rozdzielone między PD i TT lub DT lub CRM 197. W kolejnej postaci 19F jest sprzężony z DT lub CRM 197 i nie więcej niż jeden sacharyd jest sprzężony z TT. W jednym aspekcie tej postaci, tym jednym sacharydem jest 18C lub 12F. W kolejnej postaci 19F jest sprzężony z DT lub CRM 197 i nie więcej niż dwa sacharydy są sprzężone z TT. W kolejnej postaci 19F jest sprzężony z DT lub CRM 197, a pozostałe serotypy są rozdzielone między PD, TT i DT lub CRM 197. W kolejnej postaci 19F jest sprzężony z DT, a pozostałe serotypy są rozdzielone między PD, TT i pneumolizynę. W kolejnej postaci 19F jest sprzężony z DT lub CRM 197, a pozostałe serotypy są rozdzielone między PD, TT i CRM 197. W kolejnej postaci 19F jest sprzężony z DT lub CRM 197, a pozostałe serotypy są rozdzielone między PD, TT, pneumolizynę oraz ewentualnie PhtD lub białko fuzyjne PhtD/E. W kolejnej postaci 19F jest sprzężony z DT lub CRM 197, 19A jest sprzężony z pneumolizyną lub TT, jeden (dwa lub trzy) kolejny(-e) sacharyd(-y) jest (są) sprzężony(-e) z TT, jeden kolejny sacharyd jest sprzężony z PhtD lub PhtD/E i wszystkie kolejne sacharydy są sprzężone z PD. W kolejnej postaci 19F jest sprzężony z DT lub CRM 197, 19A jest sprzężony z pneumolizyną, jeden (dwa lub trzy) kolejny(-e) sacharyd(-y) jest (są) sprzężony(-e) z TT, jeden kolejny sacharyd jest sprzężony z pneumolizyną, 2 kolejne sacharydy są sprzężone z PhtD lub PhtD/E i wszystkie ko-

8 lejne sacharydy są sprzężone z PD. [0029] W jednej postaci kompozycja immunogenna według wynalazku obejmuje białko D z Haemophilus influenzae. W tej postaci, jeżeli PD nie jest jednym z białek nośnikowych stosowanych do sprzęgania sacharydów innych niż 19F, przykładowo 19F jest sprzężony z DT, podczas gdy inne serotypy są sprzężone z jednym lub większą liczbą różnych białek nośnikowych innych niż PD, wtedy PD będzie obecne w kompozycji szczepionki w postaci wolnego białka. Jeżeli PD jest jednym z białek nośnikowych stosowanych do sprzęgania sacharydów innych niż 19F, wtedy PD może ewentualnie być obecne w kompozycji szczepionki w postaci wolnego białka. [00] W całym tym opisie określenie sacharyd może oznaczać polisacharyd lub oligosacharyd i obejmuje obydwa. Polisacharydy są izolowane z bakterii i mogą być do pewnego stopnia skracane znanymi metodami (patrz przykładowo EP49724 i EP4972), a korzystnie metodą mikrofluidyzacji. Polisacharydy można skracać w celu zmniejszenia lepkości w próbkach polisacharydowych i/lub w celu poprawienia filtrowalności sprzężonych produktów. Oligosacharydy mają małą liczbę powtórzonych jednostek (zazwyczaj - powtórzonych jednostek) i są zwykle zhydrolizowanymi polisacharydami. [0031] Polisacharydy otoczkowe Streptococcus pneumoniae obejmują powtarzające się jednostki oligosacharydowe, które mogą zawierać do 8 reszt cukrowcowych. Przegląd jednostek oligosacharydowych dla kluczowych serotypów Streptococcus pneumoniae można znaleźć w JONES, Christopher. Vaccines based on the cell surface carbohydrates of pathogenic bacteria. An. Acad. Bras. Ciênc., June 0, tom 77, nr 2, str ISSN W jednej postaci sacharyd otoczkowy jako antygen może być polisacharydem pełnej długości, jednak w innych, może on być jedną jednostką oligosacharydową lub krótszym od natywnego łańcuchem sacharydowym z powtarzających się jednostek oligosacharydowych. W jednej postaci wszystkie sacharydy obecne w szczepionce są polisacharydami. Polisacharydy pełnej długości mogą być skracane, tj. ich wielkość można zmniejszyć różnymi metodami, takimi jak procedura kwaśnej hydrolizy, działanie nadtlenkiem wodoru, skracanie metodą emulsiflex, a następnie