B I B L I O T E K I N A U K O W E W K U L T U R Z E I C Y W I L I Z A C J I

Transkrypt

1 B I B L I O T E K I N A U K O W E W K U L T U R Z E I C Y W I L I Z A C J I Agnieszka Majewska Politechnika Czstochowska w Czstochowie Biblioteka Wydziału Zarzdzania czytel@zim.pcz.czest.pl Mariola Szyda Politechnika Czstochowska w Czstochowie Biblioteka Główna mari@k2.pcz.czest.pl Oczekiwania studentów w zmieniajcych si bibliotekach na przykładzie trzech bibliotek wydziałowych Politechniki Czstochowskiej Student expectations in the changing libraries based on the example of three faculty libraries of the Main Library of Czestochowa University of Technology Abstrakt Celem referatu jest zaprezentowanie miejsca i roli trzech bibliotek wydziałowych Biblioteki Głównej Politechniki Czstochowskiej w procesie edukacji studentów i spełnianiu ich oczekiwa. Rezultaty przeprowadzonej ankiety pozwol oceni działalno bibliotek wydziałowych, ich zasoby i dostp do elektronicznych ródeł informacji. Rozpoznanie i zrozumienie potrzeb uytkowników oraz analiza satysfakcji przyczyni si do wprowadzenia zmian. Słowa kluczowe biblioteki wydziałowe; uytkownicy bibliotek - badania; biblioteki akademickie - kształcenie uytkowników Abstract The purpose of this paper is to present the position and the role of the three faculty libraries of the Main Library of Czstochowa University of Technology in the students education process and in meeting their expectations. The results of the survey allow assessing the activity of the faculty libraries, their resources and access to electronic sources. The recognition and understanding of user needs and the analysis of their satisfaction contribute to implementing changes. Key words faculty libraries; library user - survey; academic libraries - user education 1. Wstp Nauczanie i usługi biblioteczne to okrelajce i uzupełniajce si cechy charakterystyczne dla instytucji wyszego nauczania. Uczelnia spełnia swoj misj poprzez wzajemne oddziaływanie nauczyciela i studenta oraz poprzez zapewnienie dostpu i przewodnictwa w korzystaniu z wiedzy i informacji zapisanej w postaci wszystkich moliwych form. Funkcj zapewnienia dostpu do wiedzy i przewodnictwa w jej korzystaniu wypełniaj

2 154 Agnieszka Majewska, Mariola Szyda biblioteki akademickie poprzez wspieranie procesu dydaktycznego i tworzenie zaplecza informacyjnego uczelni. Biblioteki szkół wyszych wchodz w skład struktury organizacyjnej uczelni. Powoływane do ycia przez uczelnie wysze, zgodnie z potrzebami szkoły posiadaj okrelony zakres powinnoci. Działajc w oparciu o statut uczelni, posiadaj jednoczenie własny regulamin. W pierwszej kolejnoci maj za zadanie słuy pracownikom nauki i studentom, wspierajc procesy naukowe, badawcze, dydaktyczne i edukacyjne. W drugiej kolejnoci jako biblioteki publiczne s dostpne take dla innych uytkowników. Misj biblioteki akademickiej jest wic sprostanie rosncemu zapotrzebowaniu na informacj i wiedz wszystkich kategorii jej uytkowników, a zasadniczym celem wspomaganie nauki i dydaktyki poprzez gromadzenie, przetwarzanie i udostpnianie pierwotnych i wtórnych ródeł informacji niezbdnych dla podstawowych grup odbiorców: pracowników naukowych i studentów. 1 Biblioteki uczelniane wypełniaj swoj funkcj dostarczajc odpowiednich ródeł i tworzc warsztat biblioteczny dla potrzeb uytkowników i dlatego ksigozbiór biblioteki powinien charakteryzowa si jak najwikszym stopniem kompletnoci w zakresie tematycznym wyznaczonym przez profil obsługiwanej uczelni. 