Metody hodowli lasu w aspekcie produkcji drewna.

Transkrypt

1 Metody hodowli lasu w aspekcie produkcji drewna. IV Sesja Zimowej Szkoły Leśnej mgr inż. Wojciech Fonder, prof. dr hab. Henryk Żybura Sękocin Stary, marca 2011r.

2 Nasz Cel Zachowanie trwałości lasu i jego funkcji w zmieniających się warunkach środowiska, z uwzględnieniem oczekiwań społecznych i gospodarczych kraju. 2

3 Hodowla lasu jest nauką oraz działalnością gospodarczą mającą na celu kształtowanie lasu zdolnego do dostarczania różnego rodzaju produktów oraz świadczenia usług o charakterze materialnym i niematerialnym 3

4 Lasy jako najbardziej naturalne, długowieczne i wielkoobszarowe zespoły roślinne wywierają istotny wpływ na zachowanie równowagi w biosferze. Koncepcje i szkoły hodowli lasu. Stan tej równowagi jest uzależniony od stopnia naturalności lasów oraz działań człowieka. 4

5 Od lat poszukuje się w leśnictwie rozwiązań, które są dobre dla ochrony przyrody i akceptowalne dla gospodarki leśnej oraz ekonomiki. Koncepcje i szkoły hodowli lasu. 5

6 KONCEPCJE GOSPODARSTWA LEŚNEGO początek uporządkowanej gospodarki leśnej - tworzenie sztucznych drzewostanów (często jednogatunkowych) Idea Gayera: - drzewostany wielogatunkowe, - zabezpieczenie trwałości produkcji, - preferowanie odnowień naturalnych, - różnorodność funkcji lasu, - początki gospodarstwa przerębowego - teoria lasu wielofunkcyjnego (Dieterich) wzrost zainteresowania funkcjami pozaprodukcyjnymi lasu - coraz większe znaczenie półnaturalnej hodowli lasu 6

7 TZGL Cały las nie może być tylko obiektem chronionym, a więc dobrem luksusowym, jak również nie może stanowić nieograniczonego źródła dostaw drewna. Zapewnienie równowagi między produkcją drewna a pozostałymi funkcjami lasu, wymaga wiedzy i kompromisu. 7

8 Koncepcja hodowli lasu zwana bliską naturze Możliwość kształtowania zbiorowisk: Ekologicznie zrównoważonych. Bardziej odpornych na zagrożenia biotyczne i abiotyczne. Produkujących w sposób ciągły znaczne ilości drewna. W optymalnym stopniu spełniających funkcje środowiskotwórcze. 8

9 CELE PÓŁNATURALNEJ GOSPODARKI LEŚNEJ zachowanie trwałości lasów, korzystnego wpływu na warunki życia i zdrowia ludzi ochrona cennych przyrodniczo lasów ochrona wód, gleb i terenów o specjalnym znaczeniu produkcja drewna i użytków ubocznych 9

10 HODOWLA LASU PÓŁNATURALNA HODOWLA LASU (Hodowla lasu bliska naturze) UPRAWA LASU ZASADA ZMNIEJSZENIA RYZYKA HODOWLANEGO ZASADA ROZPROSZENIA RYZYKA HODOWLANEGO PLANTACJE ENERGETYCZNE ZACHOWANIE PEŁNEGO BOGACTWA NATURALNEGO PREFEROWANIE ODNOWIENIA NATURALNEGO MOŻLIWIE BOGATY SKŁAD GATUNKOWY ZRÓŻNICOWANA BUDOWA PRZESTRZENNA PLANTACJE TOPOLOWE PLANTACJE DRZEW LEŚNYCH SZYBKOROSNĄCYCH SKŁAD GATUNKOWY ZGODNY Z SIEDLISKIEM WŁAŚCIWE FORMY ZMIESZANIA PIELĘGNOWANIE D-STANU POD KĄTEM ŻYWOTNOŚCI, STABILNOŚCI I JAKOŚCI DOBÓR MIEJSCOWYCH EKOTYPÓW 10

11 Profesor Eugeniusz Bernadzki Las naturalny jest źródłem podstawowej wiedzy w hodowli lasu (E. Bernadzki Jodła pospolita ekologia, zagrożenia, hodowla PWRiL Warszawa 2008) 11

