B I B L I O T E K I N A U K O W E W K U L T U R Z E I C Y W I L I Z A C J I

Transkrypt

1 B I B L I O T E K I N A U K O W E W K U L T U R Z E I C Y W I L I Z A C J I Uniwersytet Wrocławski we Wrocławiu Biblioteka Uniwersytecka piotrowicz@bu.uni.wroc.pl Biblioteki naukowe wobec kulturowych i cywilizacyjnych potrzeb społeczestwa The relation of scientific libraries to cultural and civilization needs of a society Abstrakt Biblioteki naukowe, jak inne, s instytucjami kultury działajcymi w powizaniu z tradycj i wypełniajcymi bardzo wane zadania polegajce na zabezpieczaniu i popularyzacji dziedzictwa kulturowego. Jednake z drugiej strony, szybki rozwój cywilizacji spowodował, e współczesne biblioteki naukowe wykorzystuj w swej działalnoci rozwizania oparte na technologiach informatyczno - komunikacyjnych, aby, jako aktywne orodki edukacji i informacji, czynnie uczestniczy w procesie globalizacji i tworzenia społeczestwa informacyjnego. W ten sposób tradycyjne biblioteki przeobraaj si w biblioteki hybrydowe, w których nastpuje hybrydyzacja: mediów (media drukowane i cyfrowe), usług (realizowane tradycyjnie i sieciowo), umiejtnoci (zarówno bibliotekarze jak i uytkownicy zmuszeni s do korzystania z hybrydowych ródeł informacji i usług) oraz rodowiska funkcjonowania bibliotek (rzeczywiste - budynek biblioteki i wirtualne - biblioteka w sieci). Model hybrydowy pozwala bibliotekom naukowym elastycznie reagowa na potrzeby i oczekiwania uytkowników, którzy s członkami rozwijajcego si społeczestwa informacyjnego. Słowa kluczowe biblioteka naukowa; biblioteka hybrydowa; centrum edukacji, informacji i kultury; Internet Abstract Scientific libraries, like the others, are culture centers connected with tradition and fulfilling very important task of preservation and popularization of cultural heritage. On the other hand, however, the fast development of civilization makes the present day scientific libraries employ the information and communication technology. This enables them to participate actively in the process of globalization and creation of the information society, acting as centers of education and information. In this way the traditional libraries are being transformed into hybrid libraries, where the hybridization processes affect: the media (printed and digital), services (traditional and networked), skills (of librarians and users) and the library environment (library premises and virtual library on the web). The hybrid model seems to be flexible enough for scientific libraries to meet information needs and expectations of their users, who are the members of a developing information society. Key words scientific library; hybrid library; center of education; information and culture; Internet 1. Wprowadzenie Biblioteki naukowe uczelni wyszych pełni rónorodne funkcje w rodowisku. Z jednej strony działalnoci sw wspieraj procesy dydaktyczne i naukowo-badawcze na uczelniach, z drugiej - pełnic funkcje ogólnodostpnych bibliotek publicznych, zapewniaj szerokim krgom uytkowników

2 20 dostp do informacji i wiedzy. Ponadto, jako instytucje kultury wnosz aktywny wkład w rozwój ycia kulturalnego społeczestwa. Dlatego procesy zachodzce w bibliotekach nie mog by rozwaane w oderwaniu od dokonujcych si przemian społecznych i cywilizacyjnych. Biblioteka, jako instytucja społeczna, jest bowiem połczona z ewolucj całego systemu wiedzy i komunikacji. Wraz z szybkim rozwojem nauki i technologii wiat wkracza obecnie w er informacji. Oparte na Internecie, komputerach oraz telekomunikacji technologie cyfrowe i multimedialne - ludziom, którzy je wykorzystuj - ukazuj zupełnie nowy wiat. Budowanie infostrad zmienia społeczne metody produkcji, sposoby