MODELOWANIE PREFERENCJI A RYZYKO 09

Transkrypt

1 Akademia Ekonomiczna im. Karola Adamieckiego w Katowicach Katedra Badań Operacyjnych VII Ogólnopolska Konferencja Naukowa MODELOWANIE PREFERENCJI A RYZYKO 09 Streszczenia referatów 3 rd International Workshop on MULTIPLE CRITERIA DECISION MAKING 09 Abstracts Ustroń, marca 2009

2 2

3 Marcin Anholcer Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu Rozkład rozwiązań stabilnych w trójstronnym zagadnieniu przydziału W przeciwieństwie do dwustronnego zagadnienia przydziału, zagadnienie wielostronne (w szczególności trójstronne) nie musi posiadać rozwiązań stabilnych. Ważnym problemem jest jednoznaczne zdefiniowanie klas problemów, które takie rozwiązania posiadają. W pracy autor analizuje rozkład zadań posiadających rozwiązania stabilne w zbiorze wszystkich trójstronnych problemów przydziału z poprawnie zdefiniowanymi preferencjami. Tadeusz Banek, Edward Kozłowski Lublin University of Technology, Poland Change Control as LQG Monotone Follower Problem Change control (ChC) and monotone LQG follower (MFP) are two problems considered in this paper. Analogies and similarities between them allow to introduce a common parameterization, which can be used for translation of results obtained for the follower problem into a jargon of change control. Incremental value of information is introduced next and applied for the change control problem using the same approach. Analogies and similarities between these problems are composed on two levels; movement's description and criteria of control. That is the first moment when multi-criteria approach is taken into account. On the other hand, there are many possible criteria which can, and should be taken into account for deciding how to apply results coming from solutions of MFP into actions for ChC. That is the second moment for multi-criteria approach to work. Keywords: stochastic LQG problem, change control, incremental value of information, Lagrange multipliers Paweł Baran Uniwersytet Szczeciński Zastosowanie modeli programowania dynamicznego w warunkach rozmytych w zarządzaniu majątkiem We wcześniejszych pracach autora zaproponowano wykorzystanie modeli programowania dynamicznego w warunkach rozmytych we wspomaganiu planowania inwestycyjnego - do wyboru oraz szeregowania projektów inwestycyjnych. W proponowanym artykule rozważane jest szersze wykorzystanie tego typu modelowania w zarządzaniu majątkiem firmy lub jednostki samorządowej rozpatrywane są nowe grupy celów, a oprócz realizacji projektów 3

4 inwestycyjnych jako poszczególne zadania występują także operacje zbycia elementów majątku. Jacek Białek Uniwersytet Łódzki Propozycja miar dla oceny dynamiki OFE Jak wiadomo, funkcjonujące miary efektywności Otwartych Funduszy Emerytalnych (OFE) nie są doskonałe. W polskim prawie obowiązuje definicja przeciętnej stopy zwrotu grupy OFE, która wyznacza tzw. minimalny zwrot dla funduszy. Ryzyko uzyskania zwrotu za ostatnie 36 miesięcy mniejszego od wymaganego ustawowo minimum, pociąga za sobą poważne konsekwencje finansowe. Zgodnie z polskim prawem, w sytuacji takiej fundusz jest zobligowany do pokrycia powstałego deficytu. Jednak jak pokazali Gajek i Kałuszka (2000) miara przeciętnej stopy zwrotu nie spełnia pewnych ekonomicznie zasadnych postulatów. Co więcej, nie uwzględnia ona ryzyka inwestycyjnego. Dlatego część prac z zakresu problematyki OFE koncentruje się nad zastosowaniem miar uwzględniających ryzyko (miary Treynora, Jensena, czy Sharpe a), inni autorzy próbują godząc się z kryterium minimalnej stopy zwrotu modyfikować istniejące rozwiązanie (patrz Gajek i Kałuszka (2001), Białek (2005)). Ale jest jeszcze inne wyjście można pokusić się o konstrukcję zupełnie nowej miary, która brałaby pod uwagę zwroty osiągane przez OFE, ale dodatkowo oceniała dynamikę ich przyrostów. W niniejszej pracy proponuje się dwie tego typu miary, które umożliwiają hierarchizację funduszy od najbardziej dynamicznego począwszy. Tego typu ranking wyklucza ryzyko wyboru takiego funduszu, który co prawda ma wysokie aktywa i satysfakcjonujące zwroty, ale słabnącą dynamikę zmian wartości jednostek uczestnictwa. W perspektywie czasu utraci on pozycję na rzecz chwilowo słabszych, ale bardziej dynamicznych funduszy. Literatura: Gajek L., Kałuszka M, (2000), On the average return rate for a group of investment funds, Acta Universitas Lodziensis, Folia Oeconomica 152, Gajek L., Kałuszka M. (2001), On some properties of the average rate of return a discrete time stochastic model, (praca nieopublikowana). Białek J. (2005), Jak mierzyć rentowność grupy funduszy emerytalnych? Model stochastyczny, [w:] Modelowanie Preferencji a Ryzyko 05, Praca zbiorowa pod redakcją naukową Tadeusza Trzaskalika, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Katowicach, Katowice. 4

5 Tomasz Błaszczyk Akademia Ekonomiczna w Katowicach Dwukryterialna analiza projektu modelowanego z uwzględnieniem buforów czasowych i kosztowych Rozważania przedstawione w niniejszej pracy wynikają z próby budowy modelu pozwalającego na poszukiwanie optymalnych rozwiązań problemu czasowo-kosztowego w projekcie planowanym w oparciu o założenie niedokładności oszacowań czasu trwania i kosztów realizacji czynności. Przyjęto założenie, że przedkładane przez zainteresowanych wykonawców wielkości są zazwyczaj obarczone pewnym przeszacowaniem wynikającym z odpowiedzialności za późniejszą realizację czynności zgodnie z przyjętym harmonogramem i budżetem. Zaproponowany w pracy model zakłada możliwość zachęcenia wykonawców do partycypacji w ryzyku niezrealizowania mniej ostrożnych szacunków w zamian za udział w korzyściach wynikających z ewentualnej szybszej i tańszej realizacji. Koncepcja teoretyczna zilustrowana jest przykładem liczbowym. Katarzyna Bolonek-Lasoń Uniwersytet Łódzki Rynek finansowy z punktu widzenia fizyki statystycznej Od kilkunastu lat do opisu zjawisk ekonomicznych stosuje się koncepcje, modele i metody wypracowane w fizyce, szczególnie w fizyce statystycznej ale również i kwantowej. Nowy dział nauk fizycznych tzw. ekonofizyka dużą uwagę skupia na rynki finansowe, traktowane jako złożony układ dynamiczny. Poprzez analogię do zjawisk fizycznych uzyskano opis zjawisk finansowych, także z możliwością przewidywania nadchodzących krachów finansowych na giełdach. Praca zawiera modele rynku finansowego stworzone przez fizyków, gdzie uczestników giełdy traktuje się jako układ cząsteczek, które poprzez wzajemne oddziaływanie zmieniają stan układu. Jakub Brzostowski Politechnika Śląska w Gliwicach Tomasz Wachowicz Akademia Ekonomiczna w Katowicach Building personality profile of negotiator for electronic negotiations In this work we propose a new mechanism for building a personality profile of a negotiator based on his behaviour in past negotiations. The approach is based on the classification of speech acts contained in messages exchanged by negotiators. By assigning to each speech act its type according to our new negotiation context-dependent taxonomy the mechanism can check what type of speech act is received as a response to a particular request. The feature degree can be computed by aggregating the frequency and the strength of different types of 5

