Budowa somatyczna dzieci w wieku lat województwa lubuskiego

Transkrypt

1 ROZDZIAŁ III Uniwersytet Zielonogórski, Wydział Nauk Biologicznych University of Zielona Góra, Faculty of Biological Science MARTA CHOPTIANY Budowa somatyczna dzieci w wieku lat województwa lubuskiego Children s somatic build at the age of in Lubuskie Province słowa kluczowe: budowa somatyczna, dymorfizm, młodzież szkolna key words: somatic build, dimorphism, school children Badania rozwoju fizycznego dzieci od dawna stanowią przedmiot badań licznych przedstawicieli nauk. Genezą swoją sięgają już XVIII wieku, kiedy Rousseau inicjując badania w zakresie psychologii rozwojowej, zwrócił uwagę na konieczność poznania rozwoju fizycznego dziecka[3]. W Polsce zagadnieniem rozwoju dzieci pierwszy podjął się Jędrzej Śniadecki, który w 1805 roku wydał pracę O fizycznym wychowaniu dziecka. Ogromną zasługą autora jest fakt, iż zwrócił on uwagę na rolę środowiska społecznego i przyrodniczego w przebiegu rozwoju dzieci, podkreślając różnice pomiędzy miastem a wsią. Sklasyfikował również okresy rozwojowe dzieci i opisał różnice występujące pomiędzy dziewczętami a chłopcami[9]. Pierwsze masowe badania antropometryczne w Polsce zainicjowała Akademia Umiejętności Komisji Antropologicznej w Krakowie w 1873 roku, które przeprowadził Majer w 1875 roku. W 1881 pierwszą pracę Pomiary antropometryczne dzieci warszawskich przedstawił Dudrewicz. Dorobek antropologii polskiej jest obszerny, a m.in. Drozdowski, Malinowski, Bielecki, Charzewski podkreślają szczególną rolę badań nad biologicznymi skutkami jak i przejawami stratyfikacji społecznego rozwoju, uwzględniając specyfikację terytorialną, Polska wschodnia zachodnia, środowiskową miasto wieś, w ramach, której rozwój dzieci modyfikują różne czynniki takie jak: poziom wykształcenia rodziców, zawód, ilość rodzeństwa etc[1]. Piśmiennictwo związane z obszarem Zielonej Góry jest bardzo skromne porównując je do innych regionów Polski. Pierwszą obszerną monografię przedstawił Ćwirko-Godycki w zakresie badań rozwoju dzieci i młodzieży w latach Obecnie jest to unikalny materiał porównawczy do badań międzypokoleniowych tendencji przemian procesów rozwojowych. Pozostałe prace ukazujące poziom rozwoju biologicznego realizowane były najczęściej w pojedynczych placówkach na potrzeby uzyskania tytułu licencjata bądź magistra. W 1975 roku Henryk Tajkiewicz przedstawił pierwszą propozycję norm rozwoju dzieci i młodzieży z miast województwa zielonogórskiego. W latach 90. nastąpił rozkwit badań auksologicz-

2 nych na terenie Zielonej Góry, które są kontynuowane do dziś przez Ryszarda Asienkiewicza. W latach kolejne obszerne opracowanie dotyczące rozwoju dzieci i młodzieży z terenu ziemi lubuskiej, zostało opublikowane w Dziecku Lubuskim przez zespół pracowników Katedry Wychowania Fizycznego Uniwersytetu Zielonogórskiego oraz Zamiejscowego Wydziału Wychowania Fizycznego w Gorzowie Wielkopolskim[1]. Powyższe prace wzbogacają naszą wiedzę dotyczącą przebiegu rozwoju dzieci, jednakże ciągle wymagają kontynuacji ze względu na utrzymujący się trend sekularny, który informuje nas o zmianach międzypokoleniowych w danym regionie. MATERIAŁ I METODA Materiał niniejszej pracy stanowią pomiary antropometryczne. Podjęto badania wśród dzieci w wieku lat w liczbie 217 osób. Dokonano pomiaru następujących cech somatycznych według techniki martinowskiej [8]: całkowita wysokości ciała (B-v), masy ciała (MC), długości tułowia (sst-sy), długości kończyny dolnej (B-sy), szerokości barków (a-a), szerokości bioder (ic-ic), szerokości klatki piersiowej (thl-thl), głębokości klatki piersiowej (xi-ths), obwodu uda, podudzia, ramienia w spoczynku i napięciu, fałdów: brzucha, bioder, ramienia, pod dolnym kątem łopatki oraz podudzia. Na podstawie powyższych cech obliczono następujące wskaźniki proporcji budowy ciała [4]: - długośći tułowia (sst-sy: B-v)*100, - barków (a-a:sst-sy)*100, - miednicy (ic-ic:a-a)*100, - klatki piersiowej (xi-ths:thl-thl)*100 - długości kończyny dolnej (a-a:b-sy)*100 - barkowo-wzrostowy (a-a:b-v)*100 - biodrowo-wzrostowy (ic-ic: B-v)*100 - tułowiowo-nożny (sst-sy:b-sy)*100 - BMI Zebrany materiał badań opracowano podstawowymi metodami statystycznymi. Wyliczono średnią (M), odchylenie standardowe (SD), poziom istotności różnic ( u ) oraz wskaźnik Mollisona[3]. Wyniki opracowanych badań zostały przedstawione w tabelach I-XI oraz na rycinach 1-6. Normalizacji dokonano wskaźnikiem Mollisona na średnią M=0 i odchylenie standardowe s=1 chłopców. Przyjęto, że różnice pomiędzy przeciętnymi cechami są duże gdy przekraczają wartość 0,5 i bardzo duże gdy przekraczają 1. Z normogramów wynika, że poziom rozwoju jest zróżnicowany w grupach wiekowych. 46