2 Ponadto, cigłej zmianie ulegaj potrzeby, wymagania i oczekiwania uytkowników wobec bibliotek. Corocznie napływaj nowi studenci koczcy róne szkoły i wywodzcy si z rónych rodowisk, a zmieniajce si warunki socjalne i ekonomiczne maj duy wpływ na postrzeganie przez nich usług bibliotecznych i zmian oczekiwa wobec biblioteki. 3 Czytelnicy odwiedzajcy biblioteki oczekuj pomocy i cho wszyscy pragn by obsłueni dobrze, to ich oczekiwania s zrónicowane. Czego innego oczekuje pracownik naukowy, prowadzcy badania specjalistyczne, a czego innego student. Równie wród studentów te oczekiwania s róne w zalenoci od tego, czy ucz si na studiach dziennych, zaocznych, wieczorowych, czy mieszkaj w pobliu uczelni, czy s przyjezdni. Sprostanie wszystkim wymogom i oczekiwaniom uytkowników naley do niełatwych zada współczesnych bibliotek. Wydaje si, e mona temu zaradzi jedynie poprzez dokładn ich znajomo. System biblioteczno-informacyjny Politechniki Czstochowskiej tworzy Biblioteka Główna wraz z trzema bibliotekami wydziałowymi: Wydziału Elektrycznego, Wydziału Inynierii Procesowej, Materiałowej i Fizyki Stosowanej, Wydziału Zarzdzania oraz biblioteki zakładowe pozostałych wydziałów. Nadzór nad ksigozbiorem i pracownikami bibliotek wydziałowych sprawuje Biblioteka Główna. 1 Sokołowska-Gogut A.: Zarzdzanie zmianami w bibliotece akademickiej. [W:] Wdraanie nowoczesnych technik zarzdzania w instytucjach non-profit na przykładzie biblioteki akademickiej (Kraków, wrzenia 1998) : materiały z konferencji. Kraków 1998, s Serafin M.: Biblioteka akademicka w wietle obowizujcego prawa. Biuletyn EBIB nr 2 (53) [dok. elektr.] 3 Kosik T.: Okrelanie potrzeb czytelników i ocena stopnia ich realizacji w Bibliotece Głównej Akademii Medycznej w Bydgoszczy. [W:] Czytelnik czy klient?: ogólnopolska konferencja bibliotekarzy (Biblioteka Główna UMK, Toru 4-6 grudnia 2003) [dok. elektr.]

3 Oczekiwania studentów w zmieniajcych si bibliotekach 155 Uytkownikami Biblioteki Głównej s przede wszystkim studenci i kadra naukowo-dydaktyczna Politechniki Czstochowskiej. Z zasobów Biblioteki korzystaj równie m.in. uczniowie szkół rednich, nauczyciele i kadra inynierska miasta i okolic. Biblioteki wydziałowe słu przede wszystkim studentom i pracownikom wydziału macierzystego i pełni wan rol w całej strukturze akademickiej. Bdc czci systemu informacyjnego uczelni stanowi dla swych uytkowników baz informacyjn o tematyce cile zwizanej z profilem obsługiwanego wydziału. Podstawowym zadaniem bibliotek wydziałowych jest zapewnienie uytkownikom moliwoci jak najszybszego dotarcia do poszukiwanych informacji. Z myl o czytelnikach prowadzona jest odpowiednia polityka gromadzenia zbiorów, planowane dogodne godziny otwarcia bibliotek, projektowane usługi i tak organizowana praca, aby jak najlepiej im słuy. 4 Opinia o funkcjonowaniu biblioteki bierze si z jakoci oferowanych przez ni usług, dlatego naley pamita, e dobra biblioteka to taka, która dobrze realizuje usługi, a tym samym spełnia oczekiwania uytkowników i jest wobec nich przyjazna 5. Przeprowadzone badania ankietowe pozwoliły na ustalenie opinii na temat funkcjonowania trzech bibliotek wydziałowych. 