12 Wpływ metod hodowli lasu na produkcję drewna Hodowla lasu wypracowała na podstawie badań naukowych i doświadczeń praktycznych, zasady i techniki odnowienia, pielęgnowania lasu oraz kształtowania jego budowy i struktury. W efekcie działań hodowlanych powstają różne ekosystemy i drzewostany o pożądanych cechach i właściwościach. Fot: Piotr Lutyk 12

13 TZGL Leśnictwo wielofunkcyjne wymaga czasowego i przestrzennego zróżnicowania sposobów gospodarowania w zależności od funkcji lasu. Inne zasady postępowania hodowlanego obowiązują w górskich lasach ochronnych, inne w okolicach miast z dużą presją rekreacyjno-turystyczną. Jeszcze inne zasady należy stosować w odniesieniu do lasów z dominacją funkcji produkcyjnej. 13

14 CELE HODOWLI LASU CELE PERSPEKTYWICZNE (długookresowe) CELE ETAPOWE (średniookresowe) CELE KRÓTKOOKRESOWE (doraźne) realizacja typu drzewostanu w wieku dojrzałości do odnowienia osiągnięcie optymalnych cech dla początku następnej fazy rozwojowej zadania do osiągnięcia w okresie ważności planu urządzania lasu zapewnienie produkcji drewna i użytków niedrzewnych, kształtowanie pozaprodukcyjnych funkcji lasu oraz przyjaznych powiązań gospodarki leśnej z otoczeniem społeczno-gospodarczym 14

15 ZASADY HODOWLI LASU 2011 OGÓLNE ZALECENIA zwiększenie zakresu przebudowy drzewostanów nadmiernie zubożonych gatunkowo i uproszczonych strukturalnie preferowanie naturalnego odnowienia tam, gdzie jest to możliwe i uzasadnione typ drzewostanu dynamiczny, zmieniany w czasie ukierunkowanie cięć pielęgnacyjnych drzewostanów na stabilność, trwałość, żywotność i poprawę jakości produkcji 15

16 Przebudowa drzewostanów. Natura w hodowli lasu 16

17 Wpływ metod hodowli lasu na produkcję drewna O produkcji finalnej decydują działania hodowlane. Bardzo istotne znaczenie ma dobór, zgodnego z warunkami siedliska, składu gatunkowego i sposobu odnowienia. Preferowanie naturalnego odnowienia stwarza możliwość uzyskania produkcji drewna o znacznie wyższej jakości, przy równoczesnym zmniejszeniu ryzyka hodowlanego. 17

18 18

19 Wpływ metod hodowli lasu na produkcję drewna Dobór i pielęgnowanie miejscowych ekotypów jest również jednym ze sposobów na poprawienie efektów produkcji i jakości drewna. 19

20 Wpływ metod hodowli lasu na produkcję drewna Ukształtowanie przyszłego pokolenia o odpowiednim składzie gatunkowym i właściwej budowie przestrzennej w dużej mierze zależy od prawidłowego zastosowania rębni i doboru cięć oraz powierzchni odnowieniowych. 20

21 21 Rębnia częściowa ze średnim okresem odnowienia (12 lat)

22 22 Wielogeneracyjny drzewostan sosnowy

23 Hodowla lasu Czynności hodowlane wpływające na cechy ilościowe i jakościowe drzewostanów 1. Ustalenie celu hodowlanego typu drzewostanu, poprzedzone wnikliwą analizą warunków siedliskowych. 2. Wybór sposobu odnowienia lasu: naturalny, sztuczny, połączony. 3. Wybór bazy nasiennej : wyłączone drzewostany nasienne, gospodarcze drzewostany, plantacje nasienne, plantacyjne uprawy nasienne, uprawy pochodne. 4. Materiał sadzeniowy. 5. Więźba sadzenia. 6. Pielęgnowanie: PU pielęgnowanie upraw PM pielęgnowanie młodników TW trzebieże wczesne TP trzebieże późne 7. Wprowadzanie drugiego piętra 23

24 ZASADY HODOWLI LASU 1. Typ drzewostanu, dobór grupy i formy rębni jest ustalany na etapie sporządzania projektu planu urządzania lasu. 2. Naczelna zasada przy ustalaniu typu drzewostanu TD = NATURALNE MOŻLIWOŚCI PRODUKCYJNE SIEDLISKA 3. Typ drzewostanu oraz skład gatunkowy odnowień dla typów siedliskowych lasu ustalany jest na podstawie naturalnego występowania danego gatunku i jego dotychczasowej roli w składach miejscowych drzewostanów; należy uwzględniać szczególnie cenne naturalne zespoły leśne. 4. Gatunek główny powinien mieć co najmniej 20% udziału w składzie gatunkowym odnowienia. 24