6 responses in different interactions into compound value. In this work we consider two features: cooperativeness and assertiveness and show the method for obtaining the degrees of these features. Jaroslav Charouz Silesian University Opava A Multicriteria Decision Making at Portfolio Management The article deals with an application of the methodology Analytic Hierarchy process (AHP) and also with a newly developed method FVK (Czech abbreviation) at portfolio management. The method AHP was developed in 1980s. and the method FVK is a new method, but both methods are to provide a mathematical approach to a human decision making. In short, both methods have their fundaments in criteria definition, that is to identify most important/influential criteria and than in creation of a logic hierarchy. All this is a problem structuralization. Firstly we decompose a problem analytically to lowest level and than there is a synthetic process, which evaluate the possible variants. We want to reach higher level in decision making process. That is done thanks to a structuralization of a problem just to be able to use the pair-wise comparison method. This article brings the usage of the method AHP and FVK into financial area. We design a solution for the problem of decision making when portfolio manager is to taking decision, which of possible instruments on the financial market is the most convenient for his use. While there are some important criteria, it is not so easy to carry out a new investment. A convenient usage of a mathematical method could show clear and objective way for solution of this problem and possibly determine an importance of criteria and also importance of considered variations. Krzysztof Dmytrów Uniwersytet Szczeciński Zastosowanie matematycznego modelu zapasów dla produktów psujących się do gospodarowania zasobami gotówki Gospodarowanie gotówką pod wieloma względami przypomina gospodarowanie zapasami materiałowymi w przedsiębiorstwie. Podobnie, jak w przypadku zapasów materiałowych mamy do czynienia z nabyciem gotówki, jej przechowywaniem, niedoborami oraz psuciem się. Przez nabycie gotówki rozumiemy na przykład dostarczenie gotówki do kas w banku bądź do bankomatów, co generuje określone koszty zamawiania. Przechowując gotówkę ponosimy koszty zamrożenia środków, które można utożsamiać z kosztami niewykorzystanych możliwości, które można by osiągnąć poprzez zainwestowanie ich. Koszty niedoboru są najtrudniejsze do oszacowania. Najczęściej można je utożsamiać z utratą wizerunku przedsiębiorstwa, bądź utratą klientów. Przez psucie się gotówki rozumiemy utratę jej wartości w wyniku inflacji. W niniejszym artykule zostanie podjęta próba wykorzystania modelu zapasów dla produktów psujących się do gospodarowania zasobami gotówki w bankomacie banku komercyjnego. 6

7 Ewa Drabik Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego Iwona Drabik Uniwersytet Warszawski Rozumienie emocji i pomiar awersji do ryzyka jako sposoby przewidywania kryzysów na rynkach finansowych Celem pracy jest pokazanie, że uczestnicy rynków finansowych działający w sytuacji silnych emocji ryzykują bardziej niż można się tego spodziewać i postępują tak jakby mieli niestandardowe preferencje. Z tego powodu szczególnie ważny jest dobór kadr w sektorze finansowym. Wskazana jest bowiem rozwaga, rozsądek i umiejętność panowania nad skrajnymi emocjami. Jest to szczególnie ważne w okresie, gdy bieg zdarzeń na rynkach finansowych ma nieprzewidywalny charakter i wiele gospodarek na świecie wchodzi w jednoczesną recesję. W sytuacji kryzysu na rynkach finansowych nie powinno być miejsca dla osób zafascynowanych ryzykiem, które angażują się w wyrafinowane gry na giełdzie. Z tego też powodu celowe wydaje się sprawdzenie czy potencjalni bankowcy i maklerzy, za których można uważać studentów kierunku Finanse i Bankowość SGGW w Warszawie posiadają umiejętność panowania nad emocjami. W tym celu została przebadana ich inteligencja emocjonalna. Z drugiej strony istnieje też możliwość ilościowego wyrażenia awersji do ryzyka uczestników rynku za pomocą indeksów Arrowa Pratta, co może okazać się pomocne przy określaniu rzeczywistych nastrojów inwestorów giełdowych. Analiza indeksów Arrowa Pratta oraz rozumienie emocji przez pracowników sektora finansowego prawdopodobnie pozwoli na przewidywanie nagłych załamań rynku. Monika Fedyczak Dorota Kuchta Politechnika Wrocławska Zrównoważone podejście do zarządzania ryzykiem w projektach europejskich Artykuł zawiera koncepcję zrównoważonej metody zarządzania ryzykiem publicznych projektów europejskich uwzględniającą identyfikację, analizę oraz reakcję na ryzyko w wielu płaszczyznach. Podejście stanowi próbę przeniesienia idei zrównoważenia I wielopłaszczyznowej analizy stanowiącej podstawę Zrównoważonej Karty Wyników na zarządzanie ryzykiem publicznych projektów europejskich. Autorki proponują perspektywy oceny i kontroli ryzyka w projektach europejskich, a także wskazują na podstawie analizy studium przypadku - źródła ryzyka oraz błędy i problemy w trakcie realizacji, które mogą przyczynić się do porażki projektu (rozumianej głównie jako opóźnienie lub przekroczenie budżetu) w odniesieniu do poszczególnych perspektyw i faz projektu. Artykuł zawiera także zarys dalszego rozwoju koncepcji zrównoważonego podejścia. 7

