Inwestycje przyszłością rozwoju telekomunikacji

Transkrypt

1 Inwestycje przyszłością rozwoju telekomunikacji Opracowali: Mirosław Fereniec Wojciech Hałka Instytut Łączności Państwowy Instytut Badawczy Raport opracowany na zlecenie Krajowej Izby Gospodarczej Warszawa, wrzesień 2008 r.

2 Spis treści: Wstęp Znaczenie rynku telekomunikacyjnego dla rozwoju Polski oraz rozwoju społeczeństwa informacyjnego i gospodarki opartej na wiedzy w Polsce Znaczenie rynku telekomunikacyjnego dla rozwoju Polski Znaczenie rynku telekomunikacyjnego dla rozwoju społeczeństwa informacyjnego i gospodarki opartej na wiedzy Przesłanki do budowy nowoczesnej infrastruktury telekomunikacyjnej Przykłady budowy nowoczesnej infrastruktury telekomunikacyjnej w Europie i na Świecie Budowa nowoczesnej infrastruktury telekomunikacyjnej w Polsce Uwarunkowania prawne i regulacyjne rozwoju infrastruktury telekomunikacyjnej w Polsce Uwarunkowania prawne rozwoju infrastruktury telekomunikacyjnej Uwarunkowania regulacyjne rozwoju infrastruktury telekomunikacyjnej Podsumowanie Słownik podstawowych skrótów uŝytych w Raporcie

3 Wstęp Niniejszy Raport jest podsumowaniem trzech raportów przygotowanych przez Instytut Łączności - Państwowy Instytut Badawczy dla Krajowej Izby Gospodarczej w ostatnim półroczu. Pierwszy raport 1 przygotowany jeszcze w grudniu 2007 r. dotyczył przedstawienia podstawowych problemów mających wpływ na inwestycje w infrastrukturę telekomunikacyjną. Dwa kolejne raporty przygotowane w kwietniu i maju 2008 r. dotyczyły analizy przepisów unijnych i polskich mających wpływ na inwestycje w infrastrukturę telekomunikacyjną 2 oraz oszacowania przybliŝonych kosztów inwestycji telekomunikacyjnych związanych z budową sieci następnej generacji NGN (Next Generation Network) w Polsce 3. Raporty te spotkały się z dosyć duŝym zainteresowaniem w środowisku telekomunikacyjnym. Punktem wyjścia do przygotowania powyŝszych raportów była ocena obecnego stanu rozwoju rynku telekomunikacyjnego w naszym kraju, określenie kierunków rozwoju w świetle zmieniających się wymagań uŝytkowników usług telekomunikacyjnych i ich obserwowanych zachowań wobec rosnącej konkurencji pomiędzy dostawcami tych usług. Rosnące oczekiwania uŝytkowników, szczególnie wobec nowych usług świadczonych w nowoczesnych cyfrowych sieciach telekomunikacyjnych takich jak dostęp do Internetu, telefonia internetowa i usługi multimedialne, w tym telewizja cyfrowa, powodują, Ŝe obecna infrastruktura telekomunikacyjna, w znacznej części wykorzystująca rozwiązania i technologie tradycyjnej stacjonarnej sieci telekomunikacyjnej staje się niewystarczająca. Parametry techniczne istniejącej infrastruktury telekomunikacyjnej w wielu przypadkach juŝ obecnie nie spełniają oczekiwań uŝytkowników usług telekomunikacyjnych, a w niedługim czasie stworzą barierę techniczną dla rozwoju społeczeństwa informacyjnego, uniemoŝliwiającą powszechne korzystanie z nowych usług komunikacji elektronicznej. Ograniczenia jakościowe istniejącej infrastruktury stacjonarnej, obok rozpoznanych juŝ ograniczeń ilościowych mogą stać się barierą rozwojową tak dla samej branŝy telekomunikacyjnej, mediów i usług świadczonych drogą elektroniczną jak i dla całej gospodarki. Obecnie są przygotowywane zmiany w ustawie Prawo telekomunikacyjne oraz w szeregu innych ustaw, m.in. w zakresie regulacji procesów inwestycyjnych w infrastrukturę techniczną, a zatem jest to dobry moment do ponownego zwrócenia uwagi osób mających wpływ na tworzenie przepisów i realizację polityki regulacyjnej na problematykę inwestycji w nowoczesna infrastrukturę telekomunikacyjną. W wielu krajach zdefiniowano juŝ nowe wymagania stawiane wobec infrastruktury telekomunikacyjnej, rozpoczęto takŝe proces jej budowy lub modernizacji. W Europie, najwcześniej proces ten rozpoczęto w Wielkiej Brytanii, kilka lat temu, przystąpiono do budowy Sieci XXI Wieku. Podobne inwestycje rozpoczęto lub opracowano ich plany m.in. we Włoszech, Niemczech, Francji, Hiszpanii, Holandii. Interesujący scenariusz modernizacji sieci rozpoczęto w Słowacji, wiele przykładów dają kraje azjatyckie (Korea, Chiny). W raportach opisano przykłady wybranych, róŝnych scenariuszy budowy nowych sieci i przedstawiono moŝliwe warianty ich realizacji w Polsce. Ich celem powinna być budowa 1 Uwarunkowania rozwoju infrastruktury telekomunikacyjnej w Polsce 2 Uwarunkowania prawne i regulacyjne rozwoju infrastruktury telekomunikacyjnej w Polsce 3 Oszacowanie kosztów inwestycji telekomunikacyjnych związanych z budową sieci następnej generacji NGN w Polsce 3

