UNIWERSYTET MARII CURIE-SKŁODOWSKIEJ W LUBLINIE Wydział Ekonomiczny

Transkrypt

1 UNIWERSYTET MARII CURIE-SKŁODOWSKIEJ W LUBLINIE Wydział Ekonomiczny Studia podyplomowe: Mechanizmy funkcjonowania strefy euro Justyna Burdach nr albumu: Znaczenie euro jako waluty międzynarodowej Praca dyplomowa napisana pod kierunkiem dr Magdaleny Kąkol Lublin rok 2016

2 1

3 2

4 Spis treści Wstęp Funkcje waluty światowej Czynniki decydujące o międzynarodowym znaczeniu waluty Znaczenie euro w handlu międzynarodowym Rola euro na międzynarodowym rynku finansowym Zastosowanie euro w sferze oficjalnej Zakończenie Bibliografia Spis tabel

5 Wstęp Pierwszą walutą światową, bitą od III w. p.n.e., był rzymski srebrny denarius; od V do VII w. n.e. dominującą pozycję miał bizantyjski solidus, którego międzynarodową rolę podważył islamski dinar. Obie te waluty przetrwały do XII w. W XIII w. znaczącą pozycję osiągnęły trzy waluty włoskie: genujskie genoino, florenckie florino, weneckie ducato 1. Okresem, w którym rolę światowej potęgi przemysłowej odgrywała Wielka Brytania był wiek XIX, wtedy też funkcję dominującej waluty międzynarodowej zaczął pełnić funt brytyjski. Waluta ta odgrywała ważną rolę w międzynarodowym systemie walutowym aż do drugiej wojny światowej. Następnie dominującą walutą globalną stał się dolar amerykański (prawnie międzynarodową rangę dolara usankcjonował Układ z Bretton Woods, który uczynił go gwarantem stabilności światowego systemu finansowego). Pod koniec XX w. waluta Stanów Zjednoczonych straciła na znaczeniu, na początku na rzecz marki niemieckiej i jena japońskiego, a następnie euro. Utworzenie strefy euro spowodowało zasadniczą zmianę w układzie głównych walut międzynarodowych. Od momentu wprowadzenia, euro stało się drugą po dolarze amerykańskim najważniejszą walutą międzynarodową, zastąpiło wycofane z obiegu waluty narodowe. Waluta międzynarodowa może być zdefiniowana jako waluta, której zastosowanie jako miernika wartości (unit of account), środka płatniczego (medium of exchange) i akumulacji (store of value), wykracza poza granice państwa lub ogólniej obszaru jej obowiązywania. Waluta międzynarodowa spełnia zatem funkcje pieniądza w wymiarze ponadnarodowym 2. Umiędzynarodowienie waluty następuje, gdy różni uczestnicy międzynarodowych stosunków gospodarczych wybierają ją w celu 1 K.A. Reinert, R.S. Rajan, A.J. Glass, L. S. Davice, The Princeton Encyklopedia of the Word Economy, I, Princeton University Press, New Jersey 2009 b, s C.F. Bergsten, The impact of the euro on exchange rates and international policy cooperation,[w:] P.R. Masson, T.H. Krueger, B. G. Turtelboom (red.), EMU and the international monetary system, International Monetary Fund, Washington 1997, s

6 przeprowadzenia transakcji handlowych i finansowych. Czynniki, które determinują wybór waluty to przede wszystkim: wielkość, potencjał rozwojowy, efektywność i stabilność gospodarki krajowej, wielkość i otwartość rynku finansowego, poziom rozwoju i znaczenia sektora bankowego w gospodarce, jakość polityki pieniężnej, wiarygodność waluty oraz osiągnięta już pozycja poza obszarem jej emisji. W niniejszej pracy przedstawiono znaczenie euro jako waluty międzynarodowej. Omówiono czynniki decydujące o międzynarodowym znaczeniu waluty, które można podzielić na dwie grupy: długoterminowe i krótkoterminowe. W kolejnych punktach przeanalizowano rolę euro w handlu międzynarodowym oraz na rynku finansowym, a także poruszono zagadnienie zastosowania euro w sferze oficjalnej, czyli roli euro jako waluty referencyjnej, interwencyjnej oraz rezerwowej. Ostatnia część pracy to podsumowanie poruszonej tematyki. 5

7 1. Funkcje waluty światowej Mianem waluty międzynarodowej można określić taką, której zastosowanie jako miernika wartości, środka płatniczego i akumulacji wykracza poza granice państwa lub ogólniej obszaru jej obowiązywania. Jednocześnie potencjalna międzynarodowa pozycja pieniądza jest kształtowana przez cechy obszaru jego emisji, takie jak 3 : - rozmiar gospodarki, - stopień otwartości gospodarczej (wolumen i strukturę zagranicznej wymiany handlowej), - wielkość oraz stopień płynności i efektywności rynku finansowego, - stopień stabilności makroekonomicznej. Międzynarodowe znaczenie pieniądza można ocenić przez pryzmat pełnionych przez niego następujących funkcji 4 (zob. tab.1): a) miernika wartości, w której odgrywa on rolę waluty fakturowania w handlu zagranicznym (ang. invoicing currency), denominacji (ang. denomination currency) i waluty referencyjnej (ang. reference currency); b) środka płatniczego, związanej z występowaniem pieniądza jako waluty transakcyjnej (ang. transaction currency) i interwencyjnej (ang. intervention currency); c) środka akumulacji, z którą łączy się jego rola jako waluty inwestycyjnej lub lokacyjnej ( ang. investment currency) i rezerwowej (ang. reserve currency). W obrocie prywatnym poszczególne funkcje pieniądza są realizowane w następujących aspektach 5 : 3 C.F. Bergsten, The impact of the euro on exchange rates and international policy cooperation,[w:] P.R. Masson, T.H. Krueger, B. G. Turtelboom (red.), EMU and the international monetary system, International Monetary Fund, Washington 1997, s H. Nakonieczna- Kisiel, Pieniądz światowy, [w:] J. Dudziński, H. Nakonieczna- Kisiel (red.), Międzynarodowe stosunki gospodarcze. Wybrane zagadnienia, Wydawnictwo Zachodniopomorskiej Szkoły Biznesu, Szczecin 2007, s D. Mycielska, Euro w roli waluty międzynarodowej, [w:] K. Opolski, D. Mycielska, J. Górski (red. naukowa), Strefa Euro - europejska integracja gospodarczo walutowa, e- book do studiów podyplomowych Mechanizmy Funkcjonowania Strefy Euro, wyd. Wydział Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2010, s

8 - środek wymiany: dokonywanie płatności za transakcje międzynarodowe; - jednostka rozrachunkowa: podawanie kursów (cen) innych walut w walucie międzynarodowej oraz fakturowanie; - przechowywanie wartości: inwestycje w aktywa denominowane w walucie międzynarodowej. Podobnie w przypadku obrotu oficjalnego można wskazać te aspekty, w których realizowane są przedstawione funkcje pieniądza 6 : - środek wymiany: przeprowadzenie interwencji na rynkach walutowych i dokonywanie rozliczeń w oficjalnych transakcjach międzynarodowych; - jednostka rozrachunkowa: waluta referencyjna, tj. podawanie parytetów kursu względem innych walut (w przypadku oficjalnego stabilizowania kursów walut); - przechowywanie wartości: waluta rezerwowa, czyli utrzymywanie oficjalnych rezerw walutowych. 6 Ibidem. 7

