Dymorfizm płciowy wybranych cech somatycznych wśród studentów wychowania fizycznego w grupach jednakowej wysokości ciała

Transkrypt

1 ROZDZIAŁ VII ZDROWIE I DOBROSTAN 1/2014 DOBROSTAN I ZESPÓŁ Uniwersytet Zielonogórski w Zielonej Górze Department of Physical Education University of Zielona Góra TATARCZUK JÓZEF wśród studentów wychowania fizycznego w grupach jednakowej wysokości ciała Sexual dimorphism of selected somatic features among physical education students in groups of the same height Słowa kluczowe: dymorfizm płciowy, kandydaci na studia, wysokość ciała Keywords: sexual dimorphism, somatic features, PE students Dwupostaciowość organizmów, przejawiająca się zróżnicowaniem morfologicznym, fizjologicznym, motorycznym, psychicznym i społecznym mężczyzn i kobiet określana mianem dymorfizm jest zjawiskiem powszechnie znanym i dla większości cech ulegającym ontogenetycznym wahaniom. Dymorfizm płciowy, jako zjawisko w świecie przyrody budzi zrozumiałe zainteresowanie świata nauki oraz innych dziedzin życia np. ergonomii, przemysłu odzieżowego, obuwniczego itp. Biolodzy definiują to zjawisko w różny sposób z jednej strony jako występowanie u jednego gatunku dwu różnych postaci osobników, z drugiej strony jako element doboru płciowego warunkujący odpowiedni charakter selekcji środowiskowej. Istotę zjawiska dymorfizmu płciowego najlepiej oddaje m.in. Malinowski [7] definiując je jako.genetycznie uwarunkowane zróżnicowanie organizmów pod względem morfologicznym, fizjologicznym i psychicznym. Różnice morfofunkcjonalne między mężczyznami a kobietami wynikają z odmiennych funkcji związanych z przedłużeniem gatunku. Po urodzeniu różnice te są stosunkowo małe, lecz w większości cech już zaznaczone. W procesie ontogenetycznego rozwoju narastają one szczególnie silnie w okresie dojrzewania płciowego, a w okresie starości ich wyrazistość zaciera się [2]. Jak stwierdza Osiński [10] dymorfizm ciała jest początkowy dość mały i dla większości cech ulega ontogenetycznym wahaniom. Odrębność płciowa w budowie ciała kobiet zaznacza się m.in. swoistym typem otłuszczenia, niżej położonym środkiem ciężkości ciała, innymi jego proporcjami, krótszymi dźwigniami. Zróżnicowanie morfologiczne przejawia się przede wszystkim w masie, wymiarach, proporcjach, składzie tkankowym ciała.