studiowania i ycia, powodujc gwałtown zmian niemal w kadej dziedzinie 1 Kraje rozwinite gospodarczo znajduj si obecnie w fazie rewolucji informacyjnej, która jest take rewolucj komunikacyjn. Konwergencja telekomunikacji, technologii komputerowej i audiowizualnej, okrelana mianem rewolucji telematycznej 2 jest jednym z najwaniejszych etapów tworzenia podstaw telekomunikacyjnych społeczestwa informacyjnego. Termin społeczestwo informacyjne 3 okrela przemiany społeczne spowodowane nie tylko przyspieszonym obiegiem informacji oraz informatyzacj, ale wyranym wzrostem zapotrzebowania społecznego na otwarty dostp do informacji, nieograniczony przez czas i przestrze. Biblioteki s czci społeczestwa i odzwierciedlaj zachodzce w nim przemiany. 4 Czynne uczestnictwo bibliotek w powstajcej globalnej infrastrukturze informacyjnej mobilizuje je do adaptacji nowoczesnych technologii i rozpowszechniania informacji w formatach cyfrowych. Biblioteki podejmuj stale wyzwania zwizane z zaspokajaniem publicznego zapotrzebowania na nowe usługi informacyjne, które wspierałyby społeczestwo w procesie samokształcenia i promowały Internet jako narzdzie wspólnego wykorzystywania informacji Rozwój społeczestwa informacyjnego W społeczestwie informacyjnym dostp do informacji, wiedzy i technologii oraz ich efektywne wykorzystanie staj si głównym narzdziem rozwoju ekonomicznego i społecznego. Sił napdow przemian s technologie informatyczne i komunikacyjne, a procesem stale im towarzyszcym - transformacja. 6 1 Rumei G.: Constructing library networks with Chinese characteristics: bringing about society wide sharing of information resources. The International Information & Library Review no. 36, pp Babik W., Rykaczewska-Wiórogórska B.: Telematyka koncepcja i wykorzystanie w społeczestwie informacyjnym. Zagadnienia Informacji Naukowej nr 17 (1), s Bem D. J.: Multimedialne usługi. [W:] VII Krajowa Konferencja KOWBAN 2000 (Wrocław Polanica Zdrój): materiały. Wrocław 2000, s Saunders L. M.: The Human Elements in the Virtual Libraries. Library Trends no. 47 (4), pp Jankowska M. A., Jankowski P.: Is this a geolibrary? A case of Idaho Geospatial Data Center. Information Technology and Libraries no 19 (1), pp Piotrowicz G.: Kreowanie serwisów informacyjnych w hybrydowej bibliotece uczelnianej. [W:] Profesjonalna informacja w Internecie, red. M. Kocójowa. Wydaw. UJ, Kraków 2005, s

3 Biblioteki naukowe wobec kulturowych i cywilizacyjnych potrzeb 21 W społeczestwie takim zmienia si take natura gospodarki z bazujcej na dobrach materialnych na opart na wiedzy, oraz nastpuj przemiany w strukturze zawodowej i zatrudnieniu. Informacja i wiedza staj si kluczem strategicznym dokonujcym transformacji zasobów, tak jak praca i kapitał stanowiły centralne zasoby społeczestwa industrialnego. 7 Dziki szybkim sieciom teleinformatycznym, łczcym miejsca na całym wiecie nastpuje kompresja czasu i przestrzeni. Czas jak gdyby kurczył si, poprzez niemal natychmiastowy kontakt, moliwy za porednictwem łcznoci komputerowej i telekomunikacyjnej. 8 Zjawiska te maj równie wpływ na rozwój globalizacji i sprzyjaj demokratyzacji dostpu do sieciowych zasobów informacyjnych. W zmieniajcym si społeczestwie przeobraeniu ulega równie rodowisko funkcjonowania bibliotek oraz oczekiwania ich uytkowników Zmiany w rodowisku edukacyjnym Komputeryzacja, technologie cyfrowe i teleinformatyczne spowodowały powstanie nowych technik informacyjnych 9 i kanałów dystrybucji danych. W rodowisku edukacyjnym oprócz tradycyjnych form pracy zwizanej z aktywnoci naukowo-badawcz, nauczaniem i uczeniem si pojawiły si nowe, oparte na wykorzystaniu najnowszych narzdzi. Wzajemne komunikowanie si uczonych oraz