SZKODLIWOŚĆ PREPARATU INSEGAR DLA PSZCZOłY MIODNEJ

Transkrypt

1 PSZCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE Rok XLI 1997 SZKODLIWOŚĆ PREPARATU INSEGAR DLA PSZCZOłY MIODNEJ Zofia Gromisz, Michał Gromisz Instytut Sadownictwa i Kwiaciarstwa, Oddział Pszczelnictwa, ul. Kazimierska 2, Puławy Streszczenie W latach przeprowadzono w warunkach laboratoryjnych i pasiecznych badania wrażliwości pszczoły miodnej na działanie preparatu Insegar 25 WP, zawierającego 25% fenoksykarbu. W laboratoryjnych testach szkodliwości żołądkowej podawano preparat w syropie cukrowym w stężeniu od 0,03% do 0,25%. Bez względu na stężenie preparatu pszczoły spożywały syrop skażony równie chętnie jak syrop bez preparatu. Bezpośrednio po aplikacji preparatu i w najbliższych dniach (3 doby) nie stwierdzono zwiększenia śmiertelności, ale w dalszej perspektywie wystąpiły symptomy szkodliwego działania w postaci przyspieszenia śmierci pszczół. W działaniu kontaktowym nie stwierdzono szkodliwości preparatu dla owadów dorosłych. W warunkach pasiecznych Insegar podawany rodzinom pszczelim w syropie cukrowym (od 0,9 do 2 I na rodzinę) powodawał istotne zakłócenia w rozwoju czerwiu. Z niewielu jaj wyrastały larwy i przeobrażały się w poczwarki. Poza tym obserwowano ginięcie poczwarek w stadium prawie wykształconego już owada dorosłego. Słowa kluczowe: pszczoła miodna; czerw pszczeli; pestycydy; fenoksykarb; toksyczność. WPROWADZENIE W ochronie roślin zyskuje uznanie nowa generacja regulatorów wzrostu owadów zwiększających poziom hormonu juwenilnego. Należy do nich preparat owadobójczy Tnsegar 25 WP. Działa on kontaktowo i żołądkowo. Hamuje proces przeobrażania owadów, powodując zakłócenia w ich rozwoju i rozmnażaniu. Wprowadzony i rozpowszechniany na zachodzie Europy, do polskiego rejestru pestycydów trafił Insegar 25 WP w roku 1995 jako preparat w trakcie rejestracji (Niemczyk 1996). Jest on zalecany zwłaszcza w programach integrowanej ochrony sadów. Działa selektywnie i efektywnie. W stosunku do zwójkówek hamuje proces przeobrażania się larwy w poczwarkę, natomiast w przypadku owocówek działa jajobójczo, skutecznie także zwalcza miodówki na gruszach (Jaworska i inni 1995, Profic-Alwasiak 1995, Pfur.i enn ik i inni 1996). 121

