Z BADAŃ ROZWOJU FIZYCZNEGO I SPRAWNOŚCI MOTORYCZNEJ DZIECI PRZEDSZKOLNYCH Z ZIELONEJ GÓRY

Transkrypt

1 S ł u p s k i e P r a c e B i o l o g i c z n e Ryszard Asienkiewicz Uniwersytet Zielonogórski, Z BADAŃ ROZWOJU FIZYCZNEGO I SPRAWNOŚCI MOTORYCZNEJ DZIECI PRZEDSZKOLNYCH Z ZIELONEJ GÓRY WSTĘP Badania rozwoju biologicznego dzieci są bardzo bogate. Ich geneza sięga XVIII wieku, kiedy G.L. Buffon opublikował Historię naturalną i szczegółową, w której przedstawił rozwój dziecka od urodzenia do 18 roku życia pierwsze ciągłe obserwacje rozwoju fizycznego (Malinowski 1976). Pod koniec XIX wieku problemy rozwoju dziecka stanowiły przedmiot szerokich dociekań naukowych. Badania Vierordta, Godina, Gundobina, Liviego, Stratza, Rohrera, Pigneta, Erissmana prowadziły do wyróżnienia okresów rozwojowych dziecka, opisania różnic między chłopcami a dziewczętami, wprowadzenia wskaźników ilorazowych do oceny proporcji budowy ciała oraz matematycznych norm rozwojowych masy i wysokości ciała (Malinowski 1987). W Polsce będącej pod zaborami, w 1805 roku J. Śniadecki wydał pracę Uwagi o fizycznym wychowaniu dzieci, w której zwracał uwagę na rolę środowiska przyrodniczego i społecznego w przebiegu rozwoju dzieci. Podkreślił różnice środowiskowe w ich rozwoju (miasto wieś), wyodrębnił okresy rozwojowe dzieci i opisał różnice w rozwoju chłopców i dziewcząt. Badania sprawności fizycznej zapoczątkowane zostały w Polsce w okresie międzywojennym, a ich prekursorem był J. Mydlarski (1934/35), który opracował pierwszy miernik sprawności fizycznej. W latach powojennych pojawiło się wiele prac dotyczących oceny sprawności fizycznej dzieci i młodzieży w różnych grupach wiekowych (Denisiuk, Milicerowa 1969, Gniewkowska 1965). Ostatnio badacze zajmują się najczęściej wpływem różnych czynników na stymulację tempa rozwoju fizycznego i motorycznego dzieci i młodzieży (m.in. Arlet i in. 1989; Charzewski 1984, Charzewski, Przewęda 1988, Ignasiak 1988, Jedlińska 1985, Mleczko 1991, Osiński 1988, Skład, Piotrowski 1992, Stolarczyk 1995, Strzelczyk 1995, Szopa 1990, Trześniowski 1991, Wolański 1981). W ostatnich czasach obserwujemy znaczne zmiany w procesie rozwoju dzieci i młodzieży, które przejawiają się przyspieszeniem wzrastania i dojrzewania. Wraz ze wzrostem poziomu i tempa przeobrażeń ekonomiczno-społecznych zacierają się 19

2 istniejące różnice środowiskowe. Z jednej strony jesteśmy świadkami szybkiego niszczenia środowiska w wyniku rozbudowy przemysłu i przenikania człowieka na nowe obszary, z drugiej zaś zagęszczenie zajmowanych już środowisk musi zostawić ślad w biotypie bytowania człowieka. Zmiany, jakie dokonują się w środowisku naturalnym i społecznym, zostały uwzględnione w prezentowanej pracy, której celem jest ukazanie poziomu rozwoju fizycznego i motorycznego dzieci przedszkolnych z Zielonej Góry oraz analiza porównawcza na tle innych populacji. MATERIAŁ I METODA Badania przeprowadzono jesienią 1996 r. w wybranych losowo przedszkolach w Zielonej Górze. Łącznie