Odmiana wyrazów zakończonych na dwie samogłoski ( työ )

Transkrypt

1 Odmiana wyrazów zakończonych na dwie samogłoski ( työ ) Pobrano z Wyrazy zakończone w formie podstawowej na dwie samogłoski możemy podzielić na: wyrazy zakończone na dwie takie same samogłoski (czyli na długą samogłoskę), wyrazy zakończone na dyftong (ai, ei, ui, oi, yi, äi, öi, au, eu, iu, ou, ey, iy, äy, öy, ie, uo, yö) wyrazy zakończone na dwie różne samogłoski. Wyrazy zakończone na: Dwie takie same samogłoski Dyftong Dwie różne samogłoski vapaa (wolny) työ (praca) museo (muzeum) Przykłady: Lontoo (Londyn) tiistai (wtorek) keittiö (kuchnia) tee (herbata) tie (droga) koe (egzamin)

2 Brak, z wyjątkiem wyrazów Zmiany w rdzeniu: Brak Brak zakończonych na - e, np. museo > museot ALE: koe > kokeet Brak, z wyjątkiem niektórych Zmiany w spółgłoskach: Brak Brak wyrazów zakończonych na - e, np. keittiö > keittiössä ALE: koe > kokeet Należy dodać końcówkę ta/ tä, Zasady tworzenia partitiivi: Należy dodać końcówkę ta/ tä, np. vapaa + ta > vapaata tee + tä > teetä Należy dodać końcówkę ta/ tä, np. työ + tä > työtä np. museo + ta > museota Należy dodać końcówkę tta/ ttä do wyrazów zakończonych na - e, np. koe + tta > koetta

3 Należy dodać końcówkę hvn * do wyrazów Należy dodać jednosylabowych **, końcówkę hvn * Zasady np. kuu + hun > do wyrazów tworzenia kuuhun jednosylabowych, np. illatiivi: Należy dodać końcówkę seen do työ + hön > wyrazów työhön wielosylabowych, np. Lontoo + seen > Lontooseen * V oznacza ostatnią samogłoskę wyrazu Należy dodać końcówkę Vn * keittiö + ön > keittiöön Należy dodać końcówkę seen do wyrazów zakończonych na - e, np. koe > kokee- > kokeeseen ** Również, jeżeli wyrazy jednosylabowe stanowią część wyrazów złożonych, np. elokuu (sierpień) > elokuuhun Przykłady odmiany przez przypadki: Nominatiivi kuu (księżyc) vapaa (wolny) voi (masło) museo (muzeum) aie (zamiar) Partitiivi! kuuta vapaata voita museota aietta Rdzeń wyrazu: kuu- vapaa- voi- museo- aikee- Genetiivi kuun vapaan voin museon aikeen Inessiivi kuussa vapaassa voissa museossa aikeessa Elatiivi kuusta vapaasta voista museosta aikeesta Illatiivi! kuuhun vapaaseen voihin museoon aikeeseen Adessiivi kuulla vapaalla voilla museolla aikeella Ablatiivi kuulta vapaalta voilta museolta aikeelta Allatiivi kuulle vapaalle voille museolle aikeelle Essiivi kuuna vapaana voina museona aikeena

4 Translatiivi kuuksi vapaaksi voiksi museoksi aikeeksi Nominatiivi l. mn. kuut vapaat voit museot aikeet Stopniowanie przymiotnika (komparatiivi, superlatiivi) Pobrano z Stopniowanie przymiotnika Stopniowanie przymiotnika to tworzenie form w stopniu wyższym (komparatiivi) i stopniu najwyższym (superlatiivi).