8 Petr Fiala University of Economics, Prague, Czech Republic Tomasz Wachowicz The Karol Adamiecki University of Economics, Katowice, Poland Applying First Price Auction Mechanism For Supporting Multibilateral Negotiations Many economic situations can be described as a multi-bilateral negotiation. Selling a house, applying for a job, acquiring a building contract require interaction with many potential buyers or sellers that can submit different offers and change them during the negotiation process. It makes the negotiation situation very uncertain. The party that negotiates with multitude of counterparts does not know their negotiation strategies and can not foresee which of them and when will finally propose the most satisfying offer. That is because the shapes of the counterparts concession curves can be very different. The ones that were decreasing fast at the beginning of negotiations can never cross negotiator s reservation level, and vice versa, the slowly decreasing ones can later quickly reach negotiator s aspiration level. In this paper we consider a multi-bilateral negotiation problem from a perspective of all involved parties that we call the offeror and the applicants. We model the negotiation process as a sequentially repeated first price auction. Since we consider the multi-issue negotiation, the bidding price is represented as a cardinal utility of the package. To construct the optimal negotiation strategy we apply the notion of equilibrium bidding strategy. The parties negotiation strategies are represented as a vectors of bids for successive negotiation phases. The negotiation strategies are used then by a simple spreadsheet based negotiation support tool for finding the most satisfying solution of negotiation process. The software works as a simple agent that compares the strategies of applicants with the strategy of offeror. It converts the values of bids into the negotiation offers that maximizes the payoffs of the offeror. The compromise is represented by the first bid that allows to satisfy the current offeror aspiration level. Keywords: negotiation, first price auction, equilibrium strategy, negotiation support system. Petr Fiala Josef Jablonsky University of Economics Prague Tadeusz Trzaskalik Maciej Nowak University of Economics in Katowice Multicriteria Approaches for Evaluation of Efficiency: An Application to Comparison of Productivity of Central European Firms Summary: The paper presents a modeling approach for productivity comparison of Central European firms. The approach is based on Data Envelopment Analysis and Analytic Network Process. The proposed model consists of two basic parts. The first one estimates the importance of branches within the countries and the second one evaluates the performance of 8

9 the firms within branches. The results of both the parts are synthesized and the productivity of the countries is estimated. The evaluation is based on the data set resulting from a survey among firms of selected industries. Keywords: AHP, ANP, data envelopment analysis, multiple criteria decision making, efficiency Alicja Ganczarek-Gamrot Akademia Ekonomiczna w Katowicach Pomiar ryzyka w systemie dwóch fixingów na Towarowej Giełdzie Energii Od 8 lutego 2008 roku Towarowa Giełda Energii S.A. (TGE S.A.) wprowadza zmiany w harmonogramie sesji Rynku Dnia Następnego (RDN). Sesja RDN składała się obecnie z dwóch fixingów i notowań ciągłych. Bazując na notowaniach RDN z pierwszego roku funkcjonowania nowego harmonogramu, w pracy zostanie przeprowadzona analiza porównawcza ryzyka podejmowanego przez uczestników rynku w zależności od momentu otwarcia pozycji. Do oceny ryzyka wykorzystano kwantylową miarę Value-at-Risk oszacowaną za pomocą modeli warunkowej wariancji GARCH. Dorota Gawrońska Politechnika Śląska Szacowanie efektywności przedsięwzięcia inwestycyjnego przedsiębiorstwa na podstawie wskaźnika NPVR o rozmytych parametrach Przed wyborem przedsięwzięcia inwestycyjnego do realizacji, należy dokonać analizy finansowej. Ma ona za zadanie wskazanie najbardziej efektywnego przedsięwzięcia inwestycyjnego spośród rozpatrywanych. Problemem jest tutaj brak danych na temat wszystkich potrzebnych do podjęcia decyzji parametrów finansowych. Do oceny efektywności planowanych inwestycji stosuje się dyskontowane wskaźniki efektywności, które charakteryzują zależności pomiędzy przepływami finansowymi, jakie ta inwestycja może przynieść. Przedsięwzięcia inwestycyjne porównać można na podstawie wskaźnika zaktualizowanej wartości netto NPVR (Net Present Value Ratio) określającego relacje wartości zaktualizowanej netto NPV do wartości nakładu inwestycyjnego koniecznego do realizacji przedsięwzięcia PVI (Present Value Of The Investment). NPVR = NPV PVI (1) 9

10 gdzie: NPV - wartość zaktualizowana netto określona w następujący sposób: T CIFt COFt NPVij = (2) t t= 1 (1 + d ) PVI ujemne strumienie gotówki, dyskontowane na dany moment czasowy, liczony według formuły: T COFt PVI = (3) t t = 1 (1 + d ) Wartość d określa stopę dyskontową (stałą w kolejnych okresach trwania inwestycji), natomiast T to czas trwania inwestycji. Problemem przy wyborze inwestycji na podstawie wskaźników finansowych jest często brak informacji o wartości przepływów finansowych czy stopy dyskontowej w kolejnych okresach trwania inwestycji. Ze względu na niepewność informacyjną dotyczącą wartości przepływów pieniężnych czy stopy dyskontowej, zwłaszcza przy założeniu długiego horyzontu realizacji inwestycji, powinno przyjąć się zmienne uwzględniające tą niepewność. Taką możliwość daje opracowana przez amerykańskiego profesora Lofti Zadeha teoria zbiorów rozmytych, umożliwiająca modelowanie niepewnej informacji. Założeniem proponowanego referatu jest określenie wartości wskaźnika NPVR, bazując na rozmytych ocenach przepływów finansowych oraz stopy dyskontowej, uzyskując rozmytą ocenę wskaźnika NPV oraz PVI. W dalszej kolejności na podstawie procesu defuzyfikacji określa się wartość rzeczywistą wskaźnika finansowego NPVR. Poprzez porównanie wartości wskaźnika dla kolejnych przedsięwzięć inwestycyjnych można określić przedsięwzięcie optymalne. Agata Gluzicka Akademia Ekonomiczna w Katowicach Rodzaj awersji do ryzyka a wybór optymalnego portfela akcji Niepewność natury oraz awersja inwestora do ryzyka to dwa główne czynniki mające wpływ na ryzyko decyzji inwestycyjnych. Klasyczne miary ryzyka (takie jak odchylenie standardowe, semiodchylenie przeciętne) związane są z niepewnością natury. Z kolei awersja inwestora o ryzyka nawiązuje to tzw. teorii użyteczności. Podstawowym pojęciem tej teorii jest funkcja użyteczności, której wartościami są wartości użyteczności tzn. satysfakcji, komfortu psychicznego, itp. W artykule zostanie podjęta próba zastosowania modeli wyboru portfeli optymalnych z wybranymi miarami ryzyka, szacownego na podstawie użyteczności stóp zwrotu. Analizie będą poddane różne funkcje użyteczności. Badania przeprowadzone zostaną w oparciu o dane pochodzące z Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie. 10