2 104 ZDROWIE I DOBROSTAN 1/2014 Dobrostan i zespół Budowa typowo kobieca i typowo męska różni się nie tylko wielkościami bezwzględnych cech, ale także podstawowymi proporcjami ciała. Za typowo kobiece proporcje ciała przyjmuje się długi tułów, wąskie barki i szeroką miednicę oraz charakterystyczną lokalizację tkanki tłuszczowej [15, 16]. Typ skrajnie męski charakteryzuje się większymi niż u kobiet rozmiarami ciała, a więc większą wysokością, silnym rozwojem górnych części ciała obręczy barkowej, dużą głową, mocnym karkiem, potężną klatką piersiową, wąską miednicą, silnym umięśnieniem z wyraźną rzeźbą mięśniową, skromną tkanką tłuszczową rozmieszczoną wokół obręczy barkowej. Natomiast typ skrajnie żeński wyróżnia się mniejszymi rozmiarami ciała, małą głową, słabo rozwiniętą obręczą barkową, znacznym biustem, wciętą talią i poszerzonym tułowiem w okolicach obręczy biodrowej, która jest szeroka i silnie otłuszczona [7]. Na ogół jednak, każdy człowiek ma w swej strukturze psycho-fizycznej pewne przesunięcia w kierunku płci przeciwnej i tak naprawdę w praktyce nie spotykamy właściwie 100% mężczyzny lub 100% kobiety. Zakres ogólnych różnic biologicznych i sprawności fizycznej ocenia się na około 8%, jednak w pewnych przejawach są one większe a w innych mniejsze. Stąd należy uwzględniać duże indywidualne zróżnicowanie przejawów dymorfizmu. Dymorfizm płciowy w budowie ciała doczekał się wielu opracowań w literaturze rodzimej jak i światowej. Trudno byłoby w tym miejscu wymienić chociaż część z tych opracowań, dlatego decydujemy się wspomnieć tylko niektóre z nich: [1, 3, 6, 12, 13, 14, 16]. Wśród licznych opracowań zajmujących się problematyką dymorfizmu płciowego bardzo rzadko podejmowano to zagadnienie w grupach dorosłych mężczyzn i kobiet o identycznej wysokości ciała z wyjątkiem Malinowskiego i wsp. [8] oraz Gworysa i wsp. [5]. Obserwacje pod tym kątem reprezentatywnych grup są interesujące nie tylko ze względów teoretycznych, ale przede wszystkim praktycznych. Można się spodziewać, iż wyjaśniłyby one, między innymi, zagadnienia dotyczące zakresu i kierunku zróżnicowania międzypłciowego cech strukturalnych i funkcjonalnych u osobników dorosłych, o identycznej wysokości ciała, ale też dostarczyłyby informacji czy zawsze kierunek zróżnicowania płciowego badanych cech jest bardziej wyrazisty u mężczyzn. Zatem celem niniejszego opracowania jest określenie poziomu wybranych cech somatycznych w ujęciu dymorfizmu płciowego wśród studentów wychowania fizycznego w grupach jednakowej wysokości ciała. MATERIAŁ I METODY Materiał niniejszej pracy stanowią pomiary antropometryczne wykonane przez pracowników Zakładu Antropologii i Biometrii AWF w Poznaniu i pracowników Katedry Wychowania Fizycznego Uniwersytetu Zielonogórskiego w latach , wśród kandydatów i kandydatek w liczbie 1969 osób (w tym 6 mężczyzn i 1289 kobiet) ubiegających się o przyjęcie na studia wychowania fizycznego. W tym miejscu chciałbym bardzo serdecznie podziękować prof. Wilińskiemu i prof. Ziółkowskiej-Łajp, którzy udostępnili te materiały.

3 Józef Tatarczuk wśród studentów wychowania fizycznego w grupach jednakowej wysokości ciała Do dalszych badań wybrano tych kandydatów, którzy mieścili się w 10-ciu grupach wzrostowych, poczynając od 162 do 182 cm. Posiadane przez nas dane pozostałych grup pominęliśmy, ze względu na niewielką ich liczebność. W wymienionych grupach mierzono następujące cechy somatyczne: całkowitą wysokość ciała (B-v), masę ciała (MC), długość tułowia (sst-sy), długość kończyny dolnej (B-sy), długość kończyny górnej (a-daiii), szerokości barków (a-a), bioder (ic-ic). Obliczono podstawowe charakterystyki statystyczne (M, Sd) badanych cech somatycznych, z podziałem na płeć i grupy wysokości ciała. Wyliczono także wskaźnik dymorfizmu płciowego oraz poziom istotności różnic badanych cech testem t- Studenta. DYMORFIZM W ZAKRESIE CECH SOMATYCZNYCH WYNIKI Wszystkie analizowane wartości zostały zamieszczone w tabelach i rycinach w aneksie. Analiza wartości masy ciała w kontekście dymorfizmu wykazuje wyższe wartości u mężczyzn we wszystkich kategoriach wysokości ciała, przy różnicach statystycznie istotnych, z wyjątkiem kategorii wzrostu od 178 do 1 cm, kiedy to różnica była statystycznie nieistotna (tab. 1, ryc. 1). Tab. 1. Charakterystyka liczbowa masy ciała w grupach mężczyzn i kobiet o jednakowej wysokości ciała Kategoria Mężczyźni Kobiety wysokości ciała [cm] N M Sd v [%] N M Sd v [%] d p Wskaźnik Mollisona 31 67,00 7,79 11, ,94 8,61 15,39 11,06 0,028-1, ,39 10,35 15, ,16 6,17 10,98 12,23 0,000-1, ,65 9,32 13, ,20 7,78 13,14-7,45 0,000-0, ,04 6,87 10, ,52 7,90 13,27-5,52 0,000-0, ,67 8,62 12, ,53 6,04 10,14-8,14 0,000-0, ,83 9,44 13, ,45 8,07 13,14-8,38 0,000-0, ,22 10,12 14, ,41 9,60 14,24-3,81 0,027-0,38 102,23 8,93 12, ,21 7,19 11,19-6,02 0,001-0, ,06 11,62 15, ,09 11,83 17,13-3,98 0,112-0, ,42 9,16 12, ,13 6,14 9,01-6,29 0,028-0,69 105