4 sieci Następnej Generacji (NGN), w docelowej architekturze IMS (IP Multimedia Subsystem), definiowanej w standardach Europejskiego Instytutu Standaryzacji ETSI i Grupie Roboczej IMS. Podjęte decyzje w wielu krajach europejskich i na świecie dotyczące modernizacji lub budowy nowoczesnej infrastruktury telekomunikacyjnej - infrastruktury XXI - wieku skłaniają do stwierdzenia, Ŝe juŝ najwyŝszy czas aby takie decyzje zostały podjęte równieŝ w Polsce, a otoczenie prawne i regulacyjne zostało tak dostosowane aby te decyzje mogły być podjęte jak najszybciej. 4

5 1. Znaczenie rynku telekomunikacyjnego dla rozwoju Polski oraz rozwoju społeczeństwa informacyjnego i gospodarki opartej na wiedzy w Polsce 1.1. Znaczenie rynku telekomunikacyjnego dla rozwoju Polski W ostatnim okresie problematyka związana z inwestycjami w infrastrukturę telekomunikacyjną była i jest szeroko dyskutowana, powstało równieŝ szereg opracowań przedstawiających problemy z tym związane, odbywają się konferencje i dyskusje w gronie ekspertów na ten temat. Przyczynkiem do wielu dyskusji na temat budowy nowoczesnej infrastruktury telekomunikacyjnej pozwalającej na świadczenie usług multimedialnych, w tym szerokopasmowego dostępu do Internetu jest techniczny stan i dostępność nowoczesnej infrastruktury telekomunikacyjnej oraz ocena pozycji Polski w rozwoju społeczeństwa informacyjnego i gospodarki opartej na wiedzy. Polska obecnie stoi przed analogicznym wyzwaniem przed jakim stała na początku lat 90-tych dotyczącym konieczności rozbudowy i modernizacji infrastruktury telekomunikacyjnej, w tym w szczególności infrastruktury przeznaczonej dla łączności stacjonarnej, która była wówczas przestarzała i o bardzo ograniczonym zasięgu (penetracja telefoniczna w 1989/90 tylko ok. 8,5 %). Obecnie podstawowym wyzwaniem jest umoŝliwienie powszechnego świadczenia usług szerokopasmowych. W przypadku telekomunikacyjnych sieci stacjonarnych konieczna jest budowa sieci następnej generacji NGN a w przypadku sieci łączności mobilnej (komórkowych) konieczne jest dokończenie budowy sieci 3G (UMTS). Na początku lat dziewięćdziesiątych kompleksowa modernizacja infrastruktury telekomunikacyjnej była finansowana z kredytów Banku Światowego i Europejskiego Banku Inwestycyjnego na które Skarb Państwa udzielił gwarancji. Obecnie modernizacja starej infrastruktury i budowa nowej musi być finansowana ze środków jakie potrafią zgromadzić sami operatorzy telekomunikacyjni, ewentualnie z udziałem środków strukturalnych. Analizując dane publikowane przez Główny Urząd Statystyczny (GUS) wyraźnie moŝna było zaobserwować rosnące znaczenie przychodów z usług telekomunikacyjnych w tworzeniu Produktu Krajowego Brutto (PKB) do roku Przychody z usług telekomunikacyjnych wzrosły z 1,1 mld zł w 1991 r. do ok. 36,7 mld zł w 2007 r. Udział przychodów z usług telekomunikacyjnych w tworzeniu PKB przedstawiono na wykresie 1. Z danych zamieszczonych na wykresie widać, Ŝe udział przychodów z usług telekomunikacyjnych wzrósł z ok. 1,4% w 1991 r. do ok. 3,2% w 2007 r. NajwyŜszy udział przychodów z usług telekomunikacyjnych w PKB wystąpił w 2004 r. i wyniósł ok. 3,8%. Od 2005 r. udział ten ma tendencję spadkową, co świadczy o zahamowaniu dynamiki rozwoju usług łączności mierzonej dynamiką wzrostu przychodów. Zmniejszenie dynamiki wzrostu przychodów moŝe wynikać, m.in. ze stopniowej stabilizacji rynku usług telekomunikacyjnych i spadku cen detalicznych na tym rynku w wyniku rozwoju konkurencji, moŝe jednak wynikać równieŝ z braku rozwoju nowoczesnej stacjonarnej infrastruktury telekomunikacyjnej, która nie jest w stanie obecnie zapewnić moŝliwości świadczenia nowoczesnych szerokopasmowych usług telekomunikacyjnych (usług multimedialnych, szerokopasmowego szybkiego dostępu do Internetu). Ten drugi czynnik potwierdzają dane dotyczące udziału nakładów inwestycyjnych na pocztę i telekomunikację w 5