działanie nadtlenkiem wodoru w celu wytworzenia fragmentów oligosacharydowych lub mikrofluidyzacja. [0032] Twórcy wynalazku zauważyli również, że w dziedzinie skupiono się na zastosowaniu oligosacharydów w celu ułatwienia wytwarzania koniugatów. Twórcy wynalazku stwierdzili, że przez zastosowanie koniugatów natywnych lub nieznacznie skróconych polisacharydów, możliwe jest osiągnięcie jednej lub większej liczby z następujących korzyści: 1) koniugat o wysokiej immunogenności, który jest filtrowalny, 2) można modyfikować stosunek polisacharydu do białka w koniugacie tak, aby stosunek polisacharydu do białka (wag./wag.) w koniugacie mógł być większy (co może mieć wpływ na efekt supresji nośnika), 3) immunogenne koniugaty skłonne do hydrolizy można stabilizować przez zastosowanie do sprzęgania większych sacharydów. Zastosowanie większych polisacharydów może skutkować większą liczbą połączeń krzyżowych z nośnikiem koniugatu i może zmniejszać uwalnianie wolnego sacharydu z koniugatu. W przypadku opisanych w stanie techniki szczepionek z koniugatem obserwuje się tendencję do depolimeryzacji polisacharydów przed sprzęganiem w celu poprawienia sprzęgania. Twórcy niniejszego wynalazku stwierdzili, że szczepionki z koniugatem sacharydu z zachowaniem większej wielkości sacharydów mogą zapewnić dobrą odpowiedź immunologiczną przeciw chorobie pneumokokowej. [0033] Kompozycja immunogenna według wynalazku może zatem obejmować jeden lub większą liczbę koniugatów sacharydów, przy czym średnia wielkość (np. średnia ważona masy cząsteczkowej; Mw) każdego sacharydu przed sprzęganiem wynosi powyżej 80 kda, 0 kda, 0 kda, 0 kda, 0 kda, 00 kda lub 00 kda. W jednej postaci średnia wielkość sacharydu przed sprzęganiem z jednego lub większej liczby koniugatów sacharydów według wynalazku powinna wynosić , 80-10, 0-00, -00 lub 0-0 kda (trzeba zauważyć, że gdy średnią wielkością jest Mw, jednostki kda należy tu

9 zastąpić x 3 ). W jednej postaci koniugat po sprzęganiu powinien być łatwy do odsączenia przez 0,2 mikronowy filtr, tak by po sączeniu uzyskać więcej niż 0, 60, 70, 80, 90 lub 9% wydajności w porównaniu z próbką sprzed sączenia. [0034] Dla celów wynalazku określenie natywny polisacharyd odnosi się do sacharydu, który nie został poddany obróbce (np. po oczyszczeniu), celem której jest zmniejszenie wielkości sacharydu. Polisacharyd może nieznacznie zmniejszyć wielkość w trakcie zwykłych procedur oczyszczania. Taki sacharyd jest w dalszym ciągu natywny. Jedynie wtedy, gdy polisacharyd został poddany technikom skracania, nie będzie on uznany za natywny. [003] Dla celów wynalazku skrócony o czynnik do x2 oznacza, że sacharyd poddano procesowi, który ma zmniejszyć wielkość sacharydu, ale tak, by zachował wielkość większą od połowy wielkości natywnego polisacharydu. W ten sam sposób należy interpretować x3, x4 itd., tj. sacharyd poddano procesowi, który ma zmniejszyć wielkość polisacharydu, ale tak, by zachował wielkość większą od jednej trzeciej, jednej czwartej itd. wielkości natywnego polisacharydu. [0036] W jednym aspekcie wynalazku kompozycja immunogenna obejmuje sacharydy Streptococcus pneumoniae z co najmniej serotypów, sprzężone z białkiem nośnikowym, przy czym co najmniej 1, 2, 3, 4,, 6, 7, 8, 9 lub każdy z sacharydów S. pneumoniae jest natywnym polisacharydem. [0036] W jednym aspekcie wynalazku kompozycja immunogenna obejmuje sacharydy Streptococcus pneumoniae z co najmniej serotypów, sprzężone z białkiem nośnikowym, przy czym co najmniej 1, 2, 3, 4,, 6, 7, 8, 9 lub każdy z sacharydów S. pneumoniae jest skrócony o czynnik do x2, x3, x4, x, x6, x7, x8, x9 