(62) Numer zgłoszenia, z którego nastąpiło wydzielenie: (86) Data i numer zgłoszenia międzynarodowego:

Transkrypt

1 RZECZPOSPOLITA POLSKA (12) OPIS PATENTOWY (19) PL (11) (21) Numer zgłoszenia: (13) B1 Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej (22) Data zgłoszenia: (62) Numer zgłoszenia, z którego nastąpiło wydzielenie: (86) Data i numer zgłoszenia międzynarodowego: , PCT/EP02/ (87) Data i numer publikacji zgłoszenia międzynarodowego: , WO02/ (51) Int.Cl. A61K 39/295 ( ) A61K 39/385 ( ) A61P 31/04 ( ) A61P 31/12 ( ) (54) Wieloważna kompozycja immunogenna i sposób jej wytwarzania (30) Pierwszeństwo: , GB, (43) Zgłoszenie ogłoszono: BUP 10/00 (45) O udzieleniu patentu ogłoszono: WUP 07/12 (73) Uprawniony z patentu: GLAXOSMITHKLINE BIOLOGICALS S.A., Rixensart, BE (72) Twórca(y) wynalazku: DOMINIQUE BOUTRIAU, Rixensart, BE CARINE CAPIAU, Rixensart, BE PIERRE MICHEL DESMONS, Rixensart, BE DOMINIQUE LEMOINE, Rixensart, BE JAN POOLMAN, Rixensart, BE (74) Pełnomocnik: rzecz. pat. Zofia Sulima PL B1

2 2 PL B1 Opis wynalazku Przedmiotem wynalazku jest wieloważna kompozycja immunogenna do wytworzenia u pacjenta ochrony przeciw chorobie wywołanej przez Haemophilus influenzae i Streptococcus pneumoniae oraz ta kompozycja do stosowania w leku oraz sposób jej wytwarzania. Wynalazek należy do dziedziny nowych skojarzonych preparatów szczepionkowych. Szczepionki skojarzone (które zapewniają ochronę przeciwko wielu patogenom) są bardzo pożądane w celu zminimalizowania liczby szczepień wymaganych dla zapewnienia ochrony przeciw wielu patogenom, aby zmniejszyć koszty podawania oraz zwiększyć wskaźnik przyjęcia szczepionki i zasięg szczepienia. Dobrze udokumentowane zjawisko współzawodnictwa (lub interferencji) antygenowego komplikuje opracowywanie wieloskładnikowych szczepionek. Interferencja antygenowa odnosi się do obserwacji, że podawanie wielu antygenów często wywołuje obniżenie odpowiedzi na pewne antygeny względem odpowiedzi immunologicznej obserwowanej gdy takie antygeny podaje się pojedynczo. Znane są szczepionki skojarzone, które mogą zapobiegać Bordetella pertussis, Clostridium tetani, Corynebacterium diphtheriae oraz ewentualnie wirusowi zapalenia wątroby typu B i/lub Haemophilus influenzae typu b (patrz np. WO 93/24148 i WO 97/00697). Wynalazek dotyczy wieloważnej kompozycji immunogennej do wytwarzania u pacjenta ochrony przeciw chorobie wywołanej przez Haemophilus influenzae i Streptococcus pneumoniae, charakteryzującej się tym, że zawiera: (a) koniugat białka nośnikowego i polisacharydu lub oligosacharydu otoczkowego H. influenzae typu B, oraz (b) jeden lub większą liczbę koniugatów białka nośnikowego i polisacharydu lub oligosacharydu otoczkowego Streptococcus pneumoniae. Korzystnie kompozycja immunogenna zawiera dwa lub większą liczbę koniugatów białka nośnikowego i polisacharydu lub oligosacharydu otoczkowego Streptococcus pneumoniae. Korzystniej kompozycja immunogenna zawiera ponad siedem koniugatów białka nośnikowego i polisacharydu lub oligosacharydu otoczkowego Streptococcus pneumoniae. Korzystnie polisacharyd(y) lub oligosacharyd(y) otoczkowy(e) Streptococcus pneumoniae jest (są) z serotypu wybranego z grupy obejmującej: 1, 2, 3, 4, 5, 6A, 6B, 7F, 8, 9N, 9V, 10A, 11A, 12F, 14, 15B, 17F, 18C, 19A, 19F, 20, 22F, 23F i 33F. Korzystnie kompozycja immunogenna zawiera koniugaty białka nośnikowego i polisacharydów lub oligosacharydów otoczkowych Streptococcus pneumoniae serotypu 1, 3, 4, 5, 6B, 7F, 9V, 14, 18C, 19F i 23F. Korzystnie kompozycja immunogenna ponadto zawiera adiuwant. Korzystnie polisacharyd lub oligosacharyd otoczkowy H. influenzae typu B nie jest zaadsorbowany na adiuwancie z soli glinu. Korzystnie polisacharydy lub oligosacharydy otoczkowe S. pneumoniae są zaadsorbowane na adiuwancie z soli glinu. Korzystnie zarówno polisacharyd lub oligosacharyd otoczkowy H. influenzae typu B, jak i polisacharydy lub oligosacharydy otoczkowe S. pneumoniae nie są zaadsorbowane na adiuwancie z soli glinu. Korzystnie stosowane białko (białka) nośnikowe jest (są) wybrane z grupy obejmującej: anatoksynę tężcową, anatoksynę błoniczą, CRM197, rekombinowaną toksynę błoniczą, OMPC z N. meningitidis, pneumolizynę z S. pneumoniae i białko D z H. influenzae. Korzystnie polisacharyd lub oligosacharyd otoczkowy H. influenzae typu B i polisacharyd lub oligosacharyd otoczkowy z Streptococcus pneumoniae nie są sprzężone na tym samym nośniku. Korzystnie polisacharyd lub oligosacharyd otoczkowy H. influenzae typu B i polisacharyd lub oligosacharyd otoczkowy Streptococcus pneumoniae nie wszystkie są sprzężone z CRM197. Korzystnie białkiem nośnikowym polisacharydu lub oligosacharydu otoczkowego H. influenzae typu B jest anatoksyna tężcowa. Korzystnie białkiem nośnikowym dla wszystkich polisacharydów lub oligosacharydów otoczkowych S. pneumoniae jest białko D. Korzystnie kompozycja immunogenna jest formułowana jako szczepionka do podawania in vivo pacjentowi w taki sposób, że poszczególne składniki kompozycji formułuje się tak, że immunogenność poszczególnych składników nie jest zasadniczo osłabiona przez inne poszczególne składniki kompozycji.