publikowanie rezultatów ich bada coraz czciej przybiera form cyfrow i odbywa si w przestrzeni sieciowej. Ukształtował si te i zyskuje wzrastajce znaczenie nowy model uczenia si na odległo (tzw. distance learning lub e-learning), stosowany coraz bardziej powszechnie przez uczelnie wysze, take w wersji kształcenia ustawicznego (lifelong learning, lifelong education). Rozwój nowoczesnych praktyk pracy akademickiej, odbywajcych si w oparciu o media cyfrowe i rodowisko sieciowe, czsto w trybie online, nie wyeliminował i nie zastpił całkowicie dotychczas stosowanych, tradycyjnych metod, lecz rozwija si jako ich uzupełnienie. Oznacza to, e współczesne praktyki edukacyjne nadaj sens istnieniu i organizacji jednoczenie realnej i wirtualnej przestrzeni działa, czyli hybrydowej przestrzeni edukacyjnej. Coraz wiksza ilo uczelni działa dzisiaj w hybrydowym rodowisku uczenia si, w którym cz lub cało pracy akademickiej odbywa si online. Nawet, gdy uywany jest tradycyjny model nauczania działania nie s ju ograniczone do jednej przestrzeni, z powodu uycia narzdzi elektronicznych, choby np. . Przez ignorowanie wiedzy komputerowej i kontekstu komputeryzacji mona straci wany aspekt wiedzy nt. kultury organizacyjnej i sposobów, w jakie praca jest wykonywana 7 Bell D.: Communication technology: for better or for worse? [W:] Salvagio J.L. (ed.): The information society: economics, social, and structures issues. Lawrence Erlbaum Associates, New Jersey, pp Li B.: Development in information society as reflected in online abstracts of The Information Society ( ). International Information & Library Review no 34, pp Por. przyp. 2.

4 22 w rodowisku akademickim. Obie przestrzenie: rzeczywistego i zdalnego nauczania pozostaj bowiem pod nieograniczonym wpływem, wci rosncego, wykorzystywania komputerów w edukacji Przeobraenia w bibliotekach uczelnianych W przecigu ostatnich dwóch dekad biblioteki podlegały znaczcym zmianom, spowodowanym wykorzystywaniem technologii informatycznych w katalogowaniu, systemach wypoycze, systemach online wyszukiwania informacji, elektronicznym dostarczaniu dokumentów i bazach danych na CD- ROM. Rozwój Internetu, digitalizacja oraz moliwo dostpu do biblioteki i materiałów badawczych z odległych lokalizacji - wywołały ogromne zmiany pod koniec XX wieku. 11 Z kolei rozwój systemów eksperckich, sieci bezprzewodowych, kolekcji wirtualnych, interaktywnych interfejsów Web, wirtualnych usług informacyjnych oraz osobistych portali Web wskazuje na jeszcze wiksze przeobraenia, nastpujce od rozpoczcia nowego millennium. W dodatku, znaczce i bardzo szybko pojawiajce si zmiany nastpuj w bibliotekarstwie, gdzie tworzone s biblioteki cyfrowe i elektroniczne - by uzupełni, a w niektórych przypadkach zupełnie zastpi, biblioteki tradycyjne. 12 Najwicej samodzielnie funkcjonujcych bibliotek cyfrowych powstaje w USA, Kanadzie, Australii i Europie Zachodniej. W innych krajach jest ich znacznie mniej. W zdecydowanej wikszoci bibliotek akademickich utrwala si jednak model hybrydowy, który łczy bibliotek tradycyjn z rozwijan równoczenie bibliotek elektroniczn i/lub repozytorium cyfrowym. 3. Biblioteki hybrydowe i ich charakterystyka Najwczeniej pojcia biblioteki hybrydowej uył Sutton, charakteryzujc j jako bibliotek, w której równowaga midzy informacj w wersji drukowanej i meta-informacj w wersji cyfrowej przemieszcza si wyranie w kierunku mediów cyfrowych. 