PSZCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE. SZKODLIWOSC D2'IALANIA NA PSZCZOLY PAR PREPARATOW LEBAYCID, FOLITHlON I OWADOFOS W WARUNKACH POLOWYCH

Transkrypt

1 PSZCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE ROK XVII GRUDZIEŃ 1973 SZKODLIWOSC D2'IALANIA NA PSZCZOLY PAR PREPARATOW LEBAYCID, FOLITHlON I OWADOFOS W WARUNKACH POLOWYCH Zofia Gromisz i Ryszard Łęski Pszczelniczy Zakład Doświadczalny Górna Niwa i Instytut Przemysłu Organicznego WPROWADZENIE Działanie na pszczołę miodną (Apis mellifica L.) preparatów chemicznych stosowanych w ochronie roślin było przedmiotem wielu badań. Wykazano, że preparaty używane do zwalczania szkodników roślin, zwane insektycydami, są dla pszczół szkodliwe. Opracowano klasy toksyczności dla poszczególnych środków (B e r a n 1965, H a r a g s i m o v a 1968, Ł ę s k i i H u r n y 1972). Szkody mogą być wywoływane w różny sposób, zależny od toksycznego działania substancji aktywnej danego insektycydu. Działanie to może odbywać się poprzez kontakt, przez przewód pokarmowy lub fumigacyjnie (gazowo). Najmniej wierny dotychczas o gazowym działaniu substancji toksycznej. O istnieniu tej możliwości donoszą w swej pracy A n d e r s o n i A t k i n s ( ). Stwierdzili oni, że nawet w 5 godzin po opryskaniu lucerny Parathionem dowiezione tam pszczoły w klateczkach ginęły, w 100%. Przypuszczalnie klimat Kalifornii, w której prowadzone były te doświadczenia, sprzyja długotrwałości utrzymywania się par preparatów i dlatego ten sposób zatruwania pszczół może być tam szczególnie groźny w skutkach. Nasza strefa klimatyczna jest 'Odmienna, ale i pod. tym kątem nie badana. W każdym razie należy liczyć się z możliwością zatruwania pszczół i na tej drodze. Celem' niniejszej pracy. było zbadanie, 'Czy pary niektórych preparatów owadobójczych, stosowanych powszechnie w naszym rolnictwie do zwalczania szkodników na roślinach uprawnych, mogą działać szkodliwie na pszczoły. 197

2 MATERIAŁ I METODYKA Doświadczenie prowadzono w latach 1967, 1968 i 1972, w sadzie produkcyjnym Pszczelniczego.Zakładu Doświadczalnego w Górnej Niwie. W każdym roku obserwacje prowadzone były na tej samej kwaterze jabłoni, której obszar wynosi około 2 ha, a drzewa posadzone w 1947 roku, rosną w rozstawie 5X 4 m. Do badań wzięto trzy preparaty owadobójcze - Lebaycid, Folithion i Owadofos płynny 50 - stosowane w sadach do zwalczania owocówki jabłkóweczki (Carpocapsa pomonella L.). Stężenie cieszy roboczej wszystkich preparatów wynosiło zgodnie z zaleceniem 0,15%. Opryskiwanie drzew w dwu pierwszych latach wykonywano przy użyciu opryskiwacza "Huragan", a w roku 1972 użyto aparatu ORC-700, zużywając zawsze średnio około 71 cieczy na jedno drzewo. Doświadczenie przeprowadzono na pszczołach lotnych pobieranych z jednej rodziny. W roku 1967 i 1968 po wstępnym uśpieniu pszczół dwutlenkiem węgla umieszczano je w osiatkowanych klateczkach o wymiarach 12,5X12,5X12,5 cm, po 30 pszczół w jednej klateczce. W roku 1972 pszczół nie usypiano, a do jednej klateczki brano ich po 25. W latach 1967 i 1968 pszczoły z klateczkami wynoszono do sadu w 30 minut po opryskiwaniu, kiedy liście opryskanych drzew były już suche. W roku klateczki były przetrzymywane pomiędzy drzewami na jednej wysokości - około 1,5 m nad ziemią, a na trzech poziomach: 0,5 m riad ziemią, w koronach drzew - 1,5 m i ponad koronami drzew -' około 3 m nad ziemią. Czas pozostawiania pszczół w sadzie wynosił 30 minut w 1967 r., a 20, 40 i 60 minut w roku Zachowując tę samą metodę umieszczania pszczół w sadzie (na wysokości ok. 1,5 m w koronie drzew) w roku 1972 zwiększono liczbę kombinacji czasowych. Pszczoły z klateczkami wynoszono do sadu na okres 30 i 60' minut po upływie 1, 2 i 4 godzin od wykonania zabiegu. Oprócz omawianych kombinacji, wprowadzono w latach 1967 i 1972 dodatkową, mającą na 'celu wyjaśnienie bezpośredniej kontaktowej toksyczności badanych insektycydów. W tym celu pszczoły wynoszono do sadu przed opryskiwaniem badanymi preparatami i zabierano je do pracowni zaraz po wykonaniu opryskiwania. Pszczoły w kombinacji kontrolnej przetrzymywane były na terenie nie objętym zabiegami. W każdej kombinacji zastosowano w 1967 r. po 5 klateczek pszczół, w roku 1968 po 3 a w roku po 4 klateczki (powtórzenia). Pszczoły przetrzymywane w sadzie w czasie lub po opryskiwaniu przekładano po przeniesieniu do pracowni do klateczek drewnianych "rekonwalescencyjnych", w których przebywały w 1967 roku przez 3 dni, a w roku 1968 tylko przez 24 godziny, ponieważ czas ten okazał się wystarczający dla uzyskania wiarogodnych wyriików. Przez okres przebywania. w klateczkach "rekonwalescencyjnych" pszczoły otrzymywały 198

