Słowa kluczowe: Meloe proscarabeus, larwa trójpazurkowca, Apis mellifera

Transkrypt

1 Acta Sci. Pol., Medicina Veterinaria 3(1) 2004, 3-8 PRZYPADEK OBECNOŚCI LARW MELOE PROSCARABEUS L. W RODZINIE APIS MELLIFERA L. Paweł Chorbiński, Barbara Tomaszewska Akademia Rolnicza we Wrocławiu Streszczenie. W pracy opisano rzadki przypadek obecności triungulin Meloe proscarabeus L. w rodzinie pszczelej. Inwazje larw chrząszczy naleŝących do Meloidae są cytowane przewaŝnie w starszej literaturze pszczelarskiej. Za pasoŝyta pszczoły miodnej moŝna uznać tylko larwy Meloe variegatus (Donow.), które odŝywiają się hemolimfą pszczół. Opisany przypadek dotyczy stwierdzenia obecności larw Meloe proscarabeus L. w rodzinie pszczelej. Larwy tego gatunku chrząszcza zostały zawleczone do rodziny pszczelej, w której odbyły część cyklu rozwojowego, a potem zginęły. W rodzinie pszczelej larwy M. proscarabeus odŝywiają się zapasami pokarmu pszczół i ich jajami, lecz szkody przez nie powodowane są znikome. Słowa kluczowe: Meloe proscarabeus, larwa trójpazurkowca, Apis mellifera WSTĘP Meloe proscarabeus L. jest dość często występującym w Polsce przedstawicielem rodziny majkowatych (Meloidae). Chrząszcze naleŝące do tej rodziny są średnich rozmiarów, charakteryzują się wydłuŝonym kształtem ciała, słabą sklerotyzacją pancerza chitynowgo, który posiada z reguły jaskrawe zabarwienie. U niektórych gatunków ciemno zabarwiony pancerz chitynowy mieni się metalicznym albo tęczowym połyskiem. W Polsce występuje 13 gatunków z rodziny Meloidae, z których tylko jeden naleŝy do rodzaju Lytta, a pozostałe do rodzaju Meloe [Kiełczewski i wsp. 1967]. Postacie imago tych chrząszczy Ŝywią się pokarmem roślinnym, natomiast ich pewne stadia rozwojowe prowadzą pasoŝytniczy tryb Ŝycia. W rodzinie Meloidae obserwuje się zjawisko hypermetamorfozy polegające na występowaniu w rozwoju kilku stadiów larwalnych i poczwarkowych. Chrząszcze składają jaja do ziemi. Z jaj wylęgają się kampodealne larwy zwane triungulinami (rys. 1). Nazwa triungulina (trójpazurkowiec) pocho- Adres do korespondencji Corresponding author: Paweł Chorbiński, Katedra Epizootiologii i Administracji Weterynaryjnej. Akademia Rolnicza we Wrocławiu, pl. Grunwaldzki 45, Wrocław, chorb@ozi.ar.wroc.pl