4 ZDROWIE I DOBROSTAN 1/2014 Dobrostan i zespół Ryc. 1. Średnie arytmetyczne masy ciała w grupach mężczyzn i kobiet o jednakowej wysokości ciała MC płeć=k Ramkowy MC grupowane względem cm2_ Warunek wyłączania: NOT( "płeć" = 101 ) do 150 cm2_ ±Odch.std Ryc. 2. Charakterystyka wielkości średnich arytmetycznych i odchylenia standardowego masy ciała w grupie kobiet o jednakowej wysokości ciała 106

5 Józef Tatarczuk wśród studentów wychowania fizycznego w grupach jednakowej wysokości ciała MC płeć=m Ramkowy MC grupowane względem cm2_ Warunek wyłączania: NOT( "płeć" = 102 ) pow.198 cm2_ ±Odch.std Ryc. 3. Charakterystyka wielkości średnich arytmetycznych i odchylenia standardowego masy ciała w grupie mężczyzn o jednakowej wysokości ciała MC płeć=k Wykres rozrzutu MC względem Warunek wyłączania: NOT( "płeć" = 101 ) MC = -44,4307+0,6169*x Ryc. 4. Równanie regresji masy ciała w odniesieniu do kategorii wysokości ciała kobiet 107

6 ZDROWIE I DOBROSTAN 1/2014 Dobrostan i zespół MC płeć=m Wykres rozrzutu MC względem Warunek wyłączania: NOT( "płeć" = 102 ) MC = -35,9424+0,6079*x Ryc. 5. Równanie regresji masy ciała w odniesieniu do kategorii wysokości ciała mężczyzn Długość tułowia u obu płci osiąga przybliżone wartości na korzyść mężczyzn, wyjątek stanowi kategoria wysokości ciała od 162 do 164 cm, kiedy minimalnie dłuższy tułów jest u kobiet. Różnicę statystycznie istotną pomiędzy mężczyznami i kobietami odnotowano jedynie w kategorii od 164 cm do 166 cm i od 172 do 174 cm. W pozostałych odniesieniach różnice były statycznie nieznaczące (tab. 2, ryc. 6). Tab. 2. Charakterystyka liczbowa długości tułowia w grupach mężczyzn i kobiet o jednakowej wysokości ciała Kategoria Mężczyźni Kobiety wysokości Wskaźnik N M Sd v [%] N M Sd v [%] d p ciała [cm] Mollisona 31 51,13 2,35 4, ,22 2,94 5,73-0,09 0,960 0, ,62 1,66 3, ,67 2,54 4,92 1,94 0,009-1, ,13 4,75 8, ,94 2,67 5,05-1,19 0,072-0, ,66 3,30 6, , 2,81 5,27-0,26 0,627-0, ,37 2,84 5, ,57 3,15 5,87-0, 0,084-0, ,98 3,32 6, ,90 2,95 5,47-1,08 0,020-0, ,59 3,20 5, ,63 3,23 5,91-0,96 0,083-0, ,82 3,54 6, ,55 2,60 4,77-1,27 0,071-0, ,92 3,03 5, ,73 2,64 4,74-1,18 0,062-0, ,30 3,02 5, ,97 3,05 5,46-1,33 0,166-0,44 108