9 Tab. 1. Funkcje waluty międzynarodowej FUNKCJE SFERA PRYWATNA SFERA OFICJALNA Miernik wartości (unit of account) Środek płatniczy (means of payment/medium of exchange) Waluta fakturowania handlu międzynarodowego (invoicing currency), notowania cen (quotation currency) Waluta przejścia na rynku dewizowym (vehicle currency), waluta rozliczania międzynarodowych transakcji finansowych (settlement currency) Waluta referencyjnapodstawa definiowania parytetów walutowych (reference currency/anchor) Waluta interwencyjna (intervention currency), waluta oficjalnych przepływów finansowych Środek akumulacjiśrodek tezauryzacji (store of value) Waluta utrzymywania międzynarodowych aktywów finansowych (investment currency) Waluta rezerwowa (reserve currency) Źródło: K. Kuziemska, Euro w roli waluty międzynarodowej, [w:] P. Kowalewski i in. (red.), Mechanizmy Funkcjonowania strefy euro, Narodowy Bank Polski, Warszawa 2014, s Euro odgrywa znaczącą rolę w handlu międzynarodowym jako miernik wartości, gdy jest stosowana w fakturowaniu sprzedaży dóbr i usług. Euro wykorzystuje się także w nominowaniu wartości aktywów finansowych, tj. w przypadku emisji papierów dłużnych następujących podmiotów: instytucji finansowych, przedsiębiorstw oraz państw uczestniczących w rynkach międzynarodowych. Funkcja ta ma również zastosowanie w przypadku ustalania kursu wymiany waluty narodowej (kotwica kursu) przez wyznaczone do tego instytucje 7. W handlu międzynarodowym fakturę wystawia eksporter, czyli podmiot, który sprzedaje towary. Faktura może być wystawiona w walucie kraju eksportera, albo kraju importera, w walucie kraju trzeciego lub w walucie typu 7 E. Małecka E., R.Wierzba, Wzrost znaczenia euro jako waluty międzynarodowej, [w:] J. Bieliński, M. Czerwińska (red.), Zarządzanie wartością przedsiębiorstwa w warunkach zakłóceń na rynkach finansowych, Fundacja Rozwoju Uniwersytetu Gdańskiego, Sopot 2008, s.161 8

10 koszyk walut. W transakcjach handlu zagranicznego euro występuje w funkcji środka wymiany i w funkcji jednostki rozrachunkowej. Z pierwszej funkcji wywodzi się jego zastosowanie jako waluty transakcyjnej na rynku towarów i usług- do rozliczania transakcji realizacji płatności. Natomiast z drugiej funkcji (jednostki rozrachunkowej) wynika możliwość stosowania euro w fakturowaniu dostaw towarów i usług. W tej funkcji waluta jest instrumentem wyrażania wartości, w tym także w transakcjach zawieranych na giełdach towarowych (waluta notowań) 8. Wśród czynników decydujących o wyborze waluty fakturowania za najważniejsze można uznać następujące 9 : - płynność kursów walutowych, - elastyczność cenowa popytu, - stabilność waluty, podatność na inflację, - rodzaj towarów będących przedmiotem kontraktu handlowego: surowce czy produkty przetworzone, - struktura rynku i poziom konkurencji, - strategia fakturowania konkurentów, - udział w rynku zagranicznym, - poziom rozwoju terminowego rynku walutowego (kraje niemające rynków terminowych fakturują w euro i dolarach), - przewaga gospodarcza kraju eksportera i importera. Euro w funkcji środka płatniczego wykorzystywane jest jako waluta transakcyjna w rozliczeniach transakcji międzynarodowych (pomiędzy eksporterami a importerami) oraz na rynku kapitałowym (przede wszystkim na rynku walutowym czy instrumentów finansowych). Pieniądz euro w funkcji międzynarodowego środka płatniczego jest stosowany przede wszystkim w niektórych państwach poza strefą euro jako pieniądz równoległy, który funkcjonuje obok pieniądza narodowego i w części 8 B. Mucha-Leszko, Strefa euro. Wprowadzenie, funkcjonowanie, międzynarodowa rola euro, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2007, s B. Mucha-Leszko, Strefa euro, op. cit, s.294 9

11 go zastępuje 10. Waluta transakcyjna określana jest mianem vehicle currency, czyli walutą przejścia, ponieważ odgrywa istotną rolę na rynku walutowym. Waluta przejścia umożliwia wymianę walutową dwóch państw, których waluty nie są za sobą bezpośrednio powiązane. Aby waluta mogła być uznana za vehicle currency decyduje o tym szerokość marży oferowanej przez rynek im większa marża, tym mniejsze szanse na jej wykorzystanie. Ważne jest aby rozwój rynku walutowego oraz finansowego był na odpowiednio wysokim poziomie, co zapewniało by większą płynność oraz niższe koszty transakcyjne danej walucie w transakcjach międzynarodowych 11. W sferze oficjalnej waluta międzynarodowa pełni funkcję środka płatniczego, gdy jest stosowna jako waluta interwencyjna. Za jej pośrednictwem banki centralne przeprowadzają interwencje na rynku walutowym, aby utrzymać odpowiedni poziom kursu walutowego oraz ilość nagromadzonych rezerw dewizowych 12. Zazwyczaj walutami wykorzystywanymi podczas interwencji władz monetarnych są waluty wchodzące w skład rezerw dewizowych 13. Funkcja tezauryzacji przejawia się gromadzeniem oszczędności oraz utrzymywaniem zasobów w formie inwestycji, dzięki czemu można optymalizować poziom ryzyka oraz oczekiwanej stopy zwrotu. W transakcjach oficjalnych wymiar funkcji tezauryzacji przejawia się poprzez gromadzenie rezerw dewizowych E. Małecka, R. Wierzba, op. cit, s I. Pszczółka, Euro a integracja europejskich rynków finansowych, Wyd. CeDeWe, Warszawa 2010, s D. A. Skopiec, Perspektywy internacjonalizacji waluty Chin, Gospodarka Narodowa, styczeń-luty2014,s.8, informacja na dzień r. 13 I. Pszczółka, Współczesne waluty międzynarodowe, Wyd. CeDeWe, Warszawa 2011, s M. Markiewicz, Internacjonalizacja juana chińskiego w kontekście kryzysu finansowego, [w:] Globalne aspekty kryzysu strefy euro, Acta Uuniversitatis Lodziensis, Folia Oeconomica 273, J. Bilski, A. Kłysik- Uryszek, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2012, s