3 PL B1 3 Korzystnie kompozycja immunogenna jest formułowana jako szczepionka do podawania in vivo pacjentowi, która wywołuje miano przeciwciał wyższe niż kryterium seroprotekcji dla każdego składnika antygenowego w akceptowalnym procencie pacjentów będących ludźmi. Wynalazek dotyczy także kompozycji immunogennej, zdefiniowanej powyżej do stosowania w leku. Wynalazek dotyczy również sposobu wytwarzania wieloważnej kompozycji immunogennej według obejmującego etap mieszania ze sobą poszczególnych składników. Możliwe jest wytwarzanie najbardziej, jak dotychczas, pożądanych szczepionek wieloważnych, których podawanie może zapobiegać lub leczyć zakażenia przez Bordetella pertussis, Clostridium tetani, Corynebacterium diphtheriae, wirus zapalenia wątroby typu B i N. meningitidis oraz korzystnie także Haemophilus influenzae, Streptococcus pneumoniae, wirus zapalenia wątroby typu A i/lub wirus polio, przy czym składniki szczepionki nie wykazują znaczącej interferencji z aktywnościami immunologicznymi któregokolwiek ze składników szczepionki. Wraz z kompozycją według wynalazku można ewentualnie stosować wieloważną kompozycję immunogenną do zapewniania pacjentowi ochrony przeciw chorobie wywołanej przez Bordetella pertussis, Clostridium tetani, Corynebacterium diphtheriae, wirus zapalenia wątroby typu B, wirus polio i N. meningitidis zawierającą: (a) uśmiercone całe komórki Bordetella pertussis (Pw), lub dwa lub większą liczbę bezkomórkowych składników krztuścowych (Pa) [korzystnie te drugie], (b) anatoksynę tężcową (TT lub T), (c) anatoksynę błoniczą (DT lub D), (d) antygen powierzchniowy wirusa zapalenia wątroby typu B (HepB lub HB), (e) inaktywowany wirus polio (IPV) i (f) którykolwiek z lub obydwa z koniugatów białka nośnikowego i polisacharydu otoczkowego bakterii wybranej z grupy N. meningitidis typu Y (MenY) i N. meningitidis typu C (MenC). (g) ewentualnie koniugat białka nośnikowego i polisacharydu otoczkowego H. influenzae typu B (Hib). Powyższa kompozycja immunogenna może ponadto zawierać jeden, dwa, trzy, cztery, pięć lub sześć składników wybranych z poniższej listy: polisacharyd N. meningitidis typu A [MenA] (korzystnie sprzężony), polisacharyd N. meningitidis typu W [MenW] (korzystnie sprzężony), polisacharyd Vi Salmonella typhi, pęcherzyki błony zewnętrznej N. meningitidis (korzystnie serotypu B), jedno lub większą liczbę z białek błony zewnętrznej (eksponowanych na powierzchni) N. meningitidis (korzystnie serotypu B) oraz uśmiercony, atenuowany wirus zapalenia wątroby typu A (HepA - korzystnie produkt znany jako Havrix [SmithKline Beecham Biologicals]) bez zasadniczych problemów interferencji dla któregokolwiek z antygenów kompozycji. Kompozycje według wynalazku można stosować w zestawach zawierających dwie lub trzy wieloważne kompozycje immunogenne, które to zestawy są zdolne do wytworzenia u pacjenta ochrony przeciw chorobie wywoływanej przez Bordetella pertussis, Clostridium tetani, Corynebacterium diphtheriae, wirus zapalenia wątroby typu B, wirus polio i Streptococcus pneumoniae oraz ewentualnie także N. meningitidis i Haemophilus influenzae. Zgodnie z opisem można wytworzyć zestaw zawierający dwie wieloważne kompozycje immunogenne do wytwarzania u pacjenta ochrony przeciw chorobie wywoływanej przez Bordetella pertussis, Clostridium tetani, Corynebacterium diphtheriae, wirus zapalenia wątroby typu B, wirus polio i Streptococcus pneumoniae oraz ewentualnie także N. meningitidis i Haemophilus influenzae. Zestaw zawiera pierwszy pojemnik zawierający: (a) uśmiercone całe komórki Bordetella pertussis (Pw), lub dwa lub większą liczbę bezkomórkowych składników krztuścowych (Pa) [korzystnie te drugie], (b) anatoksynę tężcową (TT lub T), (c) anatoksynę błoniczą (DT lub D), (d) antygen powierzchniowy wirusa zapalenia wątroby typu B (HepB lub HB) i (e) inaktywowany wirus polio (IPV), oraz drugi pojemnik zawierający: (2a) jeden lub większą liczbę koniugatów białka nośnikowego i polisacharydu otoczkowego Streptococcus pneumoniae [gdzie polisacharyd otoczkowy pochodzi korzystnie z pneumokokowego serotypu wybranego z grupy obejmującej 1, 2, 3, 4, 5, 6A, 6B, 7F, 8, 9N, 9V, 10A, 11A, 12F, 14, 15B, 17F, 18C, 19A, 19F, 20, 22F, 23F i 33F].

4 4 PL B1 W kolejnych korzystnych postaciach powyższego zestawu pierwszy pojemnik dodatkowo zawiera: (f) którykolwiek z lub obydwa z koniugatów białka nośnikowego i polisacharydu otoczkowego bakterii wybranej z grupy N. meningitidis typu Y (MenY) i N. meningitidis typu C (MenC) oraz (g) koniugat białka nośnikowego i polisacharydu otoczkowego H. influenzae typu B (Hib); lub drugi pojemnik dodatkowo zawiera: (2b) którykolwiek z lub obydwa z koniugatów białka nośnikowego i polisacharydu otoczkowego bakterii wybranej z grupy N. meningitidis typu Y (MenY) i N. meningitidis typu C (MenC) oraz (2c) koniugat białka nośnikowego i polisacharydu otoczkowego H. influenzae typu B (Hib); lub pierwszy pojemnik dodatkowo zawiera: (f) którykolwiek z lub obydwa z koniugatów białka nośnikowego i polisacharydu otoczkowego bakterii wybranej z grupy N. meningitidis typu Y (MenY) i N. meningitidis typu C (MenC) oraz drugi pojemnik dodatkowo zawiera (2b) koniugat białka nośnikowego i polisacharydu otoczkowego H. influenzae typu B (Hib); lub pierwszy pojemnik dodatkowo zawiera (f) koniugat białka nośnikowego i polisacharydu otoczkowego H. influenzae typu B (Hib) oraz drugi pojemnik dodatkowo zawiera (2b) którykolwiek z lub obydwa z koniugatów białka nośnikowego i polisacharydu otoczkowego bakterii wybranej z grupy N. meningitidis typu Y (MenY) i N. meningitidis typu C (MenC). Można wytworzyć również zestaw zawierający dwie wieloważne kompozycje immunogenne do wytwarzania u pacjenta ochrony przeciw chorobie wywoływanej przez Bordetella pertussis, Clostridium tetani, Corynebacterium diphtheriae, wirus zapalenia wątroby typu B, wirus polio, N. meningitidis i Haemophilus influenzae. Zestaw zawiera pierwszy pojemnik zawierający: (a) uśmiercone całe komórki Bordetella pertussis (Pw), lub dwa lub większą liczbę bezkomórkowych składników krztuścowych (Pa) [korzystnie te drugie], (b) anatoksynę tężcową (TT lub T), (c) anatoksynę błoniczą (DT lub D), (d) antygen powierzchniowy wirusa zapalenia wątroby typu B (HepB lub HB) i (e) inaktywowany wirus polio (IPV), oraz drugi pojemnik zawierający: (2a) którykolwiek z lub obydwa z koniugatów białka nośnikowego i polisacharydu otoczkowego bakterii wybranej z grupy N. meningitidis typu Y (MenY) i N. meningitidis typu C (MenC) oraz (2b) koniugat białka nośnikowego i polisacharydu otoczkowego H. influenzae typu B (Hib). Można wytworzyć również zestaw zawierający trzy wieloważne kompozycje immunogenne do wytwarzania u pacjenta ochrony przeciw chorobie wywoływanej przez Bordetella pertussis, Clostridium tetani, Corynebacterium diphtheriae, wirus zapalenia wątroby typu B, wirus polio, N. meningitidis, Haemophilus influenzae i Streptococcus pneumoniae. Zestaw zawiera pierwszy pojemnik zawierający: (a) uśmiercone całe komórki Bordetella pertussis (Pw), lub dwa lub większą liczbę bezkomórkowych składników krztuścowych (Pa) [korzystnie te drugie], (b) anatoksynę tężcową (TT lub T), (c) anatoksynę błoniczą (DT lub D), (d) antygen powierzchniowy wirusa zapalenia wątroby typu B (HepB lub HB) i (e) inaktywowany wirus polio (IPV), oraz drugi pojemnik zawierający: (2a) jeden lub większą liczbę koniugatów białka nośnikowego i polisacharydu otoczkowego Streptococcus pneumoniae [gdzie polisacharyd otoczkowy pochodzi korzystnie z pneumokokowego serotypu wybranego z grupy obejmującej 1, 2, 3, 4, 5, 6A, 6B, 7F, 8, 9N, 9V, 10A, 11A, 12F, 14, 15B, 17F, 18C, 19A, 19F, 20, 22F, 23F i 33F], oraz trzeci pojemnik zawierający: (3a) którykolwiek z lub obydwa z koniugatów białka nośnikowego i polisacharydu otoczkowego bakterii wybranej z grupy N. meningitidis typu Y (MenY) i N. meningitidis typu C (MenC) oraz (3b) koniugat białka nośnikowego i polisacharydu otoczkowego H. influenzae typu B (Hib) Którykolwiek z powyższych pojemników powyższych zestawów może ponadto zawierać jeden, dwa, trzy, cztery, pięć, sześć lub siedem składników wybranych z poniższej listy: polisacharyd N. meningitidis typu A [MenA] (korzystnie sprzężony), polisacharyd N. meningitidis typu W [MenW] (korzystnie sprzężony), polisacharyd Vi Salmonella typhi, pęcherzyki błony zewnętrznej N. meningitidis (korzystnie serotypu B), jedno lub większą liczbę z białek błony zewnętrznej (eksponowanych na powierzchni) N. meningitidis (korzystnie serotypu B), HepA (jak opisano powyżej) oraz jedno lub większą