6 nakładach ogółem zamieszczone na wykresie 1 oraz dane GUS dotyczące wielkości nakładów inwestycyjnych na pocztę i telekomunikację przedstawione na wykresie 2 4. Wykres 1. Udział przychodów z usług telekomunikacyjnych w tworzeniu PKB i udział nakładów inwestycyjnych na pocztę i telekomunikację w nakładach inwestycyjnych ogółem w Polsce w latach ,0% 7,5% 7,0% 6,5% 6,0% 5,5% 5,0% 4,5% 4,0% 3,5% 3,0% 2,5% 2,0% 1,5% 1,0% 0,5% 0,0% * Udział przychodów z usług telekomunikacyjnych w PKB Udział nakładów inwestycyjnych na pocztę i telekomunikację w nakładach inwestycyjnych ogółem *dane za rok 2007 częściowo szacunkowe. Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych GUS 5. Wykres 2. Wielkość nakładów inwestycyjnych na pocztę i telekomunikację w latach w mln zł , , , , , , , , , , ,0 0, * *dane za rok 2007 szacunkowe. Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych GUS 6. Nakłady inwestycyjne na pocztę i telekomunikację w mln zł 4 Urząd Komunikacji Elektronicznej w informacji publicznej podaje, Ŝe wydatki inwestycyjne na telekomunikację wyniosły w: 2005 r ,1 mln zł; 2006 r ,5 mln zł; 2007 r ,0 mln zł. Z porównania danych GUS i UKE wyraźnie widać, Ŝe dane te nie są porównywalne. Wydaje się, Ŝe dane podawane przez UKE są o ok. 1,5-2 mld zł, w podanych wyŝej latach, zawyŝone w stosunku do rzeczywistych nakładów inwestycyjnych na telekomunikację zgodnych z klasyfikacją PKD. 5 Przychody z usług telekomunikacyjnych obliczone na podstawie danych z wydawnictwa GUS Łączność Wyniki działalności z lat Udział nakładów inwestycyjnych na pocztę i telekomunikacje obliczony na podstawie danych GUS publikowanych w Rocznikach Statystycznych z lat

7 Przychody z usług telekomunikacyjnych w wyniku ograniczenia wielkości i dynamiki inwestycji w infrastrukturę telekomunikacyjną wykazują w ostatnim czasie pewną stagnację na poziomie ok mld zł. Fakt ten został zaprezentowany na wykresie 3. Dodatkowo na wykresie 4 zilustrowano wielkość przychodów z podstawowych usług telekomunikacyjnych, z którego wyraźnie wynika spadek przychodów z usług świadczonych za pomocą stacjonarnych sieci telekomunikacyjnych. Wykres 3. Wielkość przychodów ogółem z usług telekomunikacyjnych w latach w mln zł r r r r r r r r r r. Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych GUS 7. Razem przychody z usług telekomunikacyjnych, w mln PLN Wykres 4. Wielkość przychodów z podstawowych usług telekomunikacyjnych latach w mln zł , , , , , , , , , , , ,0 0, r r r r r r r r r r. Przychody z usług telefonii stacjonarnej i telegrafii w mln PLN Przychody z usług transmisjii danych i poczty elektronicznej, w mln PLN Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych GUS 8. Przychody z usług radiokomunikacyjnych, w tym telefonii rchomej w mln PLN 6 Nakłady inwestycyjne na pocztę i telekomunikacje obliczone na podstawie danych GUS publikowanych w Rocznikach Statystycznych z lat Przychody z usług telekomunikacyjnych obliczone na podstawie danych z wydawnictwa GUS Łączność Wyniki działalności z lat Przychody z podstawowych usług telekomunikacyjnych obliczone na podstawie danych z wydawnictwa GUS Łączność Wyniki działalności z lat