objęto analizą 174 dzieci w wieku 5 i 6 lat. Pomiary antropometryczne wykonano zgodnie z zasadami Martina w wersji opisanej przez Drozdowskiego (1982). Poziom sprawności fizycznej oceniono w zakresie (Sekita 1988, Pawlak, Sarna 1982): odległości rzutu piłką lekarską 1 kg w przód znad głowy informującej o sile ramion, odległości skoku w dal z miejsca na materac informującej o sile eksplozywnej kończyn dolnych, czasu biegu wahadłowego 4 x 5 m z przenoszeniem klocka informującego o zwinności, głębokości skłonu tułowia w przód informującej o gibkości. Materiał opracowano podstawowymi metodami statystycznymi zgodnie z zasadami podanymi przez Arską-Kotlińską i Bartz (1993), a wyniki przedstawiono w tabelach 1-4. ANALIZA WYNIKÓW Tabele 1 i 2 zawierają zestawienie przeciętnych badanych cech somatycznych i motorycznych. Jak z nich wynika, analizowane cechy zwiększają się z wiekiem, zachowując dymorficzny charakter. Dziewczęta 5- i 6-letnie są przeciętnie niższe i lżejsze od chłopców. W grupie pięciolatków dziewczęta charakteryzują się przeciętnie dłuższym tułowiem, dłuższymi kończynami dolnymi, szerszą miednicą (przy różnicy statystycznie istotnej) i klatką piersiową, większym obwodem uda i rozmachem klatki piersiowej, a mniejszymi wartościami długości kończyn górnych, szerokości barków, nadgarstka i kolana, głębokości klatki piersiowej, obwodu ramienia oraz masy ciała niż chłopcy. Różnice między przeciętnymi badanych cech są większe w grupach 6-letnich chłopców i dziewcząt. Wynoszą one w przypadku wysokości ciała D=2,29 cm, masy ciała D=0,85 kg, długości tułowia D=1,41 cm, długości kończyn górnych D=1,69 cm, głębokości klatki piersiowej D=0,49 cm na korzyść chłopców przy różnicach statystycznie znamiennych. 20

3 Charakterystyka liczbowa badanych cech 5-latków Numerical characterisation of examined features at 5 years old children s CECHA CHŁOPCY (N-34) DZIEWCZĘTA (N-35) M SD V M SD V Tabela 1 Table 1 D Wysokość ciała 112,66 4,36 3,78 112,10 5,14 4,59 0,56 Masa ciała 19,31 2,42 12,53 19,29 3,39 17,57 0,02 Długość tułowia 33,65 2,10 6,24 33,77 2,02 5,98 0,12 Długość kończyny dolnej 54,42 3,96 7,28 55,21 3,52 6,38 0,79 Długość kończyny górnej 50,61 3,33 6,58 49,07 3,33 6,79 1,54 Szerokość barków 24,25 1,02, 4,21 24,02 1,95 8,12 0,23 Szerokość bioder 18,53 0,93 5,02 19,14 1,49 7,78 0,61* Szerokość klatki piersiowej 17,67 0,78 4,41 47,82 1,20 6,73 0,15 Głębokość klatki piersiowej 13,58 0,67 4,93 13,41 0,79 5,89 0,17 Szerokość nadgarstka 36,79 2,36 6,41 36,23 1,73 4,78 0,56 Szerokość kolana 61,56 6,55 10,64 60,26 4,94 8,20 1,30 Rozmach klatki piersiowej 3,02 0,82 27,15 3,11 0,87 27,97 0,09 Obwód ramienia 17,23 1,53 8,88 16,92 1,78 10,52 0,31 Obwód uda 33,92 2,74 8,08 34,38 3,60 10,47 0,46 Rzut piłką lekarską 231,00 53,00 22,94 201,00 43,00 21,39 30,00* Skok w dal z miejsca 89,53 20,32 22,70 82,97 17,18 20,71 6,56 Bieg wahadłowy 4x5 m 10,12 0,93 9,19 10,65 0,91 8,54 0,53* Skłon tułowia w przód +1,47 4,44 302,04 +4,37 4,77 109,15 2,90** * 0,05 ** 0,01 W zakresie