11 Robert Golański Szkoła Główna Handlowa Znaczenie Senatu w polskim systemie legislacyjnym przestrzenny model teoriogrowy W pracy rozpatrywany jest model grupowego podejmowania decyzji, w którym homogeniczne partie muszą dokonać wyboru określonej polityki w systemie stylizowanym na polski system parlamentarny. W izbie niższej każda z partii może zgłosić propozycję projektu odpowiadającą rzeczywistej pozycji zajmowanej przez daną partię lub (strategicznie) powstrzymać się od jej zgłoszenia. Jedna z partii ma charakter dominujący - może utworzyć koalicję większościową z każdą z pozostałych partii oraz kontroluje stanowisko marszałka izby niższej, który decyduje o kolejności poddawania projektów pod głosowanie. Partie wyłaniają zwycięski projekt, głosując strategicznie za lub przeciw rozpatrywanej propozycji. Projekt trafia następnie do izby wyższej, której preferencje odpowiadają preferencjom partii dominującej, a która może przedstawić projekt konkurencyjny - w takim przypadku projekt trafia z powrotem do izby niższej, gdzie jest przez nią ponownie rozpatrywany. Do rozwiązania gry zastosowano pojęcie równowagi doskonałej i rozwiązywalności przez dominację. Celem pracy było zbadanie wpływu istnienia Senatu na przyjmowane projekty. W pracy przedstawiono przykład ilustrujący, że gdy nie istnieje zwycięzca w sensie Condorceta, to dla partii dominującej niekorzystne może być kontrolowanie stanowiska marszałka (inne partie mogą się wówczas strategicznie powstrzymać od zgłaszania określonych projektów). Pokazano również, że w grze, w której Senat pełni rolę legislacyjną wynik może być inny niż w grze, w której projekt przyjmowany jest przez parlament jednoizbowy. Dorota Górecka Nicolaus Copernicus University in Torun, Poland On the choice of method in multi-criteria decision aiding process concerning European projects In this paper the problem of selecting the most appropriate multi-criteria decision aiding method for a particular application is considered. It is illustrated by a real case study concerning applications for project co-financing by the European Union. Making a proper decision on which method to choose is difficult because of the great diversity of MCDA techniques proposed so far within the literature. Thus the systematic analysis of their assumptions and properties is required. The paper presents the main strengths and weaknesses of particular decision aiding tools applicable to the problem of ordering European projects as well as chosen procedures aiming at facilitating the process of selecting an appropriate one. 11

12 Stefan Grzesiak Uniwersytet Szczeciński Kilka uwag o identyfikacji i szacowaniu ryzyka w sektorze ochrony zdrowia W artykule przedstawiono problem identyfikacji i oceny ryzyka z odniesieniu do sektora ochrony zdrowia. Wskazano na obszary, w których występuje konieczność kwantyfikacji skali niepewności i ewentualnych konsekwencji niedoszacowania ryzyka. Przedyskutowano ogólne przyczyny powstawania i występowania zachowań pacjentów i personelu medycznego, generujących sytuacje wywołujące zwiększoną niepewność. Podkreślono specyfikę tego rodzaju przypadków w Polsce. W tym kontekście rozważano możliwości realizacji zabezpieczeń przed ryzykiem, minimalizacji ponoszonych kosztów oraz realność tych rozwiązań dla warunków polskich. Monika Hadaś Akademia Ekonomiczna w Katowicach Sieć falkowo-neuronowa z algorytmem genetycznym Sztuczna inteligencja to dział informatyki, którego przedmiotem jest badanie reguł rządzących inteligentnymi zachowaniami człowieka, tworzenie modeli formalnych tych zachowań i programów komputerowych symulujących te zachowania. Do grupy tych metod zaliczymy sieci neuronowe, logikę rozmytą, algorytmy genetyczne i różne systemy hybrydowe będące ich kompilacją. W pracy, wykorzystujemy własności sztucznej sieci neuronowej, falki i algorytmów genetycznych do przeprowadzenia predykcji szeregu czasowego. Algorytm genetyczny przyjmujemy do wyznaczenia najlepszej długości współczynników falkowych i parametrów sieci neuronowych. dr Paweł Hanczar Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu Planowanie przewozów w warunkach strefowego systemu rozliczeń W artykule rozważono możliwość zastosowania modeli optymalizacyjnych do wyznaczania planu dostaw w przypadku strefowego systemu rozliczania kosztów. W pierwszej części artykułu zaprezentowano wady i zalety strefowego systemu rozliczania oraz jego wykorzystanie w sieciach logistycznych. Następnie przedyskutowano możliwości wspomagania procesu planowania tras w takim systemie z wykorzystaniem metod optymalizacyjnych. Rozważone zostały dwa podejścia, pierwsze wykorzystujące model przydziału oraz drugie korzystające ze sformułowania modelu wyznaczania tras dostaw. Wprowadzonych modeli zostały użyte do rozwiązania zadania rzeczywistego. Artykuł kończy 12

13 opis integracji opracowanej metody z systemem informatycznym wykorzystywanym w badanym przedsiębiorstwie. Jerzy Hołubiec Grażyna Szkatuła Dariusz Wagner Andrzej Małkiewicz Instytut Badań Systemowych PAN Badanie preferencji polskiego elektoratu w wyborach parlamentarnych 2007r. Do opisu preferencji wyborców w czasie wyborów parlamentarnych w 2007r. zaproponowano trzy grupy cech: cechy charakteryzujące programy partii politycznych (22 cechy) cechy opisujące partie polityczne oraz głoszone hasła i wartości (7 cech) cechy charakteryzujące kampanię wyborczą (4 cechy). Cechą decyzyjną było dostanie się lub nie danej partii politycznej do Sejmu. Przeanalizowano zarówno wyznaczone zbiory reduktów, jak również otrzymane reguły decyzyjne. Wyniki analizy wskazują, iż preferencje wyborców w tych wyborach skupiły się głównie na cechach opisujących specyficzną wówczas sytuację polityczną. Katarzyna Jakowska-Suwalska Politechnika Śląska Zagadnienie lokalizacji obiektów modelowanych jako systemy G/G/1 z różnymi klasami klientów W pracy zajęto się zagadnieniem lokalizacji p obiektów traktowanych jako systemy masowej obsługi G/G/1 do obsługi n obiektów umieszczonych w znanej sieci. Każdy obsługiwany obiekt traktowany jest jako odrębne źródło zgłoszeń. W zagadnieniu lokalizacji rozróżnia się więc różne klasy klientów obsługiwanych przez systemy. Zagadnienie rozwiązano metoda podziału i ograniczeń gdzie jako funkcję celu przyjęto minimalizację średniego całkowitego czasu obsługi w systemach. Do obliczeń wykorzystano aproksymacje dyfuzyjną. 13