8 Spadek przychodów z usług łączności stacjonarnej wynika równieŝ ze zmniejszającej się liczby linii abonenckich, przede wszystkim w wyniku rozwoju telefonii mobilnej, a w miastach w wyniku świadczenia usług telefonicznych i stacjonarnego dostępu do Internetu świadczonego przez operatorów sieci telewizji kablowej, którzy do swojej podstawowej usługi, czyli dostarczania sygnału telewizyjnego i radiowego dołoŝyli dostęp do Internetu i moŝliwość świadczenia usług telefonicznych. Zmniejszanie się liczby stacjonarnych linii abonenckich w krajach rozwiniętych jest dość powszechne, jednak poziom od jakiego następuje zmniejszenie liczby linii abonenckich jest duŝo wyŝszy niŝ w Polsce. W starej Unii Europejskiej (UE 15) był to poziom ponad 56 linii na 100 mieszkańców w 2000 r., w krajach OECD był to poziom prawie 53 linii na 100 mieszkańców równieŝ w 2000 r. W Polsce był to poziom prawie 32 linii abonenckich na 100 mieszkańców w 2004 r. 9. Zmiany liczby telefonicznych linii głównych w Polsce w latach przedstawiono na wykresie 5. Wykres 5. Liczba telefonicznych linii głównych w Polsce w latach w tys r r r r r r r r r r r r r r r r r. Linie telefonii przewodowej ogółem, w tys. Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych GUS 10. Przyrost stacjonarnych linii abonenckich ogółem, w tys. O kryzysie rozwoju telefonii stacjonarnej w Polsce świadczą równieŝ dane ITU (International Telecommunication Union) dotyczące zmian w dynamice przyrostu linii abonenckich. Zmiany te zostały przedstawione na wykresie 6. W Polsce do roku 2005 dynamika przyrostu linii abonenckich była dodatnia i jedna z najwyŝszych w Europie, a do roku 2000 była najwyŝsza. W ostatnich dwóch latach ( ) jest to dynamika prawie najniŝsza w Europie, tylko w Danii i Finlandii była niŝsza i wynosiła odpowiednio 84,3% i 82,1%, w Polsce wyniosła ona 87,3%. Jednocześnie w kilku krajach Unii Europejskiej występuje stały przyrost stacjonarnych linii abonenckich, mimo Ŝe dostępność techniczna (liczba linii abonenckich na 100 mieszkańców) jest w nich relatywnie wysoka, wyŝsza niŝ w Polsce. Są to następujące kraje: Francja, Irlandia, Luksemburg, Włochy, Słowenia i Estonia. W krajach UE 15 tendencja spadkowa dynamiki przyrostu linii abonenckich w ostatnich dwóch latach praktycznie została zahamowana, co moŝe świadczyć o prowadzonych inwestycjach oraz o rozwoju usług świadczonych w sieciach stacjonarnych. Potwierdzają to równieŝ informacje o prowadzonych inwestycjach w budowę sieci NGN/NGA. W Polsce w tej dziedzinie występuje wyraźny kryzys i trzeba go koniecznie przezwycięŝyć. 9 Międzynarodowy Związek Telekomunikacji (ITU) podaje, Ŝe w 2004 w Polsce było 31,9 linii abonenckich na 100 mieszkańców. 10 Liczba telefonicznych linii głównych obliczona na podstawie danych z wydawnictwa GUS Łączność Wyniki działalności z lat

9 Wykres 6. Zmiany dynamiki przyrostu linii abonenckich na Świecie, w OECD, w Europie i w Polsce w latach ,0% 185,0% 180,0% 175,0% 170,0% 165,0% 160,0% 155,0% 150,0% 145,0% 140,0% 135,0% 130,0% 125,0% 120,0% 115,0% 110,0% 105,0% 100,0% 95,0% 90,0% 85,0% 80,0% 1995/ / / /2005 Świat Europa OECD Unia Europejska 15 Unia Europejska 10 Polska Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych ITU 11. Z analizy danych dotyczących liczby linii abonenckich, wielkości przychodów z usług telekomunikacyjnych i jej dynamiki oraz struktury tych przychodów, a takŝe z poziomu inwestycji wyraźnie wynika, Ŝe negatywne zmiany na rynku łączności stacjonarnej skumulowały się w ostatnich 2-3 latach Znaczenie rynku telekomunikacyjnego dla rozwoju społeczeństwa informacyjnego i gospodarki opartej na wiedzy Sektor usług komunikacyjnych i informatycznych został uznany w Unii Europejskiej za kluczowy dla rozwoju nowoczesnego społeczeństwa informacyjnego oraz dla wzrostu gospodarczego. Jego szczególna rola została potwierdzona m.in. w Strategii Lizbońskiej z 2000 r. oraz w komunikacie Komisji i2010 An European Information Society for growth and employment z 2005r. RównieŜ w polskich dokumentach problem rozwoju społeczeństwa informacyjnego i gospodarki opartej na wiedzy znajduje swoje odzwierciedlenie, np. w dokumencie epolska. Plan działań na rzecz rozwoju społeczeństwa informacyjnego na lata czy teŝ w Narodowym Planie Rozwoju na lata Jednak treści zawarte w tych dokumentach mają charakter ogólny i nie znajdują bezpośredniego przełoŝenia na działania organów państwowych oraz na procesy legislacyjne. RównieŜ w dokumencie bardziej szczegółowym, prezentującym krótkookresową strategię rozwoju rynku telekomunikacyjnego Strategia Regulacyjna opracowanym w 2006 r. przez Ministra Transportu (obecnie Ministra Infrastruktury) i przyjętym przez Radę Ministrów wśród sześciu wymienionych priorytetów, Ŝaden nie dotyczył wprost rozwoju społeczeństwa informacyjnego lub rozwoju rynku telekomunikacyjnego, w tym budowy i modernizacji infrastruktury telekomunikacyjnej. Podobnie jest w nowym dokumencie 11 ITU Main Telephone Lines Public 9

