SZKODLIWOSC DZIAŁANIA NA PSZCZOŁY PAR PREPARATOW MALAFOS,WINYLOFOSIKARBATOX W WARUNKACH POLOWYCH. Pszczelniczy Zakład Doświadczalny Górna Niwa

Transkrypt

1 PSZCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE ROK XVIII GRUDZIEŃ 1974 SZKODLIWOSC DZIAŁANIA NA PSZCZOŁY PAR PREPARATOW MALAFOS,WINYLOFOSIKARBATOX W WARUNKACH POLOWYCH Zofia Gromisz Pszczelniczy Zakład Doświadczalny Górna Niwa WPROWADZENIE Badania nad szkodliwym działaniem pestycydów dla pszczół wykazały, że istnieje możliwość zatruwania tych owadów na skutek toksycznego działania par preparatów, zalegających teren po ich zastosowaniu. Zjawisko to zasygnalizowali A n d e r s o n i A t k i n s Zostało ono również potwierdzone w doświadczeniach przeprowadzonych na terenie sadów w Górnej Niwie (G r o m i s z, Ł ę s k i 1973). Wykazano wówczas, że stopień szkodliwości dla pszczół badanych wtedy insektycydów (Owadofos, Lebaycid, Folithion) był uzależniony od warunków atmosferycznych, długości czasu przebywania pszczół na terenie zagrożonym, jak również od terminu wynoszenia pszczół do sadu po wykonaniu opryskiwania drzew. Należy przypuszczać, że ten rodzaj szkodliwego działania na pszczoły może przybierać większe rozmiary podczas dni pogodnych, o wysokiej temperaturze powietrza, na dużych zwartych uprawach polowych, poddanych zabiegom ochrony. Szczególnie duże niebezpieczeństwo w takich warunkach mogą przedstawiać pestycydy, charakteryzujące się wysoką prężnością par. Takimi właśnie cechami odznaczają się wyprodukowane u nas w kraju przez Zakłady Chemiczne "Azot" w Jaworznie preparaty: Winylofos płynny 50 i Malafos płynny LO (S u s k i, Ł a b a n 0- w s k i 1973). W tabeli toksyczności pestycydów dla pszczół (Ł ę s k i, H u r n y 1972) preparat Winylofos mimo I klasy toksyczności wymaga naj krótsze- 13* 195

2 go okresu prewencji - 3 godz. Klasyfikacji dokonano przede wszystkim na podstawie jego toksyczności kontaktowej i żołądkowej. Przypuszczać można, że działanie toksyczne dla pszczół par tego preparatu będzie podobne, to znaczy bardzo silne ale kr6tkotrwałe. C l in c h (1970) podaje, że działanie par dichlorfosu (substancja czynna Winylofosu), użytego do gazowania motylicy na plastrach pszczelich, było szkodliwe dla pszczół przez okres 4 tygodni. Preparaty o małej prężności par nie przedstawiają przypuszczalnie dla pszczół większego niebezpieczeństwa zatruwania się fumigacyjnego. Do takich preparatów można zaliczyć na przykład Karbatox zawiesinowy 75, silnie toksyczny dla pszczół w bezpośrednim zetknięciu jak i żołądkowo (S t r a n g i inni 1968). Celem mojej pracy było zbadania, w jakim zakresie w warunkach polowych występuje szkodliwe dla pszczół działanie fumigacyjne preparatów o dużej prężności par - Malafos płynny 50, Winylofos płynny 50 i małej prężności - Karbatox zawiesinowy 75. MATERIAŁ I METODYKA Doświadczenie przeprowadzono w 1972 r. w sadzie Pszczelniczego Zakładu Doświadczalnego w Górnej Niwie. Do badań wzięto trzy preparaty owadobójcze produkcji krajowej: Winylofos płynny 50, Malafos płynny 50 i Karbatox zawiesinowy 75. Preparaty te mogą być stosowane do zwalczania wielu szkodników roślin uprawnych. Przy wszystkich trzech preparatach stężenie cieczy roboczej wynosiło 0,15%. Opryskiwanie drzew wykonano przy użyciu opryskiwacza ORC- -700, zużywając średnio około cieczy na 1 ha. Doświadczenie przeprowadzono w trzech terminach. Winylofos płynny 50 badano w dniu 7.VII przy temperaturze powietrza 26 C, Malafos płynny 50 w dniu 26.VII przy temperaturze powietrza około 31 C i Karbatox zawiesinowy 75 w dniu l1.viii przy temperaturze około 28 C. Doświadczenie przeprowadzono na pszczołach lotnych, pobieranych bez usypiania zawsze z jednej rodziny. Pszczoły rasy krajowej, umieszczone po 25 szt. w osiatkowanych klateczkach o wymiarach 12,5X 12,5X X 12,5 cm, wynoszono do sadu w różnym czasie po wykonaniu opryskiwania drzew: po 1 godzinie, 2 godzinach, 4 godzinach, 6 godzinach. Na terenie skażonym pszczoły te, zawieszone z klateczkami w koronach drzew, na wysokości około 1,5 m nad ziemią, przebywały przez 30 i 60 minut. Przy wszystkich preparatach uwzględniono również taką kombinację, w której pszczoły umieszczano z klateczkami w sadzie w czasie przeprowadzania zabiegu. Kombinacja ta miała na celu stwierdzenie bezpośredniej toksyczności kontaktowej badanych insektycydów. 196