5 Positiivi (stopień równy) Stopień równy to forma podstawowa przymiotnika, np. kaunis (piękny), hyvä (dobry). Tą formę zastosujemy, jeśli dwie rzeczy mają taką samą wartość. Używamy ze zwrotem yhtä kuin (tak samo jak), np. Mikko on yhtä pitkä kuin Pekka. (Mikko jest tak samo wysoki jak Pekka.) Komparatiivi (stopień wyższy) Stopień wyższy używamy do wyrażania porównań, jeśli jedna rzecz ma wyższą wartość. Często używamy z wyrazami w partitiivi lub słówkami kuin (niż), yhä (coraz), vielä (jeszcze), paljon (dużo), vähän (trochę), ei yhtään (wcale), mitä, sita (im, tym), kumpi (który z dwóch), np. Viro on Suomea pienempi. (Estonia jest mniejsza od Finlandii.) = Viro on pienempi kuin Suomi. (Estonia jest mniejsza niż Finlandia.) Leijona on isompi kuin hiiri. (Lew jest większy niż mysz.) Tilanne on yhä huonompi. (Sytuacja jest coraz gorsza.) Tuo huone on vielä pienempi. (Tamten pokój jest jeszcze mniejszy.) Tuo paita on paljon ohuempi kuin tämä. (Tamta koszula jest dużo cieńsza niż ta.) Isä on ollut vähän väsyneempi viime aikoina. (Ojciec jest ostatnio trochę bardziej

6 zmęczony.) Elokuva ei ole yhtään parempi kuin kirja. (Film wcale nie jest lepszy od książki.) Mitä huonompi päivä, sitä parempi yö. (Im gorszy dzień, tym lepsza noc.) Kumpi teistä on vanhempi? (Który z was jest starszy?) Stopień wyższy tworzymy dodając końcówkę mpi do rdzenia wyrazu. Należy też pamiętać o pewnych regułach: 1. Końcówkę mpi dodajemy do rdzenia wyrazu. Rdzeń wyrazu to forma przymiotnika utworzona w przypadku genetiivi bez końcówki n. Przykłady: heikko (słaby) > forma genetiivi to heikon > rdzeń to heiko- > stopień wyższy to heikompi (słabszy) kaunis (piękny) > forma genetiivi to kauniin > rdzeń to kaunii- > stopień wyższy to kauniimpi (piękniejszy) 2. Dwusylabowe wyrazy zakończone na jedną krótką samogłoskę a/-ä, zamieniają ją na e. Przykłady: kuiva (suchy) > kuivempi (suchszy) syvä (głęboki) > syvempi (głębszy) ALE: ahkera (pilny) > ahkerampi (pilniejszy) ponieważ wyraz jest trzysylabowy, nie dochodzi to wymiany końcówki; vapaa (wolny) > vapaampi (bardziej wolny) ponieważ wyraz jest zakończony na długą samogłoskę aa, nie dochodzi to wymiany końcówki; vaikea (trudny) > vaikeampi (trudniejszy) ponieważ wyraz jest trzysylabowy zakończony na dwie samogłoski, nie dochodzi to wymiany końcówki. 3. Występują wyjątki przy tworzeniu stopnia wyższego: hyvä (dobry) > parempi (lepszy) pitkä (długi) > pidempi / pitempi (dłuższy)

7 kiva (fajny) > kivampi / kivempi (fajniejszy) lyhyt (krótki) > lyhyempi / lyhempi (krótszy) Superlatiivi (stopień wyższy) Stopień wyższy używamy, jeśli jedna rzecz ma najwyższą wartość wśród reszty. Często używamy z wyrazami w elatiivi (-sta/-stä) oraz genetiivi (-n) oraz słówkami kaikkein / kaikista (ze wszystkich), toiseksi (drugi). Przykłady: Hän oli meistä kolmesta nopein. (On był z nas trzech najszybszy.) Hän on maailman vahvin nainen. (Ona jest najstarszą kobietą na świecie.) Tämä hame on kaikkein halvin. (Ta spódnica jest najtańsza ze wszystkich). Olin toiseksi nopein. (Byłam druga najszybsza). Natomiast mitä użyjemy do tworzenia tzw. stopnia najwyższego absolutnego, np. Kirja oli mitä mielenkiintoisin. (Książka była niesamowicie ciekawa.) Stopień najwyższy tworzymy dodając końcówkę in do rdzenia wyrazu. Należy też pamiętać o pewnych regułach: 1. Końcówkę in dodajemy do rdzenia wyrazu. Rdzeń wyrazu to forma przymiotnika utworzona w przypadku genetiivi bez końcówki n. Przykłady: heikko (słaby) > forma genetiivi to heikon > rdzeń to heiko- > stopień najwyższy to heikoin (najsłabszy) 2. Wyrazy zakończone w rdzeniu na samogłoskę a/-ä lub e, tracą ostatnią samogłoskę z rdzenia. Przykłady: halpa (tani) > halva- > halvin (najtańszy)