5 PL B1 5 liczbę z białek (eksponowanych na powierzchni) S. pneumoniae bez zasadniczych problemów interferencji dla któregokolwiek z antygenów kompozycji. Pojemniki zestawu mogą być zapakowane osobno lub korzystnie zapakowane razem. Korzystnie zestaw dostarcza się wraz z instrukcjami dotyczącymi podawania szczepionek w dwóch lub większej liczbie pojemników. Gdy pojemnik w zestawie zawiera pewien koniugat polisacharydowy korzystne jest, aby taki sam koniugat nie był obecny w innych pojemnikach zestawu. Obecnie stwierdzono, że zestaw dostarczony w powyższy sposób korzystnie prezentuje różne antygeny układowi immunologicznemu pacjenta w optymalny sposób. Zestaw umożliwia lekarzowi medycyny zastosowanie optymalnej metody immunizacji pacjenta mającej jedną lub większą liczbę poniższych zalet (korzystnie 2 lub 3, a najkorzystniej wszystkie): skuteczność ochronna dla wszystkich antygenów, minimalna reaktogenność, minimalna interferencja związana z supresją nośnikową, minimalna interferencja adiuwant/antygen lub minimalna interferencja antygen/antygen. W ten sposób cele te można osiągnąć z minimalną liczbą (dwóch) szczepień, korzystnie przeprowadzanych podczas tej samej wizyty u lekarza. Chociaż w korzystnej postaci szczepionki z pierwszego i drugiego (i trzeciego, gdy ma to zastosowanie) pojemnika są podawane równocześnie w różne miejsca (jak opisano poniżej), przewiduje się jednak, że alternatywnie zawartość pierwszego i drugiego pojemnika może być zmieszana (korzystnie bezpośrednio) przed podaniem w pojedynczej szczepionce. Antygeny stosowane w kompozycjach według wynalazku opisano poniżej. Sposoby wytwarzania anatoksyny tężcowej (TT) są dobrze znane. Przykładowo TT korzystnie wytwarza się przez oczyszczenie toksyny z hodowli Clostridium tetani, a następnie poddanie jej chemicznej detoksykacji, ale alternatywnie wytwarza się przez oczyszczanie rekombinowanego lub genetycznie detoksykowanego analogu toksyny (np. jak opisano w EP ). Określenie anatoksyna tężcowa obejmuje także immunogenne fragmenty białka pełnej długości (np. Fragment C - patrz EP ). Sposoby wytwarzania anatoksyny błoniczej (DT) są również dobrze znane. Przykładowo DT korzystnie wytwarza się przez oczyszczenie toksyny z hodowli Corynebacterium diphtheriae, a następnie poddaje chemicznej detoksykacji, ale alternatywnie wytwarza się przez oczyszczanie rekombinowanego lub genetycznie detoksykowanego analogu toksyny (np. CRM197 lub inne mutanty opisane w opisach patentowych US , , i ). Wraz z kompozycją według wynalazku można stosować ewentualnie kompozycje zawierające antygeny opisane poniżej. Bezkomórkowe składniki krztuścowe (Pa) są dobrze znane. Przykłady obejmują anatoksynę krztuścową (PT), hemaglutyninę włókienkową (FHA), pertaktynę (PRN) i aglutynogeny 2 i 3. Antygeny te są częściowo lub całkowicie oczyszczone. Korzystnie w szczepionce stosuje się 2 lub większą liczbę bezkomórkowych składników krztuścowych. Korzystniej do szczepionki wprowadza się 2, 3, 4 lub wszystkie 5 powyższych przykładowych bezkomórkowych składników krztuścowych. Najkorzystniej wprowadza się PT, FHA i PRN. PT można wytwarzać na wiele różnych sposobów, np. przez oczyszczanie toksyny z hodowli B. pertussis, a następnie chemiczną detoksykację, lub alternatywnie przez oczyszczanie genetycznie detoksykowanego analogu PT (np. jak opisano w opisie patentowym US ). Sposoby wytwarzania uśmierconych całych komórek Bordetella pertussis (Pw) ujawniono w WO 93/24148, jak również odpowiednie sposoby wytwarzania szczepionek DT-TT-Pw-HepB i DT-TT-Pa-HepB. Inaktywowany wirus polio (IPV) korzystnie zawiera typy 1, 2 i 3, co jest typowe w dziedzinie szczepionek. Najkorzystniejsza jest szczepionka przeciw polio Salka. Zazwyczaj szczepionka przeciw Streptococcus pneumoniae według wynalazku zawiera antygeny polisacharydowe (korzystnie sprzężone), przy czym polisacharydy pochodzą z co najmniej czterech serotypów pneumokoków wybranych z grupy obejmującej 1, 2, 3, 4, 5, 6A, 6B, 7F, 8, 9N, 9V, 10A, 11A, 12F, 14, 15B, 17F, 18C, 19A, 19F, 20, 22F, 23F i 33F. Korzystnie te cztery serotypy obejmują 6B, 14, 19F i 23F. Korzystniej co najmniej siedem serotypów jest włączonych do preparatu, np. te pochodzące z serotypów 4, 6B, 9V, 14, 18C, 19F i 23F. Najkorzystniej więcej niż siedem serotypów jest włączonych do preparatu, np. co najmniej jedenaście serotypów. Przykładowo preparat w jednej postaci zawiera jedenaście polisacharydów otoczkowych pochodzących z serotypów 1, 3, 4, 5, 6B, 7F, 9V, 14, 18C, 19F i 23F (korzystnie sprzężonych). W korzystnej postaci wynalazku włączonych jest

6 6 PL B1 co najmniej 13 antygenów polisacharydowych (korzystnie sprzężonych), choć dalsze antygeny polisacharydowe, np, 23-ważne (takie jak serotypy 1, 2, 3, 4, 5, 6B, 7F, 8, 9N, 9V, 10A, 11A, 12F, 14, 15B, 17F, 18C, 19A, 19F, 20, 22F, 23F i 33F) są także uwzględniane w wynalazku. Do szczepienia osób starszych (np. w profilaktyce zapalenia płuc) korzystne jest włączenie serotypów 8 i 12F (a najkorzystniej także 15 i 22) do korzystnej 11-ważnej kompozycji antygenowej opisanej powyżej z wytworzeniem postaci 13/15-ważnej szczepionki, natomiast w przypadku niemowląt lub małych dzieci (gdy zapalenie ucha środkowego jest ważniejszą obawą) korzystnie włącza się serotypy 6A i 19A z wytworzeniem 13-ważnej szczepionki. Polisacharydy lub oligosacharydy stosuje się w zestawach w postaci koniugatów. Koniugaty bakteryjnego polisacharydu otoczkowego mogą zawierać jakikolwiek nośnikowy peptyd, polipeptyd lub białko zawierające co najmniej jeden epitop dla limfocytów T pomocniczych. Korzystnie stosowane nośnikowe białko (białka) jest (są) wybrane z grupy obejmującej: anatoksynę tężcową, anatoksynę błoniczą, CRM197, rekombinowaną toksynę błoniczą (jak opisano w którymkolwiek z opisów patentowych US , WO 93/25210, WO 95/33481 lub WO 00/48638), pneumolizynę (korzystnie chemicznie detoksykowaną lub detoksykowany mutant) z S. pneumoniae, OMPC z N. meningitidis oraz białko D z H. influenzae (EP ). Ze względu na znany efekt supresji nośnikowej korzystne jest, aby w każdej kompozycji według wynalazku antygeny polisacharydowe w niej zawarte ( n antygenów) były sprzężone z więcej niż jednym nośnikiem. Zatem (n-1) polisacharydów może być przeniesione (oddzielnie) na jednym typie nośnika, a 1 na innym nośniku, lub (n-2) na jednym, 2 na dwóch różnych nośnikach itd. Przykładowo w szczepionce zawierającej 4 koniugaty polisacharydów bakteryjnych, 1, 2 lub wszystkie 4 mogą być sprzężone z różnymi nośnikami). Jednak w kompozycjach według wynalazku jako nośnik korzystnie stosuje się białko D, ze względu na to, że może być ono stosowane do różnych (2, 3, 4 lub większej liczby) polisacharydów w kompozycji bez zaznaczonego efektu supresji nośnikowej. Najkorzystniej Hib jest obecny w postaci koniugatu TT, polisacharydy