3 Marta Choptiany Budowa somatyczna dzieci w wieku lat województwa lubuskiego WYNIKI BADAŃ Otrzymane w trakcie badań wyniki zostały przedstawione w formie zestawień tabelarycznych I-XI. W tab. I i II obserwujemy zróżnicowanie somatyczne badanych cech w kontekście wieku. Z tabeli I wynika, że najwyżsi spośród badanych to 10 letni a najniżsi 12 letni przy różnicy statystycznie istotnej pomiędzy 11 a 12 letnimi chłopcami. W odniesieniu do masy ciała nie stwierdzono różnic statystycznie istotnych a ich wartości oscylowały na podobnym poziomie. Ze szczegółowej analizy badanych cech somatycznych wynika, iż różnice statystycznie istotne zostały odnotowane w obwodzie bioder pomiędzy 11 a 12 latkami oraz wielkości fałdu na podudzi oraz pomiędzy 10 i 11 letnimi a 12 letnimi, wielkości fałdu na ramieniu pomiędzy 11 a 12 letnimi. Z tabeli II wynika, że najwyższe i najcięższe były dziewczęta 11 letnie przy różnicach statystycznie nieistotnych. Różnice statystycznie istotne odnotowano w długości tułowia pomiędzy 10 a 11 letnimi, szerokości barków, bioder, klatki piersiowej oraz głębokości klatki piersiowej pomiędzy 11 a 12 letnimi dziewczętami. Ponadto stwierdzono różnice statystycznie istotne w obrębie szerokości nadgarstka, szerokości łokciowej i kolanowej między 10 i 11 letnimi a 12 letnimi dziewczętami. W pozostałych cechach nie stwierdzono różnic statystycznie istotnych względem wieku badanych. Analizując tabelę III w odniesieniu do dymorfizmu płciowego stwierdzono iż chłopcy relatywnie do dziewcząt charakteryzują się większymi wartościami poszczególnych cech: wśród 10 letnich w: szerokości bioder, obwodzie klatki piersiowej podczas wdechu i wydechu, obwodzie bioder, obwodzie uda i podudzia, fałdu brzuch, bioder oraz podudzia a różnice statystycznie istotną odnotowano przy długości tułowia, wśród 11 letnich w: obwodzie klatki piersiowej podczas wdechu, obwodzie talii, ramienia w spoczynku i napięciu, fałdu brzucha i ramienia oraz szerokości łokciowej a różnice statystycznie istotne odnotowano przy wysokości ciała, obwodzie bioder, fałdu brzucha, ramienia oraz podudzia, wśród 12 letnich w: szerokości barków, bioder, klatki piersiowej, głębokości klatki piersiowej, obwodzie bioder, szerokości łokcia i kolana, a różnice statystycznie istotne odnotowano przy obwodzie klatki piersiowej podczas wdechu i wydechu, obwodzie uda, podudzia, fałdu brzucha, bioder, ramienia, łopatki i podudzia. Dziewczęta 10 letnie prezentują wyższe wartości relatywnie wobec chłopców w: wysokości ciała, długości tułowia, długości kończyny dolnej, szerokości barków, bioder, szerokości i głębokości klatki piersiowej, obwodzie talii, obwodzie ramienia w spoczynku i napięciu, fałdu na ramieniu oraz łopatki, szerokości nadgarstka, łokcia, kolana oraz masy ciała, wśród 11 letnich w: wysokości ciała, długości tułowia, długości kończyny dolnej, szerokości barków, bioder, szerokości i głębokości klatki piersiowej, obwodzie klatki piersiowej podczas wydechu, obwodzie bioder, uda, podudzia, fałdu brzucha, bioder, ramienia, łopatki, podudzia oraz szerokości nadgarstka, 47

4 wśród 12 letnich w: wysokości ciała, długości tułowia, długości kończyny dolnej, szerokości bioder, obwodzie klatki piersiowej podczas wdechu i wydechu, obwodzie talii, ramienia w spoczynku i napięciu, uda, podudzia, fałdu brzucha biodra, ramienia, łopatki i podudzia, szerokości nadgarstka oraz masy ciała. Wiek nie różnicuje wielkości wskaźników tak wynika z tabeli IV. Tabela V dotyczy wskaźników proporcji ciała dziewcząt. Wynika z niej iż różnice statystycznie istotne wystąpiły tylko w długości tułowia pomiędzy 10, 11 a 12 letnimi, wskaźnika barków pomiędzy 10 a 11 letnimi oraz w wskaźniku biodrowowzrostowym pomiędzy 10 a 12 letnimi oraz w wskaźniku tułowiowo-nożnym pomiędzy 10 a 11 letnimi. W odniesieniu do dymorfizmu płciowego (tab.vi) stwierdzono iż chłopcy relatywnie do dziewcząt charakteryzują się większymi wartościami wskaźników: wśród 10 letnich: barków, miednicy, długości kończyny dolnej, barkowowzrostowym, biodrowo-wzrostowym, a różnice statystycznie istotną odnotowano w odniesieniu od długości tułowia i barków, wśród 11 letnich: długości tułowia, klatki piersiowej, tułowiowo-nożnym przy różnicach statystycznie nieistotnych, wśród 12 letnich: barków, barkowo wzrostowym przy różnicach statystycznie nieistotnych. Analizując tabele VIII wyższe wartości wskaźników tułowia osiągnęli chłopcy 10 i 12 letni. Chłopcy 10 letni osiągnęli wyższe wartości wskaźników klatki piersiowej, tułowiowo-nożnym oraz BMI. Grupa 11 letnich chłopców osiągnęła wyższe wartości wskaźników barków, miednicy, długości kończyny dolnej, barkowowzrostowym, biodrowo-wzrostowym i BMI, natomiast chłopcy 12 letni wykazali wyższe wartości w wskaźniku długości tułowia, miednicy, klatki piersiowej, długości kończyny dolnej, biodrowo-wzrostowym, tułowiowo-nożnym oraz BMI. Na rycinach 1-3 przedstawiono znormalizowane wartości somatometryczne dziewcząt i chłopców wieku lat. Jak wynika z ryciny 4 wyższe wartości wskaźników tułowia, klatki piersiowej, tułowiowo-nożnego uzyskali chłopcy a różnice były w większości małe i bardzo małe. W pozostałych proporcjach budowy ciała dziewczęta uzyskały wyższe wartości a dotyczą one wskaźnika barków, bioder, długości kończyny dolnej, wskaźnika barkowo-wzrostowego gdzie różnice były podobnie jak u chłopców małe i bardzo małe. Z ryciny 5 wynika, że wyższe wartości uzyskali chłopcy osiągnęli wyższe wartości wskaźników barków, miednicy, długości kończyny dolnej, barkowowzrostowym, biodrowo-wzrostowym i BMI. Z ryciny 6 wynika, że chłopcy 12 letni wykazali wyższe wartości w wskaźniku długości tułowia, miednicy, klatki piersiowej, długości kończyny dolnej, biodrowowzrostowym, tułowiowo-nożnym oraz BMI. 48