10 Strategia Regulacyjna Prezesa UKE na lata opracowanym przez Prezesa Urzędu Komunikacji Elektronicznej (Prezesa UKE) na początku 2008 r., w którym zostały wskazane pewne elementy związane z budową infrastruktury telekomunikacyjnej, jednak nadal głównym i nadrzędnym celem Prezesa UKE będzie wzrost dostępności usług telekomunikacyjnych dla społeczeństwa i zwiększenie ich wykorzystania. W praktyce stwierdzenie to moŝe być niewystarczające dla stymulowania inwestycji i konkurencji infrastrukturalnej, gdyŝ moŝe oznaczać jedynie dąŝenie do wzrostu liczby dostawców usług i konkurencji cenowej. W tej sytuacji strategiczna ocena gotowości Polski do transformacji z fazy społeczeństwa przemysłowego do fazy społeczeństwa informacyjnego i gospodarki opartej na wiedzy, zgodnie z rankingiem realizacji Strategii Lizbońskiej (LRR), wypada bardzo słabo. Zgodnie z tym rankingiem, w 2006 r. Polska zajmowała 25 miejsce na 27 krajów UE 12. Polska wyprzedzała tylko dwa nowe kraje UE, Rumunię i Bułgarię. Obrazowo miejsce Polski w realizacji Strategii Lizbońskiej przedstawiono na wykresie 7. Wykres 7. Polska na tle wybranych państw UE w zaawansowaniu realizacji Strategii Lizbońskiej w odniesieniu do PKB w 2006 r PKB per capita ( ) UE (15) UE (27)* CY SI MT CZ HU SK LV PL LT EE BG RO 0 2,50 3,00 3,50 4,00 4,50 5,00 5,50 6,00 The Lisbon Review Ranking 2006 r.* skala punktacji 1-7 (1 poziom niezadowalający; 7 poziom wysoki) Podobnie źle wygląda ocena Polski w świetle wskaźnika międzynarodowej konkurencyjności gospodarek poszczególnych krajów (GCI). Polska w świecie, w tym rankingu w 2007 r. zajmowała 51 i z pośród krajów naleŝących do UE wyprzedzała tylko: Cypr, Maltę, Grecję, Rumunię i Bułgarię. Jest to szczególnie waŝny wskaźnik w ocenie rozwoju społeczeństwa informacyjnego, gdyŝ pokazuje konkurencyjność danej gospodarki 12 Raport IŁ PIB Uwarunkowania prawne i regulacyjne rozwoju infrastruktury telekomunikacyjnej w Polsce opracowany na zlecenie Krajowej Izby Gospodarczej, kwiecień Raport IŁ PIB Uwarunkowania prawne i regulacyjne rozwoju infrastruktury telekomunikacyjnej w Polsce opracowany na zlecenie Krajowej Izby Gospodarczej, kwiecień

11 poprzez zestaw zmiennych, które wpływają na produktywność, a przez to i na rozwój. Graficzny obraz miejsca Polski w tym rankingu na tle wybranych krajów UE i całej Unii przedstawiono na wykresie 8. Wykres 8. Polska na tle wybranych państw UE w rankingu konkurencyjności gospodarek narodowych w Unii w odniesieniu do PKB w 2007 r UE (15) UE (27) PKB per capita ( ) GR CY MT HU SI SK CZ EE RO BG PL LV LT 0 3,50 3,75 4,00 4,25 4,50 4,75 5,00 5,25 5,50 Global Competitiveness Index 2007/2008 (pkt) skala punktacji 1-7 (1 poziom niezadowalający; 7 poziom wysoki) Przejście od gospodarki opartej na pracy i kapitale do gospodarki opartej na wiedzy, wymaga zapewnienia powszechnego dostępu do usług elektronicznych oraz nowoczesnych technologii informacyjnych i komunikacyjnych, a do tego niezbędne są inwestycje w infrastrukturę techniczną. Tylko one mogą stworzyć nowe szanse dla gospodarki. Rezultatem rozwoju komunikacji elektronicznej jest wzrost wydajności i mobilności pracy, obniŝony koszt produkcji, lepsza jakość i dostosowanie do potrzeb konsumenta oraz promowanie nowych produktów. Zdolność do wykorzystania technologii ICT w Polsce, mierzona wskaźnikiem (NRI), jest równieŝ bardzo słaba. Według tego wskaźnika Polska znajduje się na 26 pozycji; wśród 27 krajów UE, wyprzedzaliśmy tylko Bułgarię, a na świecie zajmowaliśmy 58 miejsce. Obrazowo miejsce Polski w Unii w zdolności do wykorzystania technologii ICT przedstawiono na wykresie Opracowanie własne na podstawie danych z Bazy WRSI opracowanej i prowadzonej w Instytucie Łączności - Państwowym Instytucie Badawczym w ramach realizowanych zadań Programu Wieloletniego finansowanego ze środków Ministerstwa Infrastruktury. 11

12 Wykres 9. Polska na tle wybranych państw UE w rankingu zdolności do wykorzystania ICT w odniesieniu do PKB w 2007 r UE (15) UE (27) PKB per capita ( ) PL BG GR CY SK LV RO SI MT CZ HU LT EE 0 3,50 3,75 4,00 4,25 4,50 4,75 5,00 5,25 5,50 Networked Readiness Index 2007/2008 (pkt) skala punktacji 1-7 (1 poziom niezadowalający; 7 poziom wysoki) Analizując wskaźniki zdolności do wykorzystania ICT (wskaźnik NRI) i wskaźnik obrazujący poziom konkurencyjności gospodarek narodowych w Unii (wskaźnik GCI) moŝna zauwaŝyć bardzo duŝą korelacje tych wskaźników. Oznacza to, Ŝe poziom zdolności do wykorzystania ICT odgrywa jedną z kluczowych ról w ocenie poziomu konkurencyjności danej gospodarki narodowej. Korelacje te zaprezentowano na wykresie Opracowanie własne na podstawie danych z Bazy WRSI opracowanej i prowadzonej w Instytucie Łączności - Państwowym Instytucie Badawczym w ramach realizowanych zadań Programu Wieloletniego finansowanego ze środków Ministerstwa Infrastruktury. 12