3 Pszczoły grupy kontrolnej, umieszczone w klateczkach, przebywały przez 60 minut na terenie nie objętym zabiegami; oddalonym od kwateryopryskiwanej o około 500 m. W każdej kombinacji (czasxpreparat) wystawiane były 4 klateczki (powtórzenia) czyli razem 100 pszczół. Po ekspozycji pszczoły przetrzymywano w pracowni przez 3 dni, podkarmiając je cukrem w kostkach zwilżanych wodą. Liczbę martwych pszczół w poszczególnych klateczkach obliczano po 24, 48 i 72 godzinach od chwili wycofania z sadu. Efekt szkodliwego działania par badanych pestycydów na pszczoły obliczano na podstawie stosunku procentowego liczby martwych pszczół do stanu wyjściowego. WYNIKI I DYSKUSJA Przy stosowaniu preparatów stwierdzono, że pszczoły narażone na bezpośrednie zetknięcie się z którymkolwiek z badanych preparatów podczas opryskiwania drzew jabłoni, ginęły w krótkim czasie po zabiegu w 100%, podobnie jak w doświadczeniach prowadzonych z Lebaycidem; Folithionem i Owadofosem (G r o m i s z, Ł ę s k i 1973). Niebezpieczeństwo, jakie stanowić może opryskiwanie tymi preparatami roślin upraw- Tabela Procent śmiertelności pszczół poddanych działaniu par insektycydów w różnym czasie po opryskiwaniu (śmiertelność określano po 24, 48 i 72 godzinach od ekspozycji) Percentage mortality of bees treated with vapors of insecticides in different time after application l Preparat Chemical d.- "O DoŚĆ godzin po opryskiwaniu 80 ~.;:: Time after application (in hours) O) Ńo. o =1 ~!l) Procent martwych pszczół po godzinach: O).S ~1ile % mottality of bees after different time (in hours) ~~.S 24 I 48 I 72 I 24 I 48 I 72 I 24 I 48 I 72 I 24 I Malafos płynny ,7 85,1 89,7 48,8 67,1 70,7 50,5 72,2 73, ,6 98,6 98,6 Kontrolne 60 2,0 2,0 3,0 Control Winylofos płynny , ,7 34,7 38,7 1,0 2,0 2,0 3,0 4,0 4, ,0 74,0 75,0 18,0 26,0 27,0 2,0 3,0 3,0 Kontrolne 60 O 4,0 4,0 Control Karbatox zawiesinowy ,0 1,0 1,0 1,0 1,0 1,0 O 2,0 3,0 60 1,3 4,0 4,0 1,0 3,0 3,0 O O 2,0 Kontrolne 60 O O O Control 197