2 Pod względem toksyczności dla pszczół Insegar 25 WP sklasyfikowano w klasie Hl jako mało szkodliwy bez podania okresu prewencji. W ulotce producenta napisano, że Insegar jest bezpieczny dla pszczół. Tymczasem doniesienia zagraniczne podważają tę opinię (Ruijter, Steen 1987, Nitsch, V o rw o h I 1992). Zachodzi zatem pytanie, czy owo bezpieczny dla pszczół w pełni odpowiada rzeczywistości. W niniejszej pracy podejmujemy ocenę szkodliwości preparatu Insegar 25 WP dla dorosłych osobników pszczoły miodnej i jej czerwiu. METODYKA Badania przeprowadzono w latach w warunkach laboratoryjnych i pasiecznych. Ocena laboratoryjna dotyczyła szkodliwości żołądkowej i kontaktowej preparatu Insegar 25 WP dla pszczół dorosłych, a ocena pasieczna wpływu tego preparatu na rozwój rodzin pszczelich. Preparat Tnsegar 25 WP zawiera 25% składnika czynnego biologicznie fenoksykarbu. W celu określenia szkodliwości żołądkowej podawano pszczołom syrop z domieszką preparatu na czas 24 godzin. Pszczoły przetrzymywano w klateczkach, po sztuk, w cieplarce utrzymującej temperaturę około 25 C. Testy przeprowadzono w 8 seriach, różnicując stężenie preparatu. Liczba powtórzeń równała się liczbie rodzin pszczelich, z których pobierano próbki pszczół (tab. l). Jako podstawowy wskaźnik toksyczności preparatu przyjęto liczbę martwych pszczół po 72 godzinach obserwacji. Natomiast wskaźnikiem przeżywalności i długości życia w warunkach laboratoryjnych była liczba dni, w których dochodzi do śmierci 25%, 50% i 75% pszczół w próbce. W oznaczaniu szkodliwości kontaktowej nakładano do szalek Petriego pszczoły, po 10 sztuk, na bibułę o średnicy II cm, skażoną 0,1% roztworem wodnym preparatu w' ilości 1,5 ml. Po upływie 24 godzin liczono martwe pszczoły. W testach pasiecznych preparat podawano rodzinom pszczelim w syropie cukrowym, w stężeniu 0,05% i ilości od 0,9 I do 2 I. Następnie prowadzono obserwacje zaczerwionych powierzchni plastrów. Oznaczano ilość czerwiu i jego strukturę wiekową: jajo 3 dni, larwa 6 dni i poczwarka 12 dni. Wszelkie odchylenia od tego zwykłego schematu, który potwierdzały rodziny grupy kontrolnej, przypisywano działaniu preparatu. Rodziny kontrolne otrzymywały syrop bez dodatku preparatu. W pomiarach czerwiu stosowano jeden z dwóch sposobów: a) z pomocą linijki; przykładając ją wzdłuż, wszerz i po przekątnych, mierzono bezpośrednio na plastrze powierzchnię zaczerwioną i jej obraz szkicowano na arkuszu papieru, następnie obliczano udziały procentowe (rok 1994); b) na plastrze wyznaczano romb o boku z 10 komórek; kontrolowano zawartość 100 komórek (rok 1995). 122

3 Pomiary przeprowadzano od czerwca do wrzesma 6-krotnie, najpierw w odstępie 9-12 dni, później rzadziej. Syrop skażony podano 9 rodzinom (liczba rodzin kontrolnych: 6). Wyniki badań opracowano statystycznie metodą analizy wariancji, a istotność różnic oceniano testem Duncana przyjmując poziom wiarygodności 0,05. Część dotyczącą analizy statystycznej poziomu śmiertelności (wskaźnik śmiertelności) wykomino na wartościach przekształconych według wzoru Freemann'a- Tukey'a. Testy WYNIKI laboratoryjne Syrop z Tnsegarem pszczoły pobierały równie chętnie jak syrop czysty (tab. 1). Poprzez zastosowanie szerokiej skali stężeń, uzyskano dużą różnorodność dawek substancji czynnej w przeliczeniu na jedną pszczołę od 2,8 ug do 37 ug fenoksykarbu. Nie miało to większego wpływu na śmiertelność pszczół, która nie różniła się w sposób istotny od stwierdzonej w grupach pszczół, podkarmianych syropem czystym. Preparat ten na podstawie naliczeń ubytku pszczół po 72 godzinach można uznać za bezpieczny w działaniu żołądkowym. W badaniach działania kontaktowego uzyskano podobny wynik. Wprawdzie pszczoły nałożone na świeżo nasączoną bibułę 0,1% roztworem preparatu ginęły w 28%, ale po l godzinie wysychania bibuła traciła właściwości toksyczne. Lecz dalsze badania uzupełniały charakterystykę Tnsegaru ujemnymi rysami. Wymienimy na począt k'u jego właściwości chronicznego działania, którego skutki w perspektywie czasu uwidaczniają się obniżeniem żywotności pszczół. W rezultacie żyły one krócej niż pszczoły w grupach kontrolnych (tab. 2). Tego rodzaju podtrucia mogą odbijać się znacząco na kondycji pszczół, co w praktyce wywiera niekorzystny wpływ na wartość produkcyjną rodzin pszczelich. Można powiedzieć, że chodzi o przyspieszenie starzenia się pszczół-robotnic. U pszczół potraktowanych Insegarem proces ten rozwijał się 1,5 raza szybciej niż u pszczół karmionych syropem bez dodatku tego preparatu. W przypadku późnoletnich generacj i pszczół ten wskaźnik był nawet znacznie większy, w granicach 2-3-krotnego przyśpieszenia. Ta jesienna generacja wyróżniała się także długowiecznością w warunkach laboratoryjnych, 25% przedstawicielek grupy kontrolnej przetrwało w zdrowiu 60 dni przetrzymywania w cieplarce. U pszczół wcześniejszych generacji wskaźnik ten wahał się w granicach dni. 123