badanych prób sprawności fizycznej 5- i 6-letni chłopcy uzyskują przeciętnie lepsze rezultaty od dziewcząt, z wyjątkiem gibkości (przy różnicach statystycznie istotnych). W grupie starszych dzieci (6-letnich) największe, statystycznie istotne różnice między przeciętnymi wystąpiły w sile ramion i zwinności (wynosząc odpowiednio D=46 cm i D=0,48 s). W tabeli 3 porównano przeciętne wysokości i masy ciała chłopców i dziewcząt z Zielonej Góry z wynikami ich rówieśników z Poznania (Cieślik i in. 1994). Jak z niej wynika, chłopcy mieszkający w Zielonej Górze są wyżsi i ciężsi od poznańskich. Dziewczęta z Poznania (z wyjątkiem 5-letnich w przypadku wysokości ciała) natomiast przerastają zielonogórzanki pod względem wysokości i masy ciała. Różnice między przeciętnymi analizowanych cech są statystycznie nieistotne. Wyniki 21

4 Charakterystyka liczbowa badanych cech 6-latków Numerical characterisation of examined features at 6 years old children s Tabela 2 Table 2 CECHA CHŁOPCY (N-34) DZIEWCZĘTA (N-35) M SD V M SD V Wysokość ciała 119,29 4,13 3,46 117,00 5,61 4,79 2,29* Masa ciała 22,15 2,80 12,64 21,30 3,76 17,65 0,85 Długość tułowia 36,34 2,66 7,32 34,93 2,06 5,90 1,41** Długość kończyny dolnej 58,47 3,46 6,02 57,92 4,48 7,73 0,45 Długość kończyny górnej 52,66 2,81 5,34 50,97 3,01 5,91 1,69** Szerokość barków 26,03 1,11 4,26 25,91 1,18 4,55 0,12 Szerokość bioder 19,70 1,14 5,79 19,39 1,00 5,16 0,31 Szerokość klatki piersiowej 18,29 1,00 5,47 18,30 0,93 5,08 0,01 Głębokość klatki piersiowej 13,92 1,22 8,76 13,43 0,83 6,18 0,49* Szerokość nadgarstka 38,77 1,48 3,82 38,27 2,45 6,40 0,50 Szerokość kolana 64,70 4,98 7,70 63,90 6,00 9,39 0,80 Rozmach klatki piersiowej 3,24 0,58 17,90 3,26 0,99 30,37 0,02 Obwód ramienia 17,48 1,75 10,01 17,35 1,96 11,30 0,13 Obwód uda 35,22 3,20 9,07 36,05 3,71 10,29 0,83 Rzut piłką lekarską 302,00 62,00 20,53 256,00 44,00 17,19 46,00** Skok w dal z miejsca 98,13 20,91 21,31 91,21 15,18 16,64 6,92 Bieg wahadłowy 4x5 m 9,78 0,69 7,06 10,26 0,72 7,02 0,48** Skłon tułowia w przód +0,68 4,34 638,24 +3,31 3,68 111,19 2,63** * 0,05 ** 0,01 D badań, do których się odnoszę, są wcześniejsze o 7 lat, zatem można przyjąć, że jednym z głównych czynników warunkujących zaistniałe różnice w rozwoju fizycznym są zmiany sekularne wymiarów ciała. Przyjmując oddziaływanie trendu sekularnego, można stwierdzić, że dzieci mieszkające w Zielonej Górze są przeciętnie niższe i lżejsze od swych rówieśników z Poznania. Charakterystykę porównawczą prób sprawności fizycznej dzieci z Zielonej Góry oraz ze Szczecina i Wrocławia (Kotarska 1997, Sekita 1988) zawarto w tabeli 4. Jak z niej wynika, w odległości rzutu piłką lekarską przeciętnie lepsze wyniki uzyskiwały dzieci zielonogórskie, natomiast wrocławskie i szczecińskie w odległości skoku w dal. Różnice między skrajnymi wynikami badanych cech są statystycznie istotne. 22

