Badanie kwestionariuszowe. Katedra i Zakład Epidemiologii SUM w Katowicach, 2012

Transkrypt

1 Badanie kwestionariuszowe Małgorzata Kowalska Katedra i Zakład Epidemiologii SUM w Katowicach, 2012

2 KWESTIONARIUSZ ANKIETA SAMOZWROTNA Zalety jednolity sposób zadawania pytań zmniejsza możliwość wystąpienia błędów systematycznych respondenci dysponują dłuższym czasem niezbędnym do przemyślenia odpowiedzi

3 KWESTIONARIUSZ ANKIETA SAMOZWROTNA Wady kłopot z odzyskaniem wypełnionych ankiet niepewność co do rzetelności wypełniania (kto wypełniał?) i udzielonych odpowiedzi ( zrozumienie treści pytań szczególnie w odniesieniu do tłumaczonych z języka obcego kwestionariuszy)

4 WYWIAD Zalety możliwość uzyskania odpowiedzi od większej liczby osób możliwość wyjaśnienia niezrozumiałych kwestii możliwość pogłębionego wywiadu dodatkowe pytania w trudnych lub drażliwych kwestiach

5 WYWIAD Wady wynikające z relacji badający-badany nie zarejestrowanie lub zniekształcenie informacji niepotrzebne lub niewłaściwe zadanie pytania błąd rejestracji odpowiedzi świadome udzielenie nieprawdziwej informacji

6 DOBRA RADA Jeśli to możliwe korzystaj z kwestionariusza standardowego!

7 PRZYKŁADY KWESTIONARIUSZY

8 KWESTIONARIUSZ OCENIAJĄCY POZIOM SATYSFAKCJI PACJENTA Developing a standard short questionnaire for the assessment of patient satisfaction with out-of-hours primary care.c Salisburya, A Burgessb, V Lattimerb, D Heaneyc, J Walkerd, J Turnbullb and H Smithe Family Practice (5): dostęp:

9 WHOQOL-BREF Questionnaire i tak dalej.

10 WYWIAD LEKARSKI wywiad niestandaryzowany treść, słownictwo i sekwencja pytań treść, słownictwo i sekwencja pytań zależą od okoliczności, rodzaju choroby i stanu pacjenta

11 WYWIAD EPIDEMIOLOGICZNY wywiad standaryzowany treść, słownictwo i sekwencja pytań są jednakowe pozwala na większą powtarzalność uzyskanych wyników

12 Kwestionariusz punktowy dla oceny sposobu żywienia /wg Gawęcki, Jeszka Żywienie człowieka PWN, 1995/ Lp. Przedmiot oceny Liczba punktów 1. Ile posiłków dziennie spożywano? 2. W ilu posiłkach w ciągu tygodnia występował produkt dostarczający białka zwierzęcego? 3. Jak często spożywano mleko lub jego przetwory? 4. Jak często spożywano warzywa i owoce? 5. Jak często spożywano surówki z warzyw lub owoców? 4 lub mniej niż 3 0 we wszystkich 5 w 75% posiłków 2 rzadziej 0 codziennie, min. w 2 posiłkach 5 codziennie, min. w 1 posiłku 2 rzadziej 0 codziennie, min. w 3 posiłkach 5 codziennie, min. w 2 posiłkach 2 rzadziej 1 codziennie 5 w 75% dni 2 rzadziej 0 Liczba pkt. ocenianego jadłospisu

13 Ocena uzyskanych odpowiedzi sposób żywienia Bardzo dobry 25 pkt. Dobry pkt. Dostateczny pkt. (bez ocen 0) Z błędami zerowymi) Zły pkt. (z ocenami 9 pkt. i mniej

14 Fragment kwestionariusza ISAAC (International Study of Asthma and Allergies in childhood) przeznaczony dla dzieci w wieku lat

15 PYTANIA ZAMKNIĘTE Ułatwiają odpowiedź ograniczona ilość wariantów odpowiedzi Ułatwiają analizę statystyczną

16 PYTANIA OTWARTE Dostarczają pełniejszej informacji, pozwalają na wyładowanie emocji ale komplikują statystyczną analizę wyników

17 ETAPY PLANOWANIA BADANIA EPIDEMIOLOGICZNEGO Z WYKORZYSTANIEM KWESTIONARIUSZA /wg Jędrychowski Epidemiologia PZWL, 1999/ GA 2 LEN Brożek G Wydrukowano kwestionariuszy Zaplanowano: 6000 osób, Chorzów Realia: ~2000 z 6000 kwestionariuszy w I etapie oraz ~500 z 4000 w II etapie Razem: ok. ¼ populacji zakwalifikowanej do badania

18 KONSTRUOWANIE KWESTIONARIUSZA krótkie wprowadzenie zaproszenie do badania, cel pracy, instruktaż wypełniania ankiety informacja o zespole badawczym adres, telefon kontaktowy dane identyfikujące badanego płeć, wiek, zawód, miejsce zamieszkania, etc. grupowanie tematyczne pytań prawidłowa numeracja pytań pytania objaśniające