2. Omówienie wyników ankiety Punktem wyjcia bada ankietowych była próba odpowiedzi na pytanie: Czy i w jakim stopniu s zaspokajane oczekiwania uytkowników bibliotek wydziałowych Politechniki Czstochowskiej? W szczególnoci celem przeprowadzonej ankiety była ch poznania opinii uytkowników na temat pracy personelu, zasobów tych bibliotek i dostpnoci do nich, moliwoci ich przeszukiwania oraz poznanie powodów, dla których uytkownicy korzystaj z bibliotek wydziałowych. Pocztkowo ankiet zamierzano przeprowadzi jedynie wród studentów, jako dominujcych uytkowników bibliotek wydziałowych. Ankieta spotkała si jednak z duym zainteresowaniem ze strony pracowników naukowo-dydaktycznych. W rezultacie badaniami objto zarówno studentów, jak i pracowników naukowo-dydaktycznych korzystajcych ze zbiorów trzech bibliotek wydziałowych: Biblioteki Wydziału Zarzdzania, Biblioteki Wydziału Inynierii Procesowej, Materiałowej i Fizyki Stosowanej oraz Biblioteki Wydziału Elektrycznego. W sumie rozdano 150 ankiet 120 studentom i 30 pracownikom. Wróciły 134 prawidłowo wypełnione kwestionariusze 112 od studentów i 22 od pracowników. 4 Ponik A.: Badanie potrzeb uytkowników bibliotek akademickich na przykładzie Biblioteki Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie. [W:] Czytelnik czy klient?: ogólnopolska konferencja bibliotekarzy (Biblioteka Główna UMK, Toru 4-6 grudnia 2003) [dok. elektr.] 5 Tame.

4 156 Agnieszka Majewska, Mariola Szyda Na pierwsze pytanie ankiety - czy personel biblioteki wydziałowej spełnia oczekiwania czytelników w zakresie wiadczonych usług - wszyscy ankietowani studenci i pracownicy wskazali odpowied tak. Tak dobra ocena wystawiona pracownikom wydaje si by bardzo wana, poniewa opinia o bibliotekarzach kształtuje ogólny wizerunek biblioteki. W ostatnich latach w kadej z bibliotek wydziałowych zaszły jakie zmiany. We wszystkich studenci mog korzysta z sieci internetowej, przeszukiwa komputerowy katalog Biblioteki Głównej Politechniki Czstochowskiej i rezerwowa ksiki. Ponadto opcje wyszukiwania katalogu komputerowego zostały dostosowane do uytkowników bibliotek wydziałowych tak, aby mogli przeszukiwa tylko zasoby własnej biblioteki. Dodatkowo biblioteka Wydziału Zarzdzania zmieniła pomieszczenie na wiksze w nowo wybudowanym budynku. Zamierzano pozna opini uytkowników na temat wprowadzonych zmian i tym samym upewni si, e wszelkie działania modernizacyjne w bibliotekach wydziałowych s celowe, zauwaane i doceniane przez uytkowników. Wszyscy ankietowani, zarówno pracownicy jak i studenci (100% odpowiedzi), wypowiedzieli si, e zmiany jakie zostały przeprowadzone, to zmiany w kierunku pozytywnym, a tym samym potwierdzili i docenili ogromne wysiłki i wkład pracy bibliotekarzy. Kolejne pytanie kwestionariusza dotyczyło liczby komputerów w bibliotekach wydziałowych. Czy ilo komputerów jest wystarczajca? Odpowiedzi na to pytanie ilustruje wykres nr 1. Wykres 1. Komputery w czytelni wydziałowej studenci pracownicy tak nie ródło: Opracowanie własne

5 Oczekiwania studentów w zmieniajcych si bibliotekach 157 Z uzyskanych odpowiedzi na kolejne pytanie ankiety czy ilo komputerów w czytelni wydziałowej jest wystarczajca (wykres 1) wynika, e ilo komputerów z moliwoci dostpu do Internetu nie jest wystarczajca.. Według 99 ankietowanych studentów (ok. 88%), ta ilo nie jest zadowalajca. Tylko 13 osób (ok. 11% ) uznała, e ilo komputerów jest wystarczajca. Jeeli chodzi o pracowników, to dla 14 z nich (ok. 64% badanych) obecna ilo jest wystarczajca, 8 pracowników (ok. 37%) uwaa, e jest to jednak za mało. Uytkownik oczekuje wic, e przychodzc do biblioteki wydziałowej uzyska natychmiastowy dostp do wszystkich moliwych ródeł informacji, w tym take do ródeł