14 Andrzej Jakubowski Instytut Badań Systemowych PAN Czynnikowy model zarządzania portfelem obligacji zagadnienie immunizacji i optymalizacji Przedmiotem prowadzonych rozważań jest zagadnienie immunizacji portfela obligacji ze względu na ryzyko nieoczekiwanych zmian poziomu stóp procentowych oraz ryzyko zmian kształtu krzywej dochodowości, będącej ilustracją graficzną struktury terminowej rynkowych stóp procentowych spot. W pracy podano szczegółowy opis matematyczny tzw. analizy czynnikowej dynamiki zmian struktury terminowej stóp procentowych, przedstawiono definicje czynnikowej okresowości (factor duration) oraz czynnikowej wypukłości (factor convexity) obligacji, po czym zaprezentowano czynnikowy model immunizacji I optymalizacji portfela obligacji. Szczególną uwagę zwrócono w tym przypadku na możliwość identyfikacji trzech ortogonalnych (a więc statystycznie niezależnych) czynników wspólnych: czynnika poziomu, czynnika nachylenia oraz czynnika krzywizny. Czynniki te odzwierciedlają łącznie zmianę kształtu analizowanej krzywej dochodowości, podlegającej losowym zmianom z upływem czasu bieżącego. Rozważana w pracy koncepcja jest kontynuacją badań przeprowadzonych w tym zakresie przez K. Garbade'a (1986, 1989), R. Littermana, J. Scheinkmana (1991) oraz H. Dahla (1993). Analizowany czynnikowy model immunizacji i (przy pewnych założeniach) optymalizacji portfela obligacji oferuje daleko szerszy wachlarz możliwości w porównaniu z modelami klasycznymi, wykorzystującymi koncepcję Macaulay'a parametrów okresowości i wypukłości obligacji; bądź tylko pewne modyfikacje tej koncepcji zaproponowane np. przez L. Fishera, R.L. Weila (1971), D.F. Babbela (1983), S.A. Zeniosa (1993), L. Zarembę, W. Smoleńskiego (2000) i wielu innych. W przypadku modelu czynnikowego, można bowiem immunizować portfel inwestycyjny nie tylko ze względu na wszystkie zidentyfikowane czynniki dynamiki zmian stóp procentowych. Można również samodzielnie (tj. według własnego uznania) wybierać te czynniki, które mają podlegać immunizacji oraz te czynniki, ze względu na które rozpatrywany portfel będzie zarządzany aktywnie. A to już oznacza duży postęp w rozpatrywanej dziedzinie zarządzania ryzykiem inwestycyjnym. Analizowane modele zarządzania portfelowego można w tym przypadku zaliczyć do klasy modeli semi-aktywnych. Prowadzone rozważania zilustrowano wynikami obliczeń numerycznych, dotyczących zastosowania modelu czynnikowego do analizy dynamiki zmian struktury terminowej stóp procentowych na rynku kapitałowym w Polsce. Sławomir Jarek Wyższa Szkoła Zarządzania Marketingowego i Języków Obcych w Katowicach Portfel o największej przewidywalności na Warszawskiej Giełdzie Papierów Wartościowych Rozpatrując problem budowy portfela akcji jako dwukryterialny problem z oczekiwaną stopą zwrotu oraz odchyleniem standardowym stóp zwrotu jako kryteriami, zgodnie z zasadą głoszącą że bezpieczeństwo jest najważniejsze (ang. safety first), staramy się wyznaczyć sprawny portfel w przestrzeni kryterialnej. W istocie jakość sprawnego portfela oraz 14

15 zgodność oczekiwanych stóp zwrotu takiego portfela z realizacjami odpowiednich zmiennych losowych w dużym stopniu zależy od jakości zastosowanego modelu prognostycznego. W literaturze przedmiotu od wielu lat opisywane są próby innego podejścia, które wprawdzie nie gwarantuje otrzymania sprawnego portfela, ale stara się w największym stopniu przybliżyć oczekiwane zyski z portfela z ich realizacjami niezależnie od zastosowanego modelu prognostycznego. Taki portfel nazywany jest portfelem o największej przewidywalności. W szczególnym przypadku do zbudowania takiego portfela wystarczy znajomość wektora własnego macierzy powstającej z odpowiednich macierzy kowariancji stóp zwrotu oraz ich prognoz. W pracy omówiono przykład budowy takiego portfela, składającego się z akcji notowanych na Warszawskiej Giełdzie Papierów Wartościowych. Anna Jędrzychowska Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu Nowe oceny dla wartości wskaźników polskich zakładów ubezpieczeń na życie Najważniejszym elementem oceny kondycji finansowej zakładu ubezpieczeń jest analiza wskaźnikowa. Jest ona szybką i efektywną metodą uzyskiwania wglądu w obszar funkcjonowania zakładu ubezpieczeń. Umożliwia ocenę przeszłej, teraźniejszej oraz może być podstawą przewidywania przyszłej sytuacji finansowej zakładu ubezpieczeń. W latach przez PUNU stworzony został system wczesnego ostrzegania dla polskich ubezpieczycieli, silnie bazujący na ocenie wskaźnikowej ubezpieczycieli. Elementem analizy było wyznaczenie ocen dla poszczególnych wartości wskaźników, które wskazano po wyznaczeniu statystyk pozycyjnych (percentyli) dla populacji polskich zakładów ubezpieczeń. Skale ocen zostały dopasowane do trzech podstawowych charakterów wskaźników: nominant, stymulant i destymulant. W związku ze zmianami na polskim rynku ubezpieczeń, takimi jak przykładowo: zmiana struktury kapitałowej, zmiana prawodawstwa zmiana realiów rynkowych związanych z przestąpieniem do UE, należałoby zweryfikować ustalone wcześniej oceny i poddać pod dyskusję wyznaczone statystycznie nowe oceny. Temu właśnie w odniesieniu do zakładów ubezpieczeń na życie miałby służyć niniejszy referat. Badanie oparte zostanie na danych finansowych zawartych w sprawozdaniach finansowych polskich zakładów na życie, za lata (badanie PUNU odnosiło się do sprawozdań za lata: ). 15