pneumokokowe są koniugatami z białkiem D, DT lub CRM197, a MenA, MenC, MenY i MenW są koniugatami z TT lub PD. Białko D jest także użytecznym nośnikiem gdyż stanowi ono kolejny antygen, który może zapewnić ochronę przeciwko H. influenzae. Polisacharyd może być sprzężony z białkiem nośnikowym jakąkolwiek znaną metodą (np. Likhite, opis patentowy US oraz Armor i in., opis patentowy US ). Korzystnie przeprowadza się sprzęganie metodą CDAP (WO 95/08348). W metodzie CDAP odczynnik cyjanylujący, tetrafluoroboran 1-cyjanodimetyloaminopirydyny (CDAP), korzystnie stosuje się do syntezy koniugatów polisacharyd-białko. Reakcję cyjanylacji można przeprowadzić w stosunkowo łagodnych warunkach, co zapobiega hydrolizie polisacharydów wrażliwych na zasady. Synteza ta pozwala na bezpośrednie sprzęganie z białkiem nośnikowym. Kompozycje immunogenne według wynalazku korzystnie formułuje się jako szczepionki do podawania in vivo pacjentowi w taki sposób, że poszczególne składniki kompozycji formułuje się tak, że immunogenność poszczególnych składników nie jest zasadniczo osłabiona przez inne poszczególne składniki kompozycji. Określenie nie jest zasadniczo osłabiona oznacza, że po zaszczepieniu uzyskiwane miano przeciwciał (np. IgG) przeciw każdemu składnikowi jest większe niż 60%, korzystnie większe niż 70%, korzystniej większe niż 80%, jeszcze korzystniej większe niż 90%, a najkorzystniej z zakresu % miana uzyskiwanego gdy antygen podaje się osobno. Co ciekawe, dla kompozycji w zestawach opisanych powyżej, po zaszczepieniu możliwe jest uzyskanie mian przeciwciał przeciw polisacharydowi otoczkowemu Hib lub pewnym polisacharydom pneumokokowym wynoszącego prawie lub ponad 100% miana uzyskiwanego gdy koniugat Hib podaje się oddzielnie. Kompozycje immunogenne według wynalazku korzystnie formułuje się jako szczepionki do podawania in vivo pacjentowi, tak że wywołują one miano przeciwciał większe niż kryterium seroprotekcji dla każdego składnika antygenowego w akceptowalnym procencie pacjentów będących ludźmi. Jest to ważny test w ocenie skuteczności szczepionki w populacji. Antygeny łącznie ze skojarzonym z nimi mianem przeciwciał, powyżej którego uważa się, że pacjent przeszedł serokonwersję przeciw antygenowi, są dobrze znane i takie miana są opublikowane przez organizacje takie jak WHO. Korzystnie ponad 80% istotnej statystycznie próbki osobników przechodzi serokonwersję, korzystniej ponad 90%, jeszcze korzystniej ponad 93% i najkorzystniej %. Kompozycje immunogenne według wynalazku są korzystnie adiuwantowane. Korzystne adiuwanty obejmują sól glinu, taką jak żel wodorotlenku glinu (ałun) lub fosforan glinu, ale mogą być także

7 PL B1 7 solą wapnia, żelaza lub cynku, lub mogą być nierozpuszczalną zawiesiną acylowanej tyrozyny lub acylowanych cukrów, kationowych lub anionowych pochodnych polisacharydów lub polifosfazenów. Adiuwant można także wybrać tak, by był preferencyjnym induktorem odpowiedzi typu TH1, aby ułatwić komórkową gałąź odpowiedzi immunologicznej. Wysoki poziom cytokin typu Th1 sprzyja indukcji komórkowej odpowiedzi immunologicznej na dany antygen, podczas gdy wysoki poziom cytokin typu Th2 sprzyja indukcji humoralnej odpowiedzi immunologicznej na antygen. Odpowiednie układy adiuwantów, które powodują głównie odpowiedź Th1 obejmują monofosforylolipid A lub jego pochodną, a zwłaszcza 3-de-O-acylowany monofosforylolipid A, połączenia monofosforylolipidu A, korzystnie 3-de-O-acylowanyego monofosforylolipidu A (3D-MPL) z solą glinu. Wzmocniony układ zawiera połączenie monofosforylolipidu A z pochodną saponiny, w szczególności połączenie QS21 i 3D-MPL, jak ujawniono w WO 94/00153, lub mniej reaktogenną kompozycję gdzie działanie QS21 jest tłumione przez cholesterol, jak ujawniono w WO 96/ Szczególnie silny preparat adiuwantowy zawierający QS21, 3D-MPL i tokoferol w emulsji typu olej w wodzie opisano w WO 95/ Szczepionka może dodatkowo zawierać saponinę, korzystniej QS21. Preparat może także zawierać emulsję typu olej w wodzie i tokoferol (WO 95/17210). Oligonukleotydy zawierające niemetylowane CpG (WO 96/02555) są także preferencyjnymi induktorami odpowiedzi TH1 i są odpowiednie do stosowania zgodnie z wynalazkiem. W powyższych kompozycjach immunogennych korzystnymi adiuwantami są sole glinu. W szczególności HepB powinien korzystnie być zaadsorbowany na fosforanie glinu przed zmieszaniem z innymi składnikami. Pertaktyna jest korzystnie zaadsorbowana na wodorotlenku glinu przed zmieszaniem z innymi składnikami. Aby zminimalizować poziom adiuwantu (w szczególności soli glinu) w kompozycji według wynalazku, koniugaty polisacharydowe mogą być nieadiuwantowane. Sposób wytwarzania preparatu szczepionki obejmuje etap mieszania składników szczepionki razem z farmaceutycznie dopuszczalną zaróbką. Szczególnie korzystna kompozycja DTPa (do stosowania wraz z kompozycją według wynalazku lub jako zawartość pierwszego pojemnika jednego z powyżej opisanych zestawów) zawiera: TT, DT, Pa (korzystnie obejmujące PT, FHA i PRN - z PRN korzystnie zaadsorbowaną na wodorotlenku glinu), HepB (korzystnie zaadsorbowany na fosforanie glinu), IPV, MenC (korzystnie sprzężony z którymkolwiek spośród białka D, TT, DT lub CRM197) i ewentualnie MenY (korzystnie sprzężony z którymkolwiek spośród białka D, TT, DT lub CRM197). Preparat może także dodatkowo zawierać Hib (korzystnie sprzężony z TT i/lub niezaadsorbowany na adiuwancie). Korzystnie szczepionkę można dostarczać w 2 fiolkach, z których pierwsza zawiera DTPa-IPV-HepB w postaci płynnej, druga zawiera MenC (i ewentualnie MenY i/lub Hib) w postaci liofilizowanej, korzystnie w obecności środka przeciwzbrylającego, takiego jak sacharoza, laktoza lub trehaloza. Zawartość fiolek można zmieszać w jednym pojemniku bezpośrednio przed podaniem pacjentowi pojedynczego podania/zastrzyku. Preparat może być także stosowany w zestawie powyżej opisanym (zawartość pierwszego pojemnika), W przypadku zestawów zawierających pojemnik zawierający Hib (korzystnie sprzężony z TT i/lub niezaadsorbowany na adiuwancie) i/lub którykolwiek z lub obydwa z MenC i MenY (korzystnie sprzężone na którymkolwiek z białka D, TT, DT lub CRM197 i/lub niezaadsorbowane na adiuwancie) preparat może być korzystnie przechowywany w postaci liofilizowanej, korzystnie w obecności środka przeciwzbrylającego, takiego jak sacharoza, laktoza lub trehaloza. W przypadku preparatów DTPa (do do stosowania wraz z kompozycją według wynalazku lub jako zawartość pierwszego pojemnika jednego z powyżej opisanych zestawów) zawierających pojemnik zawierający DTPa i Hib i/lub którykolwiek z lub obydwa z MenC i MenY, gdzie składniki Hib i/lub Men są sprzężone z TT, korzystne jest zrównoważenie zawartości TT w szczepionce, tak żeby zawartość TT w pojedynczym pojemniku nie była większa niż krytyczna wartość progowa (taka jak 40, 45, 50, 60, 70 lub 80 μg TT), aby zmniejszyć, zminimalizować lub zapobiec interferencji immunologicznej TT lub supresji nośnikowej polisacharydów sprzężonych z TT. Korzystnie ta wartość progowa wynosi 50 μg. Obecnie stwierdzono, że stosunek polisacharyd:tt może być zmniejszony w powyższych koniugatach do 1:0,5-1,5 wagowo (korzystnie 1:0,6-1,2, najkorzystniej około 1:1), aby był korzystny w tym przypadku. Przykładowo w szczepionce DTPa-HB-IPV-Hib(TT)-MenC(TT) ilość T w DTPa powinna być korzystnie obniżona poniżej zwykłej ilości (korzystnie o około jeden do trzech czwartych, najkorzystniej o około połowę normalnej ilości) do np μg TT, korzystnie μg TT. Przykładowo gdy ilość TT sprzężonego z Hib wynosi około 12 μg TT, a ilość sprzężonego z MenC wynosi około 5 μg TT, a ilość niesprzężonego TT wynosi 24 μg, całkowita ilość TT wynosi około 41 pg.