12 2. Czynniki decydujące o międzynarodowym znaczeniu waluty Zastosowanie i znaczenie waluty krajowej w międzynarodowych stosunkach gospodarczych zależy od wielu czynników, które można podzielić na dwie grupy: długoterminowe i krótkoterminowe. Do najważniejszych czynników długoterminowych są zaliczane: wielkość i stabilność gospodarki, polityka makroekonomiczna, w tym w szczególności pieniężna, rozwinięty krajowy rynek finansowy i system bankowy, stabilność waluty, istnienie innych walut pełniących funkcje pieniądza światowego i regionalnych stref walutowych. Jeśli waluta pełniąca funkcje pieniądza światowego ma pozycję dominującą, wówczas zdobywa jeszcze większą przewagę nad innymi walutami z tytułu tzw. efektów sieciowych (network effects), w tym przede wszystkim niższych kosztów transakcyjnych. Czynniki krótkoterminowe wpływają na bieżącą sytuację na międzynarodowych rynkach walutowofinansowych i decydują o większym popycie na określone waluty w porównaniu z innymi. Są to przede wszystkim stopy procentowe oraz kursy walutowe 15. Pierwszą walutą, która pełniła funkcję pieniądza światowego, był funt szterling. Po zakończeniu pierwszej wojny światowej oraz upadku Imperium Brytyjskiego i wzrostem gospodarczej roli Stanów Zjednoczonych w funkcjach pieniądza światowego umacniał się dolar. Funt brytyjski nadal jednak pozostawał walutą o istotnym znaczeniu międzynarodowym, czego zasługą jest istnienie w Londynie jednego z największych światowych centrów finansowych 16. Żaden kraj do czasu wprowadzenia wspólnej waluty w Unii Europejskiej nie reprezentował takiego potencjału i siły gospodarczej, jaką mają Stany Zjednoczone. W 1999 roku Unia Europejska miała Produkt Krajowy Brutto na zbliżonym poziomie do Stanów Zjednoczonych. Wynosił on w UE 8.053,4 mld euro, a w Stanach Zjednoczonych 8.696,2 mld euro ( w cenach rynkowych) B. Mucha-Leszko, Strefa euro, op. cit, s Ibidem, s J. Czerniak, Stany Zjednoczone w systemie gospodarki globalnej [w:] B. Mucha- Leszko 11

13 Tab. 2 Charakterystyka głównych ośrodków gospodarki światowej w roku 2015 Wskaźniki strukturalne Strefa euro (19) UE(28) USA Japonia 1. Ludność w mln 338,3 508,2 321,7 127,2 2. Stopa aktywności zawodowej na rynku pracy w % 2. PKB (PPP) w bln dolarów 3. PKB per capita (PPP) w tys. dolarów 4. Wydajność pracy (PPP) PKB/na 1 zatrudnionego strefa euro= Saldo budżetu państwa Deficyt do PKB w % 6. Dług publiczny do PKB w % 7. Eksport towarów i usług do PKB w % 8. Import towarów i usług do PKB w % 9. Saldo r-ku obrotów bieżących do PKB w % 63,9 64,9 68,1 72,7 17,632 19,176 17,968 4,842 40,1 37,8 55,9 38,2 100,0 91,5 132,6 91,2-2,0-2,5-4,0-6,6 94,0 87,8 103,0 226,1 22,6 14,8 13,5 17,7 22,3 15,8 16,6 20,9 3,7 2,2-2,3 2,3 Źródło: T. Białowąs, Euro w roli waluty międzynarodowej, wykład na studiach podyplomowych Mechanizmy funkcjonowania strefy euro r., prezentacja s. 8. Według danych Międzynarodowego Funduszu Walutowego (MFW) w 2015 roku udział strefy euro (19) w światowym PKB (PPP) wynosił 17,632 bln dolarów, natomiast Stanów Zjednoczonych 17,968 bln dolarów (zob. tab.2). Jednocześnie w przeliczeniu produktu krajowego brutto na mieszkańca wiodącą pozycję zajmują również Stany Zjednoczone. Wprowadzenie euro spowodowało stworzenie drugiego po dolarze obszaru walutowego w gospodarce światowej. Euro konkuruje z dolarem o udział w (red.), Współczesna gospodarka światowa, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2005, s

14 funkcjach waluty światowej. Waluta staje się światową, jeśli pełni jej funkcje poza granicami obszaru, na którym jest emitowana i gdzie podlega prawu regulującemu jej stosowanie. Na atrakcyjność euro jako pieniądza światowego wpływa pozycja gospodarcza obszaru euro w skali globalnej i polityka pieniężna Europejskiego Banku Centralnego. Do podstawowych czynników decydujących o znaczeniu euro w gospodarce światowej można zaliczyć 18 : 1. swobodę wymiany, 2. postęp w integracji rynku finansowego UE, 3. politykę zapewniającą stabilność wewnętrzną i zewnętrzną oraz wzrost gospodarczy, 4. tzw. efekty sieciowe (network effects) wynikające ze stosowania w transakcjach jednej waluty. Wyższy poziom integracji rynku finansowego UE podnosi atrakcyjność tego rynku dla kredytobiorców i inwestorów z całego świata. Oferuje on większą różnorodność, a zatem i wybór produktów finansowych i wyższy poziom usług finansowych. Obecnie europejski rynek finansowy jest drugim największym rynkiem na świecie po amerykańskim. Zgodnie ze stanowiskiem EBC rynek danego instrumentu finansowego może być uważany za w pełni zintegrowany, jeśli wszystkie podmioty tego rynku funkcjonują według tych samych reguł- mają równy dostęp do rynku i są jednakowo traktowane. 19 Integracja finansowa przynosi korzyści dzięki efektom skali rynku, co obniża koszty transakcji i przyczynia się do zmniejszenia ceny pozyskania kapitału oraz do podnoszenia dochodów inwestorów od pożyczanego kapitału. Zintegrowany rynek charakteryzuje się wyższym poziomem konkurencji pomiędzy pośrednikami finansowymi, rośnie więc efektywność pośrednictwa, rynek jest bardziej stabilny, co ułatwia realizację celów polityki pieniężnej. Oceniając stopień integracji rynku finansowego UE, należy zwrócić uwagę, że jest on różny w poszczególnych jego segmentach. Najwyższy poziom 18 European Commission, EMU after five years, European Economy. Special Report, No 1, 2004, s European Central Bank, Indicators of Financial Integration in the Euro Area, September 2005, s.4. 13

15 integracji reprezentuje rynek pieniężny, czyli rynek krótkoterminowych instrumentów finansowych (do 1 roku), wyróżniający się najwyższą płynnością. W segmencie rynku pieniężnego proces integracji najszybciej przebiegał na rynku hurtowym (międzybankowym). Pełna integracja w tym segmencie rynku pieniężnego została osiągnięta na obszarze UGiW. Krótkoterminowe nominalne stopy procentowe zostały ujednolicone wraz z wprowadzeniem euro i wspólnej polityki monetarnej na całym obszarze UGiW. Rynek kapitałowy obejmuje dwa segmenty: akcji i obligacji. Wyższą dynamiką przemian i integracji charakteryzuje się rynek obligacji, a w szczególności obligacji skarbowych. Niemniej na rynku akcji integracja również postępowała i została przyspieszona od roku 1996 dzięki zniesieniu ryzyka kursowego i konwergencji stóp procentowych i inflacji. Ważnym czynnikiem decydującym o międzynarodowym znaczeniu euro jest polityka zapewniająca wzrost gospodarczy i wewnętrzną oraz zewnętrzną stabilność gospodarczą. Podstawowym instrumentem oddziaływania na koniunkturę gospodarczą w strefie euro jest polityka pieniężna Europejskiego Banku Centralnego. Drugim instrumentem jest polityka budżetowa prowadzona przez kraje członkowskie, ale Traktat o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej i Pakt Stabilności i Wzrostu określają warunki, jakie powinny być spełnione w realizacji krajowej polityki budżetowej. Sytuacja w dziedzinie finansów publicznych wpływa zarówno na wzrost gospodarczy, jak też na realizację polityki pieniężnej. Polityka makroekonomiczna w strefie euro stanowi więc połączenie instrumentów polityki pieniężnej i budżetowej, co prowadzi do niskich stóp procentowych i większej roli automatycznych stabilizatorów koniunktury. 20 Zakres stosowania w transakcjach jednej waluty przyczynia się do pojawienia się tzw. efektów sieci (network effects), polegających na obniżeniu kosztów transakcji i zdobywaniu coraz mocniejszej pozycji międzynarodowej. W praktyce network effects można zaobserwować i ocenić na podstawie znaczenia waluty w fakturowaniu transakcji, w rozliczeniach i w notowaniach 20 B. Mucha-Leszko, Strefa euro, op. cit, s

