Badanie kwestionariuszowe

Transkrypt

1 Badanie kwestionariuszowe Kamil Barański Na podstawie prezentacji Pani Dr hab. n. med. Małgorzaty Kowalskiej

2 Badanie kwestionariuszowe A B C Konstrukcja kwestionariusza Cechy wywiadu standaryzowanego Ograniczenia i błędy w badaniu kwestionariuszowym Ankieta vs. kwestionariusz Planowanie badania z wykorzystaniem kwestionariusza Metody tworzenia kwestionariuszy Wywiad lekarski vs. wywiad epidemiologiczny Ocena wartości kwestionariusza Akceptowalność Powtarzalność/Zgodność Wewnętrzna spójność Czułość/Swoistość Procedura walidacji kwestionariusza Zadania dla studenta Analiza powtarzalności Analiza trafności Konstrukcja własnego kwestionariusza KIZE

3 Cechy wywiadu standaryzowanego Wartość: trafność i rzetelność Odpowiednio przygotowane pytania Liczba pytań KIZE

4 Cechy wywiadu standaryzowanego Treść pytań: Trafne Dostosowane do respondenta Nie powinny dotyczyć zbyt odległej przeszłości Akceptowane KIZE

5 Cechy wywiadu standaryzowanego Forma pytań: Słownictwo Język Jasne niedwuznaczne Nie powinny sugerować odpowiedzi? KIZE

6 Cechy wywiadu standaryzowanego Kolejność i liczba pytań Sensowna całość Jedno zagadnienie Technika lejka Technika odwrotnego lejka Pytania wstępne powinny być łatwe Pytania kłopotliwe? KIZE

7 Cechy wywiadu standaryzowanego Struktura wywiadu standaryzowanego: Wprowadzenie/wstęp Metryka/dane osobowe Część właściwa Zakończenie KIZE

8 Struktura wywiadu standaryzowanego Wstęp: Metryka: Temat badania cel badania Opis badania Identyfikator Instrukcja udzielania odpowiedzi Informacje o zespole badawczym/afiliacja Źródło finansowania Apel o szczerość Podziękowanie Płeć Miejsce zamieszkania Dochody Stan cywilny Wykształcenie Masa ciała Wzrost Wyznanie KIZE

9 Ograniczenia i błędy w badaniu kwestionariuszowym Fałszywe założenie znawstwa Efekt ankieterski Pytania sugerujące odpowiedź Pytania sprzeczne Pytania niejednoznaczne Pytania niedostosowane np. kulturowo Niepełna skala odpowiedzi pytań zamkniętych Efekt podłogi i sufitu KIZE

10 1. Fałszywe założenie znawstwa Ad. 1 Jakie są wady/zalety stosowanego przez Pana/ią leku? 2. Efekt ankieterski Ad. 2 Masa ciała, poglądy polityczne, wpływanie ankietera na udzielane odpowiedzi 3. Pytanie sugerujące odpowiedź Ad. 3 Większość Polaków stosuje lek X czy Pan/i również stosuje ten lek? KIZE

11 4. Pytanie sprzeczne Ad. 4 Jakie są wady/zalety stosowanego przez Pana/ią leku? 5. Pytania niejednoznaczne Ad. 5 Ile leków spożywa Pana/i rodzina? 6. Pytania niedostosowane Ad. 6 Czy wskutek stresu występuje u Pana/i tachykardia? 7. Niepełna skala odpowiedzi pytań zamkniętych Ad. 7 Czy stosował Pan/i lek przeciwbólowy firmy X? (zamiast TAK/NIE odpowiedzi TAK, NIE, NIE PAMIĘTAM ) KIZE

12 Ankieta vs. kwestionariusz Sposób przeprowadzenia badania Może mieć znaczenie dla wyników badania Posiada wady i zalety Effect size Konieczny właściwy opis w metodologii badania KIZE