3 kostki cukru zwilżone wodą. Liczbę martwych pszczół obliczono w 1967 r. po 2, 3, 20, 40 i 60 godzinach, w roku po 2, 5 i 24 godzinach, a w roku po 6,24 i 48 godzinach po ekspozycji. Efekt szkodliwego działania badanych preparatów na pszczoły obliczono na podstawie stosunku procentowego liczby martwych pszczół do stanu wyjściowego. Rezultaty doświadczeń opracowano statystycznie metodą analizy wariancyjnej, według wzorów z podręcznika R u s z cz y c a (1970). WYNIKI I DYSKUSJA W roku 1967 doświadczenie przeprowadzono w dniu 26.VI, przy temperaturze powietrza 26 C. Obserwacje wykazały, że pszczoły narażone bezpośrednio na zetknięcie się z badanymi preparatami (Lebaycid i Folithion) podczas opryskiwania drzew owocowych ginęły masowo prawie zaraz po zabiegu. Po upływie dwóch godzin praktycznie nie znaleziono w klateczkach takich pszczół, które by przejawiały oznaki życia. Podobnie było w roku 1972 w doświadczeniu z Owadofosem płynnym. Wskazuje to na wielkie niebezpieczeństwo jakie stanowić może opryskiwanie roślin podczas pogodnych dni w czasie przelotu pszczół nad opryskiwaną uprawą ';:S o <: ::7' ~~.,d 'El C/) 30 ~~ ZO \.e~ ciel. "folithlon -ID o Kontrola - Control 60 time in hour~ czas w godzinach Ryc. 1. Przebieg śmiertelności pszczół poddanych przez 30 minut działaniu par Folithionu i Lebaycidu, zastosowanych do opryskiwania jabłoni (wyniki z 1967 r.) The mortality of bees kept for 30 minutes in the vapors of Lebaycid and Folithion amon g the sprayed apple trees. Działanie par tych preparatów na pszczoły było słabsze, ale wywoływało również wysoką ich śmiertelność, przy czym preparat Lebaycid okazał się bardziej szkodliwy od Folithionu. Śmiertelność pszczół po działaniu par Folithionu była niższa, a przebieg jej miał charakter łagodniejszy (ryc. 1). Pszczoły wyniesione w 1967 r. do sadu po 30 minutach od wykonania opryskiwania i przebywające na terenie skażonym przez 30 minut zginęły 199