13 Biblioteka taka, jego zdaniem, gwarantuje te dostp do rozproszonych zasobów sieciowych. Inn nazw zaproponowan dla okrelenia biblioteki cyfrowej jest biblioteka zintegrowana, rozumiana jako łczca w kontekst działajcej instytucji - szereg technologii pochodzcych z rónych ródeł, a take eksploatujca zintegrowane systemy i serwisy, które działaj zarówno w rodowisku elektronicznym jak i tekstowym. Powinna ona integrowa dostp 10 Merkel C.: Folkloristics and educational spaces: material lore in classrooms with and without walls. Library Trends no. 7 (3), pp Ostrow R. L.: Library culture in the electronic age: a case study of organizational change. The State University of New Jersey, New Brunswick, NJ, Rutgers Ramzan M.: Effects of IT utilization and knowledge on librarians IT attitudes. The Electronic Library no. 22 (5), pp Sutton S.: Future service models and the convergence of functions: the reference librarian as technician, author and consultant. [W:] The roles of reference librarians, today and tomorrow. Haworth Press, New York 1996, pp

5 Biblioteki naukowe wobec kulturowych i cywilizacyjnych potrzeb 23 do wszystkich rodzajów zasobów (...) uywajc rónorodnych technologii ze wiata biblioteki cyfrowej i stosujc je do rónego typu mediów. 14 Dla podobnego typu biblioteki zaproponowano równie nazw biblioteki bramy (gateway library), zdefiniowanej jako system informacyjny, który dostarcza pojedynczego, wygodnego, nieskomplikowanego punktu wejciowego do starannie wyselekcjonowanej kolekcji złoonej z informacji bibliograficznych, pełnotekstowych i numerycznych. 15 W zwizku z szerokim wykorzystywaniem technologii komputerowych i teleinformatycznych mona zaryzykowa stwierdzenie, e obecnie niemal wszystkie współczesne biblioteki akademickie w naszym kraju reprezentuj model hybrydowy, charakteryzujcy si m.in. hybrydyzacj mediów, usług i umiejtnoci (zarówno personelu bibliotecznego, jak i uytkowników) Hybrydyzacja mediów Biblioteki tradycyjne zawsze zajmowały si gromadzeniem, katalogowaniem, przechowywaniem i udostpnianiem zbiorów na nonikach papierowych. Jednak na przestrzeni trzech ostatnich dekad zaadaptowały one róne media. Najpierw były to mikroformy, potem zbiory multimedialne (filmy, video), a w kocu - informacje cyfrowe, które pozwoliły im, obok tradycyjnych bibliotek, tworzy take - elektroniczne (cyfrowe). W 1995 roku Negrophonte napisał, e stanie si cyfrow wymaga transformacji z atomów na bity. 16 Informacj w formie cyfrowej charakteryzuj pewne zupełnie nowe cechy, takie jak: wirtualno i poprzez to take deterytorialno, w stosunku do okrelonego obszaru lub miejsca; szybko, poniewa wymiana w sieci nie zaley od, i nie ma odniesienia do, czasu rzeczywistego; wszechobecno, jednoczesno i płynno, wynikajce z dematerializacji informacji, symultanicznego dostpu do niej i moliwoci szybkiego lub natychmiastowego kontaktu oraz przesyłu odpowiedzi przez , chat itp.. 17 Tradycyjna biblioteka funkcjonowała zawsze jako porednik pomidzy uytkownikiem a ksik (lub czasopismem) i wydawc (lub dystrybutorem). W bibliotece hybrydowej w przestrzeni sieciowej dostawcy, uytkownicy oraz porednicy (czyli równie biblioteki) pozostaj we wzajemnie dynamicznych relacjach. Co wicej, nastpuje zupełne odwrócenie ról: biblioteki i uczelnie staj si wydawcami, naukowcy i studenci buduj biblioteki na swoich stronach internetowych, a sprzedawcy staj si archiwistami. Wartoci zarzdzania kolekcj tradycyjn staj przed cyfrow cian, która zmienia definicj kolekcji i sposobów jej budowania Brophy P.: Towards a generic model of information and library services in the information age. Journal of Documentation no. 56 (2), pp Borgman C.L.: Digital libraries and the continuum of scholarity communication. Journal of Documentation no. 56 (4), pp Negrophonte N.: Being Digital. Knopf, New York Lévy P.: O que é o virtual?, ed. 34. Saõ Paulo Philips, Williams S. R.: Collection development embraces the digital age. Library Resources & Technical Services no. 48 (4), pp