5 Marta Choptiany Budowa somatyczna dzieci w wieku lat województwa lubuskiego Tab. I. Charakterystyka statystyczna cech budowy ciała chłopców Cecha Wiek 10 Wiek 11 Wiek 12 "u" N=20 N=43 N= Wysokość ciała [B-v] 144,80 8,57 147,9212,30139,1517,40-1,17 1,44 2,25 Długość tułowia [sst-sy] 49,90 3,53 49,04 2,23 45,54 3,78 0,85 1,01 0,65 Długość kończyny dolnej [B-sy] 74,84 4,73 75,94 4,42 71,28 5,77 0,20 0,58 0,66 Szerokość barków [a-a] 32,95 2,37 33,33 3,26 31,75 4,91-0,53 1,09 1,46 Szerokość bioder [ic-ic] 26,36 3,04 25,71 3,95 24,67 3,91 0,71 1,64 1,07 Szerokość kl. piersiowej [thl-thl] 22,11 1,94 22,60 2,45 23,04 4,09-0,86-1,02-0,49 Głębokość kl. piersiowej [xi-ths] 16,93 1,79 17,07 1,78 17,07 2,94-0,29-0,21-0,01 Obwód kl. piersiowej - wdech 75,99 7,96 76,89 9,09 73,10 13,95-0,40 0,89 1,23 Obwód kl. piersiowej - wydech 72,83 7,36 72,36 8,19 68,86 13,13 0,23 1,30 1,22 Obwód talii 65,96 10,18 66,05 7,99 63,41 8,64-0,04 0,90 1,27 Obwód bioder 79,73 8,91 80,10 8,74 74,65 9,92-0,16 1,83 2,31 Obwód ramienia w spoczynku 22,09 2,36 22,78 2,77 21,71 3,85-1,03 0,41 1,24 Obwód ramienia w napięciu 23,38 2,36 24,10 2,85 22,80 3,87-1,06 0,62 1,48 Obwód uda 42,31 5,29 41,78 5,56 39,67 5,83 0,36 1,60 1,49 Obwód podudzia 34,99 4,55 34,51 4,87 32,80 5,13 0,38 1,53 1,37 Fałda brzuch 19,81 14,96 17,63 10,41 14,24 10,80 0,59 1,41 1,28 Fałda biodro 16,01 10,45 16,25 10,49 11,58 9,56-0,09 1,48 1,90 Fałda ramię 14,77 8,34 17,41 8,34 13,23 8,27-1,17 0,62 2,03 Fałda łopatka 15,58 10,62 14,97 7,59 12,23 7,67 0,23 1,19 1,44 Fałda podudzie 17,28 12,31 15,34 9,47 10,78 7,76 0,62 2,06 2,17 Szerokość nadgarstka 4,76 0,96 4,61 0,56 4,44 0,66 0,65 1,27 1,08 Szerokość łokciowa 5,68 0,57 5,78 0,84 5,70 0,97-0,55-0,09 0,34 Szerokość kolana 5,85 0,87 5,78 1,04 5,54 1,01 0,26 1,10 0,95 Masa ciała 39,32 11,89 42,18 10,71 38,23 13,72-0,92 0,29 1,26 Tab. II. Charakterystyka statystyczna cech budowy ciała dziewcząt Cecha Wiek 10 Wiek 11 Wiek 12 "u" N=48 N=55 N= Wysokość ciała [B-v] 147,31 8,15 149,31 8,95 139,4514,98-1,18 0,76 0,94 Długość tułowia [sst-sy] 52,75 3,08 49,56 1,59 46,78 3,72 3,17 0,30-0,28 Długość kończyny dolnej [B-sy] 76,37 4,38 76,41 3,91 71,99 5,47 1,06-0,13-0,39 Szerokość barków [a-a] 33,09 2,82 34,05 2,78 31,71 3,92-1,73 1,77 3,10 Szerokość bioder [ic-ic] 25,67 2,25 26,58 2,81 24,71 3,16-1,83 1,90 3,45 Szerokość kl. piersiowej [thl-thl] 22,64 2,35 23,06 2,52 21,97 2,70-0,87 1,65 2,67 49