7 Józef Tatarczuk wśród studentów wychowania fizycznego w grupach jednakowej wysokości ciała Ryc. 6. Średnie arytmetyczne długości tułowia w grupach mężczyzn i kobiet o jednakowej wysokości ciała długość_tułowia do ±Odch.std cm2_ Ryc. 7. Charakterystyka wielkości średnich arytmetycznych i odchylenia standardowego długości tułowia w grupie kobiet o jednakowej wysokości ciała 109

8 ZDROWIE I DOBROSTAN 1/2014 Dobrostan i zespół długość_tułowia ±Odch.std cm2_ Ryc. 8. Charakterystyka wielkości średnich arytmetycznych i odchylenia standardowego długości tułowia w grupie mężczyzn o jednakowej wysokości ciała pow.198 długość_tułowia płeć=k Wykres rozrzutu długość_tułowia względem Warunek wyłączania: NOT( "płeć" = 101 ) długość_tułowia = 1,8453+0,3029*x Ryc. 9. Równanie regresji długości tułowia w odniesieniu do kategorii wysokości ciała kobiet 110

9 Józef Tatarczuk wśród studentów wychowania fizycznego w grupach jednakowej wysokości ciała długość_tułowia płeć=m Wykres rozrzutu długość_tułowia względem Warunek wyłączania: NOT( "płeć" = 102 ) długość_tułowia = -2,2565+0,3307*x Ryc. 10. Równanie regresji długości ciała w odniesieniu do kategorii wysokości ciała mężczyzn Długość kończyn dolnych jest większa u kobiet we wszystkich analizowanych grupach wzrostu, przy czym różnice statystycznie istotne dotyczyły przedziału wysokości począwszy od 1 do 1 cm, a w pozostałych klasach wzrostu różnice były statystycznie nieznaczące (tab. 3, ryc. 11). Tab. 3. Charakterystyka liczbowa długości kończyny dolnej w grupach mężczyzn i kobiet o jednakowej wysokości ciała Kategoria Mężczyźni Kobiety Wskaźnik wysokości Mollisona N M Sd v [%] N M Sd v [%] d p ciała [cm] 31 81,20 2,31 2, ,76 3,01 3,68-0,56 0,747 0, ,64 1,28 1, ,00 2,74 3,30-1,36 0,089 1, ,43 4,20 5, ,53 2,89 3,45 1,09 0,112 0, ,08 3,19 3, ,82 2,69 3,17 0,74 0,149 0, ,19 2,66 3, ,32 2,89 3,35 1,13 0,008 0, ,12 3,10 3, ,76 3,01 3,43 1,63 0,000 0, ,90 3,08 3, ,05 3,27 3,71 1,15 0,035 0, ,07 2,97 3, , 3,10 3,42 2,72 0,000 0, ,05 2,73 3, ,07 1,79 1,97 2,02 0,000 0, ,41 2,77 3, ,74 2,84 3,10 1,32 0,134 0,48 111

10 ZDROWIE I DOBROSTAN 1/2014 Dobrostan i zespół Ryc. 11. Średnie arytmetyczne długości kończyny dolnej w grupach mężczyzn i kobiet o jednakowej wysokości ciała sy do ±Odch.std cm2_ Ryc. 12. Charakterystyka wielkości średnich arytmetycznych i odchylenia standardowego długości kończyny dolnej w grupie kobiet o jednakowej wysokości ciała 112

11 Józef Tatarczuk wśród studentów wychowania fizycznego w grupach jednakowej wysokości ciała ±Odch.std 95 sy cm2_ Ryc. 13. Charakterystyka wielkości średnich arytmetycznych i odchylenia standardowego długości kończyny dolnej w grupie mężczyzn o jednakowej wysokości ciała pow.198 sy płeć=k Wykres rozrzutu sy względem Warunek wyłączania: NOT( "płeć" = 101 ) sy = -5,7271+0,5377*x Ryc. 14. Równanie regresji długości kończyny dolnej w odniesieniu do kategorii wysokości ciała kobiet 113