lub x. W jednej postaci tego aspektu, większość sacharydów, przykładowo 6, 7, 8 lub większa liczba sacharydów, jest skróconych o czynnik do x2, x3, x4, x, x6, x7, x8, x9 lub x. [0038] Masa cząsteczkowa lub średnia masa cząsteczkowa (lub wielkość) sacharydu odnosi się tu do średniej ważonej masy cząsteczkowej (Mw) sacharydu zmierzonej przed sprzęganiem i jest mierzona metodą MALLS. [0039] Technika MALLS jest dobrze znana w dziedzinie i zazwyczaj przeprowadzana tak, jak opisano w przykładzie 2. Do analizy MALLS pneumokokowych sacharydów, można zastosować połączenie dwóch kolumn (TSKG6000 i 000PWxl), a sacharydy eluuje się wodą. Sacharydy wykrywa się z użyciem detektora światła rozproszonego (przykładowo Wyatt Dawn DSP wyposażonego w mw laser argonowy o 488 nm) i refraktometru interferometrycznego (przykładowo Wyatt Otilab DSP wyposażonego w celkę P0 i czerwony filtr 498 nm). [00] W jednej postaci sacharydy S. pneumoniae są natywnymi polisacharydami lub natywnymi polisacharydami, których wielkość zmniejszono w trakcie zwykłego procesu ekstrakcji. [0041] W jednej postaci sacharydy S. pneumoniae są skrócone przez mechaniczne rozszczepienie, przykładowo metodą mikrofluidyzacji lub sonikacji. Zaletą mikrofluidyzacji i sonikacji jest zmniejszanie wielkości większych natywnych polisacharydów, w stopniu wystarczającym do dostarczenia filtrowalnego koniugatu. Następuje skrócenie o czynnik nie większy niż x, x, x8, x6, x, x4, x3 lub x2. [0042] W jednej postaci kompozycja immunogenna obejmuje koniugaty S. pneumoniae, które powstają z mieszaniny natywnych polisacharydów i sacharydów skróconych o czynnik nie większy niż x. W jednym aspekcie tej postaci, większość sacharydów, przykładowo 6, 7, 8 lub większa liczba sacharydów jest skróconych o czynnik do x2, x3, x4, x lub x6. [0043] W jednej postaci sacharyd Streptococcus pneumoniae jest sprzężony z białkiem nośnikowym przez łącznik, przykładowo łącznik bifuncyjny. Łącznik może być heterobifunkcyjny lub homobifunkcyjny, zawierający przykładowo reaktywną grupę aminową i reaktywną grupę kwasu karboksylowego, 2 reaktywne grupy aminowe lub dwie reaktywne grupy kwasu karboksylowego. Łącznik zawiera przykładowo między 4 i, 4 i 12, i

10 atomów węgla. Możliwym łącznikiem jest ADH. Inne łączniki obejmują B-propionamid (WO 00/99), nitrofenyloetyloaminę (Gever i in. (1979) Med. Microbiol. Immunol. 16; ), halogenki fluorowcoalkilu (US768), wiązania glikozydowe (US467374, US ), heksanodiaminę i kwas 6-aminokapronowy (US449286). W jednej postaci ADH jest stosowany jako łącznik do sprzęgania sacharydu z serotypu 18C. W jednej postaci ADH jest stosowany jako łącznik do sprzęgania sacharydu z serotypu 22F. [0044] Koniugaty sacharydu obecne w kompozycjach immunogennych według wynalazku można wytwarzać dowolną ze znanych technik sprzęgania. Metoda sprzęgania może polegać na aktywacji sacharydu tetrafluoroboranem 1-cyjano-4-dimetyloaminopirydyny (CDAP) z wytworzeniem estru cyjanianowego. Aktywowany sacharyd może być w ten sposób łączony bezpośrednio lub przez grupę odstępnikową (łącznikową) z grupą aminową na białku nośnikowym. Przykładowo, odstępnikiem może być cystamina lub cysteamina dając tiolowany polisacharyd, który można połączyć z nośnikiem przez wiązanie tioeterowe uzyskane po reakcji z białkiem nośnikowym aktywowanym maleimidem (przykładowo z zastosowaniem GMBS) lub białkiem nośnikowym haloacetylowanym (przykładowo z zastosowaniem jodoacetimidu [np. etylojodoacetimidu HCl] lub bromooctanu N-sukcynoimidylu lub SIAB, lub SIA, lub SBAP). Korzystnie ester cyjanianowy (ewentualnie wytworzony z użyciem chemizmu