16 na giełdach towarowych. Wskazane korzyści z wieloletniej dominacji waluty w wielu segmentach rynku światowego dają jeszcze dużą przewagę dolara nad euro. 21 Wyżej wymienione czynniki decydują o międzynarodowej roli waluty, w ten sposób, że stanowią podstawę umacniania jej pozycji w pełnieniu funkcji pieniądza światowego. Wpływają na wzrost znaczenia jednych walut oraz spadek znaczenia innych w długiej perspektywie czasowej. O atrakcyjności waluty decydują również czynniki krótkoterminowe, czyli stopy procentowe i kursy walutowe Ibidem, s Ibidem, s

17 3. Znaczenie euro w handlu międzynarodowym Czynniki decydujące o wyborze waluty fakturowania W transakcjach handlu zagranicznego euro występuje w funkcji środka wymiany (jako waluta transakcyjna) i w funkcji jednostki rozrachunkowej (jako waluta stosowana w fakturowaniu dostaw towarów i usług). W handlu międzynarodowym zdarza się, że strony kontraktu wybierają dwie waluty. Jedna z nich jest stosowana w fakturowaniu, a druga w rozliczeniach. Wartość transakcji handlowej według waluty fakturowania może różnić się wówczas od kwoty płatności realizowanej w walucie rozliczeń za pośrednictwem systemu bankowego. 23 W warunkach funkcjonowania międzynarodowego systemu walutowego z Bretton Woods ( ), gdy obowiązywały stałe kursy walutowe, a walutą światową był dolar, wybór waluty fakturowania transakcji w handlu zagranicznym danego kraju nie miał takiego znaczenia, jak po upadku tego systemu. Ryzyko kursowe w tym okresie było minimalne, dużym osiągnięciem w latach 50-tych i 60-tych ubiegłego wieku była stabilność cen. 24 A. Swoboda przedstawił pierwszą opinię, odnotowaną w światowej literaturze ekonomicznej, odnoszącą się do wyboru waluty fakturowania w handlu międzynarodowym. Całą uwagę koncentrowano wówczas na na dolarze, a czynnikami uważanymi za decydujące o roli waluty w fakturowaniu transakcji były: koszty transakcyjne i jej stabilność. A. Swoboda twierdził, że dolar jako waluta o wysokiej płynności i niskich kosztach transakcyjnych pełni funkcję środka wymiany i jest stosowana w transakcjach handlowych nawet wówczas, gdy Stany Zjednoczone nie są stroną kontraktu. W ten sposób została podkreślona funkcja dolara jako waluty pośredniczącej (vehicle currency). 25 Do czynników wpływających na wybór waluty fakturowania dołączono w latach 70-tych XX w. ryzyko kursowe. Aby uniknąć ryzyka kursowego strony 23 B. Mucha-Leszko, Strefa euro, op. cit., s Ibidem. 25 Ibidem, s

18 międzynarodowych transakcji handlowych dążyły do ich fakturowania we własnej walucie. Fakturowanie eksportu w walucie kraju eksportera określane jest w literaturze anglojęzycznej terminem producer currency pricing (PCP). Eksporterzy fakturujący transakcje w walucie własnego kraju (PCP) znają cenę sprzedaży, lecz nie znają ilości towarów, jaką mogą sprzedać, ponieważ cena na rynku sprzedaży zmienia się wraz ze zmianą kursu walutowego. W warunkach płynnych kursów walutowych występują zatem dwa rodzaje niepewności: cenowa i popytowa. Niepewność cenowa występuje wówczas, gdy eksport jest fakturowany w walucie kraju sprzedaży (local currency pricing), ponieważ eksporter nie zna ceny, jaką uzyska (wyrażonej w swojej własnej walucie). Niepewność popytowa ma miejsce w takiej sytuacji, kiedy eksporter wybiera do fakturowania transakcji walutę własnego kraju (producer currency pricing) i nie wie, jak zmiany kursowe wpłyną na poziom cen na rynku sprzedaży i wskutek tego, w zależności od cenowej elastyczności popytu, różne ilości towaru mogą być na danym rynku sprzedane. 26 Analizując literaturę teoretyczną, można dojść do wniosku, że wybór waluty fakturowania ma decydujący wpływ na jej znaczenie w handlu międzynarodowym. Istotne są zatem czynniki determinujące wybór waluty fakturowania. Najważniejsze z nich to 27 : 1. płynność kursów walutowych, 2. elastyczność cenowa popytu, 3. stabilność waluty, podatność na inflację, 4. rodzaj towarów będących przedmiotem kontraktu handlowego: surowce czy produkty przetworzone, 5. struktura rynku i poziom konkurencji, 6. strategia fakturowania konkurentów, 7. udział w rynku zagranicznym, 8. poziom rozwoju terminowego rynku walutowego (kraje niemające rynków terminowych fakturują w euro i w dolarach), 9. przewaga gospodarcza kraju eksportera i importera 26 Ibidem. 27 Ibidem, s

19 Udział euro w fakturowaniu transakcji handlowych Największy wpływ na umiędzynarodowienie waluty ma jej zastosowanie w handlu międzynarodowym i w operacjach na rynkach finansowych. Euro jest walutą fakturowania i rozliczeń przede wszystkim w transakcjach krajów UGiW, pozostałych krajów Unii Europejskiej oraz krajów UGiW i UE z krajami trzecimi. Niemniej wykorzystanie euro w eksporcie i imporcie towarów i usług jest zróżnicowane, co ilustrują dane liczbowe zawarte w tabelach 3 i 4. Tab. 3 Udział euro jako waluty rozliczeń/fakturowania w całkowitym eksporcie zewnętrznym towarów i usług w wybranych krajach strefy euro w latach 2002, 2007, 2009, 2011, 2013 i 2014 Kraje Udział w eksporcie towarów Udział w eksporcie usług Belgia 53,6 52,8 57,4 55, ,1 74,1 75,9 75,1 79,9 84,2 Francja 50,5 51,5 52,3 51,9 56,8 57,1 40,3 49,0 36,5-63,6 62,6 Włochy 54,1 64,3 69, ,1 59,3 75,7 74,0 79,4 80,4 Grecja 39,3 39,2 36,3 35,5 31,1 34,1 13,3 14,9 19,0 25,2 29,1 28,1 Hiszpania 57,5 65,2 62,8 52,5 59,3-59,5 71,8 70,0 73,9 51,4 - Portugalia 44,3 61,4 64,2 62,1 55,9 57,3 47,7 59,9 68,1 65,1 67,0 67,4 Słowenia - 79,0 84,7 83,5 80, ,8 82,7 85,4 90,7 - Słowacja ,8 96,0 96,0 94, Źródło: European Central Bank: The International Role of the Euro, Statistical Annex, July 2012, s. 72, July 2014, s.77 i July 2015, s. 75. Tab. 4 Udział euro jako waluty rozliczeń/fakturowania w całkowitym imporcie zewnętrznym towarów i usług w wybranych krajach strefy euro w latach 2002, 2007, 2009, 2011, 2013 i 2014 Kraje Udział w imporcie towarów Udział w imporcie usług Belgia 53,7 56,1 57,7 55, ,1 71,7 71,1 70,2 72,9 75,5 Francja 40,8 44,8 44,3 47,3 40,0 41,0 44,0 54,8 49,1-37,2 38,4 Włochy 44,2 44,3 49,7 48, ,2 59,1 62,7 64,3 61,0 62,3 Grecja 35,8 34,9 37,9 32,9 23,4 24,0 16,8 29,5 34,4 31,7 39,6 40,9 Hiszpania 55,9 56,7 61,7 51,7 47,9-48,8 60,7 61,8 62,6 64,7 - Portugalia 54,9 51,8 56,6 45,9 37,5 42,7 64,9 72,6 72,7 73,9 73,9 74,1 Słowenia - 73,1 69,9 64,2 59, ,2 64,8 69,2 67,9 - Słowacja ,8 69,2 65,5 68, Źródło: European Central Bank: The International Role of the Euro, Statistical Annex, July 2012, s. 72, July 2014, s.77 i July 2015, s

