19/05/2015. Teoria perspektywy w podejmowaniu decyzji. Proces podejmowania decyzji - wykład 10. Ratowanie czy zamykanie zakładu pracy?

Transkrypt

1 Teoria perspektywy w podejmowaniu decyzji Proces podejmowania decyzji - wykład 10 Stworzona przez Daniela Kahnemana i Amosa Tversky ego i Daniela Kahnemana (1979) Opisuje efekt niestałości preferencji człowieka dokonującego wyborów dotyczących zysków i strat Składa się z dwóch części: Część dotycząca użyteczności Część dotycząca prawdopodobieństw Teoria perspektywy tłumaczy podejmowanie przez ludzi decyzji w warunkach ryzyka. Teoria perspektywy jest sprzeczna z dominującą w głównym nurcie ekonomii teorią użyteczności oczekiwanej. Teoria perspektywy - Składa się z dwóch głównych części: - część pierwsza dotyczy użyteczności - część druga dotycząca prawdopodobieństw Ratowanie czy zamykanie zakładu pracy? Producent dużej fabryki samochodów przeżył ostatnio poważne ekonomiczne trudności i znalazł się w sytuacji, w której rozważa możliwości zamknięcia trzech swoich zakładów, w których łącznie zatrudnia 6000 pracowników. Zastępca szefa produkcji przebadał możliwości wyjścia z kryzysowej sytuacji i stwierdził, że możliwe są dwa plany: Który plan wybieracie..??? Jeżeli się przyjmie Plan A, to zostanie uratowany jeden z trzech zakładów i 2000 miejsc pracy z nim związanych Jeżeli się przyjmie Plan B, mamy szansę 1/3, że da się uratować wszystkie 3 zakłady i wszystkie 6000 miejsc pracy, ale mamy, też szansę równą 2/3, że nie da się uratować żadnego zakładu i żadnego miejsca pracy. Który plan wybieracie..??? Jeśli przyjmie się Plan C, zostaną zamknięte dwa z trzech zakładów i utraci się 4000 miejsc pracy. Jeśli przyjmie się Plan D, to mamy szansę równą 2/3, że zamknie się wszystkie 3 zakłady i utraci się wszystkie 6000 miejsc pracy, ale mamy też szansę równą 1/3, że nie zamknie się żadnego zakładu i nie utraci się żadnego miejsca pracy. 1

2 Plan C, który daje pewność, że zamknie się 2 z 3 zakładów i utraci się 4000 miejsc pracy = Plan A, że uratuje się jeden z trzech zakładów i 2000 miejsc pracy Ratowanie czy poświęcanie życia? W pewnej miejscowości pojawiła się nowa groźna odmiana grypy i przypuszcza się, że spowoduje ona śmierć 600 osób. Plan D, jest w kategoriach uratowania, Plan B w kategoriach zamykania zakładów. Władze tej miejscowości mają dwie możliwości przeciwdziałania: Który program wybieracie? Który Program wybieracie? Program 1 jeśli przyjmie się, to zostanie uratowanych 200 spośród 600 zagrożonych osób; Program 2 jeśli przyjmie się, to mamy szanse równą 1/3, że uda się uratować wszystkie 600 osób i szansę równą 2/3, że się nie uda uratować nikogo Program 1 jeśli przyjmie się, to zginie 400 spośród 600 zagrożonych osób. Program 2 jeśli przyjmie się, to mamy szanse równą 1/3, że nikt nie zginie i szansę równą 2/3, że zginie wszystkie 600 zagrożonych osób. Oba wybory opisują te same opcje: Uratować 200 spośród 600 osób = co dopuścić, że 400 pozostałych osób zginie Szansę 1/3, że uratuje się 600 osób i szansę 2/3, że nie uratuje się nikogo = co przyjąć szansę 1/3, że nikt nie zginie i szansę 2/3, że zginie 600 osób. Problem ratowania czy poświęcania życia??? Badani wolą mieć pewność, że uda się uratować 200 osób (pewny zysk), od szansy (równej 1/3), że uda się uratować wszystkie 600 osób. Badania wolą dopuszczenie, że zginie 600 osób i szanse, że nikt nie zginie (strata); niż pewna strata, która z pewnością doprowadzi do tego, że zginie 400 osób. 2