8 syvä (głęboki) > syvä- > syvin (najgłębszy) pieni (mały) > piene > pienin (najmniejszy) vaikea (trudny) > vaikea- > vaikein (najtrudniejszy) väsynyt (zmęczony) > väsynee- > väsynein (najbardziej zmęczony) kevyt (lekki) > kevye- > kevyin (najlżejszy) hapan (kwaśny) > happama > happamin (najkwaśniejszy) puhdas (czysty) > puhtaa > puhtain (najczystszy) 3. Wyrazy zakończone w rdzeniu na samogłoskę i lub -ii, zamieniają ją na pojedyncze e. Przykłady: siisti (porządny) > siisti- > siistein (najporządniejszy) kaunis (piękny) > kaunii- > kaunein (najpiękniejszy) 4. Występuje kilka wyjątków przy tworzeniu stopnia nawyższego: hyvä (dobry) > paras / parhain (najlepszy) pitkä (długi) > pisin (najdłuższy) uusi (nowy) > uusin (najnowszy) kiva (fajny) > kivoin / kivin (najfajniejszy) lyhyt (krótki) > lyhyin / lyhin (najkrótszy) Zestawienie przykładowych przymiotników w stopniu równym, wyższym i najwyższym Nominatiivi (stopień równy) Tłumaczenie Genetiivi Komparatiivi(stopień wyższy)-mpi Superlatiivi(stopień najwyższy)-in heikko słaby heikon heikompi heikoin

9 tuttu znajomy tutun tutumpi tutuin halpa tani halvan halvempi halvin kylmä zimny kylmän kylmempi kylmin ahkera pilny ahkeran ahkerampi ahkerin vaikea trudny vaikean vaikeampi vaikein vapaa wolny vapaan vapaampi vapain ilionen radosny iloisen iloisempi iloisin rikas bogaty rikkaan rikkaampi rikkain kaunis piękny kauniin kauniimpi kaunein lyhyt krótki lyhyen lyhyempi lyhyin väsynyt zmęczony väsyneen väsyneempi väsynein onneton nieszczęśliwy onnettoman onnettomampi onnettomin! hyvä dobry hyvän parempi paras! uusi nowy uuden uudempi uusin! pitkä długi pitkän pidempi / pitempi pisin Uwaga! Końcówka mpi (w stopniu równym) i in (w stopniu najwyższym) ulega przekształceniom przy odmianie przez przypadki. Oto przykład przymiotnika suuri w stopniu wyższym i najwyższym odmienionego przez przypadki: Komparatiivi -mpi Superlatiivi -in liczba liczba liczba liczba pojedyncza mnoga pojedyncza mnoga Nominatiivi suurempi suuremmat suurin suurimmat Genetiivi suuremman suurempien suurimman suurimpien Partitiivi suurempaa suurempia suurinta suurimpia Inessiivi suuremmassa suuremmissa suurimmassa suurimmissa Elatiivi suuremmasta suuremmista suurimmasta suurimmista Illatiivi suurempaan suurempiin suurimpaan suurimpiin

10 Adessiivi suuremmalla suuremmilla suurimmalla suurimmilla Ablatiivi suuremmalta suuremmilta suurimmalta suurimmilta Allatiivi suuremmalle suuremmille suurimmalle suurimmille Essiivi suurempana suurempina suurimpana suurimpina Translatiivi suuremmaksi suuremmiksi suurimmaksi suurimmiksi Haluan ostaa suuremman talon. (Chcę kupić większy dom.) Hän asuu suuremmassa talossa. (On mieszka w większym domu.) Elefantit ovat suurempia kuin hiiret. (Słonie są większe niż myszy.) Suurimmassa laukussa on puhelin. (W największej torbie jest telefon.) Valaat ovat maailman suurimpia nisäkkäitä. (Wieloryby są największymy ssakami na świecie.) Suomen kielen tikapuut: Kielioppi- ja harjoituskirja alkeistaso 2, Heikki Kangasniemi, s , Suomi sujuvaksi 2, Marjukka Kenttälä, s. 189, 207