13 Planowanie badania z wykorzystaniem kwestionariusza KIZE

14 KIZE

15 Kwestionariusz ankieta samozwrotna Zalety: 1. Jednolity sposób zadawania pytań zmniejsza możliwość wystąpienia błędów systematycznych 2. Respondenci dysponują dłuższym czasem niezbędnym do przemyślenia odpowiedzi KIZE

16 Kwestionariusz ankieta samozwrotna Wady 1. Kłopoty z odzyskaniem wypełnionych ankiet 2. Niepewność co do rzetelności wypełniania i udzielonych odpowiedzi KIZE

17 Metody tworzenia kwestionariuszy Rodzaje pytań Skale: Likerta Guttmana KIZE

18 Skala Likerta Zawiera odpowiedzi wzajemnie się wykluczające Respondent może zaznaczyć tylko jedną odpowiedź Powinna charakteryzować się symetrią i równowagą KIZE

19 WHOQOL-BREF Questionnaire Jaka jest Pana/i jakość życia? Czy jest Pan zadowolony ze swojego zdrowia? Warianty odpowiedzi: 1. Bardzo zła (1), 2. zła (2), 3. Ani dobra, ani zła (3), 4. Dobra (4), 5. Bardzo dobra (5) KIZE

20 KIZE

21 Rodzaje pytań Otwarte Zamknięte Półotwarte KIZE

22 Dobra rada Jeśli to możliwe to korzystaj z kwestionariusza standardowego! KIZE

23 Przykładowy kwestionariusz KIZE

24 Kwestionariusz oceniający poziom satysfakcji pacjenta Developing a standard short questionnaire for the assessment of patient satisfaction with outof-hours primary care C Salisbury et al. Family Practice 2005;22:

25 KIZE

26 KIZE

27 KIZE

28 Kwestionariusz punktowy dla oceny sposobu żywienia /wg Gawęcki, Jeszka Żywienie Człowieka PWN 1995 Lp. Przedmiot oceny Liczba punktów 1. Ile posiłków dziennie spożywano W ilu posiłkach w ciągu tygodnia występował produkt dostarczający białka zwierzęcego? Jak często spożywano mleko lub jego przetwory? Jak często spożywano warzywa i owoce? Jak często spożywano surówki z warzyw i owoców? 4 lub mniej niż 3 0 we wszystkich 5 w 75% posiłków 2 rzadziej 0 codziennie min. w 2 posiłkach 5 codziennie min. w 1 posiłkach 2 rzadziej 0 codziennie min. w 2 posiłkach 5 codziennie min. w 1 posiłkach 2 rzadziej 0 codziennie 5 w 75% posiłków 2 rzadziej 0 Liczb pkt. ocenianego jadłospisu

29 Ocena uzyskanych odpowiedzi sposób żywienia Bardzo dobry 25 pkt. Dobry pkt. Dostateczny (bez ocen 0) Z błędami pkt. (z ocenami zerowymi) Zły 9 pkt. i mniej KIZE

30 Wywiad lekarski vs. wywiad epidemiologiczny KIZE

31 Wywiad lekarski Wywiad niestandardowy Treść słownictwo i sekwencja pytań zależą od okoliczności, rodzaju choroby i stanu pacjenta KIZE

32 Wywiad epidemiologiczny Wywiad standaryzowany Treść słownictwo i sekwencja pytań są jednakowe pozwala na większą powtarzalność wyników KIZE

33 Ocena wartości kwestionariusza WIARYGODNOŚĆ ZASTOSOWANEGO NARZĘDZIA to nadrzędny cel KIZE

34 Ocena wartości kwestionariusza Akceptowalność Wartość Rzetelność Trafność KIZE

35 Ocena wartości kwestionariusza Akceptowalność Liczba pytań Zastosowany język Rodzaj pytań JAK ZBADAĆ AKCEPTOWALNOŚĆ? KIZE