3 Zadanie 1: Wybierz jedną z opcji, która bardziej Ci odpowiada A. Otrzymanie z całkowitą pewnością (tzn. prawdopodobieństwem równym 100%) kwoty równej 2400zł B. Otrzymanie z prawdopodobieństwem 25% kwoty równej zł lub z prawdopodobieństwem 75% nieotrzymanie niczego Zadanie 2: Wybierz jedną z opcji, która bardziej Ci odpowiada A. Stracenie z całkowitą pewnością (tzn. prawdopodobieństwem równym 100%) kwoty równej 7500zł B. Otrzymanie z prawdopodobieństwem 75% kwoty równej zł lub z prawdopodobieństwem 25% nieotrzymanie niczego Opcja ostrożniejsza Wartość oczekiwana dla zad. 1 E(A) = 1 * 2400 = 2400 E(B) = ¼ * ¾ * 0 = 2500 Opcja ryzykowna Wartość oczekiwana dla zad. 2 E(A) = 1 * = E(B) = ¼ * 0 + ¾ * = Wyjaśnienie zadania 1 i 2 dokonanie wyboru w sferze zysków i w sferze strat Wynik badania Kahnemana-Tversky ego zad 1. 84% badanych wybrało A (ostrożniejsza opcja pewny zysk) zad 3. 87% badanych wybrało B (opcja ryzykowna mniejsza strata) Jakiego wyjaśnienia dostarcza teoria perspektywy? Ktoś daje nam 400zł, ale dodatkowo musimy wybrać między następującymi dwiema nieprzyjemnymi opcjami: Opcja 1. Dostać dodatkowe 100 zł Opcja 2. Rzucić monetą i w zależności od tego, co wypadnie, dostać dodatkowo 200zł albo nic; przyjmijmy, gdy wypadnie orzeł, dostajemy dodatkowo 200zł, a gdy wypadnie reszka nic już nie dostajemy. 3

4 Ktoś daje nam 400zł, ale dodatkowo musimy wybrać między następującymi dwiema nieprzyjemnymi opcjami: Opcja 1. Musimy zwrócić 100zł. Opcja 2. Rzucamy monetą i w zależności od tego, co wypadnie, zwracamy 200zł albo nic; przyjmijmy, gdy wypadnie orzeł, zwracamy 200zł, a gdy wypadnie reszka, nic nie zwracamy. Obie sytuacje są identyczne: Opcja 1. Otrzymać ostatecznie 300 zł na pewno; Opcja 2. W zależności od wyniku rzutu monetą otrzymać ostatecznie albo 400zł, albo 200zł. Wybór otrzymania 300zł na pewno, czy w zależności od wyniku rzutu monetą otrzymać 400zł lub 200zł? Wybierz jedną z opcji, która bardziej Ci odpowiada Perspektywa zysku: gdy dostajemy 200zł i możemy jeszcze dodatkowo coś zyskać Perspektywa straty: gdy dostajemy z góry 400zł i możemy coś stracić. A. Otrzymanie z całkowitą pewnością (tzn. prawdopodobieństwem równym 100%) kwoty równej 2400zł B. Otrzymanie z prawdopodobieństwem 25% kwoty równej zł lub z prawdopodobieństwem 75% nieotrzymanie niczego Wybierz jedną z opcji, która bardziej Ci odpowiada A. Stracenie z całkowitą pewnością (tzn. prawdopodobieństwem równym 100%) kwoty równej 7500zł B. Otrzymanie z prawdopodobieństwem 75% kwoty równej zł lub z prawdopodobieństwem 25% nieotrzymanie niczego Teoria perspektywy w zakresie użyteczności Preferencje finansowe są wrażliwe na kontekst unikamy ryzyka w warunkach zysków i preferujemy ryzyko w warunkach strat Przejawiamy silną awersję do ponoszenia strat Szacujemy nasze wyniki finansowe względem punktu odniesienia, który może zmieniać się p pewnym czasie, co powoduje, że zyski i straty sa względne 4

5 Teoria perspektywy w zakresie użyteczności Wielkość zysków i strat oraz ich użyteczności Teoria perspektywy w zakresie prawdopodobieństw Teoria perspektywy w zakresie prawdopodobieństw A: 1:1000 szansa na wygranie $5000 B: pewna wygrana w wysokości $5 A: 1:1000 szansa na stratę $5000 B: pewna strata $5 Teoria perspektywy w zakresie prawdopodobieństw Teoria perspektywy funkcja użyteczności Średnie i wysokie wartości prawdopodobieństwa Bardzo niskie wartości prawdopodobieństwa ZYSK Awersja do ryzyka Skłonność do ryzyka STRATA Skłonność do ryzyka Awersja do ryzyka 5