25 Wpływ metod hodowli lasu na produkcję drewna W odnowieniu sztucznym nie bez znaczenia dla zasobności, zdrowotności i stabilności przyszłych drzewostanów jest dobór odpowiedniego materiału sadzeniowego oraz samego sposobu odnowienia. 25

26 Wpływ metod hodowli lasu na produkcję drewna Baza nasienna LP stan na r. RDLP Drzewa mateczne [szt.] WDN [ha] GDN [ha] Plantacje nasienne [ha] Plantacyjne uprawy nasienne [ha] Uprawy pochodne [ha] Drzewostany zachowawcze [ha] Drzewa zachowawcze [szt.] Uprawy zachowawcze [ha] Żródła nasion [szt.] Białystok Katowice Kraków Krosno Lublin Łódź Olsztyn Piła Poznań Szczecin Szczecinek Toruń Wrocław Zielona G Gdańsk Radom Warszawa Razem LP

27 Wpływ metod hodowli lasu na produkcję drewna Zabiegi pielęgnacyjne, czyszczenia i trzebieże istotnie wpływają na strukturę drzewostanu i jego przyrost oraz jakość. Realizowana w naszych lasach selekcyjna metoda cięć pielęgnacyjnych umożliwia powstanie zasobnych drzewostanów, o jakości odpowiadającej cennym sortymentom drewna wielkowymiarowego. 27

28 OPTYMALNY DRZEWOSTAN MAKSYMALNA PRODUKCJA NAJWYŻSZA WARTOŚĆ NAJWYŻSZA JAKOŚĆ TECHNICZNA PEŁNA ZGODNOŚĆ SZATY ROŚLINNEJ Z POTENC. SIEDLISKA BRAK DEGRADACJI SIEDLISKA I REGENERACJI ROŚLINNOŚCI STRZELIŃSKI P., 2002: Rola gospodarczego typu drzewostanu w ochronie przyrody. W: Zadania gospodarcze lasów a funkcje ochrony przyrody. s

29 Miąższość drzewostanu Miąższość drzewostanu zależy od: liczby drzew przeciętnej pierśnicy przeciętnej wysokości pola powierzchni przekroju liczby kształtu pnia Drzewostany o najwyższej miąższości (w wieku 100 lat) w optymalnych warunkach: jodłowe świerkowe sosnowe dębowe bukowe modrzewiowe 29

30 Miąższość drzewostanu Wpływ składu gatunkowego na miąższość drzewostanu 1. Sosna - świerk * Skład Wzgl. miąższość na siedlisku [%] Bśw BMśw LMśw 9So 1Św 7So 3Św Buk dąb * 5So 5Św 3So 7Św 1So 9Św Skład 9Bk 1Db 7Bk 3Db Wzgl. miąższość na siedl. LMśw Lśw Bk 5Db Bk 7Db * Miś Bk 9Db

31 Więźba ze wzrostem liczby drzew maleje: grubość, długość korony, szerokość korony wzrost wysokości nie zależy od zagęszczenie drzew kompromis przy wyborze więźby więźba luźniejsza: - szybszy wzrost grubości, - dłuższe korony, - większa stabilność, - większa żywotność - mniejsza możliwość selekcji - gorsza osłona gleby - grubogałęzistość - wolniejszy proces oczyszczania pni - gorsza jakość surowca 31

32 Trzebieże 1. Wpływ trzebieży na jakość drewna zwiększenie szerokości słojów i zmiana proporcji drewna wczesnego i późnego: wada czy zaleta? intensywniejsze przerzedzenia, większa zbieżystość: wada czy zaleta? bezsęczność pnia najważniejsza i najbardziej pożądana cech produkowane go drewna sęki pierwotne sęki wtórne epikormiczne 32