13 Wykres 10. ZaleŜność między Indeksem NRI a indeksem GCI 16, 2007 r. 6,0 DK SE Networked Readiness Index ,5 5,0 4,5 4,0 RO BG MT CY GR PT SI HU LT IT SK LV PL EE IE LU UE (27) ES CZ NL UK AT FR UE (15) BE FI DE US 3,5 3,5 4,0 4,5 5,0 5,5 6,0 Global Competitiveness Index Tradycyjnie juŝ najlepsze wyniki, zarówno pod kątem rozwoju technologicznego, jak i stopnia konkurencyjności, osiągają kraje skandynawskie: Dania, Szwecja, Finlandia. Pozostałe kraje UE układają się praktycznie wzdłuŝ jednej linii. Kraje pozostające wyraźnie w ogonie to: Polska, Grecja, Rumunia i Bułgaria. O ile Grecja, Rumunia, Bułgaria, czy teŝ Malta i Cypr (powyŝej zielonej linii ogólnego trendu), zdecydowanie osiągają za niski poziom we wskaźniku konkurencyjności, o tyle Polska (poniŝej zielonej linii) wyraźnie powinna poprawić swoje wskaźniki związane z rozwojem i wykorzystaniem nowoczesnych technologii. W 2007 r. (co widać na wykresie 9 indeks NRI) Polska osiągała przedostatni (w całej UE) poziom. Powszechnie przyjmuje się, Ŝe wyłącznie poprzez inwestycje w ludzi i w technologię będzie moŝliwe uniknięcie zagroŝeń i wykluczenia polskiego społeczeństwa ze wspólnoty społeczeństw najbardziej rozwiniętych, tworzących globalne społeczeństwo informacyjne, charakteryzujące się miedzy innymi powszechnym dostępem do rozwiązań z zakresu techniki komunikacyjnej i informacyjnej, otwartą siecią, zdolnością do wzajemnego łączenia się i przetwarzania danych, komunikowania się bez względu na miejsce pobytu. Tymczasem w 2006 r. w Polsce wydatki brutto na badania i rozwój per capita wynosiły tylko 39,6 i były tylko nieznacznie wyŝsze od wydatków w Rumunii i Bułgarii i znacznie niŝsze 16 Opracowanie własne na podstawie danych z Bazy WRSI opracowanej i prowadzonej w Instytucie Łączności - Państwowym Instytucie Badawczym w ramach realizowanych zadań Programu Wieloletniego finansowanego ze środków Ministerstwa Infrastruktury. 13

14 od średniej w krajach Unii. Graficzny obraz tych dysproporcji przedstawiono na wykresie 11 i wykresie 12. Wykres 11. Polska na tle państw UE w wydatkach na badania i rozwój per capita w 2006 r per capita śr. UE (15) 400 śr. UE (27) ,6 0 SE LU AT FR BE UK SI CZ EE HU MT LV PL BG Wykres 12. Polska na tle Unii w wydatkach na badania i rozwój per capita w latach ,0 499,1 500,1 560,1 575,5 603,5 628, ,7 299,6 274,5 333,2 345,7 365,7 385, ,0 34,6 30,7 27,1 29,8 36,3 39, PL UE (15)* UE (27)* Równie źle wygląda Polska w wydatkach na telekomunikację i sektor IT per capita. W 2006 r. wynosiły one tylko 410 zdecydowanie mniej niŝ w najlepiej rozwiniętych 17 Raport IŁ PIB Uwarunkowania prawne i regulacyjne rozwoju infrastruktury telekomunikacyjnej w Polsce opracowany na zlecenie Krajowej Izby Gospodarczej, kwiecień Raport IŁ PIB Uwarunkowania prawne i regulacyjne rozwoju infrastruktury telekomunikacyjnej w Polsce opracowany na zlecenie Krajowej Izby Gospodarczej, kwiecień

15 krajach UE, a nawet w krajach o podobnym stopniu rozwoju (np. w Czechach 676, na Węgrzech 608, w Hiszpanii 1136 ). Obrazowo wydatki na telekomunikacje i sektor IT per capita w 2006 r. zaprezentowano na wykresie 13 i wykresie 14. Wykres 13. Wydatki na telekomunikacje per capita w 2006 r. w Polsce i w krajach Unii per capita śr. UE (15) śr. UE (27) SE DK IE NL UK BE/LU AT FI DE ES IT FR PT GR SI EE HU CZ LV SK PL LT BG RO US * bez Cypru i Malty Wykres 14. Wydatki na sektor IT per capita w 2006 r. w Polsce i w krajach Unii per capita śr. UE (15) śr. UE (27) DK SE UK NL FI FR AT BE/LU DE IE IT ES SI CZ PT HU GR EE SK PL LV LT BG RO US * bez Cypru i Malty 19 Raport IŁ PIB Uwarunkowania prawne i regulacyjne rozwoju infrastruktury telekomunikacyjnej w Polsce opracowany na zlecenie Krajowej Izby Gospodarczej, kwiecień Raport IŁ PIB Uwarunkowania prawne i regulacyjne rozwoju infrastruktury telekomunikacyjnej w Polsce opracowany na zlecenie Krajowej Izby Gospodarczej, kwiecień

