GOSPODARCZE, PRZYRODNICZE, SPOŁECZNE I POLITYCZNE, WYMIARY HODOWLI LASU. Janusz Zaleski Ministerstwo Środowiska Sękocin Stary, 18 marca 2014 r.

Transkrypt

1 GOSPODARCZE, PRZYRODNICZE, SPOŁECZNE I POLITYCZNE, WYMIARY HODOWLI LASU Janusz Zaleski Ministerstwo Środowiska Sękocin Stary, 18 marca 2014 r.

2 Hodowla lasu jest sztuką realizowania przez leśników leśnictwa wielofunkcyjnego. Sposób prowadzenia hodowli lasu zmienia się w czasie. Zmiany są coraz szybsze. 2

3 Rezolucja MCPFE z 1990 r. Należy wspierać mechanizmy zapobiegania i kontroli szkód o dużej skali zniszczeń, powodowanych przez czynniki biotyczne i abiotyczne. Należy zwrócić szczególną uwagę na utrzymanie i, jeśli jest to zasadne, na poprawę jakości gleb leśnych. Należy promować zabiegi hodowlane o charakterze naturalnym, natomiast zabiegi sprzeczne z zasadą trwale zrównoważonej gospodarki leśnej powinny być zdecydowanie ograniczane. Gatunki zalecane do stosowania w zagospodarowaniu istniejących lasów i nowych nasadzeniach powinny być dobierane zgodnie z warunkami siedliska i powinny być odporne na zmienne warunki klimatyczne oraz inne czynniki stresu, takie jak szkodliwe owady i choroby, czy potencjalne zmiany klimatu. Selekcja genetyczna powszechnie stosowana w Europie nie powinna faworyzować cech zewnętrznych kosztem cech adaptacyjnych z wyjątkiem kultur, których intensywna pielęgnacja zapobiega ich zniszczeniu. 3

4 Na następnych konferencjach ministrowie dyskutowali i podejmowali decyzje dotyczące znacznie szerszego zakresu. Niemniej uwaga, jaka została poświęcona podstawowym zagadnieniom leśnictwa, a właściwie hodowli lasu, świadczy o randze tej dyscypliny wiedzy. 4

5 Grecki przykład Punkt wyjścia: opłakany stan lasu Pozyskanie 70% przyrostu. Realne 45-50%. Wzrost zapasu. Spadek przyrostu. Starzenie się drzewostanów. Efekt - 110% przyrostu do wykorzystania przez wiele lat. wszystkie kanony i zasady powinny podlegać okresowej rewizji. Tak też próbujemy robić to w Polsce, gdzie wielokrotnie zmieniano wieki rębności. 5

6 Gatunki obce/inwazyjne Daglezja - w Niemczech powszechnie akceptowany gatunek, Robinia - dla pszczelarzy gatunek niezbędny w krajobrazie, Klon jesionolistny - nie do zastąpienia przy produkcji podkładek w szkółkach i trzeba dla niego zrobić wyjątek. 6

7 Konieczność i skutki zmian Można określić cele hodowli, a sposoby ich realizacji i instrumenty do ich osiągania muszą być głęboko przemyślane. Cele długofalowe nie powinny być zatem zmieniane często i gwałtownie, ale sposoby postępowania podlegać muszą rewizjom. 7

8 W którą stronę? Nie ułatwia decyzji niepewność, co powinno być celem działań hodowcy, produkcja i dystrybucja drewna, czy pozostawienie natury samej sobie, jak widziałoby to wielu. 8

9 Cel produkcyjny. Co z możliwością finansowania? To odwieczny problem hodowcy leśnika, jak pogodzić nieznane przecież dzisiaj oczekiwania przyszłych pokoleń, obowiązujące /ale też zmienne/, Zasady Hodowli Lasu, konieczność adaptacji do zmian klimatycznych i do tego ochronę gatunków i siedlisk naturowych. 9

10 Zmiana, moda czy religia? W wielu przypadkach mamy do czynienia w hodowli lasu, w leśnictwie w ogóle, z modami, bardziej elegancko zwanymi trendami. Mówi się nawet /Nelson/ o świeckich religiach w leśnictwie. Taka świecka religia w postaci wielofunkcyjnego leśnictwa została właśnie zastąpiona podejściem ekosystemowym, nową religią. Podejmowanie decyzji w leśnictwie jest nie tylko ćwiczeniem naukowym, ale odzwierciedla głębokie konflikty w obszarze społecznych wartości, zakorzenionych w takich świeckich religiach. 10