19 KONSTRUOWANIE KWESTIONARIUSZA c.d. pytania proste, jasno sformułowane i nie krępujące badanego unikanie powtórzeń i zbędnych pytań pozostawienie miejsca na kodowanie danych - czytelność unikanie konieczności dokonywania obliczeń pytania kontrolne i krzyżowe eliminują stronniczość i nierzetelność odpowiedzi skomplikowany kwestionariusz poprzedzić badaniem pilotażowym

20 WIARYGODNOŚĆ ZASTOSOWANEGO NARZĘDZIA to nadrzędny cel!

21 Poprawność badania Powtarzalność Trafność Rzetelność Wewnętrzna poprawność

22 Sprawdzenie wiarygodności kwestionariusza Nowo opracowany* kwestionariusz musi być zweryfikowany, zanim zostanie użyty w badaniach epidemiologicznych. 1. sprawdzony w badaniach pilotowych, na tej samej/ podobnej populacji, która będzie przedmiotem badania zasadniczego; 2. poprawiony i przetestowany ponownie; 3. zwalidowany. *opracowany zgodnie z zasadami budowy kwestionariuszy Jędrychowski W.: Metoda zbierania wywiadów lekarskich i budowa kwestionariuszy zdrowotnych. PZWL, Warszawa, 1982

23 Najczęściej występujące problemy Konstrukcja kwestionariusza Dostosowanie do percepcji Akceptowalność Dystrybucja Brak standaryzacji

24 Walidacja- zamierzony efekt- wiarygodność ocena powtarzalności i trafności autorskich ocena powtarzalności i trafności autorskich kwestionariuszy stosowanych w badaniach stanu odżywienia i sposobu żywienia

25 Przyjęty sposób postępowania Grupa badana 100 osób / >200 osób/ Autorski kwestionariusz Walidacja zgodność odsetkowa odpowiedzi w teście i reteście tak-tak (%) tak-nie (%) nie-nie (%) nie-tak (%) Powtarzalność dla kluczowych pytań - statystyka Kappa Cohena

26 Test Retest Czas? 24 h /Charalambos, Epidemiology 1995/ Tydzień / Burdorf, Occup Environ Med 1996; Moore, Eur J Clin Nutr 2005/ 2 tygodnie /Hoelscher, Am Diet Association 2003/ 1 miesiąc /Shatenstein, Can J Diet Pr and Research 2005; Bogers, Am J Epidem 2004/ 3 miesiące /Peat, Chest 1992/

27 Wartość Kappa 0 0,40 0,41 0,60 0,61 0,80 > 0,81 Powtarzalność słaba umiarkowana dobra bardzo dobra Seigel D.G. Am. J. Epid Dla kwestionariuszy żywieniowych Kappa > 0,4 Masson L.F. Public Health Nutr. 2003

28 Uwagi końcowe walidacja wybranych kwestionariuszy żywieniowych określenie powtarzalności dla kluczowych pytań szczególne zastosowanie dzieci i młodzież, mężczyźni, niski poziom wykształcenia /Bogers, Am J Epidemiol 2004/ propozycja najlepszego kwestionariusza dla oceny sposobu żywienia i stanu odżywienia

29 Inne propozycje Współczynnik korelacji rang Spearmana 0,70 0,80 poziom akceptowalny 0,81 0,90 poziom wystarczający > 0,91 poziom bardzo dobry / wg Hoelscher, Am Diet Association 2003/ Weryfikacja z zastosowaniem biomarkerów / wg Bogers, Am J Epidemiol 2004/

30 Miary trafności testu Wskaźnik czułości % osób prawidłowo zaklasyfikowanych metodą FFQ do grupy tak-tak w stosunku do metody referencyjnej. Wskaźnik swoistości (specyficzności) % osób prawidłowo zaklasyfikowanych metodą FFQ do grupy nie-nie w stosunku do metody referencyjnej. Podstawa wyróżnienie 2 grup osób: tak-tak z ryzykiem nie-nie bez ryzyka

31 Obliczanie czułości i swoistości Metoda referencyjna Wynik metody FFQ tak nie suma tak a b a + b nie c d c + d suma a + c b + d wskaźnik czułości (%) = a 100/(a+b) wskaźnik swoistości (%) = d 100/(c+b) a, b, c, d liczebności w grupach

32 Wyniki własnych badań

33 Wyniki

34 Wyniki

35 Podsumowanie Autorski kwestionariusz tak Ale oceniona jego powtarzalność, trafność i wiarygodność Im lepszy kwestionariusz tym prostsza budowa bazy danych Dla potrzeb dobrej publikacji konieczny opis zastosowanego narzędzia tu kwestionariusza i metody jego oceny Pozostaje jeszcze możliwość zakupu licencji standardowego kwestionariusza ale zazwyczaj jest w obcym języku!