11 Dzielenie wyrazu na sylaby Pobrano z Dzielenie wyrazu na sylaby Sylaba to taka część wyrazu, w której znajduje się jedna krótka samogłoska, jedna długa samogłoska lub dyftong. Przy dzieleniu wyrazu na sylaby należy pamiętać o następujących zasadach: Jeżeli między samogłoskami znajduje się spółgłoska, wtedy zostaje ona przy kolejnej samogłosce. Przykłady: ka-la, mi-nä, suo-ma-lai-nen Jeżeli między samogłoskami znajdują się dwie spółgłoski (w tym spółgłoska długa), podział na sylaby jest między nimi. Przykłady: kyl lä, bus si, suk ka, met sä, tal vi, haus ka, jal ka Jeżeli między samogłoskami znajdują się przynajmniej trzy spółgłoski, podział na sylaby jest przed ostatnią z nich. Natomiast jeżeli wśród tych spółgłosek znajdują się dwie identyczne litery (tj. spółgłoska długa), wtedy podział sylaby jest między nimi. Przykłady: pank ki, kort ti, myrs ky, at tri-buut-ti

12 Jeżeli dwie samogłoski (z wyjątkiem dyftongu i długiej samogłoski) znajdują się w wyrazie obok siebie, podział na sylaby jest między nimi. Przykłady: te os, pi an, ko e Dyftongi i samogłoski długie są niepodzielne przy tworzeniu sylab. Przykłady: kau-as, keit-ti-ö, au-to, aa-mu, an-taa Wyrazy jednosylabowe zawierają tylko jedną (krótką bądź długą) samogłoskę lub dyftong. Przykłady: jo, maa, kuu, työ, tie Umiejętność dzielenia słowa na sylaby jest przydatna przy niektórych zagadnieniach gramatycznych na przykład przy wymianie spółgłosek lub przy stopniowaniu przymiotnika, kiedy istotne jest określenie liczby sylab. Literatura: Suomen kielen tikapuut: Kielioppi- ja harjoituskirja alkeistaso 1, Heikki Kangasniemi, s Kieli käyttöön suomen kielen alkeisoppikirja, Marjukka Kenttälä, s. 15

13 Czasownik + bezokolicznik Pobrano z Czasownik + bezokolicznik Jeżeli używamy dwóch czasowników w zdaniu, pierwszy jest w odmienionej formie osobowej, a drugi jest często w formie bezokolicznikowej (1. infinitiivi). Przykłady: Minä haluan opiskella suomea. (Chcę się uczyć fińskiego.) Osaatko sinä uida? (Czy potrafisz pływać?) Saanko lähteä kotiin? (Czy mogę iść do domu?) Czasownik w formie bezokolicznikowej występuje po takich czasownikach jak: aikoa (zamierzać) alkaa (zaczynać) haluta (chcieć) jaksaa (dawać radę) luvata (obiecywać) muistaa (pamiętać) osata (potrafić) päättää (decydować się) saada (mieć pozwolenie) tahtoa (chcieć) täytyä (musieć) unohtaa (zapominać) uskaltaa (ośmielić się) viitsiä (przeszkadzać) voida (móc) yrittää (próbować) Uwaga! W języku fińskim po niektórych czasownikach drugi czasownik w zdaniu może przybrać formę rzeczownika odczasownikowego lub tzw.