6 24 W bibliotece hybrydowej coraz wiksza cz materiałów przybiera posta elektroniczn (cyfrow) i obowizuj w stosunku do nich zupełnie nowe wzorce dostarczania i gromadzenia. Pojawiaj si bardzo istotne problemy dotyczce utrzymywania, rozwoju i zarzdzania kolekcjami cyfrowymi. Dane staj si osigalne dziki licencji i nie s wypoyczane. Mog sta si dostpne dla okrelonych grup uytkowników pod pewnymi warunkami i przez pewien okrelony okres Hybrydyzacja usług W tradycyjnej bibliotece akademickiej, do której uytkownik najczciej przybywa osobicie, kontakty s bezporednie, odbywaj si najczciej twarz w twarz, pozwalaj bibliotekarzowi zorientowa si w potrzebach i oczekiwaniach klienta, by nastpnie zapewni mu właciw obsług. W bibliotece hybrydowej natomiast, oprócz uytkowników rzeczywistych, obsług zostaje objta cała społeczno rozproszonych, wirtualnych uytkowników, zgłaszajcych si do niej zdalnie z globalnego rodowiska sieciowego. Kontakt z t grup klientów biblioteki hybrydowej odbywa si zazwyczaj poprzez bram prowadzc do informacyjnej przestrzeni cyfrowej biblioteki, któr najczciej stanowi witryna internetowa biblioteki. Strony Web, stanowice rozbudowane multimedialne serwisy internetowe, pełni wan funkcj informacyjn i promocyjn. Współczesne biblioteki hybrydowe wykorzystuj je przede wszystkim w celu informowania o bibliotece, jej zbiorach tradycyjnych i zasobach cyfrowych oraz organizowania dostpu do informacji elektronicznych. Ze wzgldu na brak bezporedniego porednictwa ludzkiego konieczne jest porzdkowanie, grupowanie i opisywanie zasobów cyfrowych oraz zaopatrywanie ich w tzw. warto dodan 20. W ten sposób poprzez system hiperlinków porzdkowanych i opisanych na witrynach - moliwe staje si organizowanie dostpu do kolekcji, wirtualnie wykreowanych przez personel biblioteczny, na potrzeby uytkowników. Wiele bibliotek współpracuje sieciowo przy tworzeniu repozytoriów cyfrowych, gwarantujcych dostp do pełnych tekstów podrczników i skryptów (wspieranie procesów edukacyjnych) i/lub zabytków pimiennictwa (ochrona dziedzictwa kultury). Zasoby te w postaci cyfrowej staj si łatwiej dostpne i odgrywaj wan rol edukacyjn. W chwili obecnej pojawia si jednak druga generacja bibliotek cyfrowych [przyp. aut.: zatem i hybrydowych], w których punkt cikoci przesuwa si wyranie z funkcji organizowania dostpu do informacji 19 Dempsey L.: The network and the library: working in the new shared space: infrastructure and institutions. The Electronic Library no. 17 (4), pp Piotrowicz G.: Bibliotekarz a uytkownik-klient we współczesnej bibliotece uczelnianej [dok. elektr.] [odczyt ].

7 Biblioteki naukowe wobec kulturowych i cywilizacyjnych potrzeb 25 w stron funkcji bezporedniego wiadczenia usług informacyjnych online. 21 Do tego typu usług polskie biblioteki najczciej wykorzystuj , ale zagraniczne - do powszechnie stosuj chat, video konferencje oraz inne specjalistyczne oprogramowanie i realizuj je w czasie rzeczywistym 24 godz. na dob przez 7 dni w tygodniu (24/7). By utrzyma taki standard bezporednich usług online personel bibliotek z krajów znajdujcych si na przeciwległych półkulach Ziemi, jak np. z USA i Australii niejednokrotnie na przemian, co 12 godz. przejmuje zdaln obsług uytkowników biblioteki partnerskiej. Usługi wiadczone przez Web wykazuj zauwaaln analogi do form usług tradycyjnych, któr jest ich indywidualizacja, czyli wyrane ukierunkowanie na osobiste potrzeby konkretnego uytkownika. Wród rozwiza wdraanych w ramach zindywidualizowanych usług informacyjnych zarysowuj si obecnie dwa trendy: tworzenie dla uytkownika osobistej przestrzeni roboczej, w której moe on rejestrowa dane przydatne do wykorzystania w przyszłoci oraz - automatyczne filtrowanie informacji, wykonywane zgodnie z potrzebami lub uprawnieniami uytkownika. 