CDAP) jest łączony z heksanodiaminą lub ADH, a pochodna aminowa sacharydu jest sprzęgana z białkiem nośnikowym z użyciem chemizmu karbodiimidów (np. EDAC lub EDC) przez grupę karboksylową na nośniku białkowym. Takie koniugaty są opisane w opublikowanym zgłoszeniu PCT WO 93/1760 Uniformed Services University oraz WO 9/08348 i WO 96/ [004] Inne dogodne techniki wykorzystują karbodiimidy, hydrazydy, aktywne estry, norboran, kwas p-nitrobenzoesowy, N-hydroksysukcynoimid, S-NHS, EDC, TSTU. Wiele z nich jest opisanych w WO 98/ Sprzęganie może obejmować łącznik karbonylowy, który można wytworzyć w reakcji wolnej grupy hydroksylowej sacharydu z CDI (Bethell i in. J. Biol. Chem. 1979, 24; 272-4, Hearn i in. J. Chromatogr ; 09-18), a następnie reakcji z białkiem z wytworzeniem wiązania karbaminianowego. Może to obejmować redukcję anomerycznego końca do pierwszorzędowej grupy hydroksylowej, ewentualne zabezpieczanie/odbezpieczanie pierwszorzędowej grupy hydroksylowej, reakcję pierwszorzędowej grupy hydroksylowej z CDI z wytworzeniem karbaminianowego związku pośredniego i sprzęganie CDI-karbaminianowego związku pośredniego z grupą aminową na białku. [0046] Koniugaty można również wytworzyć metodami bezpośredniej redukcyjnej aminacji, jak opisano w US (Jennings) i US (Anderson). Inne metody są opisane w EP , EP-837 i EP [0047] Kolejna metoda obejmuje sprzęganie sacharydu aktywowanego bromocyjanem (lub CDAP) derywatyzowanego dihydrazydem kwasu adypinowego (ADH) z nośnikiem białkowym drogą kondensacji karbodiimidowej (Chu C. i in Infect. Immunity, ), przykładowo z zastosowaniem EDAC. [0048] W jednej postaci grupa hydroksylowa (korzystnie aktywowana grupa hydroksylowa, przykładowo grupa hydroksylowa aktywowana [np. CDAP] z wytworzeniem estru cyjanianowego) z sacharydu jest łączona z grupą aminową lub karboksylową z białka bezpośrednio lub pośrednio (przez łącznik). Gdy jest obecny łącznik, grupa hydroksylowa z sacharydu jest korzystnie łączona z grupą aminową na łączniku, przykładowo z zastosowaniem sprzęgania CDAP. Kolejną grupę aminową z łącznika (przykładowo ADH) można sprzęgać z grupą kwasu karboksylowego na białku, przykładowo z użyciem chemizmu karbodiimidów, przykładowo przy użyciu EDAC. W jednej postaci pneumokokowy(-e) sacharyd(-y) otoczkowy(-e) najpierw sprzęga się z łącznikiem przed sprzężeniem białka nośnikowego z łącznikiem. Alternatywnie łącznik może być sprzęgany z nośnikiem przed sprzężeniem z sacharydem. [0049] Można też zastosować połączenie technik, wytwarzając niektóre koniugaty sacha-

11 ryd-białko metodą CDAP, a niektóre drogą aminowania redukcyjnego. [000] Ogólnie do łączenia/sprzęgania można stosować następujące rodzaje grup chemicznych na nośniku białkowym: A) Karboksyl (przykładowo przez kwas asparaginowy lub kwas glutaminowy). W jednej postaci grupa ta jest łączona z grupami aminowymi bezpośrednio na sacharydach lub z grupą aminową na łączniku z użyciem chemizmu karbodiimidów, np. z użyciem EDAC. B) Grupa aminowa (przykładowo przez lizynę). W jednej postaci grupa ta jest łączona z grupami karboksylowymi bezpośrednio na sacharydach lub z grupą karboksylową na łączniku z zastosowaniem chemizmu karbodiimidów, np. z użyciem EDAC. W innej postaci grupa ta jest łączona z grupami hydroksylowymi aktywowanymi CDAP lub CNBr bezpośrednio na sacharydach lub z takimi grupami na łączniku; z sacharydami lub łącznikami zawierającymi grupę aldehydową; z sacharydami lub łącznikami zawierającymi ugrupowanie estru sukcynoimidowego. C) Sulfhydryl (przykładowo przez cysteinę). W jednej postaci grupa ta jest łączona z bromo- lub chloroacetylowanym