10 Wstęp Wschodniej i największych pod względem potencjału ludnościowego i gospodarczego, natomiast w uzasadnionych przypadkach zakres podmiotowy anal

Transkrypt

1 WSTĘP W 2014 roku minęło dziesięć lat członkostwa Polski w Unii Europejskiej, wystarczająco długi okres, aby dokonać oceny rozwoju gospodarki, procesu zmian strukturalnych, korzyści wynikających z funkcjonowania we wspólnym rynku oraz napływu kapitału, zwłaszcza w formie zagranicznych inwestycji bezpośrednich. Potencjał ludnościowy plasuje Polskę w grupie największych krajów UE, ale potencjał gospodarczy, a w szczególności wskaźniki efektywnościowe i PKB na mieszkańca pokazują opóźnienie gospodarcze w stosunku do wszystkich dużych krajów członkowskich oraz zdecydowanej większości pozostałych krajów Unii. Zmniejszanie luki gospodarczej, technologicznej i wzrost produktywności pracy prowadzą do poprawy pozycji krajów słabszych i większej spójności ugrupowania. Celem prezentowanej pracy jest ocena wyników gospodarczych Polski w latach /2013 w aspekcie wykorzystania nowych możliwości przyspieszenia rozwoju w rezultacie reform prorynkowych w okresie przedakcesyjnym, ale przede wszystkim po przystąpieniu do Unii Europejskiej dzięki wyższej dynamice PKB, która była efektem wzrostu przedsiębiorczości w kraju, napływu zagranicznych inwestycji bezpośrednich i nowych technologii, realizacji inwestycji finansowanych z funduszy pomocowych UE, wysokiej dynamiki eksportu, oraz wzrostu jakości kapitału ludzkiego. Każdy z wymienionych czynników awansu gospodarczego Polski jest przedmiotem analizy z punktu widzenia jego wkładu do procesu zmian podnoszących ogólną i handlową konkurencyjność gospodarki. Niezbędnym warunkiem wykorzystania szans rozwoju kraju, jakie daje uczestnictwo we wspólnym rynku jest odpowiednio prowadzona polityka makroekonomiczna wspierająca optymalne wykorzystanie mocy produkcyjnych, zapewniająca równowagę gospodarczą, ale nade wszystko tworząca sprzyjający klimat do podejmowania inwestycji i innowacji. Finalnym efektem takiej polityki jest wzrost zdolności uczestników rynku do konkurowania i poprawa pozycji handlowej kraju na rynku UE i rynku globalnym. Wyniki gospodarcze i sytuacja makroekonomiczna Polski są oceniane poprzez ich odniesienie do wybranych krajów z Europy Środkowo-

2 10 Wstęp Wschodniej i największych pod względem potencjału ludnościowego i gospodarczego, natomiast w uzasadnionych przypadkach zakres podmiotowy analizy został rozszerzony zgodnie z założeniami przyjętymi przez Autorów. Praca składa się z ośmiu rozdziałów, jej pierwszą, zasadniczą część stanowią rozdziały I VI, których przedmiotem są dynamiczne zmiany i ich główne czynniki w wymiarze makroekonomicznym, a drugą polityka budżetowa wraz z oceną sytuacji w dziedzinie finansów publicznych oraz polityka pieniężno-walutowa NBP (rozdziały VII VIII). W rozdziale I zostały przedstawione efekty procesu konwergencji gospodarczej Polski na tle średnich wskaźników wzrostu gospodarczego UE-27/28 i wybranych krajów UE-10 (EŚW) oraz Niemiec, Francji, Hiszpanii, Wielkiej Brytanii i Włoch. Ważniejszą grupą odniesienia w ocenie wyników gospodarczych Polski są kraje o zbliżonym poziomie rozwoju i porównywalnych cechach systemowych przed uzyskaniem członkostwa w Unii Europejskiej, czyli funkcjonujące do ostatniej dekady XX wieku w układzie gospodarek centralnie zarządzanych i ograniczonej roli mechanizmu rynkowego. Niemniej z punktu widzenia oceny perspektyw gospodarczych Polski w Unii Europejskiej ważne jest określenie jej pozycji w grupie krajów tworzących podstawy gospodarcze ugrupowania ze względu na dużą siłę rynków krajowych. Tempo i efekty procesu konwergencji grupy krajów członkowskich z Europy Środkowo-Wschodniej oceniono za pomocą wskaźników wzrostu gospodarczego. Wskazano przyczyny zróżnicowania tempa konwergencji pomiędzy krajami i czynniki wysokiej dynamiki gospodarczej oraz źródła przewagi konkurencyjnej Polski w wymianie handlowej na wspólnym rynku. W latach Polska miała najwyższą średnioroczną stopę wzrostu PKB w grupie 22 krajów europejskich, a w rankingu globalnym zajmowała czternaste miejsce wśród 55 badanych krajów. W analizie sytuacji makroekonomicznej po stronie sukcesów gospodarczych odnotowano wysoką dynamikę eksportu i równowagę gospodarczą, ale nie pominięto słabości polskiej gospodarki i niepokojących prognoz zapowiadających zasadnicze spowolnienie wzrostu PKB. W rozdziale II została przeprowadzona analiza zmian strukturalnych w gospodarce Polski oraz ocena ich wpływu na dynamikę wzrostu gospodarczego. Jej zakres przedmiotowy obejmuje: zmiany w sektorowej strukturze zatrudnienia i tworzonej wartości dodanej, główne czynniki zmian strukturalnych w gospodarce, zmiany specjalizacji sektorowej, wpływ zmian strukturalnych na wzrost gospodarczy i wydajność pracy. Krajami,