14 trzeciego bezokolicznika. Rzeczowniki odczasownikowe są używane po takich czasownikach jak: pitää (lubić), harrastaa (interesować się), rakastaa (kochać), aloittaa (zaczynać), lopettaa (kończyć). Przykład: Pidän suomen kielen opiskelemisesta. (Lubię uczyć się języka fińskiego.) Czasowniki w formie trzeciego bezokolicznika są zakończone na -maan/-mään, -massa/-mässä lub -masta/-mästä oraz używane są głównie po czasownikach wyrażających ruch lub miejsce, takich jak: mennä (iść), matkustaa (podróżować), tulla (przychodzić), lähteä (wychodzić), olla (być). Przykład: Menen kurssille opiskelemaan suomea. (Idę na kurs uczyć się fińskiego.) Zaimki przeczące (ei kukaan, ei mikään) Pobrano z Zaimki przeczące (ei kukaan, ei mikään)

15 Kiedy stosujemy zaimek przeczący? Zaimek przeczący wskazuje na brak czegoś lub kogoś oraz występuje wyłącznie w zdaniach zaprzeczonych. Przykłady: Ketä he odottavat? Eivät ketään. (Na kogo oni czekają? Na nikogo.) En halua juoda mitään. (Nic nie chcę pić.) Jak odmieniamy zaimki przeczące? 1. Zaimki przeczące zawsze występują przy odmienionym wyrazie ei zgodnie z formą podmiotu. En halua mitään. (Nic nie chcę.) Et halua mitään. (Nic nie chcesz.) Hän ei halua mitään. (On nic nie chce.) Emme halua mitään. (Nic nie chcemy.) Ette halua mitään. (Nic nie chcecie.) He eivät halua mitään. (Nic nie chcą.) 2. Formy ei mikään (nic) stosujemy w odniesieniu do rzeczy i sytuacji, a ei kukaan (nikt) w stosunku do osób. 3. Najczęściej używanymi formami w odniesieniu do osób ei kukaan (nikt) w liczbie mnogiej są nominatiivi i partitiivi. Inne formy liczby mnogiej używane są bardzo rzadko.

16 4. Przypadek zaimka przeczącego jest taki sam, jak zaimek pytający w pytaniu, które użylibyśmy do tego zdania. Mitä haluat? En halua mitään. (Co chcesz? Nic nie chcę.) Kenelle soitit? En kenellekään. (Do kogo zadzwoniłaś? Do nikogo.) Missä te olitte? Emme missään. (Gdzie byliście? Nigdzie.) Uwaga! Wyjątek tu stanowi dopełnienie w akkusatiivi, które w przeczeniu zamieniamy na partitiivi. Kenet sinä tapasit eilen? En ketään. (Kogo spotkałaś wczoraj? Nikogo.) 5. Zaimek przeczący kończy się na -an/-än u osób w nominatiivi i partitiivi u rzeczy w nominatiivi, genetiivi lub zaimków pytających zakończonych na samogłoskę a/-ä kaan/ kään u osób w przypadkach z wyjątkiem nominatiivi i partitiivi u rzeczy, jeśli zaimek pytający kończy się na spółgłoskę, -e lub -i osoby rzeczy Przypadek liczba pojedyncza liczba mnoga liczba pojedyncza liczba mnoga Nominatiivi ei kukaan ei ketkään ei mikään ei mitkään Genetiivi ei kenenkään ei keidenkään ei minkään ei minkään Akkusatiivi Partitiivi ei ketään ei keitään ei mitään ei mitään

17 Inessiivi Elatiivi Illatiivi Adessiivi Ablatiivi Alllatiivi Essiivi Translatiivi ei kenessäkään ei kenestäkään ei keneenkään ei kenelläkään ei keneltäkään ei kenellekään ei kenenäkään ei keneksikään ei keissäkään ei missään ei missään ei keistäkään ei mistään ei mistään ei keihinkään ei mihinkään ei mihinkään ei keilläkään ei millään ei millään ei keiltäkään ei miltään ei miltään ei keillekään ei millekään ei millekään ei keinäkään ei minään ei minään ei keiksikään ei miksikään ei miksikään Literatura: White L., A Grammar Book of Finnish, 2006, s

18 Nieodmienne przymiotniki Pobrano z Nieodmienne przymiotniki W języku fińskim występuje kilkanaście wyrazów, które występują tylko w mianowniku. Oto lista nieodmiennych wyrazów: Fiński aimo auki eka ensi eri irti joka kelpo Polski olbrzymi otwarty pierwszy (potocznie, od ensimmäinen) następny różny luźny każdy niezły