16 Kolejne trzy wskaźniki: % gospodarstw domowych z dostępem szerokopasmowym, % przedsiębiorstw z dostępem szerokopasmowym, wskaźnik dostępu do Internetu w szkołach, obrazujące dostępność do Internetu i wpływające bezpośrednio na wskaźnik dostępności cyfrowej (DOI), który mierzy stopień cyfryzacji poprzez: moŝliwość, infrastrukturę i wykorzystanie, nie przedstawiają się imponująco. Graficzny obraz tych trzech wskaźników i wskaźnika dostępności cyfrowej przedstawiono na wykresach Wykres 15. Polska na tle krajów UE w zakresie dostępu szerokopasmowego do Internetu wśród gospodarstw domowych w 2007 r % gospodarstw domowych NL SE LU BE EE SI ES HU IE PT SK CY RO UE (15) 21 Raport IŁ PIB Uwarunkowania prawne i regulacyjne rozwoju infrastruktury telekomunikacyjnej w Polsce opracowany na zlecenie Krajowej Izby Gospodarczej, kwiecień

17 Wykres 16. Polska na tle krajów UE w zakresie dostępu szerokopasmowego do Internetu wśród przedsiębiorstw zatrudniających co najmniej 10 osób bez sektora finansowego w 2007 r % przedsiębiorstw FI ES FR MT NL SE BE LU DK DE SI EE UK CZ PT SK IT AT HU CY IE BG GR LV PL LT RO * Grecja 2006 UE (15) UE (27) Wykres 17. Wskaźnik dostępności do Internetu w szkołach w krajach Unii w 2007 r. 23 7,0 6,5 6,0 5,8 skala 1-7 5,5 5,0 4,5 śr. UE (15)* śr. UE (27)* 4,0 3,9 3,5 3,0 FI SE DK EE AT NL UK MT LU SI CZ DE BE HU FR PT LT LV SK IE ES CY PL RO BG IT GR US * wyliczenia własne kraje UE 27 + USA skala punktacji 1-7 (1 poziom niezadowalający; 7 poziom wysoki) 22 Raport IŁ PIB Uwarunkowania prawne i regulacyjne rozwoju infrastruktury telekomunikacyjnej w Polsce opracowany na zlecenie Krajowej Izby Gospodarczej, kwiecień Opracowanie własne na podstawie danych z Bazy WRSI opracowanej i prowadzonej w Instytucie Łączności - Państwowym Instytucie Badawczym w ramach realizowanych zadań Programu Wieloletniego finansowanego ze środków Ministerstwa Infrastruktury. 17

18 Wykres 18. Polska na tle wybranych państw UE w rankingu moŝliwości cyfrowej (DOI) w Unii w odniesieniu do PKB w 2006 r PKB per capita 2006 (ceny bieŝące) IE FR IT BE AT LU FI UE (15) UE (27) ES GR CY PT SI CZ MT LV SK HU EE PL LT RO BG 0 0,45 0,50 0,55 0,60 0,65 0,70 0,75 0,80 SE NL DK Skala 0-1, gdzie 1 oznacza brak barier. Wskaźnik moŝliwości cyfrowej (DOI) 2005/2006 Trochę lepiej ale nadal poniŝej oczekiwań i znacznie słabiej od najlepiej rozwiniętych krajów Unii wygląda Polska w zakresie penetracji telefonii stacjonarnej. Zobrazowano to na wykresie 19. Wykres 19. Polska na tle krajów UE w zakresie dostępności linii abonenckich przypadających na 100 mieszkańców w 2006 r śr. UE (15) śr. UE (27) DE FR UK GR SE LU CY MT IT DK ES IE PT NL FI EE HU BG PL AT BE LV CZ SI LT SK RO US 24 Raport IŁ PIB Uwarunkowania prawne i regulacyjne rozwoju infrastruktury telekomunikacyjnej w Polsce opracowany na zlecenie Krajowej Izby Gospodarczej, kwiecień Raport IŁ PIB Uwarunkowania prawne i regulacyjne rozwoju infrastruktury telekomunikacyjnej w Polsce opracowany na zlecenie Krajowej Izby Gospodarczej, kwiecień