5 Tabela 3 Zestawienia porównawcze przeciętnych wysokości i masy ciała dzieci przedszkolnych Table 3 Comparative arrangement of average height and weight of pre-school children ( ) J. Cieślik i wsp. Chłopcy ( ) J. Cieślik i wsp. Dziewczęta wysokość ciała 5-latki 111,4 112,66 111,4 112,10 6-latki 118,5 119,29 117,7 117,00 masa ciała 5-latki 19,3 19,31 19,0 19,29 6-latki 21,9 22,15 21,6 21,30 Tabela 4 Zestawienia porównawcze przeciętnych wyników prób sprawnościowych dzieci przedszkolnych Table 4 Comparative arrangement of average results in efficiency tests at pre-school children s Szczecin K. Kotarska Chłopcy Wrocław (1988) B. Sekita Szczecin K. Kotarska Dziewczęta Wrocław (1988) B. Sekita 5-latki Odległość rzutu piłką lekarską 194,20 225,2 231,0 174,39 199,7 201,0 Odległość skoku w dal 103,33 93,6 89,53 98,65 87,1 82,97 6-latki Odległość rzutu piłką lekarską 237,80 279,5 302,0 211,50 253,3 256,0 Odległość skoku w dal 117,23 110,0 98,13 111,73 103,7 91,21 WNIOSKI 1. Poziom rozwoju fizycznego i motorycznego 5- i 6-letnich dzieci przedszkolnych z Zielonej Góry wykazuje wyraźne zróżnicowanie. Chłopcy są przeciętnie wyżsi i ciężsi od dziewcząt oraz charakteryzują się lepszymi wynikami w zakresie siły 23

6 ramion, zwinności, siły eksplozywnej kończyn dolnych, natomiast słabszymi w zakresie gibkości. Różnice statystycznie istotne w cechach somatycznych odnotowano pod względem szerokości bioder (w grupach 5-latków), wysokości ciała, długości tułowia, długości kończyn górnych i głębokości klatki piersiowej wśród 6-latków. W odniesieniu do sprawności fizycznej statystycznie znamienne różnice odnotowano w sile ramion, zwinności i gibkości. 2. Uwzględniając oddziaływanie trendu sekularnego, wykazano opóźnienie w rozwoju biologicznym dzieci z zielonogórskich przedszkoli względem grupy porównawczej z Poznania. 3. W zakresie sprawności motorycznej dzieci zielonogórskie uzyskiwały przeciętnie lepsze rezultaty w sile ramion na tle grup porównawczych, natomiast ustępowały szczecińskim i wrocławskim w zakresie siły eksplozywnej kończyn dolnych. PIŚMIENNICTWO Arlet T., Kochanek J., Sobiecki J., 1989, Środowiskowe uwarunkowania sprawności fizycznej. Kraków Arska-Kotlińska M., Bartz J., 1993, Wybrane zagadnienia statystyki dla studentów wychowania fizycznego. Cieślik J., Kaczmarek M., Kaliszewska-Drozdowska M. D., 1994, Dziecko poznańskie 90. Charzewski J., 1984, Społeczne uwarunkowania rozwoju fizycznego dzieci warszawskich. Warszawa Charzewski J., Przewęda R., 1988, Niektóre społeczne uwarunkowania rozwoju fizycznego i sprawności polskich dzieci, [w:] Rozwój sprawności fizycznej dzieci i młodzieży. Warszawa, Denisiuk L., Milicerowa H., 1969, Rozwój sprawności motorycznej dzieci i młodzieży w wieku szkolnym. Warszawa Drozdowski Z., 1982, Antropometria w wychowaniu fizycznym. Gniewkowska H., 1965, Rozwój sprawności ruchowych dzieci przedszkolnych. Wych. Fiz. i Sport, IX, 2 Ignasiak Z., 1988, Uwarunkowania w rozwoju cech morfologicznych i motorycznych dzieci w młodszym wieku szkolnym w świetle zróżnicowanego wieku biologicznego. Wrocław, 19, Jedlińska W., 1985, Wpływ niektórych czynników