Rębnia przerębowa (V) jako alternatywa dla rębni częściowej na obszarach leśnych siedlisk przyrodniczych Natura 2000 w Puszczy Bukowej.

Transkrypt

1 Rębnia przerębowa (V) jako alternatywa dla rębni częściowej na obszarach leśnych siedlisk przyrodniczych Natura 2000 w Puszczy Bukowej. Kamil Kędra a, b a Polskie Towarzystwo Mykologiczne b International Society for Fungal Conservation kamil_kedra@o2.pl Dominującym sposobem rębni na terenie Puszczy Bukowej była dotychczas rębnia IIa częściowa wielkopowierzchniowa. Drzewostany prowadzone tym sposobem rębni nie spełniają wymagań jakie stawia przed buczynami uznanymi za siedliska przyrodnicze sieci Natura 2000 prawo polskie i europejskie (Dz. U Nr 92 poz. 880; Dyrektywa Rady 92/43/EWG). Po przeprowadzeniu tej rębni zgodnie ze schematem: cięcia obsiewne odsłaniające uprzątające, efektem pozostaje jednowiekowy i jednopiętrowy młodnik (ZHL 2011) a jednocześnie degradacja struktury i funkcji siedliska. Z tych powodów, przy stosowaniu rębni częściowych (II), zaleca się zachowanie możliwie dużej ilości starodrzewia (Raport PAN 2008, Pawlaczyk 2008, Czerepko et al. 2009). Zgodnie z zasadami hodowli lasu: odrębnym zasadom postępowania hodowlanego podlegają chronione siedliska przyrodnicze stanowiące przedmiot ochrony w specjalnych obszarach ochrony siedlisk Natura 2000 (SOO) (ZHL 2011). Dla żyznych buczyn zaleca się stosowanie rębni z długim okresem odnowienia: rębni IVd stopniowej gniazdowej udoskonalonej lub rębni V przerębowej (ryc. 2, 3), jako korzystniejszych dla ekosystemu od zwyczajowej, wielkopowierzchniowej rębni częściowej (Danielewicz et al. 2004). Lasy przerębowe wykazują niewątpliwe zalety gospodarcze, charakteryzują się dużą stabilnością (odpornością na zagrożenia biotyczne i abiotyczne) oraz większymi wymiarami i lepszą jakością pozyskiwanych sortymentów. Większa przeciętna pierśnica pozyskiwanych drzew zmniejsza czasochłonność ścinki i zrywki. Las przerębowy umożliwia trwałe gospodarowanie, cechuje się też mniejszymi wahaniami np. w zakresie regulacji stosunków wodnych i temperatury (Jaworski 2011). Cechą lasów przerębowych jest także przyrost drzew rozłożony równomierniej w czasie niż w przypadku drzewostanów jednopiętrowych (ryc. 1) a maksimum przyrostu pojawia się później. Jest to istotne, gdyż nawet w przypadku lasu jednopiętrowego bieżący przyrost roczny miąższości pojedynczego buka w wieku 120 lat (pierśnica 40cm) jest około dziesięciokrotnie większy niż w wieku 50 lat (pierśnica 10cm) (Szymkiewicz 2001). 1

2 Ryc. 1. Porównanie przyrostu pierśnicy w lesie o budowie jednopiętrowej i przerębowej (mat. z wykładów, hodowla lasu, dr J. Paluch 2011). Budowę przerębową lasu określa reguła Assmana, zgodnie z którą na powierzchni o średnicy równej wysokości najwyższego drzewa powinny wystąpić w zmieszaniu osobniki z trzech klas wieku (trzy szerokie klasy wieku odpowiadające pierśnicom z zakresu: cm, cm i ponad 52 cm, z pominięciem drzew najcieńszych). Struktura rozkładu pierśnic w lesie przerębowym jest zbieżna z krzywą wykładniczą Liocourta-Meyera (kształt odwróconej litery J). Rębnia przerębowa (V), nie posiadając w swoim zakresie cięć uprzątających, jest jedyną rębnią zapewniającą czasową i przestrzenną ciągłość trwania wszystkich faz rozwojowych drzewostanu. Polega ona na prowadzeniu w sposób ciągły cięcia przerębowego na całej powierzchni drzewostanu. Proces odnowienia naturalnego odbywa się nieprzerwanie, a naloty i podrosty korzystają trwale z osłony drzewostanu. Przy prowadzeniu rębni przerębowej należy kierować się następującymi zasadami (ZHL 2011): a) cięcia przerębowe przeprowadza się w całym drzewostanie jednocześnie co 5 10 lat (przyjęty okres nosi nazwę obiegu cięć); b) każde cięcie łączy w jeden zabieg hodowlany użytkowanie, pielęgnowanie i odnowienie lasu, pozostawiając drzewostan trwale w zwarciu pionowym; c) cięcia przerębowe spełniają następujące zadania: użytkowanie drzew dojrzałych do wyrębu, prowadzenie selekcji pozytywnej i negatywnej, zapewnienie trwałej struktury przerębowej, tworzenie warunków wzrostu dla nalotów i podrostów o różnym wieku, co prowadzi do maksymalnego wypełnienia biomasą przestrzeni nad glebą, inicjowanie odnowienia naturalnego przez stwarzanie coraz to nowych ośrodków oświetlenia dna lasu; 2