8 8 PL B1 Szczególnie korzystny preparat Hib/polisacharyd pneumokokowy (do niezależnego stosowania lub jako zawartość drugiego pojemnika jednego z powyżej opisanych zestawów) zawiera: Hib (korzystnie sprzężony z TT i/lub niezaadsorbowany na adiuwancie) lub więcej (np. więcej niż 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10 lub 11) koniugatów polisacharydów pneumokokowych (np. te połączenia opisane powyżej w paragrafie szczepionka przeciw Streptococcus pneumoniae ). Najkorzystniej włączonych jest 11 polisacharydów (z serotypów 1, 3, 4, 5, 6B, 7F, 9V, 14, 18C, 19F i 23F). Korzystnie polisacharydy pneumokokowe są sprzężone z PD, DT, CRM197 lub TT. W korzystnej postaci, antygen polisacharydowy Hib nie jest zaadsorbowany na adiuwancie, w szczególności na solach glinu. Jednakże antygen(-y) polisacharydu pneumokokowego może (mogą) być adiuwantowany(-e) (korzystnie na fosforanie glinu), ale może (mogą) on (one) także nie być zaadsorbowany(-e) na adiuwancie, w szczególności na solach glinu. W szczególnej postaci kompozycja według wynalazku nie zawiera glinowej soli adiuwantowanej. Do preparatów według wynalazku mogą być włączone kolejne antygeny (np. koniugat polisacharydu otoczkowego N. meningitidis typu C [korzystnie sprzężony z którymkolwiek z białka D, TT, DT lub CRM197 i/lub niezaadsorbowany na adiuwancie]), jednakże w alternatywnej postaci, koniugaty Hib i polisacharydu pneumokokowego są jedynymi antygenami obecnymi w preparacie. W dalszej specyficznej postaci powyższych preparatów, Hib i polisacharydy pneumokokowe nie są sprzężone z takim samym nośnikiem (w szczególności gdy nośnikiem jest CRM197). Szczepionka może być dostarczana w jednym pojemniku (z zawartością w postaci płynnej lub liofilizowanej) lub w dwóch pojemnikach, pierwszym zawierającym Hib (korzystnie liofilizowany) i drugim zawierającym antygeny pneumokokowe (korzystnie w postaci płynnej). Preparaty liofilizowane są korzystnie w obecności środka przeciwzbrylającego, takiego jak sacharoza, laktoza lub trehaloza. Zawartość fiolek może być mieszana w pojedynczym pojemniku bezpośrednio przed podaniem pacjentowi w pojedynczym zastrzyku. Przy takim formułowaniu możliwe jest, po zaszczepieniu, uzyskanie miana przeciwciał przeciw polisacharydowi otoczkowemu Hib wynoszącego prawie lub często ponad 100% miana uzyskiwanego gdy koniugat Hib podaje się osobno. W korzystnych postaciach brak jest (istotnego) szkodliwego efektu wywieranego na koniugaty polisacharydu pneumokokowego (w odniesieniu do skuteczności ochronnej) w połączeniu, w porównaniu z podawaniem ich osobno. Można to ocenić mierząc średnie geometryczne stężeń przeciwciał (GMC) przeciw-polisacharydowych po podstawowych podaniach szczepionki, po jednym miesiącu od podania ostatniej dawki podstawowej (przy czym dawki podstawowe są pierwotnymi podaniami - zazwyczaj trzema - w pierwszym roku życia). GMC (w μg/ml) dla szczepionki według wynalazku powinna korzystnie wynosić ponad 55% (korzystniej ponad 60, 70, 80 lub 90%) GMC gdy polisacharydy pneumokokowe podaje się bez koniugatu Hib. Innym wskazaniem, że nie wystąpił żaden efekt szkodliwy jest fakt, że % osobników ze stężeniem przeciwciał nie mniejszym niż 0,5 μg/ml różni się nie więcej niż 10% (korzystnie mniej niż 9, 7, 5, 3 lub 1%) przy porównaniu danych po jednym miesiącu po podstawowych podaniach szczepionki według wynalazku względem szczepionki bez koniugatu Hib. Jakkolwiek powyższe stwierdzenia dotyczą polisacharydów Hib, pneumokokowych i meningokokowych, przewiduje się, że wynalazek można rozszerzyć na skrócone polisacharydy i oligosacharydy (polisacharydy o zmniejszonej wielkości dla zwiększenia łatwości w posługiwaniu się, ale nadal zdolne do wywoływania ochronnej odpowiedzi immunologicznej u pacjenta) Hib i pneumokokowe, które są dobrze znane w dziedzinie szczepionek (patrz np. EP ). W tych dodatkowych kompozycjach MenY może być obecny jako koniugat oligosacharydu z oligosacharydem o masie wynoszącej 0,1, 0,2, 0,3, 0,4, 0,5, 0,6, 0,7, 0,8 lub 0,9 masy cząsteczkowej natywnego polisacharydu. Immunogenna kompozycję lub szczepionkę tutaj ujawnioną można stosować w leku Opisane kompozycje można stosować do wytwarzania leku do leczenia lub profilaktyki chorób wywołanych przez zakażenia Bordetella pertussis, Clostridium tetani, Corynebacterium diphtheriae, wirus zapalenia wątroby typu B, wirus polio i N. meningitidis (i dodatkowo Haemophilus influenzae). Ponadto możliwe jest zastosowanie kompozycji immunogennych według wynalazku do wytwarzania zestawu szczepionkowego do leczenia lub profilaktyki chorób wywołanych przez zakażenie Bordetella pertussis, Clostridium tetani, Corynebacterium diphtheriae, wirus zapalenia wątroby typu B, wirus polio, Haemophilus influenzae, Streptococcus pneumoniae i N. meningitidis. Szczepienie pacjenta będącego człowiekiem przeciw chorobie wywołanej przez Bordetella pertussis, Clostridium tetani, Corynebacterium diphtheriae, wirus zapalenia wątroby typu B, wirus polio i N. meningitidis (i ewentualnie Haemophilus influenzae) można przeprowadzić sposobem polegającym na podawaniu pacjentowi immunoochronnej dawki opisanej kompozycji immunogennej.