6 I. Podsumowanie Przecena małych prawdopodobieństw Zaniżanie średnich i wysokich prawdopodobieństw Te same co do wartości II. Strata boli bardziej niż cieszy zysk. Dwukrotny zysk cieszy bardziej niż jednokrotny Jednokrotna strata boli mniej niż dwukrotna Właściwości teorii perspektywy: wybór zależy od przyjętej perspektywy, ludzie wykazują awersję do ponoszenia straty, zyski lub straty są szacowane w zależności od przyjętego punktu odniesienia. Zastosowania teorii perspektywy: Losses loom larger than gains Strata boli bardziej niż zysk cieszy codzienne decyzje decyzje menadżerskie (unikanie strat, preferowanie szybkiego zysku) negocjacje Księgowanie umysłowe Księgowanie umysłowe Zbiór reguł poznawczych wspomagających organizowanie, ocenę, kontrolę podejmowanych przez człowieka działań finansowych. Ludzie nie traktują pieniędzy jako nieoznaczonych, gdy chodzi o ich źródła pochodzenia, i sposób ich wydawania Księgowanie umysłowe polega na tym, że ludzie segregują różne rodzaje inwestycji i każdą z nich rozważają w funkcji potencjalnych zysków i strat Z księgowania umysłowego wynika niespójność preferencji i zachowania w kontekście uprzednich zysków i strat 6

7 Zasady księgowania umysłowego Rozdzielania zysków Łączenia strat Łączenia mniejszej straty z większym zyskiem Rozdzielenia mniejszego zysku od większej straty ZASADA ROZDZIELANIA ZYSKÓWprzykład Kto jest bardziej zadowolony? Pan A: Otrzymał bilety uprawniające do udziału w dwóch grach. W pierwszej wygrał 50zł, w drugiej 25zł Pan B: Otrzymał bilet uprawniający do udziału w jednej grze, i wygrał 75zł Zasada rozdzielania zysków-przykład Rozdzielanie zysków Czy wolałbyś znaleźć się w sytuacji pana A, czy pana B? Pan A kupuje kanapę, która wcześniej kosztowała 1400 zł, a obecnie jej cena spadła do 1250 zł. Natomiast pan B kupuje fotel w cenie 300zł i kanapę która kosztowała 1100 zł. Obecnie cena jego fotela spadła do 200 zł, a kanapy do 1050 zł Rozdzielanie zysków Dodawanie prezentu do kupionego produktu Udzielenie dwóch rodzajów zniżek przy ubezpieczenia Zasada rozdzielania zysków Kupujący odczuwa większą satysfakcję z osiągnięcia kilku mniejszych zysków niż z jednego większego zysku, będącego ich sumą. 7

8 Zasada łączenia strat - przykład Kto jest bardziej niezadowolony? Zasada łączenia strat - przykład Czy wolałbyś znaleźć się w sytuacji pana A, czy pana B? Pan A: Otrzymał pismo od Urzędu Skarbowego, że ma dopłacić 100zł do podatku, i tego samego dnia zawiadomienie z banku, że musi dopłacić 50zł ze względu na błąd w spłacie kredytu Pan B: Otrzymał pismo od Urzędu Skarbowego, że ma dopłacić 150zł do podatku Pan A kupuje kanapę, która wcześniej kosztowała 1250 zł, a obecnie jej cena wzrosła do 1400 zł. Natomiast pan B kupuje fotel w cenie 200zł i kanapę która kosztowała 1050 zł. Obecnie cena jego fotela wzrosła do 300zł, a cena kanapy do zł. Zasada łączenia strat Łączenie strat Kupujący odczuwa mniejszą dyssatysfakcję z poniesienia jednej, zsumowanej większej straty niż z kilku mniejszych strat Łączenie strat Oferowanie przez sprzedawców samochodów różnych dodatków Zakupy z karą kredytową (wypukłą) Zasada łączenia mniejszej straty z większym zyskiem - przykład Kto jest bardziej zadowolony? Pan A: Po raz pierwszy zagrał na loterii i wygrał 100zł. Tego samego dnia zgubił bilet miesięczny warty 80zł. Pan B: Po pierwszy zagrał na loterii i wygrał 20zł. 8