22 Jako e koncepcja biblioteki hybrydowej zakłada tworzenie zintegrowanego dostpu do wszystkich zbiorów i zasobów, a uytkownicy domagaj si zintegrowanych usług niektóre biblioteki stworzyły ju pewne narzdzia programowe tego typu. 23 Jednak niewtpliwie jednym z najbardziej interesujcych rozwiza proponowanych w tej dziedzinie jest tworzony aktualnie w Wielkiej Brytanii, projekt uniwersalnego interfejsu wyszukiwawczego o nazwie GSI (generic search interface), który ma za zadanie: integrowa róne rodzaje zasobów, zapewnia jednolity sposób wyszukiwania informacji w rónorodnych systemach, ujednolica wyszukiwanie w rónych schematach metadanych, zapewnia jednakowy sposób przeszukiwania danych w rónych formatach, stwarza moliwo identyfikacji rónych ródeł nt. tej samej informacji i prowadzi uytkownika do najbardziej odpowiedniego, upraszcza identyfikacj i autoryzacj uytkownika, zapamitywa profil uytkownika do indywidualizacji jego własnego interfejsu, dynamizowa proces przełczania do odpowiednich materiałów informacyjnych oraz zapewnia pełn integracj z systemem zarzdzania informacj i wykorzystywania statystyk. 24 Kierunki rozwoju i cechy nowopowstałych usług informacyjnych realizowanych w czasie rzeczywistym wiadcz o deniu do zapewnienia uytkownikowi komfortu pracy i maksymalnego upodobnienia usług sieciowych do tradycyjnych, przy zachowaniu komfortu zwizanego ze zdalnym dostpem. Działania te dowodz, e współczeni bibliotekarze s 21 Chowdhury G. G.: Digital libraries and reference services: present and future. Journal of Documentation no. 58 (3), pp Desai C. M.: Instant messaging reference: how does it compare? The Electronic Library no. 21 (1), pp McDonald J., Kebbell M.: Access in an increasingly digital world. The Electronic Library no. 22 (6), pp Cox A., Yates R.: Library orientated portals solutions. JISC, London 2002.

8 26 wiadomi, i na ocen pracy biblioteki hybrydowej ogromny wpływ ma równie jako sprzenia zwrotnego bibliotekarz uytkownik wirtualny Hybrydyzacja umiejtnoci W zwizku z rozszerzeniem działalnoci bibliotek poza wymiar rzeczywisty i wyzwaniami, jakie stawia przed nimi aktywne uczestnictwo w budowaniu społeczestwa informacyjnego zmienia si zakres wymaga stawianych przed bibliotekarzami, zatrudnionymi w hybrydowej bibliotece uczelnianej. Biblioteka hybrydowa narzuca konieczno rozszerzenia i hybrydyzacji umiejtnoci zawodowych personelu bibliotecznego, a take uytkowników. Od bibliotekarza w 21. wieku oczekuje si, e odegra ywotn rol w zmieniajcych si potrzebach społecznoci informacyjnej jutra. Tradycyjnie bibliotekarze czsto organizowali i klasyfikowali informacje w taki sposób, e mogli odszuka właciwe dane w imieniu uytkownika. Bibliotekarze pełnili wic fizyczn rol doradców, interpretatorów i poredników, w odniesieniu do potrzeb informacyjnych uytkownika. Obecnie, bibliotekarz musi wej dodatkowo w całkowicie nowy cykl informacyjny, poczwszy od tworzenia, restrukturyzowania i prezentacji informacji, po jej rozpowszechnianie i uytkowanie. Przyszło bibliotekarza opiera si na robieniu tego, czego nie moe wykona komputer. Innymi słowy, bibliotekarz powinien by stra przyboczn informacji. 25 Uznaje si, e współczesny bibliotekarz hybrydowy powinien posiada zdolnoci analityczne, umiejtno zarzdzania rozproszonymi zasobami, zdolno obsługi społecznoci rozproszonych uytkowników, elastyczno, 26, 27 kreatywno, umiejtno samokształcenia i wprowadzania innowacji. Musi on czuwa nad cigłym rozwojem zasobów, ich aktualnoci i kompletnoci, prowadzi działalno promocyjn i marketingow, a wobec uytkowników - pełni funkcje doradcze i konsultacyjne oraz przeprowadza ich permanentne szkolenia. Uytkownik biblioteki hybrydowej musi bowiem równie posiada umiejtnoci hybrydowe, aby mógł samodzielnie korzysta z oferowanych mu zasobów i usług. 