elektronicznych, ograniczenia sprztowe stoj jednak na przeszkodzie w spełnieniu tych oczekiwa. Przed bibliotekami wydziałowymi staje wic wyzwanie udostpnienie wikszej iloci stanowisk komputerowych. Wykres 2. Trudnoci z wyszukiwaniem informacji w katalogu komputerowym studenci pracownicy tak raczej tak nie raczej nie ródło: Opracowanie własne Interesujce wyniki przyniosło kolejne pytanie ankiety, dotyczce trudnoci w korzystaniu z katalogu komputerowego (wykres 2). Okazało si, e adnych lub prawie adnych trudnoci z wyszukiwaniem informacji w katalogu komputerowym nie mieli studenci. Odpowiedzi nie udzieliło 57 studentów (ok. 51%) lub raczej nie 42 osoby (ok. 37 %). Tylko 8 studentów (ok. 7% badanych) miało trudnoci. Mona wic przypuszcza, e jest to wymierna korzy z prowadzonych szkole bibliotecznych dla studentów. Tak wic mona sdzi, e korzystanie z elektronicznych ródeł informacji jakim w tym przypadku jest katalog nie sprawia studentom problemów i jest dla nich ułatwieniem. Natomiast pewne problemy z wyszukiwaniem informacji w katalogu komputerowym mieli pracownicy (odpowied tak - 13,64%, raczej tak 22,72%). Tu przyczyn moe by nie wystarczajca ilo szkole skierowanych do kadry naukowo-dydaktycznej.

6 158 Agnieszka Majewska, Mariola Szyda Wykres 3. Ocena dostpu do poszukiwanych informacji poprzez elektroniczne ródła studenci pracownicy bardzo dobry dobry dostateczny niedostateczny nie mam zdania ródło: Opracowanie własne Informacja elektroniczna wpisała si ju na stałe w funkcje biblioteki i stała si wanym elementem w działalnoci biblioteki, take wydziałowej. Ten rodzaj informacji postrzegany jest przez uytkowników jako najbardziej aktualny, a równoczenie w dobie informatyzacji - podstawowy. Std wana ocena dostpu do elektronicznych ródeł informacji, zawarta w ankiecie w kolejnym pytaniu (wykres 3). Dostp ten oceniany jest przez 85 osób (co stanowi ok. 76% ankietowanych) jako dobry przez 15 osób (ok. 14%) ankietowanych studentów, dostatecznie 8 osób ( ok. 7 %,) a niedostatecznie 4 osoby (co stanowi ok. 3%). Jeeli chodzi o opinie pracowników, bardzo dobrze oceniło go 3 pracowników (ok. 14% badanych), dobrze 12 osób (ok. 55%), a za dostateczny uznało 7 osób (ok. 32%). Oceny niedostatecznej nie wystawił aden z ankietowanych pracowników. Kolejnym punktem ankiety było pytanie dotyczce powodów, dla których czytelnicy korzystaj z bibliotek wydziałowych. W tym pytaniu czytelnicy mieli moliwo podania kilku odpowiedzi. Badania potwierdziły przypuszczenia bibliotekarzy, i najczstszym powodem korzystania z zasobów bibliotek wydziałowych jest szybszy dostp do ksiek i czasopism 85 studentów wskazało t odpowied. Biblioteki wydziałowe daj wic moliwo zminimalizowania czasu oczekiwania uytkownika na poszukiwan przez niego informacj ze wzgldu na usytuowanie biblioteki na terenie wydziału 6. W dalszej kolejnoci ankietowani wskazywali 6 Smoderek A., Trojanowski J.: Koncepcja zmiany kwalifikacji: czytelnik-klient biblioteki w aspekcie zmieniajcych si standardów zachowa uytkownika biblioteki akademickiej XXI wieku. [W:] Współpraca

