Zdolność buforowa i ph śliny u użytkowników protez całkowitych badania wstępne

Transkrypt

1 Czas. Stomatol., 2008, 61, 8, Polish Dental Society Zdolność buforowa i ph śliny u użytkowników protez całkowitych badania wstępne Buffer capacity and ph of saliva in complete denture wearers preliminary study Katarzyna Nowak, Olgierd Schneider, Małgorzata Śmielecka, Barbara Dorocka-Bobkowska Ze Studenckiego Koła Naukowego przy Katedrze i Klinice Protetyki Stomatologicznej Uniwersytetu Medycznego im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu Kierownik: prof. dr hab. n. med. W. Hędzelek Summary Introduction: The ph of mixed saliva in 86% of the population is between 6.35 and It is important to maintain ph stability since chemical processes that take place in the mouth require specific conditions. Aim of the study: To assess the selected parameters of saliva in wearers of complete acrylic denture. Buffer capacity and ph of saliva were examined distinguishing the following values: low, medium and high. Material and methods: 26 patients aged years. All of them were wearers of complete acrylic dentures for upper and lower arch. The correlation between the ph of stimulated saliva and its buffer capacity was investigated. The ph was examined with the CP-411 ph-meter. The buffer capacity of saliva was measured with the CRT buffer test. Results: The buffer capacity of stimulated saliva was assessed as high in 11 cases, medium in 11 cases, and low in 4 cases. The mean value of ph was 6.66 (SD ± 0.58). Conclusions: The study confirmed a correlation between buffer capacity and the patient s age, and between ph of stimulated saliva and its buffer capacity. Streszczenie Wprowadzenie: wartość odczynu ph śliny mieszanej u 86% populacji waha się w granicach 6,35- -6,85. Stałość ph śliny jest istotna ze względu na zachodzące w jamie ustnej procesy chemiczne, które wymagają ściśle określonych warunków. Cel pracy: zanalizowano wybrane parametry śliny u pacjentów użytkujących protezy całkowite. Badaniu poddano ph i zdolność buforową śliny, wyróżniając wartość niską, średnią i wysoką. Materiał i metody: zbadano 26 pacjentów w wieku od 54 do 82 lat użytkujących akrylowe protezy całkowite szczęki i żuchwy. Zmierzono ph i zdolność buforową śliny stymulowanej. Pomiaru ph dokonano za pomocą ph-metru CP-411, zaś zdolność buforową śliny oceniano za pomocą testu CRT buffer. Wyniki: zdolność buforową śliny stymulowanej oceniono jako: wysoką u 11 pacjentów, średnią u 11 pacjentów, zaś niską u 4 pacjentów. Średnia wartość ph wyniosła 6,66 (SD ± 0,58). Podsumowanie: stwierdzono korelację miedzy zdolnością buforową a wiekiem pacjentów oraz między wartością ph śliny stymulowanej a jej zdolnością buforową. KEYWORDS: saliva, ph, buffer capacity, complete dentures HASŁA INDEKSOWE: ślina, ph, zdolność buforowa, protezy całkowite 571