6 Cecha Wiek 10 N=48 Wiek 11 N=55 Wiek 12 N= Głębokość kl. piersiowej [xi-ths] 17,49 4,02 17,41 2,54 16,69 1,98 0,12 1,62 2,61 Obwód kl. piersiowej wdech 75,11 7,65 76,73 7,84 76,48 8,77-1,06-0,32 0,06 Obwód kl. piersiowej wydech 71,18 7,73 73,25 7,81 72,80 8,62-1,35-0,38 0,11 Obwód talii 66,67 8,73 66,02 7,93 64,13 8,96 0,39 0,53 0,44 Obwód bioder 79,17 6,90 81,53 9,10 73,20 16,80-1,50 0,49 0,65 Obwód ramienia w spoczynku 22,13 2,67 22,41 2,67 22,01 3,17-0,52 0,21 0,74 Obwód ramienia w napięciu 23,97 4,40 23,69 2,72 23,09 3,29 0,38 1,05 1,06 Obwód uda 40,50 4,62 42,39 5,84 41,00 5,86-1,83-0,28 0,69 Obwód podudzia 34,30 3,93 34,71 4,57 33,37 4,47-0,49 0,83 1,14 Fałda brzuch 19,20 11,31 19,40 11,35 17,73 11,26-0,09 0,19 0,23 Fałda biodro 15,36 9,67 17,09 11,25 15,63 10,60-0,84-0,04 0,21 Fałda ramię 16,60 6,96 16,34 9,57 15,99 8,70 0,16 0,15 0,07 Fałda łopatka 16,66 9,61 16,08 8,52 15,54 8,17 0,33 0,24 0,13 Fałda podudzie 15,16 8,14 17,44 12,48 14,86 10,47-1,11 0,05 0,36 Szerokość nadgarstka 4,77 0,42 4,74 0,58 4,46 0,50 0,26 23,0717,87 Szerokość łokciowa 5,80 0,55 5,77 0,59 5,58 0,90 0,23 5,61 4,92 Szerokość kolana 5,89 0,66 5,78 0,76 5,49 0,90 0,78 9,56 6,71 Masa ciała 41,85 7,98 42,22 9,59 38,48 12,27-0,21 0,46 0,49 "u" 50 Tab. III. Dymorfizm cech somatometrycznych chłopców i dziewcząt Chłopcy Cecha Wiek 10 Wiek 11 Wiek 12 N=20 N=43 N=26 Wysokość ciała [B-v] 144,80 8,57 147,92 12,30 139,15 17,40 Długość tułowia [sst-sy] 49,90 3,53 49,04 2,23 45,54 3,78 Długość kończyny dolnej [B-sy] 74,84 4,73 75,94 4,42 71,28 5,77 Szerokość barków [a-a] 32,95 2,37 33,33 3,26 31,75 4,91 Szerokość bioder [ic-ic] 26,36 3,04 25,71 3,95 24,67 3,91 Szerokość kl. piersiowej [thl-thl] 22,11 1,94 22,60 2,45 23,04 4,09 Głębokość kl. piersiowej [xi-ths] 16,93 1,79 17,07 1,78 17,07 2,94 Obwód kl. piersiowej - wdech 75,99 7,96 76,89 9,09 73,10 13,95 Obwód kl. piersiowej - wydech 72,83 7,36 72,36 8,19 68,86 13,13 Obwód talii 65,96 10,18 66,05 7,99 63,41 8,64 Obwód bioder 79,73 8,91 80,10 8,74 74,65 9,92 Obwód ramienia w spoczynku 22,09 2,36 22,78 2,77 21,71 3,85 Obwód ramienia w napięciu 23,38 2,36 24,10 2,85 22,80 3,87

7 Marta Choptiany Budowa somatyczna dzieci w wieku lat województwa lubuskiego Cecha Wiek 10 N=20 Chłopcy Wiek 11 N=43 Wiek 12 N=26 Obwód uda 42,31 5,29 41,78 5,56 39,67 5,83 Obwód podudzia 34,99 4,55 34,51 4,87 32,80 5,13 Fałda brzuch 19,81 14,96 17,63 10,41 14,24 10,80 Fałda biodro 16,01 10,45 16,25 10,49 11,58 9,56 Fałda ramię 14,77 8,34 17,41 8,34 13,23 8,27 Fałda łopatka 15,58 10,62 14,97 7,59 12,23 7,67 Fałda podudzie 17,28 12,31 15,34 9,47 10,78 7,76 Szerokość nadgarstka 4,76 0,96 4,61 0,56 4,44 0,66 Szerokość łokciowa 5,68 0,57 5,78 0,84 5,70 0,97 Szerokość kolana 5,85 0,87 5,78 1,04 5,54 1,01 Masa ciała 39,32 11,89 42,18 10,71 38,23 13,72 Tab. III (cd). Dymorfizm cech somatometrycznych chłopców i dziewcząt Dziewczęta Cecha Wiek 10 N=48 Wiek 11 N=55 Wiek 12 N=25 Wysokość ciała [B-v] 147,31 8,15 149,31 8,95 139,45 14,98 Długość tułowia [sst-sy] 52,75 3,08 49,56 1,59 46,78 3,72 Długość kończyny dolnej [B-sy] 76,37 4,38 76,41 3,91 71,99 5,47 Szerokość barków [a-a] 33,09 2,82 34,05 2,78 31,71 3,92 Szerokość bioder [ic-ic] 25,67 2,25 26,58 2,81 24,71 3,16 Szerokość kl. piersiowej [thl-thl] 22,64 2,35 23,06 2,52 21,97 2,70 Głębokość kl. piersiowej [xi-ths] 17,49 4,02 17,41 2,54 16,69 1,98 Obwód kl. piersiowej - wdech 75,11 7,65 76,73 7,84 76,48 8,77 Obwód kl. piersiowej - wydech 71,18 7,73 73,25 7,81 72,80 8,62 Obwód talii 66,67 8,73 66,02 7,93 64,13 8,96 Obwód bioder 79,17 6,90 81,53 9,10 73,20 16,80 Obwód ramienia w spoczynku 22,13 2,67 22,41 2,67 22,01 3,17 Obwód ramienia w napięciu 23,97 4,40 23,69 2,72 23,09 3,29 Obwód uda 40,50 4,62 42,39 5,84 41,00 5,86 Obwód podudzia 34,30 3,93 34,71 4,57 33,37 4,47 Fałda brzuch 19,20 11,31 19,40 11,35 17,73 11,26 Fałda biodro 15,36 9,67 17,09 11,25 15,63 10,60 Fałda ramię 16,60 6,96 16,34 9,57 15,99 8,70 Fałda łopatka 16,66 9,61 16,08 8,52 15,54 8,17 Fałda podudzie 15,16 8,14 17,44 12,48 14,86 10,47 51