4. Przyszło bibliotek W 1931 r. Ranganathan stworzył słynne pi praw, w odniesieniu do bibliotek (1. Ksiki s do uytku, 2. Kademu czytelnikowi jego ksik, 3. Kada ksika jej czytelnikowi, 4. Oszczdzaj czas czytelnika, 5. Biblioteka jest rosnc organizacj), które nawet w erze informacji cigle pozostaj 25 Bhattacharya P.: Advances in digital library initiatives: a developing country perspective. The International Information & Library Review no. 36, pp Arnold S.E.: The future role of the information professional. The Electronic Library no. 17 (6), pp Giesecke J., McNeil B.: Core competencies and the learning organization. Library Administration & Management no. 13 (3), pp

9 Biblioteki naukowe wobec kulturowych i cywilizacyjnych potrzeb 27 aktualne. Jednak na ich bazie Crawford i German w 1995 r. sformułowali pi nowych zasad w nadziei, e bd one stanowi reinterpretacj praw Ranganathana dla dzisiejszych bibliotek i ich przyszłoci. Brzmi one nastpujco: 1. Biblioteki obsługuj ludzko, 2. Uwzgldniaj wszystkie formy, w jakich przekazywana jest wiedza, 3. Uywaj inteligentnie technologii, by poprawia obsług, 4. Popieraj wolny dostp do wiedzy, 5. Uwzgldniaj przeszło i twórz przyszło. 28 Propozycja nowych zasad spotkała si jednak z krytyk niektórych wizjonerów przyszłoci, którzy twierdz, e prawa te s właciwie aktualne tylko w odniesieniu do dzisiejszej koncepcji biblioteki. Wg nich jedynie otwarty dostp do informacji powinien by przestrzegany jako zasada uniwersalna, gdy koncepcja ta ley w sercu kadej biblioteki. Kuny i Cleveland uwaaj, e w przyszłoci rola bibliotekarza zdecydowanie zmieni si w stosunku do chwili obecnej oraz, e bazowa bdzie głównie na wiedzy i usługach, a nie zbiorach. W tej wizji przyszłoci nastpuje wyrana zmiana kierunku, z rozwijania biblioteki cyfrowej (hybrydowe) na rozwijanie si - bibliotekarzy. Nadszedł czas by inwestowa w ludzi, nie w technologie. Centralnym punktem dla wizji nowej biblioteki cyfrowej jest bibliotekarz cyfrowy/pracownik wiedzy, który troszczy si o ludzi. 29 Ale inwestowanie w technologie ponad głowami ludzi jest bardzo kuszce dla rzdów, fundacji, przełoonych itp., działajcych zgodnie z prawem destrukcji, podanym przez Downesa i Mui. Mówi ono, e systemy społeczne, ekonomiczne i polityczne zmieniaj si na zasadzie równomiernego wzrostu, natomiast technologia zmienia si skokowo. 30 Oznacza to, e raczej wicej bdziemy wydawa na technologie w nadziei, e ze skutków ich rozwoju skorzysta społeczestwo i róne instytucje, anieli - na socjalne i ekonomiczne potrzeby, aby w ten sposób wywoła rozwój technologiczny. Dlatego najlepsz rad dla bibliotekarzy jest, aby nie skupiali swych wysiłków na wyłapywaniu nowinek z technologii, lecz spdzali wicej czasu na dostosowywaniu i ujarzmianiu jej dla realizacji informacyjnych potrzeb społeczestwa Uwagi kocowe Powstanie bibliotek hybrydowych dowodzi, e biblioteki naukowe bardzo aktywnie reaguj na zmieniajce si potrzeby informacyjne swoich uytkowników, wykorzystujc do ich realizacji najnowoczeniejsze rodki, dostpne dziki rozwojowi technologicznemu i cywilizacyjnemu. 28 Crawford W., German M.: Future libraries: dreams, madness, and reality. American Library Association Kuny T., Cleveland G.: The digital library: myths and challenges. IFLA Journal no. 24 (2), pp Downes L., Mui C.: Unleashing the killer app: digital strategies for market dominance. Harward Business School Press Deegan M., Tanger S.: Digital futures. Strategies for the information age. Neal-Schuman Publisher Inc., New York 2002.