12 ZDROWIE I DOBROSTAN 1/2014 Dobrostan i zespół sy płeć=m Wykres rozrzutu sy względem Warunek wyłączania: NOT( "płeć" = 102 ) sy = -4,6563+0,5241*x Ryc. 15. Równanie regresji długości kończyny dolnej w odniesieniu do kategorii wysokości ciała mężczyzn W odniesieniu do długości kończyn górnych sytuacja jest zgoła odmienna przy tych samych klasach wysokości ciała kończyny górne są dłuższe u mężczyzn, przy różnicach statystycznie istotnych tylko w grupach wysokości od 168 do 1 cm i od 174 do 176 cm (tab. 4, ryc. 16). Tab. 4. Charakterystyka liczbowa długości kończyny górnej w grupach mężczyzn i kobiet o jednakowej wysokości ciała Kategoria Mężczyźni Kobiety Wskaźnik wysokości Mollisona N M Sd v [%] N M Sd v [%] d p ciała [cm] 31 72,00 0,44 0,61 230,76 2,93 4,14 1,24 0,464-2, ,13 1,87 2, ,72 2,62 3,66 1,41 0,068-0, ,21 2,08 2, ,15 2,57 3,51-1,06 0,066-0, ,83 2,71 3, ,82 2,50 3,39-1,02 0,031-0, ,44 2,53 3, ,06 2,32 3,09-0,38 0,296-0, ,87 4,54 5, ,38 2,21 2,93-0,49 0,336-0, ,90 3,20 4, ,60 2,26 2,99-1,30 0,010-0, ,38 3,18 4, ,29 2,56 3,31-0,09 0,883-0, ,65 2,77 3, ,36 2,48 3,17-0,28 0,623-0, ,67 2,64 3, ,54 3,84 4,83-0,14 0,875-0,05 114

13 Józef Tatarczuk wśród studentów wychowania fizycznego w grupach jednakowej wysokości ciała Ryc. 16. Średnie arytmetyczne długości kończyny górnej w grupach mężczyzn i kobiet o jednakowej wysokości ciała a_da do ±Odch.std cm2_ Ryc. 17. Charakterystyka wielkości średnich arytmetycznych i odchylenia standardowego długości kończyny górnej w grupie kobiet o jednakowej wysokości ciała 115

14 ZDROWIE I DOBROSTAN 1/2014 Dobrostan i zespół a_da ±Odch.std cm2_ pow.198 Ryc. 18. Charakterystyka wielkości średnich arytmetycznych i odchylenia standardowego długości kończyny górnej w grupie mężczyzn o jednakowej wysokości ciała a_da3 116 płeć=k Wykres rozrzutu a_da3 względem Warunek wyłączania: NOT( "płeć" = 101 ) a_da3 = -0,612+0,41*x Ryc. 19. Równanie regresji długości kończyny górnej w odniesieniu do kategorii wysokości ciała kobiet

15 Józef Tatarczuk wśród studentów wychowania fizycznego w grupach jednakowej wysokości ciała a_da płeć=m Wykres rozrzutu a_da3 względem Warunek wyłączania: NOT( "płeć" = 102 ) a_da3 = -1,8559+0,4506*x Ryc. 20. Równanie regresji długości kończyny górnej w odniesieniu do kategorii wysokości ciała mężczyzn Szerokość bioder we wszystkich klasach wysokości ciała jest większa u kobiet, a różnice są statystycznie istotne z jednym wyjątkiem w klasie wzrostu od 162 do 164 cm różnica była statystycznie nieznacząca (tab. 5, ryc. 21). Tab. 5. Charakterystyka liczbowa szerokości bioder w grupach mężczyzn i kobiet o jednakowej wysokości ciała Kategoria Mężczyźni Kobiety Wskaźnik wysokości N M Sd v [%] N M Sd v [%] d p Mollisona ciała [cm] 31 26, 0,52 1, ,07 1,98 7,06-1,67 0,148 3, ,25 1,46 5, ,35 1,69 5,98-1,10 0,028 0, ,39 2,07 7, ,58 1,76 6,17 1,19 0,004 0, ,41 1,26 4, ,08 1,76 6,06 1,66 0,000 1, ,82 1,41 5, ,97 1,50 5,19 1,15 0,000 0, ,12 1,61 5, ,58 1, 6,08 1,46 0,000 0, ,18 1,83 6, ,53 2,35 7,71 2,35 0,000 1, ,50 1,67 5, ,36 1,73 5,69 1,86 0,000 1, ,83 1,91 6, ,29 1,71 5,64 1,47 0,000 0, ,01 1,53 5, ,75 1,22 3,96 1,74 0,000 1,14 117