sacharydem lub łącznikiem z użyciem chemizmu maleimidów. W jednej postaci grupa ta jest aktywowana/modyfikowana bisdiazobenzydyną. D) Grupa hydroksylowa (przykładowo przez tyrozynę). W jednej postaci grupa ta jest aktywowana/modyfikowana bisdiazobenzydyną. E) Ugrupowanie imidazolilu (przykładowo przez histydynę). W jednej postaci grupa ta jest aktywowana/modyfikowana bisdiazobenzydyną. F) Ugrupowanie guanidylu (przykładowo przez argininę). G) Ugrupowanie indolu (przykładowo przez tryptofan). [001] Ogólnie do sprzęgania można stosować następujące grupy na sacharydzie: OH, COOH lub NH2. Grupy aldehydowe mogą powstawać po różnych oddziaływaniach znanych w dziedzinie, takich jak: działanie nadjodanem, kwaśna hydroliza, działanie nadtlenkiem wodoru, itp. Podejścia sprzęgania bezpośredniego: [002] Sacharyd-OH + CNBr lub CDAP ---> ester cyjanianowy + NH2-Białko --> koniugat; Sacharyd-aldehyd + NH2-Białko --> zasada Schiffa + NaCNBH3 --> koniugat; Sacharyd-COOH + NH2-Białko + EDAC --> koniugat; Sacharyd-NH2 + COOH-Białko + EDAC ---> koniugat Podejścia sprzęgania pośredniego przez odstępnik (łącznik): [003] Sacharyd-OH + CNBr lub CDAP ---> ester cyjanianowy + NH2--NH2 ---> sacharyd--- NH2 + COOH-Białko + EDAC ---> koniugat Sacharyd-OH + CNBr lub CDAP ---> ester cyjanianowy + NH2---SH ---> sacharyd-- SH + SH-Białko (białko natywne z odsłoniętą cysteiną lub uzyskane po modyfikacji grup aminowych białka przykładowo z użyciem SPDP) ---> sacharyd-s-s-białko Sacharyd-OH + CNBr lub CDAP --> ester cyjanianowy + NH2---SH ---> sacharyd-- SH + maleimid-białko (modyfikacja grup aminowych) ---> koniugat Sacharyd-OH + CNBr lub CDAP ---> ester cyjanianowy + NH2---SH ---> Sacharyd- SH + haloacetylowane-białko --> Koniugat Sacharyd-COOH + EDAC + NH2---NH2 ---> sacharyd---nh2 + EDAC + COOH- Białko ---> koniugat Sacharyd-COOH + EDAC + NH2--SH --> sacharyd---sh + SH-Białko (białko natywne z odsłoniętą cysteiną lub uzyskane po modyfikacji grup aminowych białka przykładowo z użyciem SPDP) --> sacharyd-s-s-białko Sacharyd-COOH + EDAC+ NH2---SH ---> sacharyd---sh + maleimid-białko (modyfikacja grup aminowych) --> koniugat Sacharyd-COOH + EDAC + NH2----SH --> Sacharyd-SH + haloacetylowane-białko

12 > Koniugat Sacharyd-Aldehyd + NH2----NH2 ----> sacharyd--nh2 + EDAC + COOH-Białko -- --> koniugat [004] Uwaga: zamiast EDAC powyżej, można zastosować dowolny dogodny karbodiimid. [00] Podsumowując, typami grup chemicznych nośnika białkowego, które można ogólnie stosować do sprzęgania z sacharydem są grupy aminowe (przykładowo na resztach lizyny), grupy COOH (przykładowo na resztach kwasu asparaginowego i glutaminowego) i grupy SH (jeżeli są dostępne) (przykładowo na resztach cysteiny. [006] Korzystnie, stosunek białka nośnikowego do sacharydu S. pneumoniae wynosi między 1: a :1; np. między 1:0,-4:1, 1:1-3,:1, 1,2:1-3:1, 1,:1-2,:1; np. między 1:2 a 2,:1; 1:1 i 2:1 (wag./wag.). W jednej postaci większość koniugatów, przykładowo 6, 7, 8, 9 lub większa liczba koniugatów ma stosunek białka nośnikowego do sacharydu większy niż 1:1, przykładowo 1,1:1, 1,2:1, 1,3:1, 1,4:1, 1,:1 lub 1,6:1. [007] W jednej postaci co najmniej jeden sacharyd S. pneumoniae jest sprzężony z białkiem nośnikowym przez łącznik przy użyciu CDAP i EDAC. Przykładowo, 18C lub 22F mogą być sprzężone z białkiem przez łącznik (przykładowo taki z dwiema grupami hydrazynowymi na swoich końcach, jak ADH) przy użyciu CDAP i EDAC, jak opisano powyżej. Gdy stosuje się łącznik, można do sprzęgania sacharydu z łącznikiem zastosować CDAP, a następnie zastosować EDAC do sprzęgania łącznika z białkiem lub alternatywnie najpierw