36 Ocena wartości kwestionariusza Powtarzalność/Zgodność (Rzetelność) Czy można wyeliminować problem braku zgodności kwestionariusza? J.E. Zejda: Akceptowalny kwestionariusz i czytelna instrukcja jego wypełnienia powinny ograniczyć, ale nie wyeliminują problemu KIZE

37 Ocena wartości kwestionariusza Analizy statystyczne wykorzystywane do oceny zgodności/powtarzalności Rodzaj testu Zmienna ilościowa Zmienna jakościowa Uwagi McNemar a X Współczynnik rang Spearmana Test Bland-Altmana X X Konieczność zwrócenia uwagi na wykres Zastosować poprawkę Lin a Kappa Cohen a X Można zastosować również: współczynniki Yule a, Cramer a, Kendall a KIZE

38 Ocena wartości kwestionariusza Ocena powtarzalności dla kluczowych pytań kwestionariusza PZO Przewlekłe Zapalenie Oskrzeli Wyniki 2 rundy Razem A B A+B Wyniki 1 rundy - C D C+D Razem A+C B+D N=A+B+C+D Statystyka KAPPA COHEN A! Kappa = 2 x (A x D B x C) / [(A+C) x (C+D) + (A+B) x (B+D)] KIZE

39 Statystyka KAPPA COHEN A! Wynik Powtarzalność 0 0,40 0,41 0,60 0,60 0,80 > 0,80 Słaba Średnia Dobra Bardzo dobra Źródło: Landis JR, Koch GG (1977) The measurement of observer agreement for categorical data. Biometrics 33: doi: / KIZE

40 Ocena wartości kwestionariusza Wewnętrzna spójność (Rzetelność) = wewnętrzna poprawność Ocena wewnętrznej spójności na podstawie kwestionariusza PHQ (PATIENTS HEALTH QUALITY) KIZE

41 Ocena wartości kwestionariusza Ocena czułości i swoistości (trafność) KIZE

42 Test diagnostyczny Liczności obserwowane Wynik badania potwierdzony przez lekarza Choroba PZO (+) Brak choroby PZO (-) Suma Reality (gold-standard) Wynik badania kwestionariuszowego Wynik pozytywny PZO (+) Wynik negatywny PZO (-) TP FP TP+FP FN TN FN+TN Suma TP+FN FP+TN N=TP+FP+ FN+TN TP wyniki prawdziwie dodatnie FP wyniki fałszywie dodatnie FN wyniki fałszywie ujemne TN wyniki prawdziwie ujemne

43 Test diagnostyczny Liczności obserwowane Wynik badania potwierdzony przez lekarza Choroba PZO (+) Brak choroby PZO (-) Suma Wynik pozytywny PZO (+) TP+FP Reality (gold-standard) Wynik badania kwestionariuszowego Wynik negatywny PZO (-) FN+TN Suma TP+FN FP+TN N=TP+FP+ FN+TN KIZE

44 Ocena wartości kwestionariusza Czułość Swoistość Wartość predykcji dodatnia Wartość predykcji ujemna Chorobowość TP/(TP+FN) TN/(FP+TN) TP/(TP+FP) TN/(FN+TN) (TP+FN)/n KIZE

45 Wyniki podsumowanie Czułość - to odsetek chorych, u których poprawnie zdiagnozowano chorobę, czyli uzyskali pozytywny wynik badania Swoistość - to odsetek zdrowych, którzy zostali poprawnie zdiagnozowani czyli uzyskali negatywny wynik badania Wartość predykcji dodatnia (PPV) to informacja o prawdopodobieństwie pewności właściwego wyniku w przypadku uzyskania pozytywnego wyniku (dla chorych) Wartość predykcji ujemna (NPV) informacja o prawdopodobieństwie pewności właściwego wyniku w przypadku uzyskania negatywnego wyniku badania (dla zdrowych) KIZE