16 ZDROWIE I DOBROSTAN 1/2014 Dobrostan i zespół Ryc. 21. Średnie arytmetyczne szerokości bioder w grupach mężczyzn i kobiet o jednakowej wysokości ciała ic_ic do ±Odch.std cm2_ Ryc. 22. Charakterystyka wielkości średnich arytmetycznych i odchylenia standardowego szerokości bioder w grupie kobiet o jednakowej wysokości ciała 118

17 Józef Tatarczuk wśród studentów wychowania fizycznego w grupach jednakowej wysokości ciała ic_ic ±Odch.std cm2_ pow.198 Ryc. 23. Charakterystyka wielkości średnich arytmetycznych i odchylenia standardowego szerokości bioder w grupie mężczyzn o jednakowej wysokości ciała ic_ic płeć=k Wykres rozrzutu ic_ic względem Warunek wyłączania: NOT( "płeć" = 101 ) ic_ic = 6,1344+0,1353*x Ryc. 24. Równanie regresji szerokości bioder w odniesieniu do kategorii wysokości ciała kobiet 119

18 ZDROWIE I DOBROSTAN 1/2014 Dobrostan i zespół ic_ic płeć=m Wykres rozrzutu ic_ic względem Warunek wyłączania: NOT( "płeć" = 102 ) ic_ic = 7,2305+0,1202*x Ryc. 25. Równanie regresji szerokości bioder w odniesieniu do kategorii wysokości ciała mężczyzn W przypadku szerokości barków we wszystkich przedziałach wysokości ciała odnotowujemy wyższe wartości u mężczyzn a różnice są statystycznie wysoce istotne. Im wyższa kategoria wysokości ciała tym szerokość barków wzrasta (tab. 6, ryc. 26). Tab. 6. Charakterystyka liczbowa szerokości barków w grupach mężczyzn i kobiet o jednakowej wysokości ciała Kategoria Mężczyźni Kobiety Wskaźnik Wysokości N M Sd v [%] N M Sd v [%] d p Mollisona ciała [cm] 31 38,47 0,46 1, ,92 1,77 5,07 3,55 0,001-7, ,58 1,49 3, ,09 1,46 4,16 3,49 0,000-2, ,90 1,93 4, ,77 1,51 4,21-3,13 0,000-1, ,04 1,67 4, ,13 1,37 3,79-2,91 0,000-1, ,46 1,57 3, ,27 1,31 3,62-3,19 0,000-2, ,71 1,82 4, ,58 1,50 4,10-3,13 0,000-1, ,97 1,55 3, ,83 1,48 4,01-3,14 0,000-2,03 102,09 1, 4, ,93 0,75 2,03-3,16 0,000-1,87 104,31 1,56 3, ,05 1,49 4,03-3,26 0,000-2,09 110,57 1,87 4, ,31 1,21 3,23-3,26 0,000-1,74 120

19 Józef Tatarczuk wśród studentów wychowania fizycznego w grupach jednakowej wysokości ciała Ryc. 26. Średnie arytmetyczne szerokości barków w grupach mężczyzn i kobiet o jednakowej wysokości ciała ±Odch.std do a_a cm2_ Ryc. 27. Charakterystyka wielkości średnich arytmetycznych i odchylenia standardowego szerokości barków w grupie kobiet o jednakowej wysokości ciała 121

20 ZDROWIE I DOBROSTAN 1/2014 Dobrostan i zespół ±Odch.std 42 a_a pow.198 cm2_ Ryc. 28. Charakterystyka wielkości średnich arytmetycznych i odchylenia standardowego szerokości barków w grupie mężczyzn o jednakowej wysokości ciała a_a płeć=k Wykres rozrzutu a_a względem Warunek wyłączania: NOT( "płeć" = 101 ) a_a = 12,5007+0,1386*x Ryc. 29. Równanie regresji szerokości barków w odniesieniu do kategorii wysokości ciała kobiet 122