4 Testy pasieczne W roku 1994 i 1995 lnsegar 25 WP podawano rodzinom pszczelim w syropie cukrowym, w stężeniu 0,05% i ilości od 0,9 I do 2 I. W stosunku do dorosłej populacji rodziny pszczelej nie stwierdzono bezpośredniego działania preparatu, ale w rozwoju czerwiu zachodziły istotne zakłócenia. Cykl przedimaginalnego rozwoju pszczoły miodnej trwa 21 dni: od jajeczka (3 dni) poprzez larwę (6 dni) i poczwarkę (12 dni). Ta prawidłowość potwierdzała się w grupie rodzin kontrolnych, które otrzymały syrop bez dodatku pestycydu. Na plastrach początkowo z zasiewem (jaja) i larwami po 9-12 dniach przeważał czerw kryty. Natomiast w rodzinach podkarmianych syropem z dodatkiem Jnsegaru ten cykl rozwoju przedimaginalnego został zakłócony. Przy podobnym starcie bowiem z niewielu jaj wyrastały larwy i przeobrażały się w poczwarki. Jeżeli przeliczymy udział czerwiu w proporcjach jednego plastra pszczelego, to w dniu pomiaru jaja i larwy zajmowały odpowiednio 56,9% i 6,5% jego powierzchni w rodzinach kontrolnych oraz 59,4% i 5,9% w rodzinach potraktowanych lnsegarem. Oczekiwaliśmy, że po 12 dniach będzie to już wyłącznie czerw kryty. Przewidywanąjego ilość (a) i stwierdzoną (b) podajemy niżej: syrop syrop + Insegar a 63,4% 65,3% b 48,7% 14,6% Skutki szkodliwego działania Insegaru nie kończyły się na larwach. Osiągnięcie stadium poczwarki niewiele dawało szans na przeżycie i przemianę w imago. Pomiary wokoło dwa tygodnie po zadaniu tego preparatu ujmowały straty czerwiu ilościowo, ale były już one dobrze widoczne na plastrze. Praktycznie dalsze pomiary czerwiu były niemożliwe, bo znajdowano zaledwie jego resztki, w sierpniu przeważnie tylko zasiew i trochę czerwiu krytego. Poza tym W tych rodzinach obserwowano przed wylotami uli martwe poczwarki, wyrzucane przez pszczoły. Ginęły one przeważnie w stadium prawie wykształconego już owada. U części z nich ciemniał już oskórek, ale nie miały wykształconych skrzydeł. Niektóre zdradzały oznaki życia. W okresie od 17 VII 6-krotnie zbierano z ziemi poczwarki usunięte z ula przez pszczoły. W grupach po 3 rodziny średnio liczba na rodzinę wynosiła: kontrolne - 0,67 poczwarki Jnsegar (T rzut) poczwarek lnsegar (H rzut) poczwarek W rezultacie rodziny, którym podano lnsegar, zostały z czasem bez czerwiu. W naszym doświadczeniu nie dotrwały one zimy lub wiosny następnego roku. 124

5 WNIOSKI Pszczoły pobierają syrop skażony preparatem Tnsegar równie chętnie jak syrop czysty. Preparat ten nie stwarza bezpośrednio większego zagrożenia pszczołom dorosłym. Może jednak wpływać na obniżenie ich kondycji, przyśpieszając śmierć. Preparat lnsegar jest szkodliwy dla czerwiu pszczelego, powoduje bowiem jego zamieranie. Może zatem wywoływać istotne zakłócenia w rozwoju rodziny pszczelej jako kolonii wieloletniej. Wrażliwość pszczół na toksyczne działanie żołądkowe preparatu Insegar 25 WP. Bee sensitivity in the oral toxicity testing of Insegar 25 WP. Tabela l Seria Serial number Stężenie %% Liczba preparatu Spożycie Dawka s.a.: powtórzeń w syropie syropu w mg fenoksykarb w kombinacji (kombinacja) na pszczołę!lg na pszczołę Number of Concentration Syrup Dose a.i. of repetitions in (%) 01the consumption 1enoksykarb combination agent in syrup in mg per bee in!lg/bee lcombinationl Śmiertelność pszczół po 72 godz. Mortality rate after 72h 0,1 55,68 a 11,492 2,58 a 0,05 53,17 a 5,487 0,84 a 0,025 54,55 a 2,815 2,11 a O 55,60 a O 0,19 a 0,05 55,00 a 5,594 1,82 a O 58,52 a O 8,11 b 0,05 55,51 a 5,795 0,59 a O 51,80 a O 1,45 a 0,12 62,49 a 17,172 1,70 a O 53,93 a O 0,16 a 0,12 60,35 a 15,311 2,06 a O 59,11 a O 0,78 a 0,12 78,29 b 20,389 1,14 a ,06 76,40 b 8,362 0,84 a O 56,59 a O 0,64 a 0,24 67,41 a 34,305 0,30 a ,03 76,43 a 4,907 Da O 61,63 a O 0,18 a ,21 79,45 a 36,976 1,62 a 0,18 85,10 a 34,406 Oa 0,15 71,47 a 23,585 0,17 a 0,09 75,20 a 14,972 0,22 a 0,015 82,99 a 2,764 0,39 a O 75,54 a O 0,56 a 125