2 4 P. Chorbiński, B. Tomaszewska dzi stąd, Ŝe kaŝda stopa larwy zakończona jest jednym pazurkiem i dwoma pęczkami szczecinek, upodabniających się do właściwego pazurka, a całość sprawia wraŝenie, Ŝe kaŝda stopa posiada trzy pazurki. Ruchliwe larwy wspinają się na rośliny zielne, których kwiaty odwiedzane są przez gatunki z rodzaju Colletes i Anthophora (Hymenoptera). Larwy przyczepiają się do ciała tych owadów i w ten sposób usiłują przedostać się do ich kolonii. W rodzinach pszczół Ŝywią się ich jajami, zapasami miodu, pyłku kwiatowego i przechodzą kolejne etapy metamorfozy. Larwy IV stadium opuszczają gniazdo Ŝywiciela i w ziemi przeobraŝają się w pseudopoczwarkę, która z kolei przeobraŝa się w larwę V stadium, a ta po okresie spoczynku przechodzi w stadium poczwarki, z której wylęga się postać imago owada. Chrząszcze z rodzaju Lytta cykl rozwojowy odbywają w gniazdach os [Stojczew 2000]. Pseudopoczwarki zimują w ziemi, ale mogą przetrwać w tym stadium jeszcze jeden kolejny sezon [Kiełczewski i wsp. 1967]. W starszej literaturze pszczelarskiej, zwłaszcza w podręcznikach, podawane są informacje o stwierdzaniu w rodzinach pszczoły miodnej obecności larw-triungulin dwóch gatunków chrząszczy naleŝących do rodziny Meloidae: Meloe proscarabeus L. oraz Meloe variegatus Donow. [Svoboda i wsp. 1968, Borchert 1974, Zander/Böttcher 1984]. Za pasoŝyta pszczoły miodnej jednak uznaje się tylko triunguliny Meloe variegatus, poniewaŝ tylko one odŝywiają się hemolimfą pszczół, nim za ich pośrednictwem przedostaną się do rodzin tego gatunku pszczoły [Bailey 1991]. W polskim piśmiennictwie pszczelarskim znany jest nam jedyny udokumentowany przypadek stwierdzenia obecności triungulin Meloe variegatus (Donow.) w pasiece [Hartwig i wsp. 2000]. PRZYPADEK WŁASNY Materiał kazuistyczny w postaci licznych, martwych triungulin a takŝe martwych kilkunastu robotnic Apis mellifera L. został nadesłany pod koniec kwietnia 2000 przez pszczelarza z okolic Nowego Sącza (południowa część Polski). Według informacji uzyskanej od tego pszczelarza, materiał został zebrany tylko z jednej rodziny pszczelej. Triunguliny charakteryzowały się brązowo-ŝółtym zabarwieniem ciała (rys. 1) i mierzyły około 1,4 1,8 mm długości. Dokładne oględziny przy uŝyciu mikroskopu świetlnego pozwoliły ustalić szczegóły budowy anatomicznej, przede wszystkim odnóŝy, zaopatrzonych w charakterystyczne pęczki sklerotyzowanych włosków. Do badania detali morfologicznych larw posłuŝono się mikroskopem skaningowym (SEM) typ LEO 435 VP. Badany materiał zamraŝano w ciekłym azocie, poddawano sublimacji, złoceniu i obserwowano pod napięciem katodowym 20 kv. Zastosowana technika badawcza z uŝyciem mikroskopu skaningowego pozwoliła na wyeksponowanie szczegółów morfologicznych ciała (rys. 2), głowy czułki i aparat gębowy (rys. 3, 4, 5) oraz odnóŝy (rys. 6, 7, 8) istotnych dla oznaczenia przynaleŝności gatunkowej larw. Acta Sci. Pol.

3 Przypadek obecności larw... 5 Ryc. 1. Larwa Meloe proscarabeus. LM, x 100 Ryc. 2. M.proscarabeus, widok od strony grzbietowej. SEM x 91 Fig. 1. Meloe proscarabeus larva. LM, x 100 Fig. 2. M.proscarabeus, view from the dorsal side. SEM x 91 Ryc. 3. Głowa M.proscarabeus. SEM x 276 Fig. 3. Head of the M.proscarabeus. SEM x 276 Ryc. 5. Głowa M.proscarabeus. widok od strony brzusznej. SEM x 266 Fig. 5. Head of the M.proscarabeus, view from the dorsal side. SEM x 266 Medicina Veterinaria 3(1) 2004 Ryc. 4. Głowa M.proscarabeus. SEM x 389 Fig. 4. Head of the M.proscarabeus. SEM x 389 Ryc. 6. Charakterystyczne pazurki stopy M.proscarabeus. SEM x 2270 Fig. 6. Typical claws of foot of the M.proscarabeus. SEM x 2270

4 6 Ryc. 7. Stopa M.proscarabeus, widok od strony grzbietowej. SEM x 1970 Fig. 7. Foot of the M.proscarabeus, view from the dorsal side. SEM x 1970 P. Chorbiński, B. Tomaszewska Ryc. 8. Stopa M.proscarabeus. SEM x 734 Fig. 8. Foot of the M.proscarabeus. SEM x734 Na podstawie wyŝej wymienionych szczegółów anatomicznych, i dodatkowo charakterystycznego zabarwienia ciała, ustalono przynaleŝność systematyczną badanych triungulin do gatunku Meloe (Proscarabeus) proscarabeus L. (Coleoptera, Meloidae). Rozpoznanie zostało potwierdzone w Instytucie Systematyki i Ewolucji PAN w Krakowie. DYSKUSJA W literaturze pszczelarskiej opisywana jest obecność larw Meloe variegatus Donow. i Meloe proscarabeus w pasiekach pszczoły miodnej, opisywana jest teŝ ich biologia. M. proscarabeus jest gatunkiem rozprzestrzenionym głównie w Europie Południowej i Środkowej, notowanym na Wyspach Brytyjskich a takŝe w południowych rejonach Szwecji, Finlandii i Karelii. Występowanie tego gatunku stwierdzono równieŝ na Kaukazie i w Turkiestanie. W Polsce opisywano jego występowanie na terenie całego kraju, między innymi na Pojezierzu Pomorskim, Nizinie Kujawsko-Wielkopolskiej, na Nizinie Mazowieckiej, WyŜynie Małopolskiej, w okolicach Rzeszowa i na Roztoczu [Burakowski i wsp. 1987]. Rozwój tego chrząszcza następuje w gniazdach gatunków naleŝących do rodzaju Colletes (Hymenoptera, Apoidea, Colletidae). Tylko tam moŝe się odbywać pełny cykl jego rozwoju larwalnego, a potem larwy mogą się bez przeszkód przedostawać do ziemi, gdzie odbywają dalszy rozwój aŝ do powstania postaci imago owada. Robotnice pszczoły miodnej odwiedzające kwiaty, na których znajdują się larwy Meloe proscarabeus przypadkowo, na zasadzie forezji mogą je przenosić do swoich gniazd. W gnieździe pszczelim triunguliny opuszczają ciało pszczoły i przechodzą na plastry, z których pobierają pokarm w postaci miodu, pyłku kwiatowego, zjadają teŝ jaja pszczół. W rodzinie pszczelej triunguliny przechodzą rozwój aŝ do larwy IV stopnia i wtedy opadają na dno ula, skąd nie mogą się juŝ przedostać do ziemi celem odbycia dalszego rozwoju, a ul okazuje się dla nich swoistą pułapką. Acta Sci. Pol.