21 Józef Tatarczuk wśród studentów wychowania fizycznego w grupach jednakowej wysokości ciała a_a płeć=m Wykres rozrzutu a_a względem Warunek wyłączania: NOT( "płeć" = 102 ) a_a = 17,384+0,1287*x Ryc. 30. Równanie regresji szerokości barków w odniesieniu do kategorii wysokości ciała mężczyzn DYSKUSJA Rezultaty przeprowadzonej analizy wyników badań wskazują, że dymorfizm płciowy w przedziale wysokości ciała od 162 cm do 168 cm jest słabiej zaznaczony, a w miarę podwyższania wysokości ciała od 1 do 182 cm jest coraz bardziej wyrazisty. Potwierdzają to wcześniejsze badania Malinowskiego i wsp [8]. Dymorfizm płciowy w badaniach autorów niniejszego opracowania zaznaczył się bardzo silnie u mężczyzn, na poziomie statystycznej istotności w masie ciała, szerokości barków, a u kobiet w długości kończyn dolnych i szerokości bioder. W pozostałych cechach somatycznych takich jak: długość tułowia i długość kończyn górnych (większe u mężczyzn), przy czym różnice były statystycznie nieznaczące. Częściowo wyniki te potwierdzają badania Osińskiego i Kusego [9], którzy dowodzą, że kobiety cechują wąskie barki, szerokie biodra, mniejsze umięśnienie, dłuższy w stosunku do kończyn tułów. W naszych badaniach długość tułowia była większa u mężczyzn niż u kobiet, chociaż różnice w większości przypadków były statystycznie nieistotne. Prawidłowość, że kobiety mają zdecydowanie szersze biodra w stosunku do szerokości barków potwierdzają liczne badania, między innymi Prejsnar Skrupska [11], Tatarczuk [17]. Musimy podkreślić, że wyniki nasze odnoszą się do wyselekcjonowanej grupy populacji polskiej i nie mogą być traktowane jako reprezentacyjne dla całej populacji. Wyniki te powinny zachęcić do analizy tak ujętego dymorfizmu dla populacji generalnej czy też może dla oceny specyfiki grup profesjonalnych (zawodowych), społecznych np. w układzie miasto wieś. 123

22 ZDROWIE I DOBROSTAN 1/2014 Dobrostan i zespół Powyższe stwierdzenia pozwalają wysunąć następujące wnioski: 1. Rezultaty przeprowadzonej analizy wyników badań wskazują, że dymorfizm płciowy w przedziale wysokości ciała od 162 cm do 168 cm jest słabiej zaznaczony, a w miarę wzrostu wysokości od 1 do 182 cm jest coraz bardziej wyrazisty. 2. Uzyskano dość mozaikowy obraz zmian i wyrazistości dymorfizmu płciowego w obrębie analizowanych cech. Zaobserwowano charakterystyczne różnice w wielkości dymorfizmu płciowego w badanych cechach somatycznych, a mianowicie przeciętnie większe w populacji mężczyzn wartości masy ciała, długości tułowia, długości kończyn górnych, szerokości barków zaś większe u kobiet wartości długości kończyn dolnych i szerokości bioder. PIŚMIENNICTWO 1. Alexander R.D.J., Hoogland L., Howard R.D., Noonan K.M., Sherman P.W., (1979), Sexual dimorphism and breeding systems in pinnipeds, ungulates, primates an humans, [w:] Chagnon N.A., Irons w Evolutionary Biology and Human Social Behavior: An Anthropological. Perspective, Duxbury, Press, North Scituate, Massachusetts. 2. Drozdowski Z. (1997) Biologiczny rozwój człowieka. AWF Poznań. Skrypty, Garay A.L., Levine I., Carter J.E.I. (1974) Genetic and Anthropological Studies of Olimpic Athletes, New York Francisco London. 4. Gray J.P., Wolwfe L.D. (19), Height and Sexual Dimorphism Stature Among. Human Societies, Am, J. Phys. Antrop., 53, Gworys B., Malinowski A., Bożiłow Wł., Kordecki H. (2010), Dymorfizm płciowy w proporcjach ciała u dzieci i młodzieży próba nowego ujęcia [w:] Auksologia a promocja zdrowia, t. 5, s Malina R. M. (1984) Genetic of motor development and performance. Mat. Olimp. Sc. Congres, Eugene. 7. Malinowski A., Tatarczuk J., Asienkiewicz R. (2008) Antropologia dla pedagogów. Uniwersytet Zielonogórski, s Malinowski A., Jeka Sł., Fus D., Nowosad E., Czarny W. (2012), Dimorphism of somatic structure in groups of body height, Acta Facultatis exercitationis corporis universitatis Presoviensis, vol. 1, Słowacja. 9. Osiński W., Kusy K. (1994) Płeć jako element określający postępowanie w wychowaniu fizycznym i sporcie [w:] Problemy dymorfizmu płciowego w sporcie. AWF Katowice, s Osiński W (1996) Zarys teorii wychowania fizycznego. AWF Poznań. Podręczniki