9 PL B1 9 Kompozycje można włączyć do zestawów i zastosować w sposobie szczepienia pacjenta będącego człowiekiem przeciw chorobie wywołanej przez Bordetella pertussis, Clostridium tetani, Corynebacterium diphtheriae, wirus zapalenia wątroby typu B, wirus polio oraz jeden lub większą liczbę z Haemophilus influenzae, Streptococcus pneumoniae i N. meningitidis, z użyciem opisanych powyżej zestawów według wynalazku, który to sposób obejmuje schemat równoczesnego podawania, jak zdefiniowano poniżej. Taki schemat obejmuje etap podawania pacjentowi immunoochronnej dawki kompozycji immunogennej z pierwszego pojemnika zestawu (np. jednego z zestawów zawierających kompozycję według wynalazku) w inne miejsce, drenowane przez inne węzły limfatyczne, niż miejsce w które podaje się kompozycję immunogenna z drugiego (lub trzeciego) pojemnika zestawu. Korzystnie różnymi miejscami są różne kończyny. Korzystnie podawanie szczepionek przeprowadza w ciągu 24 godzin, korzystniej tego samego dnia, a najkorzystniej podczas tej samej wizyty pacjenta u lekarza. Korzystnie pacjentowi równocześnie podaje się obydwie (lub wszystkie) podstawowe dawki w ten sam sposób jeden lub większą (korzystnie 2) ilość kolejnych razy, z czego każda dawka jest oddzielone o 2-12 tygodni (korzystnie o około 1 miesiąc). Często trzecia dawka podstawowa może być podana po 2 tygodniach do 7 miesięcy po drugiej dawce. Przykładowo szczepionkę można podać jak powyżej według normalnego schematu podawania szczepionek DTP (takiego jak system 3 wizyt, z czego każda z wizyt jest oddzielona o jeden miesiąc, np. schemat podawania w wieku 3, 4 i 5 miesięcy; lub 3, 5 i 11; lub 3, 5 i 12 miesięcy). Taki schemat podawania pozwala zoptymalizować odpowiedź immunologiczną przeciw antygenom w obydwu (lub wszystkich) pojemnikach zestawu. Dawkę przypominającą szczepionki można podać w ten sam sposób kiedykolwiek zaczynając od 2 roku życia do dorosłości. Podczas gdy dawki podstawowe korzystnie podaje się na drodze domięśniowej, dawkę przypominającą korzystnie można podać na drodze dośluzówkowej, ewentualnie w obecności adiuwantu śluzówkowego (korzystnie laureth-9 lub termolabilna toksyna [LT] z E. coli i jej mutanty lub fragmenty), (np. donosowe dawkowanie szczepionek jest łatwe w podawaniu i może działać wyjątkowo dobrze szczególnie gdy podstawową dawkę podawano pacjentowi pozajelitowe) i miejsce podawania szczepionek nie powinno być drenowane do innych węzłów limfatycznych. W sposobie wytwarzania zestawu szczepionkowego do równoczesnego podawania przewiduje się także zastosowanie kompozycji immunogennych według wynalazku w pojemnikach. Zestawy mogą zawierać TT w dwóch lub większej liczbie pojemników. W zestawach szczepionkowych do równoczesnego podawania (jak zdefiniowano powyżej) zawartość TT w jednej lub większej liczbie pojemników może być zrównoważona, aby korzystnie obniżyć, zminimalizować lub zapobiec interferencji immunologicznej TT lub supresji nośnikowej polisacharydów sprzężonych z TT. TT jest wyjątkowo dobrym nośnikiem, jednakże wiadomo, że ma ograniczenia gdy jest stosowana w nadmiarze w kompozycji szczepionki, szczególnie gdy jest obecna także wolna TT. Gdy jest ona stosowana nadmiernie, wszystkie antygeny sprzężone z TT wykazują obniżone miana przeciwciał. Zatem w dziedzinie wynalazku istnieje osobny problem dotyczący tego jak należy stosować TT na wiele różnych sposobów (np. jako wolny antygen i jako nośnik dla wielu antygenów polisacharydowych) w dużej szczepionce skojarzonej bez powyższych niekorzystnych cech. Obecnie opracowano optymalny sposób rozwiązania tego problemu; to znaczy dzięki zastosowaniu schematu równoczesnego podawania zestawu kompozycji (jak zdefiniowano powyżej) można podawać szczepionkę w pierwszym pojemniku zawierającym TT w ilości nie większej niż krytyczna wartość progowa, przy której występuje interferencja immunologiczna lub supresja nośnikowa, wraz ze szczepionką w drugim (i ewentualnie trzecim) pojemniku zawierającym TT w ilości nie większej niż krytyczna wartość progowa przy której występuje interferencja immunologiczna lub supresja nośnikowa, tak że całkowita ilość TT równocześnie podawanej jest powyżej swojej krytycznej wartości progowej i interferencja immunologiczna (lub supresja nośnikowa) jest zminimalizowana (tj. niższa niż gdyby składniki były podane w jednym zastrzyku), a korzystnie w ogóle nie występuje. Krytyczna wartość progowa może wynosić 40, 45, 50, 60, 70 lub 80 μg TT i korzystnie wynosi 50 μg TT. Zatem maksymalna całkowita ilość TT, która może być podana jest zbliżona do wartości wyprowadzonej z liczby pojemników zestawu (dwa lub trzy) pomnożonej przez krytyczną wartość progową. Zestaw może zawierać dwa (lub trzy) pojemniki zawierające dwie (lub trzy) kompozycje immunogenne do równoczesnego podawania, z których każdy zawiera TT w postaci wolnej i/lub koniugatu, przy czym ilość TT w każdym pojemniku nie jest większa niż krytyczna wartość progowa, aby przeciwdziałać lub zminimalizować efekty interferencji immunologicznej TT (lub supresji nośnikowej), ale całkowita ilość TT we wszystkich pojemnikach jest większa niż ta krytyczna wartość progowa.