20 Z analizy danych zawartych w tabelach 3 i 4 wynika, że udział euro w rozliczeniach i fakturowaniu eksportu zewnętrznego towarów i usług wybranych krajów strefy euro w roku 2009 był zdecydowanie większy w porównaniu z rokiem 2002, z wyjątkiem Grecji w przypadku towarów i Francji w eksporcie usług, natomiast można zauważyć, że w 2011 roku nastąpił wyraźny spadek udziału euro w eksporcie towarów i w trzech z ośmiu badanych krajów w eksporcie usług. Rok 2014 charakteryzuje niewielki wzrost udziału euro w eksporcie towarów, z wyjątkiem Grecji, oraz wyraźny wzrost udziału euro eksporcie usług. Udział euro w rozliczeniach i fakturowaniu importu zewnętrznego towarów i usług również był zdecydowanie większy w roku 2009 w porównaniu z rokiem 2002, w 2011 również nastąpił spadek udziału euro w imporcie towarów oraz w dwóch z ośmiu badanych krajów w imporcie usług. W 2014 roku odnotowano niewielki wzrost udziału euro w rozliczeniach i fakturowaniu importu zewnętrznego towarów w przypadku Francji oraz w imporcie usług w przypadku Belgii, Włoch, Grecji i Portugalii. W roku 2000 około 17% międzynarodowego handlu zagranicznego (z wyłączeniem transakcji wewnątrzunijnych) i około 60% zewnętrznej wymiany handlowej strefy euro było realizowane w euro 28. W 2007 roku euro miało już większe znaczenie od dolara amerykańskiego w światowych transakcjach, zarówno strefy euro jak i całej UE 27 ( z wyjątkiem importu towarów do strefy euro z państw nie będących członkami UE por. tabela 5). 28 Kommission der EG, Das Euro-Gebiet innerhalb der Weltwirtschaft: Entwicklungen in der ersten drei Jahren, Bruxelles 2002, s

21 Tab. 5 Udział euro i dolara w fakturowaniu/ rozliczaniu handlu międzynarodowego w 2007 roku Transakcje handlowe Eksport towarów i usług Import towarów i usług Strefa euro państwa spoza strefy euro Strefa euro- państwa spoza UE 27 Państwa UE 27 poza strefą euro euro USD euro USD 56,7 31,5 50,7 40,2 49,7 44,0 35,2 55,7 58,8 20,9 57,4 25,2 Stany Zjednoczone b.d. b.d. 2,0 90,3 Kanada b.d. 70,0 b.d. b.d. Azja 5,3 80,1 5,2 76,4 Afryka 23,3 75,5 52,9 b.d. Źródło: European Commission, EMU@10 Successes and Challenges after 10 years of Economic and Monetary Union, European Economy No. 2, 2008, s Z danych zawartych w tabeli 5 dotyczących transakcji handlowych strefy euro ogółem wynika, że udział denominowanego w euro eksportu towarów i usług wyniósł w 2007 roku około 57%, a w przypadku importu ukształtował się na poziomie około 50%. Istnieje także istotna różnica pomiędzy zastosowaniem euro w transakcjach strefy euro z państwami spoza UE 27. W analizowanym roku wskaźnik ten wyniósł odpowiednio 50% w eksporcie i 35% w imporcie. Rozbieżność pomiędzy udziałem euro w fakturowaniu/rozliczaniu eksportu i importu z krajów spoza UE wynika częściowo z dominacji dolara amerykańskiego jako waluty, w której wyrażany jest import energii i surowców naturalnych 29. Podkreślić również należy, że euro zdominowało rolę dolara amerykańskiego w imporcie przez kraje afrykańskie, co jest związane z licznymi formami współpracy gospodarczej i handlowej Unii Europejskiej z tą częścią świata K. Kuziemska, Euro w roli waluty międzynarodowej, [w:] P. Kowalewski i in. (red.), Mechanizmy Funkcjonowania strefy euro, Narodowy Bank Polski, Warszawa 2014, s B. Kurkowiak, Międzynarodowa pozycja euro- bilans dziesięciu lat istnienia wspólnego pieniądza, Zeszyty Naukowe nr 553 Studia i Prace Wydziału Nauk Ekonomicznych i Zarządzania nr 13, Szczecin 2009, s

22 Rola euro w transakcjach poszczególnych państw członkowskich strefy euro jest bardzo zróżnicowana. Największym udziałem transakcji fakturowanych w euro, w eksporcie jak i imporcie, charakteryzuje się Austria (62,9 % w eksporcie i 60,9 % w imporcie), a najniższym Grecja (28,1% w eksporcie i 18,0 % w imporcie zob. tab. 6). Tab. 6 Udział euro w transakcjach handlu zagranicznego towarami w poszczególnych państwach członkowskich strefy euro w 2006 roku AUT BE FIN FR DE GR IRL IT LUX NL PT ES Eksport EUR 62,9 50,0 44,0 43,2 b.d. 28,1 46,6 53,7 29,6 52,5 48,9 53,6 USD 23,4 36,9 47,6 50,5 b.d. 70,7 50,1 43,4 68,0 42,1 47,2 43,4 Import EUR 60,9 46,3 29,6 32,9 40,9 18,0 19,4 27,5 33,5 23,4 43,4 44,2 USD 27,3 41,8 62,8 60,3 40,3 80,0 69,3 69,8 52,3 76,3 52,1 54,4 Źródło: European Central Bank, Review of The International Role of The Euro, June, Frankfurt 2007, s. 36. Waluta euro zyskała również na znaczeniu w wymianie handlowej nowych państw członkowskich. Dla przykładu w Polsce udział euro w transakcjach eksportowych wzrósł z 57% w 2001 roku do 73% w roku 2006, a w imporcie odpowiednio z 57 do 63% 31. Podsumowując, można stwierdzić, że dominująca rola dolara w handlu strefy euro z państwami trzecimi i jednocześnie znacząca rola euro w transakcjach z państwami powiązanymi z UE (państwami członkowskimi, kandydującymi i stowarzyszonymi) wskazują na regionalny i instytucjonalny charakter międzynarodowej pozycji euro. Dolar jako waluta międzynarodowa odgrywa na świecie nadal najważniejszą rolę, co potwierdza jego szerokie zastosowanie również w transakcjach handlowych państw azjatyckich, Kanady, a także w imporcie strefy euro z państwami spoza UE Ibidem, s Ibidem, s