4 nych na polach w czasie przelotu nad nimi pszczół podczas pogodnych dni, może być bardzo duże. Działanie natomiast par badanych preparatów na pszczoły było różne. Najwyższą dla nich szkodliwość wykazały pary preparatu Malafos płynny 50 (tab. 1). Śmiertelność pszczół wyniesionych do sadu nawet po 4 godzinach od opryskiwania drzew była bardzo wysoka. W każdej kombinacji, w której pszczoły przebywały na terenie zagrożonym przez 60 min., ginęły one w 100% w czasie 24 godzin po ekspozycji. Natomiast te pszczoły, które przebywały w parach przez 30 min. po 1, 2, 4 godzinach od zabiegu zginęły w tym samym czasie (24 godz.) w 74,7%, 48,8%, 50,5%. W miarę upływu czasu po wycofaniu pszczół z terenu skażonego zwiększała się liczba martwych robotnic w poszczególnych klateczkach, przetrzymywanych w laboratorium. Po 24, 48 i 72 godz. było takich pszczół średnio z wszystkich kombinacji po działaniu par Malafosu 78,8%, 87,2% i 88,7%, po działaniu par Winylofosu 40,6%, 43,0% i 43,7%, po Karbatoxie zawiesinowym 75: 0,7%, 1,8% i 2,3%. W grupie kontrolnej śmiertelność pszczół po 72 godzinach wynosiła: do Malafosu 3%, Winylofosu 4% i Karbatoxu 0%. Wydaje się, że śmiertelność pszczół wyniesionych na 30 minut do sadu po 2 godzinach od opryskiwania Malafosem była nieco niższa niż po 4 godzinach. Sądzę jednak, że różnica ta, zresztą statystycznie nie udowodniona, spowodowana została warunkami atmosferycznymi. Po 3 godzinach od zabiegu spadł mały, drobny deszcz, który mógł wpłynąć na ponowny wzrost parowania preparatu z powierzchni liści. Zgodnie z przewidywaniem, pary Winylofosu płynnego 50 były bardzo szkodliwe dla pszczół w pierwszej godzinie po opryskiwaniu. Smierteiność pszczół wynosiła wtedy 100%, bez względu na to czy były w sadzie przetrzymywane przez 30 czy 60 minut. To wysoce trujące działanie na pszczoły par tego preparatu wyraźnie zmalało już po 2 godzinach po zabiegu, o ile czas pobytu pszczół na terenie skażonym wynosił 30 minut. Śmiertelność pszczół w tej kombinacji wynosiła po upływie 72 godzin tylko 38,7%. Jednak pszczoły trzymane w sadzie przez 60 minut po 2 godzinach od opryskiwania zginęły również w 100%. Wyniesienie pszczół na 30 minut po 4 godzinach od zabiegu utrzymało ich śmiertelność na poziomie grupy kontrolnej. Natomiast ekspozycja przez 60 minut powodowała jeszcze śmiertelność, która po 72 godzinach wynosiła 27% stanu wyjściowego pszczół. Po upływie 6 godzin od zabiegu nie stwierdzono już szkodliwego działania par Winylofosu na pszczoły bez względu na czas przebywania ich w sadzie. Uzyskane wyniki sugerują, że 3 godzinny okres prewencji w stosunku do Winylofosu, tak jak podaje tabela toksyczności, jest wystarczający tylko wtedy, kiedy czas przebywania pszczół na terenie skażonym nie przekracza 30 minut. Praktycznie jednak należy się liczyć raczej z długim przebywaniem pszczół w sadzie i dlatego okres prewencji należy podnieść do 6 godzin. 198