4 po upływie 60 "godzin przy zastosowaniu Lebaycidu w 46,7%, a przy zastosowaniu Folithionu w 24,7%. W grupie kontrolnej śmiertelność pszczół po tym czasie wynosiła zaledwie 4,7%. Śmiertelność badanych pszczół wzrastała w miarę przedłużania obserwacji. Przyrost liczby martwych pszczół po działaniu par preparatów był jednak największy do 20 godzin. Później śmiertelność wzrastała nadal, ale w przeliczeniu na jednostkę czasu była już znacznie niższa.. W roku 1968 przeprowadzono obserwacje w dniu 14.VI i 27.VII, przy temperaturze powietrza około 30 C. Wprowadzenie do doświadczeń nowych kombinacji pozwoliło stwierdzić, że śmiertelność badanych pszczół była ściśle uzależniona od czasu przebywania ich na terenie zagrożonym (tab. 1). Pszczoły przetrzymywane w sadzie po opryskiwaniu drzew przez 20 minut, zachowywały się w czasie późniejszych obserwacji podobnie jak pszczoły w grupie kontrolnej. Natomiast te pszczoły, które na terenie skażonym Lebaycidem były przez 40 minut, zginęły po 24 godzinach średnio w 52%, a po Folithionie w 17,4%. Szkodliwość par badanych preparatów zaznaczała się jeszcze sllniej, kiedy pszczoły przebywały na terenie opryskanego sadu przez 60 minut. Średnia śmiertelność tych pszczół po 24 godzinach obserwacji wynosiła w doświadczeniu z Lebaycidem 97,6%, a z Folithionem 50,2%. Różnica w szkodliwości działania na pszczoły par preparatów Lebaycid i Folithion wystąpiła w roku 1968"jeszcze wyraźniej niż w 1967 r. Jej Toksyczność par Lebaycidu i Folithionu dla pszczół w zależności od poziomu ich umieszczenia i czasu przebywania (wyniki z 1968 r.) The toxkity of the vapors of Lebaycid and Folithion to bees depend on. the height of place and duration of exposurę Tabela 1 Czas Procent martwych pszczół w 24 godziny po ekspozycji działania na różnych poziomach od powierzchni gruntu Preparat par w min. Percentage of mortality of be es in 24 hours after Chemical Treatment application place at different heighłs period średnie in min. 0,5 m 1,5 m 3,0 m Average Lebaycid 20 3,3 3,3 1,1 2, ,3 64,1 21,7 52, ,0 100,0 93,7 97,6 Kontrolne 60 1,1 Control Folithion 20 3,3 3,3 6,7 4, ,2 14,3 5,5 17, ,0 47,7 50,0 50,2 KontJrolne 60 5,5 Control 200

5 istotność udowodniono w obu doświadczeniach. Nie zdołano udowodnić statystycznie istotności różnic w śmiertelności pszczół umieszczonych w sadzie na różnych poziomach wysokości. Tym niemniej wśród pszczół przebywających w sadzie przez 40 minut wystąpiła wyraźnie wyższa śmiertelność w klateczkach umieszczonych na poziomie 0,5 m i 1,5 m niż na poziomie 3,0 m nad ziemią. Niebezpieczeństwo zatrucia się pszczół jest zatem okresowo mniejsze wysoko wnad konarami drzew niż pomiędzy drzewami. W roku 1968 przeprowadzono obserwacje w dniu 14.VI i 27.VI, przy deszczu, o. temperaturze powietrza około 30 C i o słabym wietrze, co stwarzało bardzo sprzyjające warunki do gromadzenia się par na terenie opryskiwanym. Zwiększona liczba kombinacji, różniących się terminami wynoszenia pszczół do sadu po wykonaniu opryskiwania, pozwoliła stwierdzić, że w tych warunkach szkodliwe działanie na pszczoły par Owadofosu płynnego 50 wystąpiło bardzo silnie jeszcze po 4 godzinach od wykonania zabiegu (tab. 2). We wszystkich kombinacjach śmiertelność pszczół po 48 godzinach ich obserwacji była bardzo wysoka i wahała się w granicach %, podczas gdy w kombinacji kontrolnej ilość martwych robotnic wynosiła w tym czasie zaledwie 1% (tab. 2). Podobnie jak w latach poprzednich proces nagłego zamierania pszczół był wyraźnie uzależniony od czasu przebywania ich na terenie zagrożonym. Śmiertelność pszczół przebywających w sadzie przez 30 minut była znacznie mniej gwałtowna, chociaż- z czasem prowadzenia obserwacji wzrastała. Pszczoły przebywające w sadzie przez 60.minut ginęły masowo już w pierwszych godzinach Tabela 2 Procent śmiertelności pszczół po działaniu na nich par preparatu "Owadofos płynny 50" (wyniki z 1972 r.) Percentagę of mortality of bees caused by "Owadof06 płynny 50" vapor Kombinacje - TreaŁmen~ Średni % śmiertelności pszczół ~ Okres Average % mortality of bees Czas działania par po opryskiwaniu w min. Time after DuraŁion of po 6 godz. po 24 godz. po 48 godz. application in hours exposurę after 6 hr after 24 hr aft er 48 hr in min. 1 godzina 30 13,0 62,0 74,0 1 godzina ,0 2 godziny 30 33,3 85,3 95,1 2 godziny 60 99,0 99,0 100,0 4 godziny 30 23,0 87,0 98,0 4 godziny 60 73,1 89,4 96,2 Kontrolne 60 O 1,0 1,0 Control 201