10 10 PL B1 Korzystnie co najmniej jeden z pojemników powinien zawierać wolną (niesprzężoną) TT, najkorzystniej w kontekście wieloważnej szczepionki DTPa lub DTPw. Pomimo tego, że wolna TT może być obecna w ilości zbliżonej do poziomu około 42 μg, kolejną zaletą zestawu jest możliwość, aby obecne były mniejsze ilości (10-30 lub μg, np. 10, 15, 20, 25 lub 30 μg), a optymalne miana przeciwciał przeciw-tt nadal mogą być wytworzone przy minimalnych efektach interferencji immunologicznej lub supresji nośnikowej (lub przy ich braku). Korzystnie co najmniej jeden (możliwie 2 lub 3) pojemnik powinien zawierać co najmniej jeden (możliwie 2, 3, 4, 5, 6, 7 lub większą liczbę) polisacharyd sprzężony z TT. Gdy wolna TT jest obecna w jednym pojemniku korzystne jest, aby co najmniej jeden polisacharyd sprzężony z TT był w jednym z pojemników zestawu. Polisacharydem może być którykolwiek z opisanych tu polisacharydów, korzystnie jeden lub większa liczba polisacharydów pneumokokowych (jak opisano powyżej) lub MenC, MenY lub Hib. Korzystnie zestaw jest którymkolwiek z zestawów, jak opisano powyżej. Korzystnie jeden, dwa, trzy lub wszystkie koniugaty polisacharyd-tt obecne w zestawie są takie, że stosunek polisacharyd-tt jest obniżony (w porównaniu z typowymi koniugatami) do 1:0,5-1,5 wagowo (korzystnie 1:0,6-1,2, najkorzystniej około 1:1), tak że koniugaty są nadal funkcjonalne immunologicznie, ale efekty interferencji immunologicznej TT lub supresji nośnikowej są zminimalizowane lub uniemożliwione. Ponadto możliwy jest sposób immunizacji pacjenta będącego człowiekiem z użyciem powyższego zestawu, przez podawanie pacjentowi dawki immunoochronnej kompozycji immunogennej z pierwszego pojemnika w pierwsze miejsce, podawanie pacjentowi dawki immunoochronnej kompozycji immunogennej z drugiego pojemnika w drugie miejsce (oraz ewentualnie podawanie pacjentowi dawki immunoochronnej kompozycji immunogennej z trzeciego pojemnika w trzecie miejsce), przy czym pierwsze i drugie (oraz trzecie) miejsce są drenowane przez różne węzły limfatyczne. Równoczesne podawanie powinno być przeprowadzone jak opisano powyżej. Korzystnie pierwsze i drugie (oraz trzecie) miejsce stanowią różne kończyny pacjenta. Korzystnie kompozycja immunogenna z pierwszego i drugiego (oraz trzeciego) pojemnika podaje się tego samego dnia. Korzystnie pacjent jest następnie szczepiony w ten sam sposób jeden lub większą liczbę razy, z czego każde szczepienie jest oddzielone od siebie o 2-12 tygodni, korzystniej dwa kolejne razy, z czego każde szczepienie jest oddzielone od siebie o okres około 1-2 miesięcy. Zestawy mogą zawierać DT lub CRM197 w dwóch lub większej liczbie pojemników. W zestawach szczepionkowych do równoczesnego podawania (jak zdefiniowano powyżej) zawartość DT (włącznie z DT i immunologicznie identycznymi mutantami, takimi jak CRM197) w jednym lub większej liczbie pojemników może być zrównoważona, aby korzystnie podwyższyć miana przeciwciał przeciw DT (lub CRM197) sprzężonej z polisacharydem przy minimalizacji reaktogenności (tj. niższej reaktogenności niż występująca gdy składniki pojemników podaje się w pojedynczym zastrzyku). DT i CRM197 są wyjątkowo dobrymi nośnikami, jednakże wiadomo, że DT w dużym stopniu odpowiada za reaktogenność szczepionek zawierających ją. Obecnie stwierdzono, że przez zastosowanie schematu podawania zestawu (jak zdefiniowano powyżej), szczepionka w pierwszym pojemniku zawiera DT (i/lub CRM197) korzystnie w dużej ilości ( μg, korzystnie μg, korzystniej μg, najkorzystniej około 95 μg), gdy równocześnie podaje się szczepionkę w drugim (lub dodatkowo trzecim) pojemniku zawierającą polisacharyd sprzężony z DT lub CRM197. Zalety są takie, że a) pomimo tego, że zawartość DT jest wysoka w pierwszym pojemniku nie jest wystarczająco wysoka, aby zaindukować interferencję immunologiczną DT lub supresję nośnikową, b) koniugat DT- lub CRM197-polisacharyd jest oddzielony od pierwszego pojemnika, tak że reaktogenność szczepionki w pierwszym pojemniku nie jest podwyższona, ale c) miano przeciwciał przeciw polisacharydowi sprzężonemu z DT lub CRM197 nie jest obniżone i może być podwyższone (wyższe miana w porównaniu z występującymi gdy koniugat podaje się osobno lub w porównaniu z występującymi gdy mniejsze ilości DT są obecne w pierwszym pojemniku). Zestaw może zawierać dwa (lub trzy) pojemniki zawierające dwie (lub trzy) kompozycje immunogenne do równoczesnego podawania (jak zdefiniowano powyżej), przy czym pierwszy pojemnik zawiera wysoką ilość DT (DT plus CRM197; korzystnie wolną lub niesprzężoną) (jak zdefiniowano powyżej) oraz drugi (i trzeci) pojemnik zawiera jeden lub większą liczbę polisacharydów sprzężonych z DT i/lub CRM197. Korzystnie pierwszy pojemnik powinien zawierać wolną (niesprzężoną) DT, najkorzystniej w kontekście wieloważnej szczepionki DTPa lub DTPw.

11 PL B1 11 Polisacharydem(-ami) sprzężonym(-i) z DT/CRM197 może być którykolwiek opisany tu polisacharyd, korzystnie jeden lub większa liczba z poniższej listy: polisacharydy pneumokokowe 1, 2, 3, 4, 5, 6A, 6B, 7F, 8, 9N, 9V, 10A, 11A, 12F, 14, 15B, 17F, 18C, 19A, 19F, 20, 22F, 23F lub 33F, MenC, MenY lub Hib. Korzystnie odpowiedź przeciwciał (miana przeciwciał) przeciw jednemu lub większej liczbie tych polisacharydów jest utrzymywana na poziomie porównywalnym jak przy podawaniu samego koniugatu, a najkorzystniej jest podwyższona. Korzystnie zestaw jest którymkolwiek z zestawów według wynalazku, jak opisano powyżej. Korzystnie jeden, dwa, trzy lub wszystkie koniugaty polisacharyd-dt (lub CRM197) obecne w zestawie są takie, że stosunek polisacharyd:dt/crm197 jest obniżony (w porównaniu z typowymi koniugatami) do 1:0,5-1,5 wagowo (korzystnie 1:0,6-1,2, najkorzystniej około 1:1). Ponadto możliwy jest sposób immunizacji pacjenta będącego człowiekiem z użyciem powyższego zestawu, przez podawanie pacjentowi dawki immunoochronnej kompozycji immunogennej z pierwszego pojemnika w pierwsze miejsce, na podawaniu pacjentowi dawki immunoochronnej kompozycji immunogennej z drugiego pojemnika w drugie miejsce (oraz ewentualnie na podawaniu pacjentowi dawki immunoochronnej kompozycji immunogennej z trzeciego pojemnika w trzecie miejsce), przy czym pierwsze i drugie (oraz trzecie) miejsce są drenowane przez różne węzły limfatyczne. Równoczesne podawanie powinno być przeprowadzone jak opisano powyżej. Korzystnie pierwsze i drugie (oraz trzecie) miejsce stanowią różne kończyny pacjenta. Korzystnie kompozycje immunogenne z pierwszego i drugiego (oraz trzeciego) pojemnika podaje się tego samego dnia. Korzystnie pacjent jest następnie szczepiony w ten sam sposób jeden lub większą liczbę razy, z czego każde szczepienie jest oddzielone od siebie o 2-12 tygodni, korzystniej dwa kolejne razy, z czego każde szczepienie jest oddzielone od siebie o okres około 1-2 miesięcy. Preparaty szczepionkowe według wynalazku można stosować do ochrony lub leczenia ssaka podatnego na zakażenie, przez podawanie wspomnianej szczepionki drogą ogólnoustrojową lub dośluzówkową. To podawanie może obejmować wstrzykiwanie na drodze domięśniowej, śródotrzewnowej, śródskórnej lub podskórnej; lub podawanie dośluzówkowe doustnie/do przewodu pokarmowego, do dróg oddechowych (np. donosowo), do dróg moczowo-płciowych. Ilość antygenu w każdej dawce szczepionki jest wybrana jako ilość, która wywołuje odpowiedź immunologiczną bez znaczących szkodliwych działań ubocznych w typowych szczepionkach. Taka ilość będzie różnić się zależnie od tego jaki konkretny immunogen jest stosowany oraz jak jest on prezentowany. Ogólnie oczekuje się, że każda dawka będzie zawierać 0,1-100 μg polisacharydu, korzystnie 0,1-50 μg korzystnie 0,1-10 μg, z czego 1-5 μg jest najkorzystniejszym zakresem. Zawartość antygenów białkowych w szczepionce zazwyczaj będzie z zakresu μg, korzystnie 5-50 μg, najczęściej z zakresu 5-25 μg. Po podstawowym szczepieniu pacjenci mogą otrzymać jedną lub kilka immunizacji przypominających odpowiednio od siebie oddzielonych. Wytwarzanie szczepionek ogólnie opisano w Vaccine Design ( The subunit and adjuvant approach (red. Powell MR i Newman MJ.) (1995) Plenum Press New York). Zamykanie w liposomach opisał Fullerton, opis patentowy US Wynalazek ilustrują następujące przykłady Przykłady zamieszczono głównie w celu zilustrowania wynalazku i nie ograniczają one jego zakresu. P r z y k ł a d 1. Wytwarzanie szczepionki DT-TT-Pa-IPV-HepB (DTPalPVHepB) Szczepionkę wytworzono w sposób opisany w WO 93/ Szczepionka jest dostępna w handlu pod nazwą Infanrix-PeNTa (SmithKline Beecham Biologicals). P r z y k ł a d 2. Wytwarzanie szczepionki MenC lub MenC-MenY MenC: polisacharyd otoczkowy N. meningitidis typu C sprzężony z białkiem D lub TT (metodą CDAP) obecny w ilości 5 μg polisacharydu w koniugacie na 0,5 ml dawkę dla człowieka. Odczyn doprowadzono do ph 6,1 i przeprowadzono liofilizację w obecności sacharozy. MenCMenY: polisacharyd otoczkowy N. meningitidis typu C sprzężony z białkiem D lub TT (metodą CDAP) i polisacharyd otoczkowy N. meningitidis typu Y sprzężony z białkiem D lub TT (metodą CDAP) zmieszano w ilości 5 μg polisacharydu w każdym koniugacie na 0,5 ml dawkę dla człowieka. Odczyn doprowadzono do ph 6,1 i przeprowadzono liofilizację w obecności sacharozy.