2 K. Nowak i in. Czas. Stomatol., Wstęp Ślina produkowana jest przez trzy pary dużych gruczołów ślinowych zwanych śliniankami (ślinianki podżuchwowe, podjęzykowe i przyuszne) oraz przez około drobnych gruczołów ślinowych rozmieszczonych na wargach, policzkach, podniebieniu i dnie jamy ustnej [3, 5]. U dorosłego człowieka dobowa produkcja śliny wynosi 0,5-1 l. Skład chemiczny śliny wydzielanej przez poszczególne ślinianki jest różny. Ślina spoczynkowa jest wydzielana pod wpływem bodźców pochodzących z układu autonomicznego stymulacja współczulna powoduje wydzielanie gęstej śliny, a przywspółczulna rzadkiej śliny. Zasadniczym bodźcem dla procesu wydzielania śliny stymulowanej jest podrażnienie receptorów smakowych jamy ustnej podczas spożywania pokarmów. Ślina stymulowana stanowi około 80% całkowitej ilości wydzielanej śliny w ciągu doby [5]. Ślina spełnia wiele ważnych dla organizmu czynności; m.in. zwilża błonę śluzową jamy ustnej, zapoczątkowuje procesy trawienne, bierze udział w regulacji gospodarki wodnej ustroju. Wykazuje ona również właściwości przeciwbakteryjne, przeciwgrzybicze i przeciwwirusowe, co jest uwarunkowane zawartym w ślinie składnikami odporności swoistej immunoglobulin i odporności nieswoistej jak lizozym, laktoferryna i laktoperoksydaza [9, 12, 17, 18]. Odczyn śliny mieszanej jest słabo kwaśny (ph 5,75-7,05). Stwierdzono jednak, że u 86% populacji ph śliny waha się w granicach 6,35- -6,85 [1]. Stałość odczynu ph śliny jest istotna ze względu na zachodzące w jamie ustnej procesy chemiczne, które wymagają ściśle określonych warunków. Dlatego ślina, tak samo jak inne płyny ustrojowe, zawiera układy buforowe takie jak wodorowęglany, fosforany i związki białkowe. Udział procentowy poszczególnych buforów w neutralizującym działaniu śliny znacznie się różni. Bufor wodorowęglanowy odpowiada za 50% zdolności buforowej śliny spoczynkowej i 80% zdolności buforowej śliny stymulowanej. Natomiast stężenie buforu fosforanowego zależy od ph śliny. Działa on głównie w zakresie ph 6-8 [5, 14]. Cel pracy Celem pracy była analiza wybranych parametrów śliny u pacjentów użytkujących protezy całkowite. Oceniono dwa parametry śliny stymulowanej: ph oraz zdolność buforową. Materiały i metody Zbadano 26 pacjentów (15 kobiet i 11 mężczyzn) w wieku od 54 do 82 lat (średnia wieku 68,7; SD±6,9), użytkujących akrylowe protezy całkowite szczęki i żuchwy. Czas użytkowania protez wynosił od roku do 15 lat (średnia 5,8; SD±3,2). Na podstawie zebranego wywiadu nie stwierdzono chorób ogólnoustrojowych u badanych. Próbki śliny pobierano pomiędzy godziną a 12.00, po upływie 2 godzin od ostatniego posiłku oraz stosowania zabiegów higienicznych jamy ustnej. Po usunięciu protez z jamy ustnej pacjenci otrzymywali do żucia kostkę parafinową (Ivoclar Vivadent, Liechtenstein). Ślinę stymulowaną (3 ml) zbierano do kalibrowanego pojemnika przez 5 minut u pacjentów siedzących w fotelu dentystycznym. Pomiaru ph dokonano za pomocą ph-metru CP-411 (Elmetron, Polska), wyposażonego w elektrodę Single Pore Flat (Hamilton, Szwajcaria). ph- -metr CP-411 należy do nowej generacji urządzeń, zapewniających wysoką dokładność i stabilność pomiarów. Zdolność buforową śliny 572

3 2008, 61, 8 ph śliny u użytkowników protez całkowitych oceniano za pomocą testu CRT buffer (Ivoclar Vivadent, Liechtenstein). Próbki śliny nanoszono na pole testowe paska za pomocą pipety. Wynik odczytywano po 5 minutach, oceniając zmiany zabarwienia pola paska testowego, wyróżniając trzy wartości: niską, średnią i wysoką. Analizy statystycznej wyników dokonano programem komputerowym Statistica 7,0. zdolnością buforową a wiekiem pacjentów; p<0,03 (ryc. 4). Nie stwierdzono korelacji pomiędzy wartością ph śliny a płcią pacjentów Wyniki Zakres wartości ph śliny stymulowanej u badanych wynosił od 5,24 do 7,72; średnia wartość ph wyniosła 6,66 (SD±0,58). Średnia wartość ph śliny u kobiet wynosiła 6,61 (SD±0,61), zaś u mężczyzn 6,73 (SD±0,56). Stwierdzono istotną dodatnią korelację między wartością ph śliny stymulowanej a wiekiem badanych (p<0,02) (ryc. 1). Ryc. 2. Zdolność buforowa śliny w grupie kobiet i mężczyzn. Ryc. 3. Zależność pomiędzy wartością ph a zdolnością buforową śliny. Ryc. 1. Zależność między wartością ph śliny a wiekiem badanych (p<0,02). Zdolność buforową śliny stymulowanej oceniono wśród kobiet jako: wysoką u 7, średnią u 4 i niską również u 4 badanych. W grupie mężczyzn wysoką zdolność buforową wykazano u 4, zaś średnią u 7 pacjentów (ryc. 2). Stwierdzono istotną dodatnią korelację między wartością ph śliny stymulowanej a jej zdolnością buforową (ryc. 3), jak również między Ryc. 4. Zależność pomiędzy zdolnością buforową śliny a wiekiem badanych, p<0,