6 obserwacji. Najniższy procent śmiertelności zanotowano u pszczół wyniesionych do sadu na okres 30 minut i w 1 godzinę po opryskaniu. Śmiertelność pszczół w tej kombinacji wynosiła po 6 godzinach 13%,po 24 godzinach 62%, a po 48 godzinach 74%. Trzyletnie badania wykazały ponadto, że pary-b opisanych preparatów (Lebaycid, Folithion, Owadofos) posiadały dla pszczół nie tylko właściwości uśmiercające. Poddane działaniu par pszczoły we wszystkich kombinacjach w których przeżyły, traciły swoją normalną aktywność. Stawały się niemrawe, bardzo spokojne, podczas gdy pszczoły w klateczkach grupy kontrolnej były bardzo ożywione, głośno brzęczące i nierzadko nawet wykazywały agresywność w czasie przeglądu. Działanie par preparatów owadobójczych może poza uśmiercaniem pszczół powodować również zaburzenia w normalnym ich życiu i w pracy rodziny pszczelej: Obniżenie aktywności pszczół, ich sprawności fizycznej musi ujemnie się odbijać na ich działalności w ulu i w polu. Na zjawisko to wcześniej zwróciła uwagę M e y e r h o f f (1962). STRESZCZENIE WYNIKÓW I WNIOSKI 1) W przeprov,vadzonych doświadczeniach pszczoły znajdujące się w sadzie podczas opryskiwania Lebaycidem, Folithionem lub Owadofosem płynnym 50 w stężeniu 0,15% ginęły w 100%. 2) Pary -nadanych preparatów owadobójczych (Lebaycid, Folithion, Owadofos płynny 50) są dla pszczół szkodliwe. Szkodliwość ta przejawiała się nie tylko w bezpośrednim uśmiercaniu pszczół, lecz wpływała również na osłabienie ich aktywności. 3) Stopień toksyczności par Lebaycidu i Folithionu zależał od czasu ekspozycji pszczół na ich działanie..w panujących podczas przeprowadzania doświadczenia temperaturach 26 C i 30 C najmniejszy czas ekspozycji powodującej znaczniejszą śmiertelność pszczół wynosił 30 minut. Działanie par przez 20 minut na pszczoły nie powodowało w ogóle wzrostu śmiertelności pszczół w porównaniu z kombinacją kontrolną, a ekspozycja w czasie 60 minut powodowała ponad dwukrotnie większą śmiertelność pszczół niż ekspozycja 30-minutowa. 4) Toksyczność par Lebaycidu dla pszczół była w latach 1967 i 1968 prawie dwukrotnie wyższa niż Folithionu. W 1972 r. przy wysokiej temperaturze i wilgotności powietrza, a więc przy warunkach sprzyjających utrzymywaniu się trujących par w atmosferze, bardzo wysoka była również toksyczność par Owadofosu płynnego 50, preparatu zawierającego tę samą substancję czynną co Folithion. Można więc sądzić, że toksyczność par preparatów zawierających jako substancję aktywną fenitrotion jest uzależniona od warunków atmosferycznych. W warunkach atmosferycznych sprzyjających gromadzeniu się i utrzymywaniu par nad terenem 202