16 Ignacy Kaliszewski Janusz Miroforidis Systems Research Institute, Polish Academy of Sciences Multiple Criteria Decision Making: From Exact to Heuristic Optimization We propose to derive assessments of outcomes to MCDM problems instead of just outcomes and carry decision making processes with the former. In contrast to earlier works in that direction, which to calculate assessments make use subsets of the efficient set (shells), here we provide formulas for calculation of assessments based on the use of upper and lower approximations (upper and lower shells) of the efficient set, derived by evolutionary optimization. Hence, by replacing shells, which are to be in general derived via optimization, with pairs of upper and lower shells, exact optimization methods can be eliminated from MCDM. Bogumił Kamiński Warsaw School of Economics On consistency of stochastic multiple-criteria comparison methods in health technology assesment In assessment of health technologies two criteria are used: costs and effectiveness. For each treatment the evaluations of these criteria are obtained from clinical trials and therefore are given as random variables. In our research we compare the decision theoretic properties of expected net benefit, cost-effectiveness acceptability curve and expected value of perfect information methods of choosing an optimal treatment. Leszek Klukowski Instytut Badań Systemowych PAN Ograniczanie ryzyka kosztów obsługi długu publicznego przy wykorzystaniu rozwiązania minimaksowego gry strategicznej Przedstawiono koncepcję ograniczania ryzyka kosztów obsługi skarbowych instrumentów dłużnych przy wykorzystaniu rozwiązania minimaksowego dwuosobowej gry strategicznej ze skończoną liczbą strategii. Rozwiązanie optymalne rozważanej gry pozwala ukształtować strukturę portfela emitowanych instrumentów dłużnych w taki sposób, aby uodpornić go na możliwość wystąpienia niekorzystnych dla emitenta wariantów ścieżek stóp procentowych. Zastosowanie proponowanej koncepcji ma szczególne znaczenie w warunkach zmienności sytuacji ekonomicznej oraz występowania zagrożenia kryzysami. 16

17 Leszek Klukowski Systems Research Institute, Polish Academy of Sciences Optimisation of public debt management in case of stochastic budgetary constraints The paper presents stochastic approach to strategic optimisation of public debt management in Poland - aimed at minimization of two criterions: servicing costs and costs resulting from stochastic budgetary constraints. The main results comprise: formulation of Dantzig- Madansky problem (nonlinear version), determination of necessary components (parameters, forecasts, etc.) and methods of solution of the problem. The results show complexity of the problem and gains from its implementation (budgetary savings). The paper is based on the research made in Ministry of Finance (Poland), presented in Klukowski, Kuba 2002b. Jacek Konciak SITP Oddział w Łodzi Centra logistyczne w zintegrowanym łańcuchu transportowym - zagrożenia i ocena ryzyka. Zadaniem logistyki jest synchronizacja i dostosowanie wszystkich faz produkcyjnych (faz dostarczania przesyłek do finalnego odbiorcy) w celu otrzymania optymalnych relacji pomiędzy czasem, jakością i kosztem w całym łańcuchu logistycznym poprzez przyspieszenie przepływów materiałowych i informacyjnych. Z uwagi na złożoność zadań logistycznych ich realizacja powinna być powierzona wyspecjalizowanym operatorom. A jednym z czynników za tym przemawiającym jest fakt, że w warunkach rynku konsumenta zakup obcych usług logistycznych bywa tańszy, niż ich wykonywanie we własnym zakresie. Obecne kierunki działań zmierzające do rozwiązania problemów związanych z transportem, tzn. zadania logistyczne powinny być realizowane przez tzw. centra logistyczne. Jest to podyktowane faktem, że przepływ towarów i organizacja z nim związana wymaga zharmonizowania następujących po sobie etapów. Od koordynacji na poszczególnych etapach łańcuchów dostaw oczekuje się jak najniższych nakładów finansowych. Dlatego tak ważne jest optymalizacja przewozów, maksymalne wykorzystanie środków transportu i dobrze pomyślanego planu realizacji. Powyższe cele osiągalne są tylko wówczas, jeżeli wykorzystywane są do tego celu centra logistyczne. Z uwagi na położenie, wielkość oraz specyfikę prowadzonej działalności centra logistyczne są narażone na różnego rodzaju zagrożenia. Istotnym jest to żeby na etapie projektowania uwzględnione zostały zagrożenia, które uwidocznią się w czasie eksploatacji. 17

18 Agnieszka Kowalska-Styczeń Politechnika Śląska Wpływ rodzaju otoczenia na decyzje konsumentów Artykuł porusza problem wpływu wielkości otoczenia na podejmowanie decyzji przez konsumentów. Najbliższe otoczenie rozumiane jest tutaj jako osoby, z którymi mamy styczność na co dzień czyli najbliższa rodzina, przyjaciele. W badaniach przeprowadzono symulacje wpływu otocznia na podejmowanie decyzji przez konsumentów za pomocą automatów komórkowych. Lech Kruś Systems Research Institute, Polish Academy of Sciences, On a group multicriteria method for project evaluation Experiences with a real case study are presented. The case study deals with allocation of EU structural funds in the capital region of Mazovia in Poland. A new in the practice of the funds allocation method supporting multicriteria analysis and selection of projects applying for the funds has been proposed and used in the study. According to the method an interactive procedure has been implemented in which a group of experts formulates the multicriteria decision making problem, makes the multicriteria analysis of the projects, evaluates the projects, and finally creates the list of the key projects recommended to the indicative investment plan approved by the Board of the Self-Government of Mazovia Province. Keywords: multicriteria analysis, group methods, computer-based support, EU structural funds. Bogumiła Krzeszowska Akademia Ekonomiczna w Katowicach Evolutionary algorithm with direct chromosome representation in multi-criteria project scheduling In recent years project scheduling problems became popular because of their large real-life applications. In practical situations there is often necessity of using multi-criteria models for evaluation of feasible schedules. Constraints and objectives in project scheduling are determined by three main issues: time, resource and capital. There are only few papers consider all of them. In researches on project scheduling the most popular is the problem with one objective. There are only few papers that consider multi-objectives project scheduling. This paper considers multi-criteria project scheduling problem. There are three criteria used to optimize project schedule: resource allocation, time allocation and cost allocation. 18