7 Oczekiwania studentów w zmieniajcych si bibliotekach 159 na fachow pomoc w poszukiwaniu potrzebnych materiałów - 30 osób, 23 osoby wskazało na aktualny ksigozbiór, a moliwo skorzystania z sieci internetowej 17 osób. Podobnie odpowiadali ankietowani pracownicy naukowodydaktyczni. Dla wszystkich 22 ankietowanych pracowników wany jest szybszy dostp do informacji, w dalszej kolejnoci (15 osób) wskazywano na aktualny ksigozbiór, nastpnie fachow pomoc (10 osób). Tylko 6 osób wskazało na moliwo skorzystania z sieci Internetowej, by moe dlatego, e kady z pracowników naukowo-dydaktycznych ma taki dostp w swoim instytucie lub katedrze. Wykres 4. Dostp do ksigozbioru w czytelni wydziałowej aktualny sposób udostpniania wolny dostp do ksigozbioru poszeregowanego wg działów nie ma znaczenia studenci pracownicy wolny dostp do całego ksigozbioru ródło: Opracowanie własne W ostatnim pytaniu (wykres 4) zapytano o moliwoci dostpu do ksigozbioru w bibliotekach wydziałowych. Ksiki, z których czytelnicy korzystaj najczciej, uszeregowane s według działów, natomiast pozostała cz ksigozbioru - według sygnatur, w tym take zbiory audiowizualne. Właciwa organizacja ksigozbioru w bibliotekach wydziałowych pozwala w sposób kompleksowy zaspokoi potrzeby informacyjne uytkowników. Dla 39 ankietowanych studentów (ok. 33%) aktualny sposób udostpniania ksigozbioru jest najlepszy, 16 osób (ok.15% badanych) opowiedziało si za wolnym dostpem do ksigozbioru uszeregowanego według działów. Dla 37 studentów (ok. 34%) nie ma to znaczenia, a 20 osób (ok. 18%) yczyłaby sobie wolny dostp do całego ksigozbioru. Jeli chodzi o pracowników, to 9 osób (ok. 41% ankietowanych) opowiedziało si za aktualnym dostpem do zasobów, 2 osoby (ok. 9%) bibliotek naukowych w zakresie obsługi uytkowników (Warszawa wrzenia 2002) [dok. elektr.]

8 160 Agnieszka Majewska, Mariola Szyda wolałoby wolny dostp do ksigozbioru działowego, a 4 osoby (czyli ok. 18%) wolny dostp do całoci ksigozbioru. Dla 7 ankietowanych pracowników (ok. 31%) nie ma to znaczenia. Badania ankietowe potwierdziły pozytywn ocen otwartego dostpu do ksigozbioru, który jest wprowadzony w kadej z bibliotek wydziałowych. 3. Podsumowanie Punktem odniesienia kadej biblioteki, w tym take wydziałowej, s potrzeby i oczekiwania jej uytkowników. Tak wic, aby kada biblioteka mogła spełnia swoje zadania właciwie, istotne jest dostosowanie si do potrzeb uytkownika. Coraz czciej czytelnik przychodzc do biblioteki chce uzyska gotow odpowied, zwykle jest to spowodowane brakiem czasu na samodzielne szukanie ródeł informacji. Oznacza to, e uytkownik oczekuje uzyskania od bibliotekarza ju gotowej informacji, a nie ródła gdzie tak informacj moe znale. Bibliotekarz musi tym wymaganiom sprosta. Główn potrzeb czytelników bibliotek wydziałowych jest szybki i łatwy dostp do zbiorów, nie tylko ksiek i czasopism, ale take do internetowych baz danych. Rozwój technik informatycznych stał si dla uytkowników niezbdnym elementem w poszukiwaniu informacji. Jak wynika z rozmów z czytelnikami, które s take ródłem informacji o potrzebach uytkowników, czytelnicy chcieliby mie dostp do sieci internetowej drog radiow na terenie biblioteki wydziałowej. S take zainteresowani prac na własnym sprzcie komputerowym podłczonym do stałego łcza internetowego w bibliotece. Uytkownicy wymagaj, aby biblioteki wydziałowe były dobrze wyposaonym centrum informacyjnym, gdzie szybko mona znale poszukiwan informacj, ograniczajc czas na jej uzyskanie do minimum. Rosn ich wymagania co do narzdzi wyszukiwawczych. Jednak najlepiej wyposaona biblioteka nie jest w stanie sama zaspokoi wszystkich potrzeb czytelników korzystajcych z jej zasobów. Rozwój technik informacyjnych, wzrost kosztów zakupu ksiek i czasopism powoduj, e mimo najwikszych stara bibliotekarzy nie na moliwoci spełnienia wszystkich oczekiwa czytelników.