można zastosować EDAC do sprzęgania łącznika z białkiem, po czym można zastosować CDAP do sprzęgania łącznika z sacharydem. [008] Ogólnie kompozycja immunogenna według wynalazku może obejmować dawkę każdego z koniugatów sacharydów zawierającą między 0,1 i μg, 1 i μg lub 1 i 3 μg sacharydu. [009] W jednej postaci kompozycja immunogenna według wynalazku zawiera każdy sacharyd otoczkowy S. pneumoniae w dawce między 0,1- μg; 0,- μg; 0,- μg lub 1-3 μg sacharydu. W jednej postaci sacharydy otoczkowe mogą być obecne w różnych dawkach, przykładowo niektóre sacharydy otoczkowe mogą być obecne w dawce dokładnie 1 μg lub niektóre sacharydy otoczkowe mogą być obecne w dawce dokładnie 3 μg. W jednej postaci sacharydy z serotypów 3, 18C i 19F (lub 4, 18C i 19F) są obecne w wyższej dawce niż inne sacharydy. W jednym aspekcie tej postaci, serotypy 3, 18C i 19F (lub 4, 18C i 19F) są obecne w dawce około lub dokładnie 3 μg, podczas gdy inne sacharydy w kompozycji immunogennej są obecne w dawce około lub dokładnie 1 μg. [0060] Określenia około lub w przybliżeniu są definiowane jako wartości w zakresie % powyżej lub poniżej danej wartości liczbowej dla celów wynalazku. [0061] W jednej postaci co najmniej jeden sacharyd otoczkowy S. pneumoniae jest sprzężony bezpośrednio z białkiem nośnikowym (np. z użyciem opisanych wyżej reakcji). Korzystnie, ten co najmniej jeden sacharyd otoczkowy S. pneumoniae jest bezpośrednio sprzężony przy użyciu CDAP. W jednej postaci większość sacharydów otoczkowych, przykładowo, 6, 7, 8, 9 lub większa liczba, jest połączonych bezpośrednio z białkiem nośnikowym przy użyciu CDAP (patrz WO 9/08348 i WO 96/29094). [0062] Kompozycja immunogenna może obejmować białka Streptococcus pneumoniae, nazywane tu białkami Streptococcus pneumoniae według wynalazku. Takie białka mogą być stosowane jako białka nośnikowe lub mogą być obecne w postaci wolnych białek lub mogą być obecne zarówno jako białka nośnikowe, jak i w postaci wolnych białek. Białka Streptococcus pneumoniae według wynalazku są albo eksponowane na powierzchni, przez co najmniej część cyklu życiowego pneumokoka, albo są białkami wydzielanymi lub uwalnianymi przez pneumokoki. Białka według wynalazku są korzystnie wybrane spośród następujących kategorii, takich jak białka zawierające motyw sekwencji sygnałowej typu II w postaci LXXC (gdzie X oznacza dowolny aminokwas, np. rodzina białek z wieloma triadami histydynowymi (PhtX)), białka wiążące cholinę (CbpX), białka zawierające mo-

13 tyw sekwencji sygnałowej typu I (np. Sp1), białka zawierające motyw LPXTG (gdzie X jest dowolnym aminokwasem, np. Sp128, Sp1) i toksyny (np. Ply). Korzystnymi przykładami w obrębie tych kategorii (lub motywów) są następujące białka lub ich immunologicznie funkcjonalne odpowiedniki. [0063] W jednej postaci kompozycja immunogenna według wynalazku obejmuje co najmniej 1 białko wybrane z grupy obejmującej rodzinę białek z wieloma triadami histydynowymi (PhtX), rodzinę białek wiążących cholinę (CbpX), obcięte CbpX, rodzinę LytX, obcięte LytX, białka chimeryczne (lub fuzje) obcięte CbpX-obcięte LytX, pneumolizynę (Ply), PspA, PsaA, Sp128, Sp1, Sp1, Sp12 i Sp133. W kolejnej postaci kompozycja immunogenna obejmuje 2 lub większą liczbę białek wybranych z grupy obejmującej rodzinę białek z wieloma triadami histydynowymi (PhtX), rodzinę białek wiążących cholinę (CbpX), obcięte CbpX, rodzinę LytX, obcięte LytX, białka chimeryczne (lub fuzje) obcięte CbpX-obcięte LytX, pneumolizynę (Ply), PspA, PsaA i Sp128. W jeszcze jednej postaci kompozycja immunogenna obejmuje 2 lub większą liczbę białek wybranych z grupy