19 Tak niski wskaźnik dostępności technicznej powoduje, Ŝe część Polaków nie ma dostępu do stacjonarnych usług telefonicznych oraz stacjonarnego dostępu do Internetu. Wskaźnik ten jest niŝszy nawet od średniego wskaźnika dostępności technicznej w krajach, które przystąpiły do UE w ostatnich latach. Poziom ten praktycznie od wielu lat pozostaje bez zmian a w ostatnim czasie wskazuje nawet tendencje malejącą. Głównymi przyczynami są: wysokie koszty instalacji, wysokie koszty uŝytkowania linii przez abonentów oraz uboga oferta usługowa. Ta ostatnia przyczyna wynika z faktu wyraźnego niedoinwestowania tych sieci, gdyŝ nie są one przystosowane do świadczenia usług multimedialnych wymagających szerokopasmowego dostępu. W konsekwencji, dla urzeczywistnienia w Polsce funkcjonowania społeczeństwa informacyjnego konieczny jest rozwój telekomunikacji. Poszerzenie dostępu do nowoczesnych usług głosowych i transmisji danych przy wykorzystaniu sieci kablowych i radiowych pozwoli na zwiększenie dostępu do zaawansowanych usług komunikacji elektronicznej XXI wieku. Rozwój tych technologii nie jest moŝliwy bez inwestycji w infrastrukturę stacjonarną i intensywnego budowania instalacji radiokomunikacyjnych. Nie moŝna osiągnąć fazy społeczeństwa informatycznego i gospodarki opartej na wiedzy bez szeroko zakrojonych inwestycji modernizujących i rozbudowujących obecnie istniejące sieci telekomunikacyjne. Brak rozbudowy i modernizacji sieci telekomunikacyjnych kablowych i radiowych doprowadzi do wykluczenia całych obszarów, a opóźnienia w procesie inwestycyjnym spowodują, Ŝe Polska zamiast nadrabiać stracony dystans będzie go dodatkowo tracić. Z powyŝszych stwierdzeń wynika, Ŝe inwestycje stanowią kategorię ekonomiczną o kluczowym znaczeniu dla wzrostu gospodarczego. Obecnie moŝna zaobserwować pewne oŝywienie procesu inwestycyjnego, przewaŝa jednak opinia, Ŝe dynamika wzrostu inwestycji w celu dogonienia wysoko rozwiniętych krajów regionu i świata powinna być wyŝsza. Nie ulega równieŝ kwestii, iŝ bardziej przyjazne inwestorom rozwiązania prawne przyczyniłyby się do silniejszego i utrzymującego się w długim okresie pobudzenia inwestycji, a co za tym idzie szybszego wzrostu gospodarczego, mniejszego bezrobocia i lepszej kondycji finansów publicznych. Inwestycje w rozwój infrastruktury telekomunikacyjnej, a przez to w rozwój społeczeństwa informacyjnego są uznawane powszechnie za jedne z najbardziej efektywnych, gdyŝ wpływają na rozwój szeregu innych branŝ oraz pozwalają zaoszczędzić cały szereg wydatków zarówno ponoszonych przez przedsiębiorców jak i przez społeczeństwo. W obecnym systemie prawnym moŝna zaobserwować niespójność rozwiązań legislacyjnych m.in. w zakresie prawa ochrony środowiska, prawa budowlanego, zagospodarowania przestrzennego, prawa drogowego, prawa geodezyjnego i kartograficznego; równieŝ regulacje w prawie telekomunikacyjnym nie stwarzają warunków do inwestowania w rozwój i modernizacje sieci telekomunikacyjnych. Nieprecyzyjność aktów prawnych powoduje wydłuŝenie procedury uzyskiwania zezwoleń, opóźnienia a często zahamowanie procesów inwestycyjnych. W Unii mierzone jest równieŝ otoczenie regulacyjne i polityczne w formie wskaźnika stanu środowiska politycznego i regulacyjnego. Wskaźnik ten dotyczy oczywiście całości środowiska politycznego i regulacyjnego a nie tylko środowiska dotyczącego telekomunikacji, ale daje ogólny pogląd o przyjmowanych w danych krajach regulacjach i otoczeniu politycznym. Zgodnie z tym wskaźnikiem Polska w 2007 r. zajmowała ostatnie 27 miejsce w Unii, a na świecie 90. Obrazowo wskaźnik ten został przedstawiony na wykresie

20 Wykres 20. Polska na tle państw UE w rankingu oceny środowiska politycznego i regulacyjnego w 2007 r. 26 6,0 5,5 śr. UE (15)* 5,3 5,0 śr. UE (27)* 4,5 4,0 3,6 3,5 3,0 DK DE FI NL AT SE UK FR IE LU BE EE MT PT CY ES LT HU LV skala 1-7 SI SK CZ GR IT RO BG PL US * wyliczenia własne kraje UE 27 + USA skala punktacji 1-7 (1 poziom niezadowalający; 7 poziom wysoki) Technologie ICT mają w tym miejscu znaczenie na tyle duŝe, Ŝe to właśnie rynek komunikacji elektronicznej jest jednym z najbardziej obecnie regulowanych rynków i w ten sposób ma on swój udział ogólnej ocenie instytucji w kraju. Na wykresie 21 przedstawiono ocenę regulacji prawnych w zakresie korzystania z technologii ICT. WyŜsza wartość punktowa przy poszczególnych państwach świadczy o lepiej opracowanych przepisach prawnych w zakresie handlu elektronicznego, podpisu elektronicznego, ochronie konsumenta oraz o wyŝszej skuteczności egzekwowania tych przepisów. 26 Opracowanie własne na podstawie danych z Bazy WRSI opracowanej i prowadzonej w Instytucie Łączności - Państwowym Instytucie Badawczym w ramach realizowanych zadań Programu Wieloletniego finansowanego ze środków Ministerstwa Infrastruktury. 20