3 d) nie powiększa się powstałych grup i kęp odnowienia, prowadząc w nich jedynie zabiegi pielęgnacyjne; e) drzewa do usunięcia wyznacza się pojedynczo, przy czym zaleca się ustalanie etatu miąższościowego metodą kontrolną (pomiarów okresowych zapasu i przyrostu) w wysokości nieprzekraczającej bieżącego przyrostu miąższości grubizny, z pobieraniem etatu w 1 2 cięciach w 10-leciu, przy czym drzewa do wycięcia wyznacza się w okresie wegetacyjnym; f) obieg cięć zależy w tej rębni głównie od siedliska, składu gatunkowego i wielkości drzewostanu. Badania przeprowadzone w Bieszczadach wykazały, że struktura przerębowa w lasach bukowych wykształca się w sposób naturalny i może być uzyskana także w buczynach objętych gospodarką leśną (Jaworski, Kołodziej 2004). Największą przydatność tej zróżnicowanej budowy określa się dla lasów ochronnych lub specjalnego przeznaczenia (Jaworski et al. 2000, 2002; Jaworski, Kołodziej 2004). Ryc. 2. Buczyna o budowie przerębowej, Bieszczady Zachodnie, rezerwat przyrody Puszcza Bieszczadzka nad Sanem (Jaworski et al. 2002). 3

4 Ryc. 3. Buczyna o budowie przerębowej, Pojezierze Kaszubskie, Wzgórza Szymbarskie, rezerwat przyrody Zamkowa Góra (Karczmarski, Kunz 2010). Literatura: Czerepko J., Głaz J., Hilszczański J., Boczoń A., Cieśla A., Jabłoński M., Paluch R., Pigan I., Rachwald A., Sokołowski K Stan ochrony i monitoring leśnego siedliska przyrodniczego. Sękocin Stary. Danielewicz W., Holeksa J., Pawlaczyk P., Szwagrzyk J Żyzne buczyny. W: J. Herbich (red.) Lasy i bory. Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 podręcznik metodyczny. Ministerstwo Środowiska, Warszawa. T. 5, s Haze M. (red.) Zasady Hodowli Lasu. CILP, Warszawa. Jaworski A., Kołodziej Zb., Opyd Zb. 2000: Bukowe lasy o charakterze pierwotnym jako model lasów przerębowych. Acta Agraria et Silv. ser. Silv. 38:

5 Jaworski A., Kołodziej Z., Porada K Structure and dynamics of stands of primeval character in selected areas of the Bieszczady National Park. Journal of Forest Science, 48 (5): Jaworski A., Kołodziej Z Beech (Fagus sylvatica L.) forests of a selection structure in the Bieszczady Mountains (southeastern Poland). Journal of Forest Science, 50 (7): Jaworski A Hodowla lasu Tom 1. Sposoby zagospodarowania, odnawianie lasu, przebudowa i przemiana drzewostanów. PWRiL, Warszawa. Karczmarski J., Kunz Ł Budowa i struktura naturalnego drzewostanu bukowego w rezerwacie Zamkowa Góra kolo Kartuz. Leśne Prace Badawcze, Vol. 71 (3): Paluch J Materiały z wykładów z przedmiotu Hodowla Lasu. UR Kraków. Pawlaczyk P Natura 2000 niezbędnik leśnika. Wyd. Klubu Przyrodników, Świebodzin. Raport: Opracowanie tekstów przewodników metodologicznych dla gatunków i siedlisk przyrodniczych, mscr., Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków, wrzesień Szymkiewicz B Tablice zasobności i przyrostu drzewostanów ważniejszych gatunków drzew leśnych. PWRiL, Warszawa. 5