obejmującej rodzinę białek z wieloma triadami histydynowymi (PhtX), rodzinę białek wiążących cholinę (CbpX), obcięte CbpX, rodzinę LytX, obcięte LytX, białka chimeryczne (lub fuzje) obcięte CbpX-obcięte LytX, pneumolizynę (Ply) i Sp128. [0064] Rodzina Pht (z wieloma triadami histydynowymi) obejmuje białka PhtA, PhtB, PhtD i PhtE. Rodzinę tę charakteryzuje sekwencja lipidacji, dwie domeny rozdzielone regionem bogatym w prolinę i kilkoma triadami histydynowymi, prawdopodobnie zaangażowanymi w wiązanie metali lub nukleozydów albo w aktywność enzymatyczną, (3-) regiony skręconych helis, konserwatywny N-koniec i heterogeniczny C-koniec. Jest ona obecna we wszystkich badanych szczepach pneumokoków. Homologiczne białka znaleziono także w innych Streptokokach i Neisseria. W jednej postaci wynalazku, białkiem Pht według wynalazku jest PhtD. Należy jednak rozumieć, że określenia Pht A, B, D i E odnoszą się do białek o sekwencjach ujawnionych w poniższych cytowaniach, jak również do ich naturalnie występujących (i wytworzonych przez człowieka) wariantów o homologii sekwencji, która jest identyczna w co najmniej 90% z białkami odniesienia. Korzystnie jest ona identyczna w 9%, a najkorzystniej identyczna w 97%. [006] W odniesieniu do białek PhtX, PhtA ujawniono w WO 98/189 i jest też nazywane Sp36. Jak zaznaczono powyżej, jest to białko z rodziny białek z wieloma triadami histydynowymi i zawiera motyw sygnałowy typu II w postaci LXXC. PhtD ujawniono w WO 00/37 i jest też nazywane Sp036D. Jak stwierdzono powyżej, jest to białko z rodziny białek z wieloma triadami histydynowymi i zawiera motyw sygnałowy typu II LXXC. PhtB ujawniono w WO 00/37 i jest też nazywane Sp036B. Kolejnym członkiem rodziny PhtB jest polipeptyd degradujący C3, ujawniony w WO 00/ Białko to także należy do rodziny białek z wieloma triadami histydynowymi i zawiera motyw sygnałowy typu II LXXC. Korzystnym immunologicznie funkcjonalnym odpowiednikiem jest białko Sp42 ujawnione w WO 98/189. W WO99/167 ujawniono obcięte PhtB (około 79 kd), które także należy do rodziny PhtX. PhtE ujawniono w WO00/299 i jest nazywane BVH-3. Przy odniesieniu tutaj do dowolnego białka Pht, oznacza to, że można zastosować immunogenne fragmenty białka Pht lub ich fuzje. Przykładowo, odniesienie do PhtX obejmuje immunogenne fragmenty dowolnego białka Pht lub ich fuzje. Odniesienie do PhtD lub PhtB jest też odniesieniem do fuzji PhtDE lub PhtBE, jak zamieszczone przykładowo w WO [0066] Pneumolizyna jest wielofunkcyjną toksyną o odrębnych aktywnościach cytolitycznej (hemolitycznej) i aktywacji dopełniacza (Rubins i in., Am. Respi. Cit Care Med, 13: (1996)). Toksyna ta nie jest wydzielana przez pneumokoki, ale jest uwalniana po lizie pneumokoka pod wpływem autolizyny. Jej działanie obejmuje np. stymulację wytwarzania cytokin zapalnych przez ludzkie monocyty, hamowanie ruchu rzęsek na ludzkim nabłonku układu oddechowego i zmniejszenie aktywności bakteriobójczej i migracji neutrofili. Najbardziej oczywistym działaniem pneumolizyny jest liza czerwonych

14 krwinek, która obejmuje wiązanie z cholesterolem. Ponieważ jest ona toksyną, należy ją detoksykować (tj. uczynić nietoksyczną dla ludzi przy dostarczaniu w dawce odpowiedniej dla ochrony) przed podaniem jej in vivo. Ekspresja i klonowanie pneumolizyny typu dzikiego lub natywnej jest dobrze znane w dziedzinie. Patrz przykładowo Walker i in. (Infect Immun, : (1987)), Mitchell i in. (Biochim Biophys Acta, 07:67-72 (1989) oraz Mitchell i in. (NAR, 18: (1990)). Detoksykację ply można przeprowadzić sposobami chemicznymi, np. przez poddanie działaniu formaliny lub