5 Preparat Karbatox zawiesinowy 75, mimo swej bardzo wysokiej toksyczności kontaktowej i żołądkowej dla pszczół nie wykazał zwiększonego szkodliwego działania par. Wprawdzie ilość martwych pszczół była w każdej kombinacji wyższa niż w grupie kontrolnej gdzie wszystkie pszczoły przeżyły, lecz w żadnym przypadku nie przekroczyła 4%. STRESZCZENIE WYNIKÓW I WNIOSKI 1. Pszczoły umieszczone w sadzie podczas opryskiwania drzew badanymi preparatami w stężeniu 0,15% ginęły w 100%. 2) Największą szkodliwość dla pszczół wykazały pary preparatu Malafos płynny 50. Śmiertelność pszczół wyniesionych do sadu nawet po upływie 4 godzin od zabiegu była bardzo wysoka. Przy ekspozycji pszczół w parach przez 60 minut wynosiła w każdym terminie 100%. 3) Szkodliwość par preparatu Winylofos płynny 50 była naj wyższa w czasie pierwszej godziny po opryskiwaniu sadów. Bez względu na czas przebywania pszczół na terenie skażonym śmiertelność ich wynosiła w tym czasie 100%. Po upływie 2 godzin szkodliwość par już malała, a po 4 godzinach po zabiegu zwiększoną śmiertelność pszczół notowano tylko w tym przypadku, gdzie pszczoły były na terenie zagrożonym trzymane przez 60 minut. Całkowity zanik szkodliwości bez względu na czas ekspozycji par notowano po 6 godzinach po zabiegu. 4) Preparat Karbatox zawiesino wy 75 w ogóle nie wykazał szkodliwości gazowej dla pszczół. 5) Na podstawie osiągniętych wyników wysuwa się wniosek o wydłużenie okresu prewencji dla Winylofosu do 6 godzin. LITERATURA A n d e r s o n L. D., A t k i n s E. L. ( ) - Toxicity of Pesticides to Honey Bees in Laboratory and Field Tests in Southern California. Jour. Econ. Ent., 51(1) : C l i n c h P. G. (1970) - Effect on Honey Bees of combs exposed to vapour from dichlorfos slowrelease strips. N.Z.Il. Agric. Res. 13(2) : G r o m i s z Z., Ł ę s kir. (1973) - Szkodliwość działania na pszczoły par preparatrów Lebaycid, Folithion i Owadofos w warunkach polowych - Pszczelno Zesz. Nauk., 17: Ł ę s k i R., H u r n y J. (1972) - Tabela toksyczności pestycydów dla pszczół i okresów prewencji. Pszczelarstwo 23(2) : S t r a n g G. E., N o w a k o w s k i J., M o r s e R. A. (1968) - Further Observations on the Effect of Carbarylon Honey Bees. Jour. Econ. Ent. 61(1): S u s k i Z. W., Ł a b a n o w s k i G. (1973) - BHP w ochronie sadów. Hasło Ogrodniczo-Rolnicze, 30(7) :

6 BPE,n;HOE,lJ;EHCI'BHE IIAPOB IIPEIIAPATOB MAJUI<I>OC, BHHIDIO<l>OC H KAPliATOKC HA II"lIEJIbI B IIOJIEBLIX YCJIOBHRX 3.rpOMHm PeJIOMe 3aKJIIO'IeHble B KJleTO'IKaX O'leJThlBl>WOCHJlJIHa MHH)'T B cazt no HCTe'leHHH l, 2,4 H 6 'lacob nocjie OnpHCKHBaHlHJłnpenaparosr Manaęoc, Baaanoęoc HJlJIKapóaroxc, Haaóonee apen- HblMH,IlJIJł rrsen OKaJaJIHCl>napsr lkh,ilkoro Manadioca CMepTelThHOCTh nsen Bl>WeceHHbIX B can, ):{3.)I(e00 HCTe'leHHH 4 'IaCOB OT MOMeHTa onpj.rckhb3.hjłji,6l>ijia O'leHb Bl>lCOKaH JaBHCHJIa OT BpeMeHH Ope6l>lBaHHJł O'leJI B OTpaBJIeHHoll: arsrocęepe. Tlapsr lkh,ilkoro Baaanoóoca 50 6MJIH ):{JIJłrrsen Haii60JIee Bpe):(HblMH B Te'leHHH nepsoro saca OOCJIe onpmckhbahiul, xorna CMepTeJThHOC'Thrrsen HeJaBHCHMO OT opo,llojdiclltejthhocm 3KCnOJHI\HH, paaaanacs 100%. 3Ta 'IpeJBl>Płall:rran Jł,llOBIUOCTh napos JaMemO OCJIa6eBaJla no HCTe'leHHH2 'IaCOB, a nocjie6 'IaCOB npenaoe,ilell:ctbhenpenapara Ha 01feJThlY)l(e He 6l>IJIOJaMeTHO. IIapM npenapara - 3MYJICHOHHl>mKapfiaroxc 75 He OpOHBJIJłJIyBeJ!H'IeHHOrO spenaoronea- CTBHJł Ha nxensr. TOXICITY OF MALAFOS, WINYLOFOS AND KARBATOX VAPORS TO HONEY BEES IN FIELD CONDITIONS Zofia Gromisz Summary Caged bees were plaeed in orehard spreyed with Winylofos Malafos and Karbatox in 1, 2, 4 or 6 hours after applieations. The highest toxicity to bees showed vapor of Malafos50.Mortality of bees placed in orchard even in 4 hrs after applieation were very high but depended from the duration of exposurę. Vapor of Winylofos 50 were most toxie durlng first hour after applieation. Mortality of bees apart from the treatment period were 100%. These high toxie effeet deereased markedly after 2 hrs and after 6 hrs eompletely disappeard. Vapor of insecticide Karbatox 75 did not show toxie effeet to honey bees.