19 Evolutionary algorithm with direct chromosome representation is used to solve this problem. In this representation chromosome is a sequence of completion times of each activity. The purpose of this article is to demonstrate how evolutionary algorithm can be used in multicriteria project scheduling. The article begins with an overview of previous surveys, problem statement, after that there is direct chromosome representation description and at the end final results. Keywords: project scheduling, multi-criteria analysis, evolutionary algorithms, multi-criteria scheduling. Dorota Kuchta Barbara Gładysz Wroclaw University of Technology, Poland Multicriterial courses scheduling problem with uncertain information We consider examination courses scheduling at university. Two basic courses sharing at least one student cannot be scheduled at the same time. This scheduling problem will be stated as a graph coloring problem. The stability of the scheduled solution would be desirable in the sense that it remains valid also if unexpectedly some additional students want to do the exams, for example those who failed in earlier examination sessions. This stability is defined as the robustness of scheduling courses. In literature a probabilistic robustness measure was proposed. We propose a fuzzy approach. We consider three different schedules robustness measure: mean value the fuzzy number of courses incompatibilities, and two new measures, put forward in this paper: the cardinality the fuzzy number of courses incompatibilities and the possibility, that the fuzzy number of courses incompatibilities takes on value zero. We also consider a multicriterial approach with the minimisation of the examination session days and the maximisation of the schedule robustness. Keywords: scheduling, fuzzy number, coloring graph, robustness. Dorota Kuchta Politechnika Wrocławska Nowa koncepcja odporności planów projektów W artykule zostanie przedstawiony przegląd różnych podejść do odporności planów projektowych. Następnie zostanie zaprezentowana metoda zapewniania odporności systemom w innych dziedzinach, takich jak system przyjmowania zgłoszeń o awariach czy wypadkach. Metoda ta zakłada, że system będzie odporny wtedy, kiedy w żadnym momencie wymagana intensywność obsługi nie będzie wyższa niż ta, którą dany system jest w stanie zapewnić. Metoda ta zakłada również, że przy hierarchizowaniu problemów, z jakimi sobie trzeba radzić przy obsłudze systemu, brana jest pod uwagę zarówno waga problemu, jak i tzw. czas do awarii, czyli ilość czasu, jaka minie, zanim danego problemu nie da się już rozwiązać. W artykule zostanie zaproponowany sposób przeniesienia tej koncepcji na planowanie projektów. Intensywność obsługi będzie pochodną liczby i wagi problemów, jakie trzeba 19

20 będzie rozwiązać w związku z realizowanymi w danym momencie zadaniami, a czas do awarii to będzie czas, jaki upłynie do momentu, kiedy dany problem nieodwołalnie spowoduje porażkę projektu (np. nieprzyjęcie go przez klienta). Zostanie zaproponowany model matematyczny oraz algorytm pozwalające wyznaczyć odporne plany projektu zgodne z tą koncepcją oraz przykład. Dominik Kudyba Tauron Zastosowanie synchronicznej wersji metody NIMBUS do ustalenia optymalnej struktury portfela akcji Metoda NIMBUS została opracowana głównie z myślą o wielokryterialnych modelach z nieróżniczkowalnymi elementami, obecnie można zastosować tą metodę do rozwiązywania wielu typów zadań optymalizacyjnych. Nazwa metody NIMBUS pochodzi od angielskich słów Nondifferentiable Interactive Multiobjective Bundle-based Optimization System. Koncepcja ta powstała w latach 90 ubiegłego wieku w Finlandii, nadal jest rozwijana. Dziś dostępna jest trzecia wersja metody NIMBUS nazwana synchroniczną. Głównym twórcą metody jest Kaisa Miettinen. Synchroniczna metoda NIMBUS na podstawie tych samych preferencji decydenta o problemie umożliwia otrzymanie do czterech różnych rozwiązań niezdominowanych. Wykorzystuje odpowiednio przekształcone zadania zastępcze, bazujące na innych interaktywnych metodach wielokryterialnych. Do uzyskania preferencji decydenta o problemie wykorzystuje się mechanizm lokalnej klasyfikacji kryteriów. System komputerowy WWW-NIMBUS wspomaga część obliczeniową, bez niego praktycznie nie możliwe byłoby rozwiązanie większości problemów. W systemie zaimplementowano pięć optymalizatorów do rozwiązywania różnych typów zadań. W referacie pokazano zastosowanie synchronicznej metody NIMBUS do rozwiązania wielokryterialnego zadania portfelowego. Andrzej Łodziński Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego Wielokryterialne wspomaganie procesu negocjacji W pracy przedstawiono sposób modelowania i wspomagania procesu negocjacji. Negocjacje są procesem komunikowania się stron, gdy oczekują one, że porozumienie może zapewnić większe korzyści niż działanie samodzielne, bez porozumienia stron. Negocjacje opierają się na wymianie informacji, co daje możliwość znalezienia korzystnych dla obu stron rozwiązań. Proces negocjacji polega, więc na uzgadnianiu decyzji przez strony w sytuacji odmiennych interesów stron. Negocjacje charakteryzują się brakiem jednoznacznej definicji najlepszego rozwiązania i koniecznością uwzględniania preferencji stron w określaniu rozwiązania. Rozwiązaniem takiego problemu negocjacji w teorii gier jest rozwiązanie Nasha lub rozwiązanie Raiffy 20

21 Kalaia Smorodinsky ego. W pracy proces negocjacji modeluje się przy pomocy zadania optymalizacji wielokryterialnej. Wspomaganie procesu negocjacji polega na interaktywnym prowadzeniu procesu wyboru kolejnych propozycji rozwiązań. Wybór kolejnych rozwiązań dokonuje się przez rozwiązywanie zadania optymalizacji wielokryterialnej. Strony przedstawiają swoje propozycje dotyczące przedmiotów negocjacji w postaci punktów aspiracji, które stanowią parametry zadania optymalizacji wielokryterialnej. Następnie oceniają otrzymane rozwiązanie: akceptując je lub odrzucając. W drugim przypadku strony podają nowe propozycje nowe wartości parametrów i problem jest rozwiązywany ponownie dla nowych parametrów. Wybór rozwiązania nie jest pojedynczym aktem optymalizacji, ale dynamicznym procesem poszukiwania rozwiązań, w trakcie, których strony uczą się i mogą zmieniać swoje preferencje. Porównując otrzymane rozwiązanie ze swoim punktem aspiracji każda ze stron ma informacje o tym, co jest, a co nie jest osiągalne i jak daleko propozycje stron są od możliwego rozwiązania. Pozwala to stronom na odpowiednią modyfikacje swoich propozycji swoich nowych punktów aspiracji. Te poziomy aspiracji są określane adaptacyjnie w procesie uczenia się. Proces ten kończy się, gdy strony znajdą taką decyzję, która pozwala na osiągnięcie rezultatów spełniających ich aspiracje lub w pewnym sensie najbliższych do tych aspiracji. Całym procesem wyboru rozwiązania sterują obie negocjujące strony. Sposób ten nie narzuca obu stronom gotowego rozwiązania. Strony uczą się w trakcie o problemie negocjacyjnym. Mogą sprawdzić skutki każdej dopuszczalnej propozycji. Elżbieta Majewska Uniwersytet w Białymstoku Ocena ryzyka funduszy inwestycyjnych z wykorzystaniem współczynnika Giniego Wybór funduszu inwestycyjnego jest jednym z podstawowych problemów, jaki muszą rozwiązać inwestorzy decydujący się na ulokowanie swoich kapitałów w tego typu inwestycji. Jednym z podstawowych kryteriów analizowanych przez klientów jest stopa zwrotu osiągana przez fundusz oraz jego ryzyko. Ten ostatni parametr najczęściej oceniany jest w oparciu o odchylenie standardowe stopy zwrotu lub współczynnik beta. W pracy przedstawimy wyniki zastosowania do oceny ryzyka OFI współczynnika Giniego, który proponowany jest w literaturze jako alternatywna miara ryzyka inwestycyjnego. Justyna Majewska Akademia Ekonomiczna w Katowicach Metody teorii wartości ekstremalnych a metody odporne w ocenie ryzyka Obecna sytuacja na międzynarodowych rynkach finansowych powoduje, iż głębsze zainteresowanie wartościami ekstremalnymi w zbiorze danych statystycznych w obszarach ekonomii, finansów i ubezpieczeń ekonomicznych staje się priorytetem. 21