23 Józef Tatarczuk wśród studentów wychowania fizycznego w grupach jednakowej wysokości ciała 11. Prejsnar Skrupska M., (2002) Porównanie stopnia dymorfizmu płciowego w budowie somatycznej młodzieży nietrenującej z przedstawicielami wybranych dyscyplin sportowych [w:] Problemy dymorfizmu płciowego w sporcie. AWF Katowice, s Promińska E. (1987) Płeć człowieka. Biologiczne podstawy różnic. Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław- Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź. 13. Skibińska A. (1963) Dymorfizm płciowy a sport wyczynowy. Wych. Fiz. i Sport, 7: Skibińska A. (1967) Dymorfizm płciowy niektórych cech somatycznych dzieci i młodzieży. Mat. Prace Antrop., 74: Skibińska A. (19) Dymorfizm cech somatycznych młodzieży dojrzałej. Mat. Prace Androp. 16. Stanischer D. (1961), Uber den skdetometrishen mustang der geiedmassen bei erwachsengen. Izwiestia na Instituta po Morfologia. BAN, Sofia s Tatarczuk J., (2006) Biospołeczne uwarunkowania rozwoju somatycznego i sprawność fizyczna wybranych grup młodzieży akademickiej. Uniwersytet Zielonogórski, s STRESZCZENIE Celem pracy jest przedstawienie zróżnicowania międzypłciowego cech strukturalnych i funkcjonalnych osobników dorosłych o identycznej wysokości ciała. Materiał niniejszej pracy stanowią pomiary antropometryczne wykonane w latach przez pracowników AWF w Poznaniu i Uniwersytetu Zielonogórskiego wśród kandydatów ubiegających się na studia wychowania fizycznego w liczbie 1969 osób (w tym 6 mężczyzn i 1289 kobiet). Spośród badanych wybrano 10 grup wzrostowych poczynając od 162 cm do 182 cm w obrębie obu płci. Mierzono cechy somatyczne: B-v, masę ciała, sst-sy, B-sy, a-daiii, a-a, ic-ic. Obliczono podstawowe charakterystyki badanych cech, poziom istotności różnic badanych cech, a także wskaźnik dymorfizmu płciowego Mollisona. Na podstawie analizy wyników stwierdzono: 1. Rezultaty przeprowadzonej analizy wyników badań wskazują, że dymorfizm płciowy w przedziale wysokości ciała od 162 cm do 168 cm jest słabiej zaznaczony, a w miarę wzrostu wysokości od 1 do 182 cm jest coraz bardziej wyrazisty. 2. Uzyskano dość mozaikowy obraz zmian i wyrazistości dymorfizmu płciowego w obrębie analizowanych cech. Zaobserwowano charakterystyczne różnice w wielkości dymorfizmu płciowego w badanych cechach somatycznych, a mianowicie przeciętnie większe w populacji mężczyzn wartości masy ciała, długości tułowia, długości kończyn górnych, szerokości barków zaś większe u kobiet wartości długości kończyn dolnych i szerokości bioder. Artykuł zawiera znaków ze spacjami + grafika 125