6 Wpływ Insegaru 2S WP na przeżywalność pszczół w testach toksyczności żołądkowej. The effect if Insegar 25 WP on the survive rat e of bees in the oral toxicity testing. Tabela 2 Seria Serial number Dawka Liczba dni do śmierci - Longevity Istotność tenoksykarbu różnic I1g na pszczołę wewnątrz serii Dose of 25% pszczól 50% pszczół 75% pszczół Significant fenoxycarb 25% ot bees 50% ot bees 75% ot bees differences Ilglbee in serial 11,492 11,8 16,1 20,7 a ,815 14,0 18,7 22,9 a O 15,7 19,1 23,8 b ,7 13,1 a ,362 9,4 11,3 13,9 a' O 12,4 18,6 20,4 b 34,305 8,5 11,7 16,1 a ,907 11,1 16,9 19,7 a O 10,8 13,6 19,2 a 36,976 9,2 13,7 19,8 a ,972 15,0 24,4 33,2 b O 31,0 43,7 59,5 c LITERATURA J a w o r s k ak., O I's z akr. W., Z aj ą c R. Z., B a n y ś M. ( l ) - Występowanie i zwalczanie miodówek na gruszach. Ogólnopolska Konferencja Roślin Sadowniczych. Skierniewice, 1-2 lutego 1995 r., str N i t s c h C., V o r w o h I G. (I ) - Die Wirkung von Insegar auf die Honigbiene. ALLgemeine Deutsche Imkerzeitung, 26(4):6-8. Płuciennik Z., Tworkowska U., Rejnus M., Koziński B. ( l ) - Insegar 25 WP - Możliwość jednoczesnego zwalczania zwójkówek liściowych i owocówki jabłkóweczki. Ogólnopolska Konferencja Ochrony Roślin Sadowniczych. Skierniewice, lutego 1996 r., str p r o fi c - A I was i a k H. (I 995) - Skuteczność Insegaru w ochronie sadów przed zwójkami. Ogólnopolska Konferencja Ochrony Roślin Sadowniczych. Skierniewice, 1-2 lutego 1995 r., str. 73. d e R u ij t e r A., van d e r S t e e n J. (I ) - Feldversuche zum Efekt einer Insegar (Fenoxycarb) - Spritzung wahrend der Apfelbltite auf die Honigbiene. Apidologie, 18(4):

7 TOXICITY OF INSEGAR IN HONEY-BEES Zofia Gromisz, Michał Gromisz Summary The toxicity testing of lnsegar 25 WP containing 25% of fenoxycarb in honey-bees was performed under laboratory and apiary conditions in the years 1993 to The laboratory oral toxicity testing involved the use of the agent in sugar syrup at concentrations of 0.03% to 0.25%. Bees readily consumed both the contaminated syrup and the syrup without the agent. No increase in the mortality rate was found shortly after exposure and for the 3 consecutive days. However, the symptoms of the toxic effect of the agent such as au increased rate of mortality were observed thereafter. The contact testing revealed no toxic effect in adult insects. The agent administered in sugar syrup at volumes or 0.9 L to 2 L per colony, produced marked disturbances in the development of drones. Few larvae hatched and transformed to pupas. Additionally, mortality or the pupas at the stage of a nearly developed adult insect was noticed. Keywords: Honey bee, broad, pesticides, fenoxycarb, toxicity. 127