33 Trzebieże 3. Wpływ trzebieży na wydajność drzewostanu C. OCENY WPŁYWU TRZEBIEŻY NA WYDAJNOŚĆ DRZEWOSTANU Gehrhard - Engler - można zwiększyć sumaryczną produkcję (gospodarstwo szybkiego wzrostu) całkowita produkcja miąższości w drzewostanie świerkowym pielęgnowanym trzebieżą górną była o 9% wyższa niż przy trzebieży dolnej Schwappach - całkowita produkcja miąższości w drzewostanie sosnowym z trzebieżą górną była o 2% wyższa niż przy trzebieży dolnej Dieterich - trzebieże górne obniżyły o 1 5% produkcję miąższości w drzewostanach bukowych Bryndum - trzebież selekcyjna obniżyła zapas drzewostanu w wieku 100 lat o 3% Leibundgut Mayer Tkacenko Korpel trzebież nie wpływa na wydajność drzewostanu 33

34 Trzebieże 3. Możliwości sterowania procesem oczyszczania pni z gałęzi naturalna zdolność oczyszczania pni w zależności od gatunku, naturalne i sztuczne odnowienie (stopień zagęszczenia), wiek dojścia do zwarcia, równomierność zwarcia, śmiertelne ocienienie dla gałęzi, zwarcie jako czynnik regulujący proces oczyszczania (mikroklimat wnętrza lasu), gatunki liściaste tracą martwe gałęzie, gatunki iglaste utrzymują martwe gałęzie, zabiegi pielęgnacyjne a oczyszczanie pni, rola drugiego piętra. 34

35 Wpływ metod hodowli lasu na produkcję drewna Stały wzrost zapotrzebowania na drewno, szczególnie presja przemysłu drzewnego, zmusza leśników do szukania rozwiązań ukierunkowanych na zaspokojenie popytu. Jedną z szans jest uprawa plantacyjna drzew. Źródło: Fot. K. Zajączkowski 35

36 Wpływ metod hodowli lasu na produkcję drewna Plantacje leśne na świecie (wg źródeł FAO) W 2005 r. plantacje zajmowały 3,6% powierzchni leśnej na Ziemi. W latach powierzchnia plantacji na świecie wzrosła ze 104 do 141 mln ha, czyli zwiększała się corocznie o 2,5 mln ha. W 2005 r. największy obszar plantacje zajmowały w Azji ok. 65 mln ha (w tym Chiny 31,4 mln ha), w Europie ok. 28 mln ha oraz w Ameryce Płn. i Centralnej ok. 19 mln ha. W 2000 r. plantacje dostarczały ok. 35% światowej produkcji drewna okrągłego. Fot. K. Zajączkowski Szacuje się, że w 2020 r. udział ten wzrośnie do 44%. 36

37 Wpływ metod hodowli lasu na produkcję drewna Lista podstawowych gatunków drzew do plantacyjnej uprawy topole wyselekcjonowane klony gatunków i mieszańców topól czarnych oraz balsamicznych topola osika wyselekcjonowane klony mieszańców topoli osiki z innymi gatunkami topól brzoza brodawkowata modrzew europejski jedlica zielona czereśnia ptasia świerk pospolity robinia akacjowa wierzby drzewiaste Fot. K. Zajączkowski Fot. K. Zajączkowski 37

38 Działania hodowlane zmierzające do tworzenia bogatych lasów wielofunkcyjnych, wykorzystujące najlepsze wzorce natury, są akceptowane. Nie oznacza to jednak, że są to rozwiązania jedynie słuszne i ostateczne. Oczekiwania społeczne i gospodarcze będą ulegały dalszym zmianom, co zmusza do ciągłych poszukiwań nowych metod hodowli lasu. W zmieniających się warunkach największe szanse zastosowania mają metody hodowli selekcyjnej. 38

39 Strategia Przyszłość. na poziomie rdlp W naszych warunkach, tworzenie leśnictwa zgodnego z naturą, natura w hodowli lasu jest dla nas najlepszym rozwiązaniem, ciągle aktualnym zadaniem nie tracącym na znaczeniu. Hodowla lasu oparta na naturalnych wzorcach i uznająca za swój główny cel zachowanie trwałości lasu i ochronę istniejących zasobów jest nieuniknioną przyszłością. 39

40 Dziękujemy za uwagę SZKOŁA GŁÓWNA GOSPODARSTWA WIEJSKIEGO W WARSZAWIE WYDZIAŁ LEŚNY ul. Nowoursynowska Warszawa budynek 34 Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Warszawie ul. Grochowska Warszawa 40