46 Ocena wartości kwestionariusza Procedura walidacji kwestionariusza Nowo opracowany kwestionariusz musi być zweryfikowany, zanim zostanie użyty w badaniach epidemiologicznych 1. Sprawdzony w badaniu pilotażowym, na tej samej/podobnej populacji, która będzie przedmiotem badania zasadniczego Jędrychowski W.: Metoda zbierania wywiadów lekarskich i budowa kwestionariuszy zdrowotnych. PZWL, Warszawa, KIZE

47 Ocena wartości kwestionariusza Procedura walidacji kwestionariusza 2. Poprawiony i przetestowany ponownie 3. Zwalidowany Jędrychowski W.: Metoda zbierania wywiadów lekarskich i budowa kwestionariuszy zdrowotnych. PZWL, Warszawa, KIZE

48 TEST RETEST CZAS? KIZE

49 Najczęściej występujące problemy Konstrukcja kwestionariusza Dostosowanie do percepcji Akceptowalność Dystrybucja Brak standaryzacji KIZE

50 Ocena wartości kwestionariusza INNE METODY - Weryfikacja z zastosowaniem biomarkerów - Weryfikacja z zastosowaniem badań diagnostycznych KIZE

51 Praktyczne wskazówki przeprowadzenia badania z wykorzystaniem kwestionariusza wg/ J.E. Zejdy 1. Kwestionariusz autorski tak pod warunkiem przeprowadzenia walidacji (kwestionariusz o charakterze diagnostycznym podlega obowiązkowej walidacji). 2. Kwestionariusz standardowy, przetłumaczony z języka obcego wymaga walidacji. 3. Pomiar akceptowalności nie posiada standardowej procedury KIZE

52 Podsumowanie - wskazówki 1. Im lepszy kwestionariusz tym łatwiejsza budowa bazy danych 2. Istnieje możliwość zakupu licencji standardowego kwestionariusza KIZE

53 BADANIE KWESTIONARIUSZOWE Kamil Barański Piśmiennictwo: 1. R. Beaglehole.: Podstawy epidemiologii, L. Jabłoński.: Epidemiologia, Podręcznik dla lekarzy i studentów, W. Jędrychowski.: Epidemiologia w medycynie klinicznej i zdrowiu publicznym, J.E. Zejda: Epinarium- nieformalny biuletyn Polskiego Towarzystwa Epidemiologicznego, Grudzień 2010 (6) 5. Spencer H. K. i wsp.: Development and validation of a patient questionnaire to determine New York Heart Association Classification.

54 Wywiad lekarski zadanie dla studenta Klasyfikacja NYHA (New York Heart Association) Klasa NYHA I Objawy kliniczne Chorzy z niewydolnością serca, która nie powoduje jednak u nich ograniczenia aktywności fizycznej. Zwykłe codzienne czynności nie powodują nadmiernego zmęczenia, kołatania serca, duszności ani bólu dławicowego. II Chorzy z niewielkim upośledzeniem aktywności. Codzienne czynności powodują pojawienie się powyższych objawów. Dolegliwości nie występują w spoczynku. III Chorzy ze znacznie ograniczoną aktywnością, wskutek pojawiania się dolegliwości przy małych wysiłkach, takich jak mycie lub ubieranie się. Dolegliwości w spoczynku nie występują. IV Chorzy, u których najmniejszy wysiłek powoduje pojawienie się zmęczenia, duszności, kołatania serca lub bólu dławicowego, a dolegliwości pojawiają się także w spoczynku KIZE

55 Wywiad lekarski zadanie dla studenta Klasyfikacja nasilenia duszności Medical Research Council Stopień Objawy 0 Duszność występująca przy dużych wysiłkach. 1 Duszność występuje przy wchodzeniu na niewielkie wzniesienie lub przy szybkim marszu. 2 Pacjent musi się zatrzymywać do nabrania tchu, z powodu duszności chodzi wyraźnie wolniej od rówieśników. 3 Chory nie może przejść 100 m po płaskim terenie bez zatrzymania się celem nabrania oddechu. 4 Duszność spoczynkowa, uniemożliwiająca choremu opuszczenie domu lub samodzielne ubranie się KIZE