9 Oczekiwania studentów w zmieniajcych si bibliotekach 161 Bibliografia [1] Borowicz R.: Plany yciowe młodziey - zagadnienia metodologiczne. Studia Socjologiczne nr 4. [2] Bugiel J.: Oczekiwania studentów wobec uczelni technicznej. [W:] Pierwszy rok studiów w Uczelni Technicznej. Wydaw. Eureka, Kraków [3] Haber L.H.: Czego oczekuj studenci od rodowiska akademickiego. Kraków [4] Kosik T.: Okrelanie potrzeb czytelników i ocena stopnia ich realizacji w Bibliotece Głównej Akademii Medycznej w Bydgoszczy. [W:] Czytelnik czy klient? (Toru 4-6 grudnia 2003 roku): materiały konferencyjne [dok. elektr.] [odczyt ]. [5] Mocydlarz M.: Oczekiwania, rola i szkolenia bibliotekarzy i uytkowników w dobie biblioteki cyfrowej, rozdz. II. Biuletyn Porozumienia Biblioteka z Horyzontem nr 2. [6] Od biblioteki do mediateki - koncepcje unowoczenienia. [W:] Media i edukacja. Pozna [7] Ponik A.: Badanie potrzeb uytkowników bibliotek akademickich na przykładzie Biblioteki Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie. [W:] Czytelnik czy klient?: ogólnopolska konferencja bibliotekarzy (Biblioteka UMK, Toru ) [dok. elektr.] [odczyt ]. [8] Serafin M.: Biblioteka akademicka w wietle obowizujcego prawa. Biuletyn EBIB nr 2 (53) [dok. elektr.] [odczyt ]. [9] Sokołowska-Gogut A.: Zarzdzanie zmianami w bibliotece akademickiej. [W:] Wdraanie nowoczesnych technik zarzdzania w instytucjach non-profit na przykładzie biblioteki akademickiej (Kraków wrzenia 1998): materiały z konferencji. Kraków [10] Smoderek A., Trojanowski J.: Koncepcja zmiany kwalifikacji: czytelnik-klient biblioteki w aspekcie zmieniajcych si standardów zachowa uytkownika biblioteki akademickiej XXI wieku. [W:] Współpraca bibliotek naukowych w zakresie obsługi uytkowników (Warszawa wrzenia 2002): materiały konferencyjne [dok. elektr.] [11] Wizja polskiego bibliotekarstwa edukacyjnego w zjednoczonej Europie (Bytom r.): materiały konferencyjne. Bytom [12] Wojciechowski J.: Praca z uytkownikiem w bibliotece. Wydaw. SBP, Warszawa [13] Wojciechowski J.: Bibliotekarstwo: kontynuacje i zmiany. Wydaw. UJ, Kraków [14] Wojciechowski J.: Organizacja i zarzdzanie w bibliotekach. PWN. PWN, Warszawa, Kraków [15] Zybert E. B.: Kultura organizacyjna w bibliotekach: nowe i stare idee w zarzdzaniu bibliotek. Wydaw. SBP, Warszawa 2004.