8 Cecha Wiek 10 N=48 Dziewczęta Wiek 11 N=55 Wiek 12 N=25 Szerokość nadgarstka 4,77 0,42 4,74 0,58 4,46 0,50 Szerokość łokciowa 5,80 0,55 5,77 0,59 5,58 0,90 Szerokość kolana 5,89 0,66 5,78 0,76 5,49 0,90 Masa ciała 41,85 7,98 42,22 9,59 38,48 12,27 Tab. III (cd). Dymorfizm cech somatometrycznych chłopców i dziewcząt Cecha d "u" Wysokość ciała [B-v] 2,51 1,39 0,30-1,12-3,09-1,37 Długość tułowia [sst-sy] 2,85 0,52 1,24-3,16-0,21-1,30 Długość kończyny dolnej [B-sy] 1,53 0,47 0,71-1,24-0,40-1,11 Szerokość barków [a-a] 0,14 0,72 0,04-0,21-0,45 0,05 Szerokość bioder [ic-ic] 0,69 0,87 0,04 0,91-0,62-0,03 Szerokość kl. piersiowej [thl-thl] 0,53 3,46 1,07-0,96-0,23 1,03 Głębokość kl. piersiowej [xi-ths] 0,56 0,34 0,38-0,80-0,15 0,27 Obwód kl. piersiowej - wdech 0,88 0,16 3,38 0,42 0,27-10,97 Obwód kl. piersiowej - wydech 1,65 0,89 3,94 0,83-1,46-12,21 Obwód talii 0,71 0,03 0,72-0,27 0,05-1,78 Obwód bioder 0,56 1,43 1,45 0,25-2,59 5,62 Obwód ramienia w spoczynku 0,04 0,37 0,30-0,07 0,21-0,30 Obwód ramienia w napięciu 0,59 0,41 0,29-0,72 0,23-0,29 Obwód uda 1,81 0,61 1,33 1,33-0,70-2,19 Obwód podudzia 0,69 0,20 0,57 0,59-0,19-0,76 Fałda brzuch 0,61 1,77 3,49 0,16-3,92-10,78 Fałda biodro 0,65 0,84 4,05 0,24-1,84-11,47 Fałda ramię 1,83 1,07 2,76-0,86 1,95-6,56 Fałda łopatka 1,08 1,11 3,31-0,39-1,81-7,36 Fałda podudzie 2,12 2,10 4,08 0,71-4,65-10,54 Szerokość nadgarstka 0,01 0,17 0,02-0,03-0,02 0,00 Szerokość łokciowa 0,12 0,01 0,12-0,77 0,01 0,03 Szerokość kolana 0,04 0,00 0,05-0,18 0,00 0,01 Masa ciała 2,53 0,04 0,25-0,87-0,08-0,91 52

9 Marta Choptiany Budowa somatyczna dzieci w wieku lat województwa lubuskiego Tab. IV. Charakterystyka liczbowa wskaźników proporcji ciała chłopców Wiek 10 Wiek 11 Wiek 12 "u" Wskaźniki N=20 N=43 N= Długości tułowia 34,43 2,15 33,22 2,64 32,80 4,12 1,94 1,74 0,46 Barków 66,35 5,18 68,38 7,76 71,29 16,27-1,23-1,45-0,85 Miednicy 79,86 5,47 77,17 8,81 77,94 6,52 1,48 1,09-0,42 Klatki piersiowej 76,68 6,18 75,82 6,68 74,34 5,34 0,50 1,35 1,02 Długości kończyny dolnej 47,11 2,33 46,49 3,43 47,15 4,48 0,83-0,04-0,64 Barkowo-wzrostowy 22,76 1,16 22,55 1,44 22,78 1,58 0,64-0,03-0,60 Biodrowo-wzrostowy 18,20 1,78 17,35 1,85 17,71 1,46 1,74 0,99-0,90 Tułowiowo-nożny 71,37 6,14 68,81 9,09 68,52 12,13 1,31 1,04 0,11 BMI 18,66 4,80 19,03 2,87 19,12 3,27-0,31-0,36-0,11 Tab. V. Charakterystyka liczbowa wskaźników proporcji ciała dziewcząt Wskaźniki Wiek 10 Wiek 11 Wiek 12 "u" N=48 N=55 N= Długości tułowia 35,79 2,90 33,20 2,52 33,64 2,53 4,79 4,98-1,18 Barków 63,24 6,95 69,20 8,04 67,91 6,33-4,03-1,79 0,46 Miednicy 77,74 5,50 78,10 5,72 78,35 8,70-0,33-0,17-0,07 Klatki piersiowej 77,37 16,39 75,75 9,64 76,27 7,07 0,60 0,15-0,14 Długości kończyny dolnej 46,69 3,73 46,76 2,90 47,24 3,33-0,10-0,75-0,81 Barkowo-wzrostowy 22,48 1,68 22,81 1,26 22,74 1,43-1,11-1,84 0,64 Biodrowo-wzrostowy 17,45 1,55 17,80 1,52 17,74 1,49-1,15-2,11 0,43 Tułowiowo-nożny 74,56 8,94 68,30 7,42 70,11 8,18 3,83 1,02-0,49 BMI 19,27 3,05 19,11 4,88 19,28 3,29 0,20-0,03-0,20 Tab. VI. Dymorfizm wskaźników proporcji ciała Chłopcy Wskaźniki Wiek 10 Wiek 11 Wiek 12 N=20 N=43 N=26 Długości tułowia 34,43 2,15 33,22 2,64 32,80 4,12 Barków 66,35 5,18 68,38 7,76 71,29 16,27 Miednicy 79,86 5,47 77,17 8,81 77,94 6,52 Klatki piersiowej 76,68 6,18 75,82 6,68 74,34 5,34 Długości kończyny dolnej 47,11 2,33 46,49 3,43 47,15 4,48 Barkowo-wzrostowy 22,76 1,16 22,55 1,44 22,78 1,58 53