22 Dokonamy weryfikacji wybranych metod, coraz bardziej zyskujących w ostatnich latach na znaczeniu, przynależnych zarówno teorii wartości ekstremalnych jak i statystyce odpornej. Teoria wartości ekstremalnych stanowi solidne fundamenty niezbędne zarówno do statystycznego modelowania wartości ekstremalnych jak i do wyznaczania ekstremalnych miar ryzyka identyfikujących prawdopodobieństwa występowania znacznych czy nawet ekstremalnych strat. Natomiast teoria odpornych metod statystycznych koncentruje się zarówno na badaniu zachowania procedur statystycznych w otoczeniach ściśle zdefiniowanych modeli poprzez dostarczanie narzędzi pozwalających na ocenę odporności klasycznych metod statystycznych, a także konstruowaniu procedur mało wrażliwych na odchylenia od teoretycznych założeń definiujących model tzw. odpornych procedur statystycznych. Celem pracy jest odpowiedź na pytanie, które z dostępnych statystycznych narzędzi mogą być pomocne w opisie i analizie zdarzeń ekstremalnych jaki i w zrozumieniu konsekwencji, jakie za sobą pociągają? Dokonamy próby uwypuklenia pewnych zaawansowanych problemów w zarządzaniu ryzykiem, gdzie zarówno teoria wartości ekstremalnych i metody odporne odgrywają ważną rolę. Jerzy Marzec Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie Pomiar korzyści z zastosowania modelu wielomianowego w ograniczaniu ryzyka kredytowego Celem niniejszego referatu jest prezentacja pomiaru korzyści finansowych z zastosowania w procesie podejmowania decyzji kredytowych przez bank modelu wielomianowego dla zmiennej endogenicznej mierzonej na skali porządkowej. Udzielenie kredytu ma charakter decyzji dychotomicznej (tak lub nie), kredytobiorca zaś może dotrzymać warunków umowy kredytowej albo przestać spłacać raty kredytu lub odsetki, narażając bank na częściową lub całkowitą stratę odsetek i kapitału. Statystyczna teorii decyzji daje możliwość skonstruowania reguły, według której bank podejmuje decyzję o przyznaniu albo odmowie danego kredytu w zależności od marży kredytowej i poziomu ryzyka wiarygodności potencjalnego kredytobiorcy. W przykładzie empirycznym wykorzystuje się dane o kredytach detalicznych z banku działającego w Polsce. W referacie przedstawia się wyniki, które m.in. informują, że bank stosując niestandardowe modele, np. o rozkładzie t Studenta i z aproksymacją II rzędu dla zmiennej ukrytej reprezentującej preferencje kredytobiorcy, uzyska w porównaniu do modeli probitowego i logitowego dodatkowy zysk. Ogólna konkluzja z przeprowadzonych badań sprowadza się do stwierdzenia, iż zastosowanie jakiegokolwiek modelu ryzyka kredytowego pozwala ograniczyć ryzyko kredytowe i osiągnąć wymierne korzyści pieniężne. 22

23 Jerzy Michnik Akademia Ekonomiczna w Katowicach Charakterystyka procesu decyzyjnego w zarządzaniu innowacjami Zarządzanie innowacjami charakteryzuje się znaczną ilością różnorodnych kryteriów o skomplikowanej strukturze zależności. Wprowadzanie nowych produktów na rynek obarczone jest również wysokim stopniem niepewności, ponieważ decyzje często dotyczą poważnych zmian w technologii lub organizacji, co wiąże się ze znacznymi nakładami inwestycyjnymi. Niepewne są również efekty zmian organizacyjnych i reakcja rynku na innowację. W pracy przedstawiono analizę struktury kryteriów, ich względnego znaczenia oraz wzajemnej zależności. Jest to niezbędny etap wstępny, którego wyniki powinny pomóc w wyborze odpowiednich metod wielokryterialnych wspomagających podejmowanie decyzji w zarządzaniu innowacjami. Artur Mikulec Uniwersytet Łódzki Metody rozszerzonej analizy rentowności inwestycyjnej otwartych funduszy emerytalnych Celem referatu jest prezentacja podstawowych informacji z zakresu jak się wydaje rzadko spotykanych w polskiej literaturze wskaźników rentowności portfela inwestycji. W referacie omówionych zostanie około 30 miar rentowności i efektywności opartych na ryzyku (modyfikacje) oraz analizie zysków i strat. Oprócz powszechnie znanych wskaźników rentowności Sharpe a, Treynora, Jensena przedstawione zostaną ich modyfikacje i zależności między nimi, lecz w głównej mierze referat poświęcony będzie innym miarom analizy rentowności, jak: Information Ratio, Sortino Ratio, Farinelli-Tibiletti Ratio (Omega), Rachev Ratio, Stutzer Index wykorzystywany w ratingu Morningstar, czy inne, jak Calmar Ratio, Upside Potential Ratio. Wybrane z listy miary na podstawie własności oraz możliwości zastosowania zostaną wykorzystane do analizy rynku Otwartych Funduszy Emerytalnych (OFE) w Polsce w latach Podjęta zostanie próba uogólnionej oceny działalności inwestycyjnej OFE na podstawie omówionych wskaźników i zaproponowanej, syntetycznej miary porządkowania liniowego obiektów. 23