23 Tab. 7 Udział euro w fakturowaniu i rozliczeniu handlu krajów strefy euro z wybranymi krajami Unii Europejskiej (w%) Kraje Eksport Import Belgia 54,8 b.d. 51,2 b.d. Francja 49,8 56,8 46,3 40,0 Włochy 58,3 b.d. 39,4 b.d. Grecja 35,1 31,1 32,6 23,4 Hiszpania 62,1 59,3 56,0 47,9 Bułgaria 60,4 55,9 60,4 44,7 Czechy 71,9 79,1 70,6 68,9 Litwa 51,3 60,5 51,3 57,3 Rumunia 64,3 73,2 71,1 64,0 Źródło: opracowanie własne na podstawie: European Central Bank, The International Role of the Euro, July 2015, Statistical Annex, s Na podstawie powyższych danych (zob. tab. 7) można dojść do wniosku, iż w krajach poza strefą euro- Czechach, Litwie, Rumunii, w 2013 roku euro stało się główną walutą fakturowania eksportu oraz importu. Kraje te charakteryzują się większym udziałem w fakturowaniu transakcji za pomocą euro niż w kraje strefy euro. W tabeli 8 przedstawiono udział procentowy walut w obrotach rynków walutowych, na podstawie badań przeprowadzonych przez Bank Rozrachunków Międzynarodowych w 2007 roku. 22

24 Tab. 8 Udział procentowy walut w obrotach rynków walutowych (średnie dzienne obroty z kwietnia) Dolar amerykański 82,0 83,3 87,3 90,3 88,7 86,3 Euro ,6 36,9 37,0 Marka niemiecka 39,6 36,1 30, Jen japoński 23,4 24,1 20,2 22,7 20,2 16,5 Funt szterling Frank szwajcarski Dolar australijski Dolar kanadyjski 13,6 9,4 11,0 13,2 16,9 15,0 8,4 7,3 7,1 6,1 6,0 6,8 2,5 2,7 3,1 4,2 5,9 6,7 3,3 3,4 3,6 4,5 4,2 4,2 Źródło: K. Kuziemska, Euro w roli waluty międzynarodowej, op. cit., s.164. Z przeprowadzonych w 2007 roku badań wynika, że udział euro w obrotach rynków walutowych był ponad dwukrotnie mniejszy od udziału dolara amerykańskiego. Kolejne miejsca w zestawieniu zajęły jen japoński i funt szterling. 33 Segment euro/dolar stanowił dominującą część średnich dziennych obrotów rynków walutowych z udziałem euro (74%). Spośród par walutowych para euro/dolar była najczęściej przedmiotem obrotu i odpowiadała za 27% rejestrowanych globalnych średnich dziennych obrotów. Obroty z udziałem dolara stanowiły 86% wszystkich obrotów (z uwzględnieniem obrotów dolar/euro), natomiast z udziałem euro 37% wszystkich obrotów (z uwzględnieniem obrotów dolar/euro) K. Kuziemska, Euro w roli waluty międzynarodowej, op. cit., s Ibidem. 23

25 4. Rola euro na międzynarodowym rynku finansowym Znaczenie euro w roli pieniądza światowego na międzynarodowym rynku finansowym można ocenić na podstawie szczegółowej analizy udziału euro w transakcjach przeprowadzanych w najważniejszych segmentach tego rynku. Segmentacja rynku finansowego odbywa wg wyznaczonych kryteriów, do najczęściej stosowanych należą: przedmiot transakcji, rodzaj instrumentów, rodzaj transakcji, podmioty rynku, zasady funkcjonowania rynku, zakres przestrzenny rynku itp. Podstawowa segmentacja obejmuje trzy rodzaje rynku finansowego: walutowy, kapitałowy i pieniężny. Rynek kapitałowy to rynek akcji i obligacji, a rynek pieniężny obejmuje transakcje kredytowe i depozytowe. 35 Po upadku systemu walutowego z Bretton Woods ( ) międzynarodowy walutowy wykazywał wyjątkowo wysoką dynamikę. Do głównych czynników mających wpływ na rozwój handlu walutami, można zaliczyć: wzrost ryzyka kursowego w warunkach płynnych kursów walutowych, 2. rozwój transakcji spekulacyjnych, 3. nowe technologie przepływu informacji i natychmiastowego komunikowania się, 4. obniżenie kosztów transakcji, 5. innowacje- rozwój nowych rodzajów transakcji walutowych, 6. liberalizacja handlu i usług finansowych, 7. wzrost transgranicznych przepływów kapitałowych. Międzynarodowy rynek walutowy jest tzw. rynkiem pozagiełdowym, bez konkretnego miejsca, ponieważ transakcje przeprowadzane są za pomocą połączeń elektronicznych i telefonicznych. 37 Wyróżnia się trzy podstawowe rodzaje transakcji tradycyjnych: bieżące (spot), terminowe (forward) i swapowe (swap). Transakcje bieżące 35 B. Mucha-Leszko, Strefa euro, op. cit., s Ibidem, s Ibidem. 24

26 charakteryzują się tym, że zawierane są według kursu uzgodnionego w dniu operacji walutowej z obowiązkiem dostarczenia walut w ciągu dwóch dni od przeprowadzenia kontraktu. Transakcje terminowe polegają na tym, że w dniu zawierania kontraktu ustalany jest kurs walutowy, a dostawa walut następuje w zależności od uzgodnionego terminu. Transakcje swapowe obejmują powiązane ze sobą operacje, tzn. zakupu i sprzedaży walut. 38 Tab. 9 Wartość dziennych obrotów na globalnym rynku walutowym (średnie w wybranych latach) w okresie w mld dolarów (transakcje tradycyjne) Początek lat 70-tych XX w Średnie dzienne obroty Źródło: R. Roberts, Inside International Finance, Orion Business Books LTD, London 2004, s i European Commission, EMU after five years, European Economy. Special Report, No 1, 2004, s Z przedstawionej tabeli wynika, że w roku 1989 średni dzienny obrót walutami wynosił 590 mld dolarów: w tym transakcje bieżące 350 mld dolarów, a terminowe i swapy 240 mld dolarów. Przed wprowadzeniem euro, w roku 1998, średni dzienny obrót na rynkach walutowych wzrósł do 1490 mld dolarów, a wartość transakcji bieżących tylko do 590 mld dolarów, zaś terminowych i swapów do 900 mld dolarów 39. Wprowadzenie euro w roku 1999 spowodowało spadek obrotów na rynkach walutowych. Duże możliwości umiędzynarodowienia walut stwarza globalny rynek finansowy, na którym można pozyskiwać środki finansowe i dokonywać inwestycji portfelowych. Obejmuje on dwa podstawowe segmenty: rynek pieniężny (depozytowo-kredytowy) i kapitałowy. Rola euro na międzynarodowych rynkach depozytów i pożyczek jest zróżnicowana. Euro jest stosowane w denominacji depozytów i pożyczek, przede wszystkim wówczas, gdy jedną ze stron operacji są podmioty z obszaru UGiW. Jeśli zaś 38 Ibidem. 39 R. Roberts, Inside, op. cit., s.33 25