5 Przypadek obecności larw... 7 W przypadku stwierdzenia triungulin Meloe proscarabeus na plastrach, dnie ula, czy nawet na ciele pszczół, nie moŝna tego zjawiska rozpatrywać w kategoriach pasoŝytnictwa. Triunguliny Meloe proscarabeus mogą tylko niepokoić pszczoły, poniewaŝ szkody wynikające z ich obecności w gnieździe pszczoły miodnej, jak równieŝ ze zjadania pewnych ilości zapasów pokarmowych i jaj, są znikome. Przypadkową obecność triungulin w kolonii pszczelej naleŝy więc tłumaczyć sytuacją, w której larwa nie znajdując w odpowiednim czasie właściwego Ŝywiciela, korzysta z obecności na kwiatach innego przedstawiciela Apoidea, jakim jest pszczoła miodna. W przypadku opisanym przez Hartwig i wsp. (2000), obecność triungulin Meloe variegatus ma cechy pasoŝytnictwa, poniewaŝ triunguliny tego gatunku odŝywiają się hemolimfą pszczoły miodnej. Opisany przypadek pojawienia się triungulin Meloe proscarabeus w pasiece, w końcu kwietnia, a więc w nietypowej dla tego gatunku porze roku tłumaczyć naleŝy niezwykle wczesną i ciepłą wiosną w 2000 roku. Podziękowanie: Autorzy serdecznie dziękują Panu dr. Dariuszowi Kubiszowi, z Instytutu Systematyki i Ewolucji PAN w Krakowie, za pomoc w oznaczeniu przynaleŝności gatunkowej triungulin Meloe proscarabeus L. PIŚMIENNICTWO Bailey L., Ball B.V., Honey bee pathology. Academic Press Limited, London, 109. Borchert A., Schädigungen der Bienenzucht durch Krankheiten, Vergiftungen und Schädlinge der Honigbiene, S. Hirzel Verlag, Leipzig, 1974, Botcher F.K., Schädlinge an den Bienenvölkern im Sommer, 7 Olkafer (Meloe sp.) Triungulinen. Zander/Bötcher, Krankheiten der Biene, Verlag Eugen Ulmer, Stuttgart, Burakowski B., Mroczkowski M., Stefańska J., Katalog Fauny Polskiej, Chrząszcze, Cucujoidea, część 3, PWN, Warszawa, Hartwig A., Topolska G., KrzyŜańska K., An incident of an apiary invaded by larvae of Meloe variegatus. Bee World, 81, Kiełczewski B., Szmidt A., Kadłubowski W., Entomologia leśna z zarysem akarologii. PWRiL, Warszawa, Stojczew A., Hipermetamorfoza w świecie owadów. Przegląd Zoologiczny XLIV, 3 4, Svoboda J., Haragsimova L., Hanko J., Haragsim O., Nemoci a skudci vcely medonosne. SZN, Praha, AN INCIDENT OF PRESENCE THE MELOE PROSCARABEUS LARVAE IN THE APIS MELLIFERA COLONY Abstract. In this paper was presented a scarce incident of presence the triungulin larvae of Meloe proscarabeus L. in the honeybee colony. The invasion of the beetles larvae from Meloidae were quoted only in aged beekeeping papers. As well as, a parasite of the honey bee was recognize only larvae of Meloe variegatus (Donow.), which were feed on the honeybee s haemolymph. The present event related to larvae of Meloe proscarabeus in Medicina Veterinaria 3(1) 2004

6 8 P. Chorbiński, B. Tomaszewska the honeybee colony. The larvae of this beetle species were dragged to the bees colony, in which were make the life cycle, but letter were died. In the honeybee colony the larvae of Meloe proscarabeus nourish on the stored food and the bee s eggs. The damages caused to the larvae were inconspicuous. Key words: Meloe proscarabeus, triungulin larva, Apis mellifera Zaakceptowano do druku Accepted for print: Acta Sci. Pol.