3 Wstęp 11 które Autor uznał za reprezentatywne w celu uzyskania właściwej oceny zmian strukturalnych w gospodarce Polski są: Czechy, Rumunia, Słowacja, Węgry oraz Francja, Hiszpania, Niemcy i Wielka Brytania. W rezultacie przeprowadzonej analizy Autor stwierdził, że największy wpływ na zmiany strukturalne w krajach Unii Europejskiej, w tym i w Polsce miały trzy czynniki: różnice w konkurencyjności cenowo-kosztowej, różnice w geograficznej strukturze eksportu, a w szczególności znaczenie rynków gospodarek wschodzących/rozwijających się i jeśli jest większy, wówczas udział przemysłu w gospodarce jest również większy, a trzecim czynnikiem decydującym o zmianach strukturalnych jest polityka ekonomiczna i ustalone w niej priorytety. Wnioski dotyczące wpływu zmian strukturalnych na wzrost gospodarczy potwierdzają znaną tezę, że spadek udziału przemysłu w gospodarce na rzecz usług prowadzi do osłabienia tempa wzrostu PKB. Interesujące są wyniki szczegółowej analizy specjalizacji sektorowej w poszczególnych dziedzinach produkcji przemysłowej i różnych rodzajach usług. Rozdział III stanowi ważną część całościowej oceny pozycji gospodarczej Polski w Unii Europejskiej, ponieważ zagraniczne inwestycje bezpośrednie są zasadniczym czynnikiem wspierającym wzrost PKB i zmiany strukturalne w gospodarkach krajów o ograniczonych możliwościach pod względem zasobów kapitałowych. Przyczyniają się one również do awansu technologicznego w sferze produkcji i usług oraz stosowania w całej gospodarce nowych metod zarządzania. Spółki z udziałem kapitału zagranicznego są bardziej aktywne na rynkach zagranicznych ze względu na łatwiejszy do nich dostęp, prowadzą wymianę wewnątrz korporacyjną i mają dobrze rozwinięte globalne kanały dystrybucyjne. Rozdział III obejmuje trzy analizy cząstkowe: 1) analizę zagranicznych inwestycji bezpośrednich według typowych kryteriów, jak ich wielkość i dynamika, struktura sektorowa i regionalna oraz według głównych inwestorów, 2) ocenę atrakcyjności inwestycyjnej Polski i wpływu ZIB na polską gospodarkę, 3) analizę rozwoju zagranicznych inwestycji bezpośrednich podejmowanych przez polskich inwestorów. Podobnie jak w poprzednich rozdziałach analiza ma charakter porównawczy. W rozdziale IV zaprezentowano gospodarkę Polski w aspekcie jej zdolności innowacyjnej i efektów gospodarczych innowacji. W ocenie zastosowano głównie mierniki cząstkowe, składowe sumarycznego wskaźnika innowacyjności Summary Innovation Index, czyli metodę stosowaną przez Komisję Europejską. Autorka oceniła potencjał innowacyjny polskiej go-