11 bezzrębowy system sosna dawniej i dziś 65%? dąb gdzie granice? korowanie pniaków, spalanie gałęzi 11

12 Martwe drewno Propozycje, by ilość martwego drewna uczynić głównym kryterium uznawania ochrony za wystarczającą dla niektórych siedlisk naturowych. Dla borealnych lasów iglastych m 3 /ha i m 3 /ha dla liściastych lasów niżowych. /Pawlaczyk/. Gdyby przyjąć 20 m 3 /ha, to tylko na powierzchni lasów objętych siecią Natura 2000 /1,5 mln ha/ pozostałoby 30 mln m 3 12

13 Martwe drewno Brak wiedzy o roli tego elementu ekosystemu w podtrzymywaniu istnienia gatunków. Badania ograniczone przestrzennie, dotyczyły powierzchni próbnych lub niektórych siedlisk. Badania dotyczyły z reguły pojedynczych gatunków lub grup, Ilość, dystrybucja i skład martwego drewna niezbędnego w skali krajobrazu jest w zasadzie niewiadoma, nieznane pozostaje wzajemne oddziaływanie między złożonymi grupami gatunków. 13

14 Selekcja versus bioróżnorodność Selekcja genetyczna może być prowadzona, jeżeli zachowuje całe bogactwo zasobów, także tych nie całkiem doskonałych. /Olaczek / Warto zastanowić się nad racjonalnością rozbudowanych programów testowania, sprawdzić ich przydatność. 14

15 Łowiectwo to też hodowla Próba pogodzenia zbyt wysokich stanów zwierzyny z wymogami hodowli lasu: grodzenie upraw, likwidacja szlaków migracji zwierzyny, ograniczanie przestrzeni niezbędnej do życia, zmuszanie do szukania pokarmu poza lasem. Taka polityka nie może trwać dłużej, koszty przyrodnicze, finansowe i społeczne są zbyt duże. Drogą wyjścia jest obniżenie stanów zwierzyny do poziomu, gdy szkody w rozgrodzonych uprawach leśnych i rolnych staną się gospodarczo znośne. Należy wprowadzić zasadę, las przed zwierzyną tam, gdzie gospodarka leśna jest priorytetem. 15

16 POLSKI MODEL ŁOWIECTWA

17 Czego szukają ludzie w lesie? Oczekiwania społeczne - dawne i obecne poglądy. Do lasu chodzą leśnicy - hobbiści. Zainteresowanie gatunkami drzew i sposobami hodowli. Ludzie realizują, idąc do lasu swoje własne cele i zainteresowania. Nie interesują ich gatunki drzew, ani metody hodowli lasu. Las widziany oczami laika nie może być opisywany terminami używanymi przez leśnika. 17

18 Między nami leśnikami Leśnicy, mimo iż stanowią jednorodną, wydawałoby się grupę, różnią się poglądami na las, co implikuje sposób gospodarowania. Część leśników uważa las za bardzo wrażliwy ekosystem, zagrożony zniszczeniem w przypadku zbyt gwałtownego naruszenia równowagi. Inni sądzą, że zdolności samoregulacyjne lasów są tak duże, że samodzielnie mogą przezwyciężyć zjawiska katastrofalne, wrócić do równowagi. 18

19 Jeżeli różnią się między sobą leśnicy, to nic dziwnego, że różnice między innymi grupami zainteresowanych są jeszcze wyraźniejsze i nie możemy się obejść bez dialogu. 19

20 Trzy kroki Prawdziwy dialog społeczny wymaga wykonania trzech kroków: spotkania uczestników, wzajemnego, uważnego wysłuchania argumentów i w końcu, przyjęcia propozycji. 20

21 Polityka, nie tylko leśna.. Konflikt między ochroną cennych fragmentów lasu a ich gospodarczym wykorzystaniem przenosi się często na płaszczyznę polityczną. Ilość martwego drewna, sposób zwalczania kornika, wielkość pozyskania stają się argumentami w walce politycznej, zamiast być przedmiotem dyskusji naukowców, ekologów i hodowców. 21

22 Bez konkluzji Tak, jak nie jest możliwe ani potrzebne, ustalenie jednych, na zawsze obowiązujących zasad hodowli lasu, tak nigdy nie skończy się dyskusja o kierunkach zmian i celach hodowli, ale i całego leśnictwa. 22

23 DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ Janusz Zaleski Ministerstwo Środowiska Sękocin Stary, 18 marca 2014 r.