7 opryskanym niebezpieczeństwo zatruwania siępszcz6ł może być znacznie większe. 5) WYmienione 3 preparaty są zatem toksyczne dla pszcz6ł w bezpośrednim działaniu kontaktowym jak i w formie pary. Przeloty pszczół ponad opryskanym wcześniej sadem mogą powodować zatruwanie się ich parami tych prepatratów, o ile przebywać będą w strefie skażonej dłużej niż 20 minut. Wysoki pułap lotów pszczół ponad koronami drzew znacznie zmniejsza niebezpieczeństwo zatrucia. LITERATURA A n d e r s o n L. D., A t k in s E. L. ( ) - Toxkity of Pesticides to Honey Bees in Laboratory and Field Tests in Southern Caltfornia. J. Econ. Ent., 51 (1) : : B e r a n F. (1965) - Bienengeflihrlichkeit von Insektiziden und Akadziden in Zahlen. Der PfLanzenarzt, 18 (3) : Gór e c 'k i K. (1973) - Zatrucia pszczoły miodnej (Apis mellifica L.) insektydami stosowanymi w kraju. Polskie Pismo Entomologiczne. 43: H a r a g s i m o v a L. (1968) - Zjistowani toxicity novych pesticidi z hlediska vćelafskeho, Vedecke prace, Vyzk:umneho wstavu vćelafskeho v Dole. Ł ę s k i R., H u r n y J. (1972) - Tabela toksyczności pestycydów dla pszczół i okresów prewencji. Pszczelarstwo 23 (2) : 5-8. M e y e r h o f f G. (1962) - Sekundlirschaden an Blenenvólkern nach Vergiftung durch Pflanzenschutzmittel. Deutsch. Akad. Landwirt, 54 (5) : Popow W.,Petkow W., Simidczijew F. (1963) - Predpazwane na pczelite of otrawlane pri proskane na lucemata s fention. Selskostop-nauka, t. 2/8 (8) : : R u s z c z y c Z. (1970) '- Metodyka doświadczeń zootechnicznych, PWRL, Warszawa. BPE.nHOE.llEliICTBHETIAPOBTIPETIAPATOBLEBAYCID, FOLITHION, OWADOFOS HA TI4EJIbI B TIOJIEBbIXYOOOB.H5IX 3. rpomhw H P. JI3HCKld! Pe310Me B 1967, 1968 H 1970 rr HCCJi~OBaHO.D.eAlCrBHeHa n'lejibl, nphmemremblx B oenscxox x03hl!:c'i'be HHCeK1'H~H.AOB: EblJlo yct&hobjiejło,'ito napu npenaparos OKa3b1BaIOT Ha n'lejibi BPe.D.HQoeAel!:C'I1B>He. Creneas ero 3aBHCHT OT npoaojl}f(htejibhocth conpasocaoaeaaa n'lm c napaxa, B ycjio- BHlIX onara HalfooJlee KOpO'l1KaH 3KCn03H~1I, KOTOpaH 'Bbl3b1BaJla noaunreaayro CMoepTeJIb- HOCTbnsen p8!bhhjlacb 30 M'HHyTaM..llel!:cTBHe napoa npohibjlhjlocbhe ronsxo B <popme. rh6ejih n'leji ~O H HX OCJIa6J1eHHeMH YTOMaTOl!: akthbhocth.. 203

8 TOXICITY OF THE VAPORS,OFLEBAYCID, FOLITHION AND OWADOFOS TO HONEYBEES IN. FIELD CONI>ITIONS Zofia Gromisz and Ryszard Łęski, Summarr In the years of and 1972 toxicity to honeybees of vapors of three insecticides: Lebaycid, Folithion and Owadofos were examined. It was found that vapors of a11 of these insecticides were toxic to bees. The degree of their toxicity depended from the time of exposure, the smallest time which caused high mortality was 30 minutes. Harmfulness of vapors manifested not in killing bees, the bees treated with these vapors were also less active.