4 K. Nowak i in. Czas. Stomatol., oraz pomiędzy jej zdolnością buforową a płcią badanych. Omówienie Ilość i jakość śliny u pacjentów z protezami całkowitymi ma istotne znaczenie kliniczne. Zarówno jej nadmiar, jak i brak wpływa na utrzymanie uzupełnień protetycznych. Östlund [16] zwrócił uwagę na znaczenie śluzowej komponenty śliny w utrzymaniu rozległych uzupełnień protetycznych. Dobra retencja protez całkowitych występuje, gdy pomiędzy płytą protezy a błoną śluzową znajduje się chociaż minimalna ilość śliny. Ślina zmienia swoje właściwości poza jamą ustną, stąd w celu uzyskania dokładnych wyników analizę wykonuje się natychmiast po zebraniu odpowiedniej ilości materiału. Zdecydowaną większość przeprowadzonych dotychczas badań dokonano u pacjentów uzębionych. Utrata zębów i stosowanie rozległych uzupełnień protetycznych w sposób istotny zmienia warunki panujące w jamie ustnej. U podłoża zmian zapalnych błony śluzowej jamy ustnej użytkowników protez płytowych (stomatitis prosthetica) leżą zaburzenia biocenozy [8]. Miejscem najkorzystniejszym do wzmożonego wzrostu mikroorganizmów jest powierzchnia dośluzówkowa płyty protezy oraz błona śluzowa podłoża protetycznego [6]. Pod względem chemicznym ślina składa się z około 99% wody oraz 0,5% do 1,0% substancji organicznych i nieorganicznych [3,7]. Składnikiem nieorganicznym śliny jest m.in: chlorek potasu i sodu, kwaśny węglan sodu, kwaśny węglan wapnia, fosforan wapnia, kwaśny i zasadowy foforan sodu, chlorek magnezu. Do substancji organicznych śliny zaliczamy białko, mucynę, mocznik, kwas moczowy [9]. Zdolność buforowa śliny spada z wiekiem. Jest również uzależniona od występujących chorób, np. zespołu Sjögrena [2, 9]. Ślina stymulowana ma większą zdolność buforową w stosunku do śliny spoczynkowej [10]. Ślina zawiera wiele enzymów, produkowanych nie tylko przez gruczoły, lecz również przez bakterie występujące w jamie ustnej. Są to enzymy z grup: hydrolaz (ptialina, lizozym), oksydoreduktaz (katalaza, peroksydaza), transferaz i liaz (anhydraza węglanowa). Uczestniczą one w trawieniu pokarmów, rozpuszczaniu błon komórkowych bakterii oraz buforowaniu środowiska jamy ustnej. Anhydraza węglanowa katalizuje reakcję powstawania i rozpadu jonu wodorowęglanowego jednocześnie wiążąc lub uwalniając kation wodorowy [19]. Nagromadzenie pod płytą protezy resztek pokarmowych i złuszczonego nabłonka oraz brak tlenu a także buforujące działanie śliny może w sposób istotny zmieniać jej odczyn ph [13, 14]. W wykonanych przez nas badaniach wykazano dodatnią korelację pomiędzy wartością ph śliny stymulowanej a wiekiem badanych. Odmienne wyniki otrzymali Fenoll- Palomares i wsp. [4], badając ślinę niestymulowaną oraz Moritsuka i wsp. [11], prowadząc badania na ślinie stymulowanej. W przeciwieństwie do ww. wykazano również dodatnią korelację pomiędzy zdolnością buforową i wiekiem badanych. Rozbieżność uzyskanych wyników może wynikać z różnic w przedziale wiekowym pacjentów uczestniczących w badaniach. Stwierdzona w niniejszej pracy korelacja między ph śliny a jej zdolnością buforową jest zgodna z doniesieniami innych autorów. Nie wykazano wpływu płci pacjentów na wartość ph śliny stymulowanej. Podobne wyniki w ślinie niestymulowanej otrzymali Fenoll- Palomares i wsp. [4]. Wykazali oni natomiast 574