19 kiinni koko pikku poikki rikki toka viime vika zamknięty cały mały złamany zepsuty drugi (potocznie, od ) zeszły ostatni (potocznie, od viimeinen) Przykłady zdań: Viime vuonna olin Suomessa. (W zeszłym roku byłam w Finlandii.) Ensi viikolla menen kurssille. (W przyszłym tygodniu idę na kurs.) Hän asuu eri kaupungissa kuin minä. (Ona mieszka w innym mieście niż ja.) Sinä teit työtä koko päivän. (Pracowałeś cały dzień.) Literatura: ISO Suomen Kielioppi 586 Pikku, eri, ensi, ihme, (stan ) Uusi kielemme, (stan ) White L., A Grammar Book of Finnish, 2006, s. 297

20 Zaimek wzajemny Pobrano z Zaimek wzajemny Zaimek wzajemnym jest odpowiednikiem polskiego się (wzajemnie), jeden drugiego i odnosi się do dwóch lub więcej osób. W angielskim będzie odpowiednikiem each other, one another. Kiedy stosujemy zaimek? Zaimek stosujemy, jeżeli czynność jest wykonywana z wzajemnością. He rakastavat toisiaan. / He rakastavat toistaan. (Oni się kochają.) Me pidämme toisistamme. / Me pidämme toisestamme. (Lubimy się.) Soitatteko te joskus toisillenne? / Soitatteko te joskus toisellenne? (Czy dzwonicie czasami do siebie?) He auttoivat toisiaan. / He auttoivat toistaan. (Pomagali sobie nawzajem.) He odottavat toisiaan. / He odottavat toistaan. (Czekają na siebie.)

21 Uwaga! Wyraz może również oznaczać drugi, inny. Wtedy odmiana jest tak jak przymiotnika. W tym artykule skupiono się tylko na znaczeniu się wzajemnie. Jak odmieniamy zaimek wzajemny? Toinen do określenia wzajemności możemy odmienić na dwa sposoby i można je stosować zamiennie: 1. Wyraz odmieniamy przez przypadek w liczbie mnogiej i dodajemy odpowiednią końcówkę dzierżawczą w liczbie mnogiej. Podmiot w zdaniu jest w liczbie mnogiej. Jeżeli podmiotem jest me, wtedy końcówką dzierżawczą jest mme. Jeżeli podmiotem jest te, wtedy końcówką dzierżawczą jest nne. Jeżeli podmiotem jest he lub inny odpowiednik 3. osoby liczby mnogiej, wtedy końcówką dzierżawczą jest nsa lub -an (porównaj zaimki dzierżawcze). Przykład: Rakastakaa tois+i+a+nne! (Kochajcie się!) tois rdzeń wyrazu i oznaczenie liczby mnogieja oznaczenie przypadku partitiivinne końcówka dzierżawcza dla 2. osoby l. mnogiej 2. Stosujemy kombinację dwóch wyrazów +, z czego pierwszy wyraz pozostaje nieodmieniony, a drugi jest odmieniony przez przypadek w liczbie pojedynczej z odpowiednią końcówką dzierżawczą w liczbie mnogiej.przykład: Rakastakaa tois+ta+nne! (Kochajcie się!)tois rdzeń wyrazu ta oznaczenie przypadku partitiivinne końcówka dzierżawcza Sposób 1 i 2 można stosować zamiennie. Rakastakaa toisianne! = Rakastakaa toistanne. Można też spotkać trzeci sposób, jednak nie jest on uznany za zgodny z normami.jest to mieszanka dwóch pierwszych sposobów. Wtedy stosowana jest kombinacja dwóch wyrazów +, z czego pierwszy pozostaje nieodmieniony, ale drugi jest odmieniony przez przypadek w liczbie mnogiej z odpowiednią końcówką dzierżawczą w liczbie mnogiej, tj. -