10 28 Aby si tak jednak działo, ich personel musi by właciwie przygotowany i dysponowa odpowiednim poziomem wiedzy, umiejtnoci i potencjału twórczego. Tylko wówczas bdzie w stanie podejmowa nowe wyzwania, które skutecznie wspiera bd społeczno akademick i pozaakademick w procesie przeobrae, zwizanych z budow społeczestwa informacyjnego. Dla osignicia tego stanu - współczesne biblioteki akademickie musz zmienia sw kultur organizacyjn i przekształca si w organizacje oparte na wiedzy, w których kady członek personelu ma obowizek dokształcania si przez cały okres swojej aktywnoci zawodowej.

11 Biblioteki naukowe wobec kulturowych i cywilizacyjnych potrzeb 29 Bibliografia [1] Arnold S. E.: The future role of the information professional. The Electronic Library no. 17 (6), pp [2] Babik W., Rykaczewska-Wiórogórska B.: Telematyka koncepcja i wykorzystanie w społeczestwie informacyjnym. Zagadnienia Informacji Naukowej nr 17 (1), s [3] Bem D. J.: Multimedialne usługi. [W:] VII Krajowa Konferencja KOWBAN 2000 (Wrocław - Polanica Zdrój): materiały. Wrocław 2000, s [4] Bhattacharya P.: Advances in digital library initiatives: a developing country perspective. The International Information & Library Review no 36, pp [5] Borgman C. L.: Digital libraries and the continuum of scholarity communication. Journal of Documentation no. 56 (4), pp [6] Brophy P.: Towards a generic model of information and library services in the information age. Journal of Documentation no. 56 (2), pp [7] Chowdhury G. G.: Digital librariesand reference services: present and future. Journal of Documentation no. 58 (3), pp [8] Cox A., Yates R.: Library oriented portals solutions. JISC, London [9] Deegan M., Tanger S.: Digital futures: strategies for the information age. Neal-Schuman Publisher Inc., New York [10] Dempsey L.: The network and the library: working in the new shared space: infrastructure and institutions. The Electronic Library no. 17 (4), pp [11] Desai C.M.: Instant messaging reference: how does it compare? The Electronic Library no. 21 (1), pp [12] Giesecke J., McNeil B.: Core competencies and the learning organization. Library Administration & Management no. 13 (3), pp [13] Jankowska M. A., Jankowski P.: Is this a geolibrary? A case of Idaho Geospatial Data Center. Information Technology and Libraries no. 19 (1), pp [14] Li B.: Development in information society as reflected in online abstracts of The Information Society ( ). The International Information & Library Review no. 34, pp [15] McDonald J., Kebbell M.: Access in an increasingly digital world. The Electronic Library no. 22 (6), pp [16] Merkel C.: Folkloristics and educational spaces: material lore in classrooms with and without walls. Library Trends no. 7 (3), pp [17] Negrophonte N.: Being digital. Knopf, New York [18] Ostrow R. L.: Library culture in the electronic age: a case study of organizational change. The State University of New Jersey, New Brunswick, NJ, Rutgers [19] Philips, Williams S. R.: Collection development embraces the digital age. Library Resources & Technical Services no. 48 (4), pp [20] Piotrowicz G.: Kreowanie serwisów informacyjnych w hybrydowej bibliotece uczelnianej. [W:] Profesjonalna informacja w Internecie, red. M. Kocójowa. Wydaw. UJ, Kraków 2005, s [21] Piotrowicz G.: Bibliotekarz a uytkownik-klient we współczesnej bibliotece uczelnianej. [dok. elektr.] [odczyt ]. [22] Ramzan M.: Effects of IT utilization and knowledge on librarians IT attitudes. The Electronic Library no. 22 (5), pp [23] Rumei G.: Constructing library networks with Chinese characteristics: bringing about society - wide sharing of information resources. The International Information & Library Review no. 36, pp [24] Saunders L. M.: The human elements in the virtual libraries. Library Trends no. 47 (4), pp [25] Sutton S.: Future service models and the convergence of functions: the reference librarian as technician, author and consultant. [W:] The roles of reference librarians, today and tomorrow. Haworth Press, New York 1996, pp