glutaraldehydu albo połączenia obydwu (WO 0811, PCT/EP0/028). Takie metody są dobrze znane w dziedzinie dla różnych toksyn. Alternatywnie, ply może być detoksykowana genetycznie. Wynalazek obejmuje zatem pochodne pneumokokowych białek, które mogą być przykładowo zmutowanymi białkami. Stosowane tutaj określenie zmutowana oznacza cząsteczkę, którą poddano delecji, addycji lub substytucji jednego lub większej liczby aminokwasów z zastosowaniem dobrze znanych technik ukierunkowanej mutagenezy lub dowolnej innej zwykłej metody. Przykładowo, jak opisano powyżej, mutant białka ply może być zmieniony w taki sposób, że jest on biologicznie nieaktywny, podczas gdy nadal zachowuje swoje immunogenne epitopy, patrz przykładowo WO90/0691, Berry i in. (Infect Immun, 67: (1999)) i WO99/ [0067] Zrozumiałe jest, że stosowane tu określenie Ply odnosi się do zmutowanej lub detoksykowanej pneumolizyny odpowiedniej do zastosowań medycznych (tj. nietoksycznej). [0068] W odniesieniu do rodziny białek wiążących cholinę (CbpX), białka z tej rodziny zidentyfikowano początkowo jako pneumokokowe białka, które można oczyścić drogą chromatografii powinowactwa do choliny. Wszystkie białka wiążące cholinę są niekowalencyjnie wiązane z ugrupowaniem fosforylocholiny przez kwas tejchojowy w ścianie komórkowej i związany z błoną kwas lipotejchojowego. Strukturalnie zawierają one kilka regionów wspólnych dla całej rodziny, chociaż dokładna natura białek (sekwencja aminokwasowa, długość, itd.) może być różna. Ogólnie białka wiążące cholinę obejmują region N-końcowy (N), konserwatywne regiony powtórzeń (R1 i/lub R2), region bogaty w prolinę (P) i konserwatywny region wiążący cholinę (C), zbudowany z wielu powtórzeń, który obejmuje około połowę białka. Stosowane tutaj określenie rodzina białek wiążących cholinę (CbpX) oznacza białko wybrane z grupy obejmującej białka wiążące cholinę zidentyfikowane w WO97/4111, PbcA, SpsA, PspC, CbpA, CbpD i CbpG. CbpA ujawniono w WO97/4111. CbpD i CbpG ujawniono w WO00/ PspC ujawniono w WO97/ PbcA ujawniono w WO98/ SpsA jest białkiem wiążącym cholinę ujawnionym w WO 98/39. Korzystnie białka wiążące cholinę są wybrane z grupy obejmującej CbpA, PbcA, SpsA i PspC. [0069] Inną korzystną postacią są obcięte CbpX, przy czym CbpX zdefiniowano powyżej, a obcięte odnosi się do białek CbpX, pozbawionych 0% lub większej części regionu wiążącego cholinę (C). Korzystnie takie białka są pozbawione całego regionu wiążącego cholinę. Korzystniej, takie obcięte białka są pozbawione (i) regionu wiążącego cholinę, a także (ii) części N-końcowej połowy białka, jednak zachowują one co najmniej jeden region powtórzeń (R1 lub R2). Jeszcze korzystniej, obcięte białko zawiera 2 regiony powtórzeń (R1 i R2). Przykładami takich korzystnych postaci są NR1xR2 i R1xR2 przedstawione w WO99/1266 lub WO99/1188, jednak inne białka wiążące cholinę, pozbawione podobnego regionu wiążącego cholinę są też rozważane w zakresie tego wynalazku. [0070] Rodzinę LytX stanowią białka związane z błoną, związane z lizą komórek. Domena N-końcowa obejmuje domenę(-y) wiążącą(-e) cholinę, jednak rodzina LytX nie wykazuje wszystkich, opisanych powyżej cech, stwierdzonych w rodzinie CbpA, a zatem w niniejszym wynalazku rodzinę LytX rozważa się jako odrębną od rodziny CbpX. W odróżnieniu od rodziny CbpX, domena C-końcowa zawiera domenę katalityczną z rodziny białek LytX. Rodzina ta obejmuje LytA, B i C. W odniesieniu do rodziny LytX, LytA ujawniono w Ronda i in., Eur J Biochem, 164: (1987). LytB ujawniono w WO 98/189 i nazywane jest również Sp46. LytC także ujawniono w WO 98/189 i jest też nazywane