10 Chłopcy Wskaźniki Wiek 10 Wiek 11 Wiek 12 N=20 N=43 N=26 Biodrowo-wzrostowy 18,20 1,78 17,35 1,85 17,71 1,46 Tułowiowo-nożny 71,37 6,14 68,81 9,09 68,52 12,13 BMI 18,66 4,80 19,03 2,87 19,12 3,27 Tab. VI (cd). Dymorfizm wskaźników proporcji ciała Dziewczęta Wskaźniki Wiek 10 Wiek 11 Wiek 12 N=48 N=55 N=25 Długości tułowia 35,79 2,90 33,20 2,52 33,64 2,53 Barków 63,24 6,95 69,20 8,04 67,91 6,33 miednicy 77,74 5,50 78,10 5,72 78,35 8,70 Klatki piersiowej 77,37 16,39 75,75 9,64 76,27 7,07 Długości kończyny dolnej 46,69 3,73 46,76 2,90 47,24 3,33 barkowo-wzrostowy 22,48 1,68 22,81 1,26 22,74 1,43 biodrowo-wzrostowy 17,45 1,55 17,80 1,52 17,74 1,49 tułowiowo-nożny 74,56 8,94 68,30 7,42 70,11 8,18 BMI 19,27 3,05 19,11 4,88 19,28 3,29 Tab. VI (cd.). Dymorfizm wskaźników proporcji ciała Wskaźniki d u Długości tułowia 1,36 0,02 0,84-2,13 0,02-0,88 Barków 3,11 0,82 3,38 2,03-0,51 0,98 miednicy 2,12 0,93 0,41 1,46-0,60-0,19 Klatki piersiowej 0,69 0,07 1,93-0,25 0,05-1,10 Długości kończyny dolnej 0,42 0,27 0,09 0,56-0,40-0,08 barkowo-wzrostowy 0,28 0,26 0,04 0,80-0,93 0,10 biodrowo-wzrostowy 0,75 0,45 0,03 1,64-1,29-0,08 tułowiowo-nożny 3,19 0,51 1,59-1,69 0,30-0,55 BMI 0,61 0,08 0,16-0,52-0,11-0,18 54 Tab. VII. Wskaźnik Mollisona cech somatycznych w grupach lat Cecha Wskaźnik Mollisona 10 lat 11 lat 12 lat Wysokość ciała B-v 0,29 0,11 0,02 Długość tułowia Sst-sy 0,81 0,24 0,33 Długość kończyny dolnej B- sy 0,32 0,11 0,12 Wysokość punktu a 0,23 0,18 0,05 Szerokość barków [a-a] 0,06 0,22-0,01 Szerokość bioder [ic-ic] -0,23 0,22 0,01

11 Marta Choptiany Budowa somatyczna dzieci w wieku lat województwa lubuskiego Cecha Wskaźnik Mollisona 10 lat 11 lat 12 lat Szerokość klatki piersiowej [thl-thl] 0,27 0,18-0,26 Głębokość klatki piersiowej [xl-ths] 0,31 0,19-0,13 Obwód klatki piersiowej - wdech -0,11-0,02 0,24 Obwód klatki piersiowej - wydech -0,22 0,11 0,30 Obwód talii 0,07 0,00 0,08 Obwód bioder -0,06 0,16-0,15 Obwód ramienia w spoczynku 0,02-0,14 0,08 Obwód ramienia w napięciu 0,25-0,14 0,07 Obwód uda -0,34 0,11 0,23 Obwód podudzia -0,15 0,04 0,11 Fałda brzuch -0,04 0,17 0,32 Fałda biodro -0,06 0,08 0,42 Fałda ramię 0,22-0,13 0,33 Fałda łopatka 0,10 0,15 0,43 Fałda podudzie -0,17 0,22 0,52 Szerokość nadgarstka 0,01 0,24 0,02 Szerokość łokciowa 0,20-0,01-0,12 Szerokość kolanowa 0,05 0,00-0,05 Masa ciała 0,21 0,00 0,02 Tab. VIII. Wskaźnik Mollisona wskaźników proporcji ciała w grupach lat Wskaźnik Wskaźnik Mollisona 10 lat 11 lat 12 lat Długości tułowia 0,63 0,00 0,20 Barków -0,60 0,11-0,21 Miednicy -0,39 0,11 0,06 Klatki piersiowej 0,11-0,01 0,36 Długości kończyny dolnej -0,18 0,08 0,02 Barkowo-wzrostowy -0,25 0,18-0,03 Biodrowo-wzrostowy -0,42 0,24 0,02 Tułowiowo-nożny 0,52-0,06 0,13 BMI 0,13 0,03 0,05 55

12 Tab. IX. Charakterystyka porównawcze wysokości ciała wobec innych autorów Chłopcy Autorzy badań Wiek 10 Wiek 11 Wiek 12 Badania własne 144,80 8,57 147,9 12,3 139,15 17,4 Zielona Góra Asienkiewicz ,87 6,19 147,2 6,03 151,88 7,98 Zielona Góra Malinowski i wsp ,68 7,98 145,8 9,42 151,43 9,69 Kielce Jopkiewicz ,01 5,23 145,5 6,35 148,78 6,94 Rzeszów Wandycz ,33 7, ,74 153,01 7,85 Łódź Malinowski i wsp ,45 5,64 144,5 6,89 150,47 7,67 Dziewczęta Autorzy badań Wiek 10 Wiek 11 Wiek 12 Badania własne 147,31 8,15 149,3 8,95 139,45 15 Zielona Góra Asienkiewicz ,39 6,82 148,4 7,13 152,99 6,96 Zielona Góra Malinowski i wsp ,39 7,33 147,4 8,24 153,05 7,97 Kielce Jopkiewicz ,83 6,11 145,3 6,62 151,33 6,64 Rzeszów Wandycz ,22 7,06 146,7 8,35 152,80 8,02 Łódź Malinowski i wsp ,28 6, ,80 150,22 7,42 56 Tab. X. Charakterystyka porównawcze masy ciała wobec innych autorów Chłopcy Autorzy badań Wiek 10 Wiek 11 Wiek 12 Badania własne 39,32 11,9 42,18 10,7 38,23 13,7 Zielona Góra Asienkiewicz ,41 7,87 37,74 6,79 43,64 9,68 Zielona Góra Malinowski i wsp ,65 6,53 37,80 8,20 41,85 9,28 Kielce Jopkiewicz ,09 5,80 28,01 7,44 40,20 8,15 Rzeszów Wandycz ,62 6,72 39,47 8,80 43,84 9,74 Łódź Malinowski i wsp ,57 7,60 37,72 8,36 42,51 10,3