27 depozyty są lokowane, a pożyczki udzielane poza obszarem euro, wówczas walutą operacji jest głównie dolar. Udział euro jako waluty denominacji w całkowitych transgranicznych depozytach (bez depozytów międzybankowych) w latach utrzymywał się w granicach od 25,8% do 24,2%, a dolara od 56,5% do 52%. 40 Znaczenie euro w denominacji depozytów transgranicznych spadło o 3 punkty procentowe od 2006 roku do końca 2010 roku, kształtowało się na poziomie około 21-22%. W tym samym czasie zyskiwał na znaczeniu dolar i inne waluty (wzrost udziału do około 60% i 17%), a udział jena zmniejszył się z 5,4% do 1,4%. Udział euro w denominacji wszystkich transgranicznych depozytów w 2013 roku wyniósł 19,6%. Natomiast w 2014 roku wyniósł 18,5%, udział dolara wyniósł 56,8, jena 1,9%. W przypadku depozytów transgranicznych lokowanych w bankach funkcjonujących poza obszarem wspólnej waluty przez depozytariuszy z innych regionów (spoza UGiW) udział euro w ich denominacji wzrósł z 17,3% do ponad 20%, ale wykazywał dużą zmienność, natomiast udział dolara spadł o ponad 10 punktów procentowych do około 51% w 2010 roku. Stopień umiędzynarodowienia euro jako waluty denominacji pożyczek transgranicznych jest niższy, zwłaszcza pożyczek udzielanych przez banki pochodzące spoza obszaru UGiW i dla pożyczkobiorców z innych obszarów geograficznych. W 1999 roku udział euro w denominacji tych pożyczek wynosił 10,1% (dolara 56,8%), w 2004 roku wzrósł do 22,8% (dolara spadł do 44,0%), następnie rola euro zmniejszała się, dolara rosła i w rezultacie w ostatnim kwartale 2010 roku udział euro wynosił 14,4%, a dolara 52,9%. 41 Zastosowanie euro jako waluty denominacji w całkowitych pożyczkach transgranicznych jest na zbliżonym poziomie w porównaniu do depozytów (18,3% przy 19,6% w 2013 roku). Natomiast w przypadku pożyczek udzielanych przez banki poza strefą euro dla klientów 40 B. Mucha-Leszko, M. Kąkol, Perspektywy euro jako waluty międzynarodowej [w:] U. Zagóra- Jonszta, K. Nagel (red.), Współczesne problemy ekonomiczne. Wybrane zagadnienia teoretyczne a praktyka gospodarcza, Studia Ekonomiczne, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach nr 129, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, Katowice 2013, s Ibidem. 26

28 poza obszarem wspólnej waluty, udział euro jest znacznie niższy. W latach udział euro w denominacji tych pożyczek spadł do 14,2%, czyli o 11,8 punktów procentowych. Dolar umacnia swoją pozycję, w 2013 roku osiągnął 69,2% udziału. 42 Ważnym segmentem rynku kapitałowego umożliwiającym promocję waluty jest międzynarodowy rynek instrumentów dłużnych. Reprezentuje on około 10% globalnego rynku obligacji, ponieważ obejmuje tylko papiery dłużne wyemitowane przez nierezydentów danego obszaru walutowego. Największymi emitentami na tym rynku są globalne instytucje finansowe i korporacje międzynarodowe, które stosują kluczowe waluty w operacjach służących finansowaniu ich zagranicznej aktywności. W literaturze międzynarodowa waluta na rynku kapitałowym jest oceniana według dwóch koncepcji. Podstawowym założeniem pierwszej z nich jest precyzyjne określenie samego pojęcia międzynarodowe wykorzystanie waluty, czyli zastosowanie jej w funkcji pieniądza poza granicami obszaru jej emisji. W drugiej koncepcji punktem wyjścia jest definicja międzynarodowego rynku długu jako rynku emisji instrumentów przez nierezydentów danego obszaru walutowego. Według tej definicji międzynarodowa aktywność na rynku kapitałowym została oddzielona od aktywności krajowej i zgodnie z nią rynek akcji, obligacji skarbowych i obligacji korporacji emitowanych w kraju jest uznawany za krajowy European Central Bank, The International Role of the Euro, July 2014, Statistical Annex, s B. Mucha- Leszko, M. Kąkol, Perspektywy euro jako waluty międzynarodowej, op. cit., s.7. 27

29 Tab. 10 Udziały dolara, euro i jena w denominacji dłużnych papierów wartościowych według wąskiej i globalnej definicji waluty międzynarodowej w IV kwartale 2010 roku Miara międzynarodowego zastosowania waluty Wąska miara Wartość wyemitowanych (niespłaconych) dłużnych papierów wartościowych w mld dolarów Całkowita wartość Udział walut w % Euro Dolar Jen Euro Dolar Jen ,4 48,7 6,3 Globalna miara ,7 38,2 15,3 Źródło: European Central Bank, The International Role of the Euro, July 2011, s. 19. Wąska miara przedstawia tylko emisje w walucie innej niż waluta kraju, w którym pożyczkobiorca rezyduje. W końcu 2010 roku całkowita wartość instrumentów dłużnych według wąskiej miary wynosiła 11 bln USD, z tej kwoty instrumenty dłużne denominowane w euro stanowiły 2,9 bln USD, co dawało 27,4 % udziału euro w całkowitej wartości tych instrumentów dłużnych, a udział dolara w denominacji wynosił 48,7%. Wąska miara nie obejmuje wartości tych instrumentów dłużnych, które kupują zagraniczni inwestorzy i są one denominowane w walucie kraju, w której emitent rezyduje. W ujęciu globalnym udział euro w denominacji instrumentów dłużnych wzrósł z 25% w roku 1999 do około 27% w roku 2010 (według stałych kursów walutowych). Natomiast w ujęciu wąskim udział euro jako waluty emisji międzynarodowych instrumentów dłużnych wzrósł z około 20% w roku 1999 do ponad 33% w roku 2005, a następnie spadł poniżej 28% w roku Udział euro jako waluty denominacji instrumentów dłużnych według stałych kursów walutowych wynosił w 2013 roku 25,3 %, natomiast w ujęciu szerokim wartość dłużnych papierów wartościowych denominowanych w euro wyniosła 37,8%, zaś w dolarze 40,5% udziału w rynku Ibidem, s European Central Bank, The International Role of the Euro, July 2014, Statistical Annex, s