9 Zasada łączenia mniejszej straty z większym zyskiem - przykład Czy wolałbyś znaleźć się w sytuacji pana A, czy pana B? Pan A kupuje kanapę, która wcześniej kosztowała 1300 zł, a obecnie jej cena spadła do 1250 zł. Natomiast pan B kupuje fotel w cenie 300 zł i kanapę która kosztowała 1000 zł. Zasada łączenia mniejszej straty z większym zyskiem Kupujący odczuwa większa satysfakcję z osiągnięcia jednego, zsumowanego zysku powstałego w wyniku połączenia większego zysku i mniejszej straty niż z pojedynczego większego zysku i pojedynczej mniejszej straty. Obecnie cena jego fotela spadła do 200 zł, a cena kanapy wzrosła do 1050zł. Łączenie mniejszej straty z większym zyskiem Łączenie mniejszej straty z większym zyskiem Cena jako procent od zaoszczędzonych kosztów Prowizja od różnicy między zyskiem a zmianą WIG u Zasada rozdzielenia mniejszego zysku od większej straty - przykład Kto jest bardziej zadowolony? Pan A: Wjechał na słupek na parkingu, naprawa samochodu będzie kosztować 200zł. Po wyjściu z garażu znalazł na chodniku 20zł Pan B: Wjechał na słupek na parkingu, naprawa samochodu będzie kosztować 180zł Zasada rozdzielenia mniejszego zysku od większej straty - przykład Czy wolałbyś znaleźć się w sytuacji pana A, czy pana B? Pan A kupuje kanapę, która wcześniej kosztowała 1250 zł, a obecnie jej cena wzrosła do 1300 zł. Natomiast pan B kupuje fotel w cenie 200 zł i kanapę która kosztowała 1050 zł. Obecnie cena jego fotela wzrosła do 300 zł, a cena kanapy spadła do 1000 zł. 9

10 Zasada rozdzielenia mniejszego zysku od większej straty Rozdzielenie mniejszego zysku od większej straty Kupujący odczuwa mniejszą dyssatysfakcję z poniesienia większej straty i osiągnięcia mniejszego zysku niż z jednej zsumowanej straty, będącej różnicą między większą stratą i mniejszym zyskiem Rozdzielenie mniejszego zysku od większej straty Udzielanie rabatów przy sprzedaży Oferta obiadowa Przyczyny księgowania umysłowego Przyczyny poznawcze rozpatrywanie zysków i strat w kontekście odpowiednich funkcji użyteczności, określonych względem jakiegoś punktu odniesienia ZESTAW I (zupa, drugie danie, deser) Cena: 20 złotych ZESTAW II Zupa 5 złotych Drugie danie 15 złotych Deser gratis Przyczyny emocjonalne Samokontrola Unikanie poczucia żalu Iluzja percepcji pieniądza Kino Wydatki A Idziesz do kina. Masz kupiony bilet za 20 złotych. W kinie okazuje się, że zgubiłeś ten bilet, ale w kieszeni masz drugie 20 złotych. Czy kupisz nowy bilet? 20 zł = 20zł B Idziesz do kina. W kieszeni masz 40 złotych. Jeszcze nie kupiłeś biletu. W kinie okazuje się, że po drodze zgubiłeś jedne 20 złotych Czy w tej sytuacji kupisz bilet? 1. Wydałeś w tym miesiącu 50 złotych na bilety na imprezy sportowe. Czy kupiłbyś w tym tygodniu bilet do kina za 20zł? 2. Otrzymałeś w tym miesiącu bilety na imprezy sportowe za 50 złotych. Czy kupiłbyś w tym tygodniu bilet do kina za 20zł? 3. Wydałeś w tym miesiącu 50 złotych na mandat za przejście na czerwonym świetle. Czy kupiłbyś w tym tygodniu bilet do kina za 20zł? 10

11 Samochód Wczasy Masz zamiar kupić samochód Posiadasz akcje które umożliwią Ci uzyskanie dużej dywidendy. 1. Czy sprzedajesz część akcji teraz? 2. Czy czekasz kilka miesięcy na wypłatę dywidendy? Wasi znajomi pojechali na wczasy na Karaiby. Waszym zdaniem komu będzie łatwiej wydawać pieniądze. 1. Czy tym znajomym, którzy oszczędzali przez rok? 2. Czy tym, którzy dostali je od bogatego wujka z Ameryki? Podsumowując Ludzie kategoryzują wydatki nie tylko ze względu na cel. Ludzie kategoryzują wydatki wg źródła pochodzenia Różne źródło różne podejście Różnie oceniają te same wartości ekonomiczne 11