13 Marta Choptiany Budowa somatyczna dzieci w wieku lat województwa lubuskiego Dziewczęta Autorzy badań Wiek 10 Wiek 11 Wiek 12 Badania własne 41,85 7,98 42,22 9,59 38,48 12,3 Zielona Góra Asienkiewicz ,08 7,63 38,30 8,27 44,07 7,51 Zielona Góra Malinowski i wsp ,72 6,08 36,86 7,20 41,31 7,82 Kielce Jopkiewicz ,83 6,41 36,88 6,99 41,21 8,46 Rzeszów Wandycz ,03 6,86 38,40 8,22 42,28 9,21 Łódź Malinowski i wsp ,63 6,78 36,17 7,47 40,58 8,22 Tab. XI. Charakterystyka porównawcze wskaźnika BMI wobec innych autorów Chłopcy Autorzy badań Wiek 10 Wiek 11 Wiek 12 Badania własne 18,66 4,80 19,03 2,87 19,12 3,27 Zielona Góra Asienkiewicz Zielona Góra Malinowski i wsp ,24 2,89 17,69 2,81 18,12 2,90 Kielce Jopkiewicz ,05 2,29 17,87 2,69 18,05 2,76 Rzeszów Wandycz ,8 2,93 18,15 3,02 18,62 3,32 Łódź Malinowski i wsp ,38 2,73 17,90 2,71 18,60 3,33 Dziewczęta Autorzy badań Wiek 10 Wiek 11 Wiek 12 Badania własne 19,27 3,05 19,11 4,88 19,28 3,29 Zielona Góra Asienkiewicz Zielona Góra Malinowski i wsp ,58 2,41 16,87 2,45 17,57 2,67 Kielce Jopkiewicz ,94 2,50 17,36 2,37 17,88 2,87 Rzeszów Wandycz ,48 2,60 17,73 2,79 17,98 2,91 Łódź Malinowski i wsp ,23 2,64 17,07 2,44 17,87 2,71 57

14 Ryc.1. Wartości unormowane cech somatycznych dziewcząt i chłopców w wieku 10 lat Ryc.2. Wartości unormowane cech somatycznych dziewcząt i chłopców w wieku 11 lat 58

15 Marta Choptiany Budowa somatyczna dzieci w wieku lat województwa lubuskiego Ryc.3. Wartości unormowane cech somatycznych dziewcząt i chłopców w wieku 12 lat Ryc.4. Znormalizowane wartości wskaźników proporcji ciała dziewcząt i chłopców w wieku 10 lat 59

16 Ryc.5. Znormalizowane wartości wskaźników proporcji ciała dziewcząt i chłopców w wieku 11 lat Ryc.6. Znormalizowane wartości wskaźników proporcji ciała dziewcząt i chłopców w wieku 12 lat 60

17 Marta Choptiany Budowa somatyczna dzieci w wieku lat województwa lubuskiego DYSKUSJA W celu pokazania tendencji rozwojowych cech somatycznych badanej populacji porównano wyniki badań własnych z wynikami badań innych autorów. Charakterystykę porównawczą dzieci w wieku lat w odniesieniu do innych regionów Polski przedstawiono w tabelach IX-XI. Jak wynika z tab. IX najwyżsi chłopcy okazali się w grupie badanych z wyjątkiem 12 letnich, gdzie najwyżsi byli rówieśnicy z Zielonej Góry [Asienkiewicz 2007]. Natomiast najwyższe dziewczęta wyróżniła grupa z badań własnych prócz 12 letnich, gdzie najwyższe okazały się rówieśniczki zielonogórskie [Malinowski i wsp. 2005]. Charakterystyka porównawcza masy ciała okazała się podobna do wysokości ciała, ponieważ najciężsi chłopcy i najcięższe dziewczęta były w grupie badań własnych za wyjątkiem grup 12 letnich gdyż ciężsi byli koledzy z Rzeszowa [Wandycz 2014] a cięższe koleżanki były z Zielonej Góry [Asienkiewicz 2007]. Najwyższy wskaźnik BMI był w grupie badań własnych zarówno u chłopców jak i u dziewcząt w wieku lat. WNIOSKI 1. Analizując wartości cech somatycznych należy odnotować, iż wyższe wartości charakteryzują chłopców wobec dziewcząt: wśród 10 letnich w: szerokości bioder, obwodzie klatki piersiowej podczas wdechu i wydechu, obwodzie bioder, obwodzie uda i podudzia, fałdu brzuch, bioder oraz podudzia a różnice statystycznie istotną odnotowano przy wysokości ciała, wśród 11 letnich w: obwodzie klatki piersiowej podczas wdechu, obwodzie talii, ramienia w spoczynku i napięciu, fałdu brzucha i ramienia oraz szerokości łokciowej a różnice statystycznie istotne odnotowano przy wysokości ciała, obwodzie bioder, fałdu brzucha, ramienia oraz podudzia, wśród 12 letnich w: szerokości barków, bioder, klatki piersiowej, głębokości klatki piersiowej, obwodzie bioder, szerokości łokcia i kolana, a różnice statystycznie istotne odnotowano przy obwodzie klatki piersiowej podczas wdechu i wydechu, obwodzie uda, podudzia, fałdu brzucha, bioder, ramienia, łopatki i podudzia. Dziewczęta 10 letnie prezentują wyższe wartości relatywnie wobec chłopców w: wysokości ciała, długości tułowia, długości kończyny dolnej, szerokości barków, bioder, szerokości i głębokości klatki piersiowej, obwodzie talii, obwodzie ramienia w spoczynku i napięciu, fałdu na ramieniu oraz łopatki, szerokości nadgarstka, łokcia, kolana oraz masy ciała, wśród 11 letnich w: wysokości ciała, długości tułowia, długości kończyny dolnej, szerokości barków, bioder, szerokości i głębokości klatki piersiowej, obwodzie klatki piersiowej podczas wydechu, obwodzie bioder, uda, podud- 61