30 5. Zastosowanie euro w sferze oficjalnej W sferze oficjalnej waluta może być stosowana w następujących funkcjach 46 : 1) jako waluta zaczepu i odniesienia w polityce kursowej krajów trzecich oraz waluty równoległej do denominacji depozytów i gotówki w celu przeprowadzania transakcji bieżących, 2) jako waluta interwencji na rynku walutowym, 3) jako waluta gromadzenia rezerw dewizowych. W pierwszych dwóch funkcjach euro nie wyszło poza rolę waluty regionalnej, ponieważ jego zastosowanie ogranicza się w zasadzie do Europy, francuskich terytoriów zamorskich, kilku krajów afrykańskich oraz Iranu, Kuwejtu, Syrii, Singapuru (z udziałem w koszykach walutowych). Większe znaczenie uzyskało euro jako waluta rezerwowa, nie mniej jego udział w rezerwach banków centralnych rósł do 2002 roku, w latach zmniejszył się, a w trzech kolejnych latach ponownie wzrósł, nawet do prawie 28% w trzecim kwartale 2009 roku, a w czwartym kwartale 2010 roku obniżył się do 26,3%. Udział dolara w globalnych rezerwach walutowych zmniejszył się od 2005 roku o kilka punktów procentowych. Spadł także udział jena, a wzrósł innych walut. 47 Poza obszarem UGiW euro jest oficjalną walutą w Kosowie i Czarnogórze. Wiele krajów prowadzi jednak politykę pieniężno - walutową opierającą się na ścisłym powiązaniu waluty krajowej z euro. Polega to stosowaniu euro jako waluty paralelnej i waluty zaczepu lub odniesienia. W wielu krajach rozwijających się, przechodzących transformację gospodarczą i gospodarkach wschodzących, euro występuje w funkcji waluty równoległej, tzn. wykorzystywane jest do denominacji depozytów i gotówki w celu przeprowadzania bieżących transakcji. Udział depozytów w euro wzrósł istotnie w ostatnich latach, a w szczególności w roku Ma to miejsce w 46 B. Mucha-Leszko, M. Kąkol, Perspektywy euro jako waluty międzynarodowej, op. cit., s Ibidem, s

31 nowych krajach członkowskich UE, kandydujących do UE i w krajach bałkańskich, a w Kosowie i Czarnogórze euro jest legalnym środkiem płatniczym. 48 Istotny wpływ na umiędzynarodowienie waluty ma jej wybór przez władze monetarne innych krajów jako waluty referencyjnej lub zaczepu (anchor currency). Rodzaj kursu walutowego, jak i polityka kursowa stanowią istotny element krajowej polityki gospodarczej. Wpływają również na rozmiary i strukturę rezerw walutowych oraz zakres interwencji na rynku walutowym. Im więcej krajów prowadzi politykę kursową bezpośrednio związaną euro (waluta referencyjna/zaczepu) lub pośrednio ustalając kurs swojej waluty do koszyka walutowego, tym większa jest rola euro w funkcji waluty interwencyjnej i rezerw walutowych. 49 Kraje, które wykorzystują euro jako walutę zaczepu, w polityce kursowej posługują się euro do przeprowadzania interwencji na rynku walutowym. Podejmowanie operacji na rynku walutowym ma zmniejszyć presję na wzrost lub spadek wartości waluty krajowej. 50 W warunkach płynnych kursów walutowych, gdy podaż i popyt na walutę kształtują jej kurs wobec innych walut, interwencje na rynku walutowym są rzadkie w krajach rozwiniętych, ale kraje rozwijające się przeprowadzają je często. Euro jest walutą interwencyjną w nowych krajach członkowskich (UE- 13), w krajach bałkańskich i w Rosji. Powiązania handlowe Rosji ze strefą euro są ważne dla obu stron. Kraje obszaru euro stanowią najważniejszy rynek w wymianie handlowej Rosji, koncentrując około 35% obrotów towarami. 51 Kolejnym wyznacznikiem międzynarodowego znaczenia waluty jest jej udział w oficjalnych rezerwach dewizowych. Można wyróżnić cztery główne motywy gromadzenia i utrzymywania rezerw: ostrożnościowy, interwencyjny, transakcyjny i dochodowy. Poziom rezerw wpływa na ocenę wiarygodności kredytowej kraju. Ich odpowiednio wysoki poziom zwiększa zaufanie inwestorów do sytuacji finansowej państwa, a tym samym ogranicza 48 B. Mucha-Leszko, Strefa euro, op. cit., s Ibidem, s Ibidem. 51 Ibidem. 30

32 gwałtowne odpływy kapitału (motyw ostrożnościowy). Po drugie rezerwy są wykorzystywane do wyrównywania bilansu płatniczego (motyw transakcyjny). Po trzecie, ważną przesłanką utrzymywania rezerw są interwencje walutowe, istotne zwłaszcza w sytuacji prowadzenia polityki stałego kursu walutowego (motyw interwencyjny). Po czwarte, rezerwy są źródłem dochodów banku centralnego (motyw dochodowy). 52 Tab. 11 Udział walut w oficjalnych rezerwach dewizowych na świecie w latach (w %) Waluta/lata EUR 18,3 26,2 24,7 24,2 24,4 USD 71,1 63,8 62,4 61,3 61,2 JPY 6,1 3,5 3,6 4,1 3,9 CAD+AUD ,9 3,4 Inne 1,5 2,2 5,5 3,2 2,9 Źródło: Opracowanie własne na podstawie: European Central Bank, The International Role of the Euro, July 2014, s.64 i European Central Bank, The International Role of the Euro, July 2015, s.65 Od 2000 roku (zob. tab.11) udział euro w oficjalnych rezerwach dewizowych w gospodarce globalnej wzrósł do poziomu 26,2 % w 2008 roku. Od 2008 roku według stałego kursu wymiany nieznacznie spadł do poziomu 24,4% na koniec 2013 roku. Z kolei udział rezerw denominowanych w dolarach amerykańskich w 2000 roku wyniósł 71,1 %, natomiast w 2013 roku ustabilizował się na poziomie 61,2%. Od roku 2011 udział jena japońskiego wykazuje tendencję wzrostową, w 2013 roku jego poziom wyniósł 3,9%. Pod koniec roku 2013 łączny udział dolara kanadyjskiego oraz australijskiego wyniósł 3,4%, w porównaniu z rokiem 2012 jest to wzrost o 0,8 punktu procentowego. 53 Duża przewaga dolara nad euro w rezerwach banków centralnych jest spowodowana oddziaływaniem wielu czynników, spośród których do 52 K. Kuziemska, Euro w roli waluty międzynarodowej, op. cit., s European Central Bank, The International Role of the Euro, July 2014, s

33 najważniejszych można zaliczyć: większe znaczenie rynku finansowego USA w wymiarze globalnym, 2. dominacje dolara jako waluty interwencyjnej, 3. wzrost rezerw walutowych w krajach azjatyckich, który ma bezpośredni związek ze wzrostem deficytu na rachunku obrotów bieżących USA i rezerwy te składają się głównie z dolarów i instrumentów dłużnych denominowanych w dolarach, 4. przewagę instrumentów denominowanych w dolarach w inwestowaniu rezerw, udział instrumentów denominowanych w euro można szacować w granicach 15%-30%, 5. wpływ na strukturę rezerw walutowych polityki i udziału głównych walut w Systemie Rezerwy Federalnej USA i w innych bankach centralnych krajów o dużym potencjale gospodarczym, 6. utrzymującą się przewagę dolara jako waluty operacji trans granicznych, 7. większą wiarygodność dolara w warunkach pogłębiającego się kryzysu w strefie euro i rosnących wątpliwości dotyczących trwałości unii walutowej, w tym i perspektyw Unii Europejskiej. Z dostępnych danych wynika, że euro, mimo spadku udziału, wciąż zajmuje obok dolara, drugą pozycję w denominacji rezerw dewizowych banków centralnych. 54 B. Mucha-Leszko, M. Kąkol, Perspektywy euro jako waluty międzynarodowej, op. cit., s.9. 32