12 12 PL B1 P r z y k ł a d 3. Wytwarzanie szczepionki DT-TT-Pa-IPV-HepB-MenC-MenY (DTPalPVHepB/MenCMenY) lub DT-TT-Pa-IPV-HepB-MenC (DTPalPVHepB/MenC) Szczepionki z przykładu 1 i przykładu 2 zmieszano bezpośrednio (tego samego dnia) przed użyciem. P r z y k ł a d 4. Wytwarzanie szczepionki Hib - 11-ważny koniugat pneumokokowy (Hib/Strep11V) Polisacharyd otoczkowy H. influenzae typu b sprzężony z TT (10 μg polisacharydu w koniugacie na dawkę), który poddano liofilizacji w ph 6,1 w obecności laktozy [Hiberix (SmithKline Beecham Biologicals)] bezpośrednio (tego samego dnia) przed użyciem rozpuszczono w roztworze wodnym 11- -ważnego pneumokokowego polisacharydu otoczkowego (serotypy 1, 3, 4, 5, 6B, 7F, 9V, 14, 18C, 19F i 23F) sprzężonego z PD (1 μg polisacharydu w każdym koniugacie na dawkę). Szczepionkę pneumokokową wcześniej zaadsorbowano na 0,5 mg Al 3+ (w postaci AIPO 4 ). P r z y k ł a d 5. Próby kliniczne Badania szczepionki z przykładu 4 Szczepionkę z przykładu 4 i szczepionkę kontrolną podano w schemacie trójdawkowym (trzeci, czwarty, piąty miesiąc życia) niemieckim niemowlętom. Wyniki odpowiedzi immunologicznej (zmierzone 1 miesiąc po ostatniej dawce podstawowej) były następujące. Przeciwciała IgG przeciw-pneumokokowe: GCM(μg/ml)(Elisa) PS Grupa A Grupa D Przeciwciało Czas N S+[%] GMC N S+[%] GMC Przeciw-1 PIII , ,99 Przeciw-3 PIII , ,0 1,20 Przeciw-4 PIII , ,03 Przeciw-5 PIII , ,34 Przeciw-6B PIII , ,62 Przeciw-7F PIII , ,33 Przeciw-9V PIII , ,21 Przeciw-14 PIII , ,32 Przeciw-18C PIII , ,04 Przeciw-19F PIII , ,92 Przeciw-23F PIII 30 96,7 0, ,76 Grupa A = 11Pn-PD + Infanrix-HeXa (Infanrix-Penta plus dodany koniugat Hib-DTPa-HB-IPV-Hib) Grupa D = 11Pn-PD/Hib + Infanrix-PeNTa (DTPa-HB-IPV) + wskazuje podawanie raczej równoczesne (w różne kończyny) niż połączone. Procent osobników ze stężeniem przeciwciał nie niższym niż 0,5 μg/ml Grupa PS B 7F 7V 14 18C 19F 23F D 84,8 87,9 87,9 90,9 51,5 90,9 93,9 97,0 81,8 97,0 72,7 A 86,7 96,7 76,7 90,0 50,0 93,3 90,0 90,0 80,0 96,7 66,7

13 PL B1 13 Przeciwciała przeciw PRP: GMC (μg/ml)(elisa) Grupa D (N - 34) n 1 μg/ml [%] GMC [μg/ml] Przeciw- PRP PIH ,75 100% osobników miało stężenie przeciwciał przeciw-prp (polisacharyd Hib) nie niższe niż 1,0 μg/ml. Hiberix (niezaadsorbowany koniugat Hib-TT) wykazywał GMC po podobnym schemacie podania około 6 μg/ml. Odpowiedź immunologiczna, w odniesieniu do przeciwciał według ELISA, u niemowląt które otrzymywały szczepionkę 11Pn-PD/Hib była podobna do obserwowanej u niemowląt otrzymujących szczepionkę 11Pn-PD dla wszystkich serotypów, z wyjątkiem serotypów 1, 3 i 9V, dla których tendencję do obniżenia geometrycznych średnich stężeń obserwowano w przypadku szczepionki 11Pn- -PD/Hib. Jednakże różnice te nie były istotne, jak pokazały pokrywające się 95% przedziały ufności. Szczepionka 11Pn-PD/Hib indukowała podobne (opsonofagocytowe) przeciwciała dla wszystkich 11 serotypów. Połączenie szczepionki Hib ze szczepionką z koniugatem pneumokokowym nie wpływało istotnie na pneumokokową odpowiedź immunologiczną oraz nieoczekiwanie wzmacniało odpowiedź przeciw PRP w porównaniu z obydwiema zarejestrowanymi szczepionkami Infanrix-HeXa i Hiberix. Badania szczepionek z przykładu 3 lub równoczesnego podawania szczepionek z przykładu 3 i przykładu 4 Badanie 1 Można ocenić bezpieczeństwo i immunogenność szczepionki Infanrix-PeNTa zmieszanej z koniugatem MenC podanej ze szczepionką Hib lub równocześnie z 11-ważną szczepionką pneumokokową zmieszaną z Hiberix. Obydwa nośniki PD i TT można ocenić pod względem sprzęgania z MenC. Szczepionki można podawać jako szczepionki trójdawkowe u dzieci. Równoczesne wstrzyknięcie można wykonać do różnych kończyn, podając szczepionki podczas tej samej wizyty u lekarza. Badanie 2 Można ocenić bezpieczeństwo i immunogenność szczepionki Infanrix-PeNTa zmieszanej z koniugatem MenC-MenY podanej ze szczepionką Hib lub równocześnie z 11-ważną szczepionką pneumokokową zmieszaną z Hiberix. Obydwa nośniki PD i TT można ocenić pod względem sprzęgania z MenC i MenY. Szczepionki można podawać jako szczepionki trójdawkowe u dzieci. Równoczesne wstrzyknięcie można wykonać do różnych kończyn, podając szczepionki podczas tej samej wizyty u lekarza. Zastrzeżenia patentowe 1. Wieloważna kompozycja immunogenna do wytworzenia u pacjenta ochrony przeciw chorobie wywołanej przez Haemophilus influenzae i Streptococcus pneumoniae, znamienna tym, że zawiera: (a) koniugat białka nośnikowego i polisacharydu lub oligosacharydu otoczkowego H. influenzae typu B, oraz (b) jeden lub większą liczbę koniugatów białka nośnikowego i polisacharydu lub oligosacharydu otoczkowego Streptococcus pneumoniae. 2. Kompozycja immunogenna według zastrz. 1, znamienna tym, że zawiera dwa lub większą liczbę koniugatów białka nośnikowego i polisacharydu lub oligosacharydu otoczkowego Streptococcus pneumoniae. 3. Kompozycja immunogenna według zastrz. 2, znamienna tym, że zawiera ponad siedem koniugatów białka nośnikowego i polisacharydu lub oligosacharydu otoczkowego Streptococcus pneumoniae. 4. Kompozycja immunogenna według zastrz. 1-3, znamienna tym, że polisacharyd(y) lub oligosacharyd(y) otoczkowy(e) Streptococcus pneumoniae jest (są) z serotypu wybranego z grupy obejmującej: 1, 2, 3, 4, 5, 6A, 6B, 7F, 8, 9N, 9V, 10A, 11A, 12F, 14, 15B, 17F, 18C, 19A, 19F, 20, 22F, 23F i 33F.