18 zia, fałdu brzucha, bioder, ramienia, łopatki, podudzia oraz szerokości nadgarstka, wśród 12 letnich w: wysokości ciała, długości tułowia, długości kończyny dolnej, szerokości bioder, obwodzie klatki piersiowej podczas wdechu i wydechu, obwodzie talii, ramienia w spoczynku i napięciu, uda, podudzia, fałdu brzucha biodra, ramienia, łopatki i podudzia, szerokości nadgarstka oraz masy ciała. 2. Ze szczegółowej charakterystyki wskaźników proporcji ciała odnotowano wyższą wartość w zespole chłopców relatywnie do dziewcząt w zespole 10 letnich w wskaźnikach: barków, miednicy, długości kończyny dolnej, barkowowzrostowym, biodrowo-wzrostowym z wyjątkiem długości tułowia, klatki piersiowej, tułowiowo-nożnym oraz BMI, wśród 11 letnich w wskaźnikach: długości tułowia, klatki piersiowej, tułowiowo-nożnym z wyjątkiem barków, miednicy, długości kończyny dolnej, barkowo-wzrostowym, biodrowo-wzrostowym oraz BMI, wśród 12 letnich w wskaźnikach: barków oraz barkowo-wzrostowym z wyjątkiem długości tułowia, miednicy, klatki piersiowej, długości kończyny dolnej, biodrowo-wzrostowym, tułowiowo-nożnym oraz BMI. 3. Dymorfizm płciowy najwyraźniej ujawnił się we wskaźnikach: długości tułowia, szerokości barków gdzie różnica była statystycznie istotna wśród 10 letnich a w pozostałych wskaźnikach ciała różnice były statystycznie nieistotne. 4. W odniesieniu do wskaźnika Molissona różnicę dużą stwierdzono w długości tułowia wśród 10 letnich, w pozostałych cechach różnice były małe i bardzo małe. PIŚMIENNICTWO 1. Asienkiewicz R.: Ontogenetyczna zmienność rozwoju fizycznego i motorycznego chłopców i dziewcząt w wieku 5-14 lat, Uniwersytet Zielonogórski, Zielona Góra 2007, s Arska-Kotlińska M. i wsp.: Wybrane zagadnienia statystyki dla studiujących wychowanie fizyczne, AWF, Poznań, Becelewska D.: Repetytorium z rozwoju człowieka, Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa, Jelenia Góra Drozdowski Z.: Antropometria w wychowaniu fizycznym, Akademia Wychowania Fizycznego, Poznań, Jopkiewicz A.: Dziecko kieleckie, Wyższa Szkoła Pedagogiczna, Kielce 1996, s Malinowski A. i wsp.: Dziecko lubuskie, Uniwersytet Zielonogórski, Zielona Góra 2005, s

19 Marta Choptiany Budowa somatyczna dzieci w wieku lat województwa lubuskiego 7. Malinowski A. i wsp.: Dziecko łódzkie, Uniwersytet Łódzki, Łódź 1998, s Martin R. i wsp.: Lehrbuch der Anthropologie In systematicher Darstellung mit besonderer Berucksichtigung der anthropologischen methoden, G. Visher., Verlag Stuttgard, Nowicka U.: Portret Jędrzeja Śniadeckiego, [red.] T. Frołowicz, Jędrzej Śniadecki o fizycznym wychowaniu dzieci 200 lat później, Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu, Gdańsk Wandycz A.: Dziecko podkarpackie, Uniwersytet Zielonogórski, Zielona Góra 2014, s STRESZCZENIE Badania rozwoju fizycznego dzieci od dawna stanowią przedmiot badań licznych przedstawicieli nauk a genezą swoją sięgają już XVIII wieku. Piśmiennictwo związane z obszarem Zielonej Góry jest bardzo skromne porównując je do innych regionów Polski i ciągle wymagają kontynuacji ze względu na utrzymujący się trend sekularny, który informuje nas o zmianach międzypokoleniowych w danym regionie. Materiał niniejszej pracy stanowią pomiary antropometryczne. Podjęto badania wśród dzieci w wieku lat w liczbie 217 osób. Badania przeprowadzono w 2015 roku. Dokonano pomiaru następujących cech somatycznych według techniki martinowskiej: całkowita wysokości ciała ( B-v), masy ciała (MC), długości tułowia (sst-sy), długości kończyny dolnej (B-sy), szerokości barków (a-a), szerokości bioder (ic-ic), szerokości klatki piersiowej (thl-thl), głębokości klatki piersiowej (xiths), obwodu uda, podudzia, ramienia w spoczynku i napięciu, fałdów: brzucha, bioder, ramienia, pod dolnym kątem łopatki oraz podudzia. Na podstawie powyższych cech obliczono następujące wskaźniki proporcji budowy ciała: długości tułowia, barków, miednicy, klatki piersiowej, długości kończyny dolnej, barkowowzrostowy, biodrowo-wzrostowy, tułowiowo-nożny oraz BMI. Materiał opracowano podstawowymi charakterystykami statystycznymi wyliczając: średnią arytmetyczną, odchylenie standardowe, poziom istotności różnic oraz wskaźnik Molissona. W wyniku analizy materiału stwierdzono iż wyższe wartości wysokości i masy ciała uzyskały dziewcząt od chłopców we wszystkich kategoriach wieku. W odniesieniu do wskaźników proporcji ciała wskaźnikiem wyróżniającym obie płcie był wskaźnik BMI. ABSTRACT The studies of children s physical development has long been conducted by the researchers and their origins can be traced back to the 18 th century. The writings involving the area of Zielona Góra is modest comparing to the other regions of Poland. It still needs to be continued due to a secular trend which informs about the intergenerational gap changes in a certain region. Anthropometric measurement is 63

20 the subject of this study. The research involved 217 school children at the age of and it was conducted in Certain somatic characteristics were measured with the application of Martin s measurement technique. Such features as total body height (B-v), body weight (MC), torso length (sst-sy), lower limb length (B-sy) and shoulders width (a-a) along with hips width (ic-ic) were characterized. What is more, chest width (thl-thl) and depth (xi-ths), thigh and shank girth were studied. The arm girth in rest and tense was also described. Particular lappets such as stomach, hips, arm, at the lower angle shoulder blade and shank were measured. On the basis of the above, the indicators of body proportions were characterized. It means that the length index of torso, shoulders, pelvis, chest and lower limb along with the shoulder-growth, hip-growth, torso-leg indicator and BMI were elaborated on. The study was described with the use of basic statistics, including arithmetic mean, standard deviation, statistical significant difference and a Molisson indicator. It was found out that girls have higher height and body weight than boys in all age categories. When it comes to body proportion, the distinguishing index was BMI. Artykuł zawiera znaków ze spacjami + grafika 64