środowiska społecznego na wysokość ciała dzieci szkolnych w Polsce. Prz. Antr., 51, 1-2, Kotarska K., 1997, Aktywność ruchowa dzieci w wieku przedszkolnym. II Krajowa Konferencja Aktywność ruchowa ludzi w różnym wieku. Szczecin 5 grudnia Szczecin, Malinowski A., 1976, Dziecko poznańskie. Normy i metody kontroli rozwoju fizycznego. Malinowski A., 1987, Norma biologiczna a rozwój somatyczny człowieka. Warszawa Mleczko E., 1991, Przebieg oraz uwarunkowania rozwoju funkcjonalnego dzieci krakowskich między 7 a 14 rokiem życia. Kraków Mydlarski J., 1934/35 Sprawność fizyczna młodzieży w Polsce, cz. I, Chłopcy, cz. II, Dziewczęta. Przegląd Fizjologii Ruchu, VI, 1, 2, 1-110,

7 Osiński W., 1988, Wielokierunkowe związki zdolności motorycznych i parametrów morfologicznych. Badania dzieci i młodzieży wielkomiejskiej z uwzględnieniem poziomu stratyfikacji społecznej. Pawlak K., Sarna J., 1982 Instrukcja do badań psychomotorycznych człowieka w problemie węzłowym 10.2, [w:] Ekologia populacji ludzkich. Wrocław, Sekita B., 1988, Rozwój somatyczny i sprawność fizyczna dzieci w wieku 3-7 lat. Warszawa Skład M., Piotrowski J., 1992, Uwarunkowania środowiskowe i dziedziczne niektórych właściwości motorycznych dzieci i młodzieży. Wych. Fiz. i Sport, 1-2, 3-18 Stolarczyk H., 1995, Społeczne uwarunkowania rozwoju fizycznego dzieci i młodzieży szkolnej Łodzi. Łódź Strzelczyk R., 1995, Uwarunkowania rozwoju ruchowego dzieci wiejskich. Szopa J., 1990, Genetyczne i środowiskowe uwarunkowania rozwoju somatycznego dzieci między 7 a 14 rokiem życia: wyniki longitudinalnych badań rodzinnych. Kraków Śniadecki J., 1805, Uwagi o fizycznym wychowaniu dzieci. Dziennik Wileński 5, 1-32; 6, Trześniowski R., 1991, Rozwój fizyczny i sprawność młodzieży w Polsce. Warszawa Wolański N., 1981, Czynniki rozwoju człowieka. Wstęp do ekologii człowieka. Warszawa Summary FROM THE RESEARCHES UNDER THE PHYSICAL AND MOTORIAL EFFICIENCY DEVELOPMENT AT PRE-SCHOOL CHILDREN S IN ZIELONA GÓRA The purpose of this paper is to show the level of physical and motorial development at pre-school children in and also comparative analysis with other populations (Wrocław, Szczecin). Anthropometric measurements and physical efficiency (shoulder strength, explosive strength of legs, nimbleness, flexibility) were done on the groups of 174 children at age 5 and 6. Statements 1. The level of physical and motioral development at 5 and 6 years old pre-school children s in shows the clear differences. On average, boys are taller and heavier than girls. They also got better results in sholder strength and explosive strength of legs but they were not as flexible as girls. 2. Taking into account the impact of the secular trend, it was showed that pre-school children in were physically retarded compared with the comparative group of children from. 3. Children from obtained better results in motorial efficiency in the shoulders strength but they were not as good at explosive strength of legs as children Szczecin. 25