4 12 Wstęp spodarki na podstawie udziału nakładów na B+R w PKB Polski na tle wybranej grupy krajów UE oraz udziału studiujących w populacji i kategorii zasobów ludzkich. W ocenie efektów działalności innowacyjnej wykorzystała: 1) liczbę zgłoszeń patentowych do Europejskiego Urzędu Patentowego, 2) wskaźnik udziału przedsiębiorstw wprowadzających innowacje w całkowitej liczbie przedsiębiorstw, 3) wskaźnik udziału eksportu produktów wysokich technologii w całkowitym eksporcie UE. W końcowej części rozdziału pozycja innowacyjna Polski została oceniona na podstawie syntetycznego wskaźnika Komisji Europejskiej i rankingów Europejskiego Instytutu Zarządzania i Banku Światowego. Rozdział V istotnie uzupełnia rozdział I dzięki rozwinięciu analizy wymiany handlowej Polski intra-ue. W rozdziale I zostało postawione pytanie: czy Polska dobrze wykorzystuje możliwości wzrostu eksportu wynikające przede wszystkim z przystąpienia do wspólnego rynku Unii? W odpowiedzi podkreślono wysoką dynamikę eksportu Polski na rynek UE i czynniki, które zapewniły Polsce przewagę konkurencyjną. Natomiast Autorka rozdziału V oceniła pozycję handlową Polski stosując pogłębioną analizę uwzględniającą obok wskaźników dynamiki eksportu i importu oraz udziału Polski w wymianie Unii także saldo bilansu płatniczego, znaczenie handlu wewnątrzgałęziowego oraz specjalizację eksportową. Autorka po stronie sukcesów odnotowała wysoką dynamikę eksportu, ale zwróciła też uwagę na jego słabości strukturalne ze względu na przewagę specjalizacji w produktach mniej zaawansowanych technologicznie. Rozdział VI zawiera ocenę sytuacji na polskim rynku pracy. Autor bada w nim wpływ przystąpienia Polski do Unii Europejskiej na zmiany po stronie popytu i podaży siły roboczej. Za najważniejsze czynniki oddziałujące na popyt na siłę roboczą zostały uznane: dynamika PKB, napływ ZIB, eksport i import towarów, wielkość i wykorzystanie funduszy pomocowych Unii oraz wzrost wydajności pracy. Do głównych czynników wpływających na podaż siły roboczej zaliczono: liczbę i strukturę ludności w wieku produkcyjnym i ruchy migracyjne. Sytuacja na rynku pracy w Polsce została oceniona w skali globalnej i w skali Unii Europejskiej (w stosunku do wybranych krajów) na podstawie stopy bezrobocia, stopy zatrudnienia i wskaźnika odchylenia aktywności zawodowej od średniej stopy zatrudnienia w Unii. Analizę sytuacji na rynku pracy w wymiarze krajowym wzbogaca analiza regionalna według województw pokazująca zróżnicowanie PKB per capita, stopy zatrudnienia i stopy bezrobocia.

5 Wstęp 13 W końcowej części rozdziału przedstawiono politykę rynku pracy w Polsce na tle wybranych krajów UE. Cele i efekty polityki makroekonomicznej są przedmiotem analizy w kolejnych dwóch rozdziałach pracy. Autorka rozdziału VII zajmuje się sferą finansów publicznych, polityką budżetową i sytuacją w dziedzinie finansów publicznych w Polsce. Ocena została dokonana z uwzględnieniem efektywności mechanizmu automatycznych stabilizatorów koniunktury oraz polityki dyskrecjonalnej na tle wyników w tej dziedzinie w wybranych krajach Unii Europejskiej. Zdaniem Autorki polityka budżetowa w Polsce była prowadzona w sposób zrównoważony, czyli władze starały się oddziaływać na wzrost gospodarczy przy równoczesnym utrzymywaniu dyscypliny budżetowej. Przedmiotem zainteresowania Autorki rozdziału VIII jest polityka pieniężna i walutowa Narodowego Banku Polskiego, którą ocenia w czterech aspektach: 1) realizacji celu inflacyjnego, 2) oddziaływania na koniunkturę gospodarczą, 3) stabilizowania systemu finansowego i 4) wyboru właściwego systemu kursowego, adekwatnego do sytuacji gospodarczej i priorytetów polityki ekonomicznej. Celem analizy jest poszukiwanie odpowiedzi na pytanie: czy władze monetarne w Polsce były w stanie realizować równocześnie cztery cele zapewniać względnie niską inflację, minimalizować wahania inflacji i produkcji, dbać o stabilność systemu finansowego i tworzyć sprzyjające warunki dla eksporterów? Autorka zwraca szczególną uwagę na kluczowe problemy gospodarek o wysokiej dynamice rozwoju (emerging economies), gdyż do takiej grupy krajów należy Polska. Z zakończenia wynika, że NBP dążył do tego, aby realizować wymienione cele w perspektywie długookresowej. Rozdział charakteryzuje rozwinięta analiza porównawcza, w szczególności w ramach grupy nowych krajów członkowskich UE-10. Niniejsza praca jest rezultatem zainteresowań naukowo-badawczych pracowników Katedry Gospodarki Światowej i Integracji Europejskiej Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Jest ona kolejną pozycją w dorobku naukowym Katedry składającym się na cykl publikacji poświęconych gospodarce Unii Europejskiej i jej krajom członkowskim. Za treść, tezy i wnioski zawarte w poszczególnych rozdziałach odpowiadają ich Autorzy. Lublin, grudzień 2014 r. Bogumiła Mucha-Leszko