5 2008, 61, 8 ph śliny u użytkowników protez całkowitych wyższą zdolność buforową u mężczyzn, w przeciwieństwie do niniejszych badań, gdzie nie stwierdzono korelacji pomiędzy płcią a zdolnością buforową śliny. Ślina ludzka stanowi wartościowy materiał do badań, zaś sposób postępowania laboratoryjnego i jej pozyskiwanie jest proste i nieuciążliwe dla pacjentów [15]. Dodatkowo analiza parametrów, takich jak zdolność buforowa, czy ph jest łatwa i stosunkowo szybka oraz może przyczynić się do wczesnego rozpoznania niektórych jednostek chorobowych. Podsumowanie U użytkowników protez całkowitych stwierdzono dodatnią korelację pomiędzy wartością ph śliny stymulowanej oraz jej zdolnością buforową. Zdolność buforowa i wartość ph śliny stymulowanej wzrastała wraz z wiekiem badanych. Piśmiennictwo 1. Adamczyk E: Rola śliny w powstawaniu płytki nazębnej i płytki protez. Protet Stomatol 1992, 42, 5: Cackowska Lass A I: Główne procesy chorobowe jamy ustnej u chorych z zespołem Sjögrena. Praca doktorska, 2002, AM w Gdańsku. 3. Cyprysiak G, Tadeusiak W: Zastosowanie śliny w diagnostyce medycznej. Nowa Stomatol 2001, 2, 16, Fenoll-Palomares C, Munoz-Montagud J V, Sanchiz V, Herreros B, Hernendez V, Minguez M, Benages A: Unstimulated salivary flow rate, ph and buffer capacity of saliva in healthy volunteers. Rev Esp Eneferm Dig 2004, 96, 11: Kaczmarek U: Środowisko zęba ślina i fluorki. Red. Z. Jańczuk w: Stomatologia zachowawcza. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2004: Kulak-Ozkan Y, Kazazoglu E, Arikan A: Oral hygiene habits, denture cleanliness, presence of yeasts and stomatitis in elderly people. J Oral Rehabil 2002, 29: Llena-Puy C: The role of saliva in maintaining oral health and as an aid to diagnosis, Med Oral Patol Oral Cir Bucal 2006, 11, 5: Majewski S W: Biocenoza jamy ustnej w aspekcie stosowania protez zębowych, Podstawy protetyki w praktyce lekarskiej i technice dentystycznej. Wydawnictwo Stomatologiczne SZS-W, Kraków 2000, str Mese H, Matsuo R: Salivary secretion, taste and hyposalivation. J Oral Rehabil 2007, 34, 10: Moritsuka M, Kitasako Y, Burrow M F, Ikeda M, Tagami J: The ph change after HCl titration into resting and stimulated saliva for a buffering capacity test. Aust Dent J 2006, 51, 2: Moritsuka M, Kitasako Y, Burrow M F, Ikeda M, Tagami J, Nomura S: Quantitative assessment for stimulated saliva flow rate and buffering capacity in relation to different ages. J Dent 2006, 34: Nagler R M, Klein I, Zarzhevsky N, Drigues N, Reznick A Z: Characterization of the differentiated antioxydant profile of human saliva. Free Radic Biol Med 2002, 32, 3: Niesłuchowska M, Spiechowicz E, Węgier- Filipiuk B, Szymczyk T: Wybrane parametry śliny w aspekcie stomatopatii protetycznych powikłanych infekcją Candida albicans. Protet Stomatol 1980, 30, 4-5: Nikolopoulou F, Tzortzopoulou E: Salivary ph in Edentulous Patients Before and After Wearing Conventional Dentures and Implant Overdentures: A Clinical Study. Implant Dent 2007, 16, 4: Płocica I, Beck B, Wiench R: Aktywność enzymatyczna glikozydaz w ślinie chorych 575

6 K. Nowak i in. Czas. Stomatol., z zapaleniem przyzębia. Mag Stomatol, 1998, 5: Spiechowicz E: Protezy całkowite. Protetyka Stomatologiczna, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2003, str Szyszkowska A M: The level of secretory IgA in saliva of patients with dental infections. Ann Univ Mariae Curie Sklodowska [Med] 2004, 59, 2: Tenovuo J: Clinical applications of antimicrobial host proteins lactoperoxidase, lysozyme and lactoferrin in xerostomia: efficacy and safety. Oral Dis 2002, 8, 1: Turski W, Split W: Rola enzymów w ślinie. Stomatol Współcz 2002, 9, 3: Otrzymano: dnia 6.II.2008 r. Adres autorów: Poznań, ul. Bukowska 70 Tel./Fax: hedzelek@amu.edu.pl 576