22 mme, -nne, -nsa/-aan.przykład: Rakastakaa toisianne. Poniżej znajduje się tabelą z odmianą zaimka wzajemnego na dwa sposoby dla 1, 2 i 3. osoby liczby mnogiej: ME Przypadek Sposób 1 Sposób 2 + Nominatiivi toisemme toisemme Partitiivi toisiamme toistamme Genetiivi toistemme toisemme Inessiivi Elatiivi toisissamme toisistamme toisessamme toisestamme Illatiivi toisiimme toiseemme Adessiivi Ablatiivi Allatiivi Essiivi toisillamme toisiltamme toisillemme toisinamme toisellamme toiseltamme toisellemme toisenamme Translatiivi toisiksemme toiseksemme TE

23 Przypadek Sposób 1 Sposób 2 + Nominatiivi toisenne toisenne Partitiivi toisianne toistanne Genetiivi toistenne toisenne Inessiivi Elatiivi Illatiivi Adessiivi Ablatiivi Allatiivi Essiivi toisissanne toisistanne toisiinne toisillanne toisiltanne toisillenne toisinanne toisessanne toisestanne toiseenne toisellanne toiseltanne toisellenne toisenanne Translatiivi toisiksenne toiseksenne HE Przypadek Sposób 1 Sposób 2 + Nominatiivi toisensa toisensa Partitiivi toisiaan toistaan Genetiivi toistensa toisensa Inessiivi toisissaan toisessaan

24 Elatiivi Illatiivi Adessiivi Ablatiivi Allatiivi Essiivi toisistaan toisiinsa toisillaan toisiltaan toisilleen toisinaan toisestaan toiseensa toisellaan toiseltaan toiselleen toisenaan Translatiivi toisikseen toisekseen Literatura: ISO Suomen Kielioppi 733 Vaihtoehdot toisiaan, toistaan ja toistaan, (stan ) Kangasniemi H. Suomen kielen tikapuut. Kielioppi- ja harjoituskirja. Alkeistaso 2, s. 175 Sulkala H., Karjalainen M., Finnish. Descriptive Grammar, 1992, s Toinen toistaan, Kielikello 3/1986, (stan ) White L., A Grammar Book of Finnish, 2006, s. 129

25 Zaimek względny joka Pobrano z Zaimek względny joka Zaimek względny wprowadza zdanie podrzędne, odnosząc się do wcześniej wymienionych osób, rzeczy, pojęć, sytuacji. Joka odpowiada polskiemu zaimkowi który, która, które. Kiedy stosujemy joka? Zaimek względny joka stosujemy, aby połączyć dwa zdania zdanie nadrzędne i zdanie podrzędne. Joka w odpowiedniej formie występuje w zdaniu podrzędnym. Tuolla on poika, jonka nimi on Niklas. (Tam jest chłopiec, którego imię to Niklas.) Jak odmieniamy joka? Joka należy odmienić przez właściwy przypadek. Pomocna w ustaleniu, jakiego należy użyć przypadku, jest zamiana zdania złożonego na dwa zdania proste. Tuolla on poika, jonka nimi on Niklas. (Tam jest chłopiec, którego imię to Niklas.)

26 Tuolla on poika. Pojan nimi on Niklas. (Tam jest chłopiec. Chłopca imię to Niklas.) Pojan i jonka są w przypadku genetiivi Wyraz joka jest w tej samej liczbie (pojedynczej lub mnogiej) co wyraz, który opisuje. Tunnen tuon tytön, jolla on tumma tukka. (Znam tę dziewczynę, która ma ciemne włosy.) Tunnen nuo tytöt, joilla on tumma tukka. (Znam te dziewczyny, które mają ciemne włosy.) Zaimek osobowy joka odmieniony przez przypadki w liczbie pojedynczej z przykładami: Liczba poj. Przybliżone tłumaczenie Przykład Nominatiivi joka który Genetiivi jonka którego Partitiivi jota którego Akkusatiivi jonka którego Rovaniemi on kaupunki, joka sijaitsee Pohjois- Suomessa. Talon lähellä on joki, jonka vesi on hyvin puhdasta. Nainen, jota minä rakastan, asuu Espanjassa. Tiia on tyttö, jonka tapaan illalla. Rovaniemi to miasto, które znajduje się na północy Finlandii. W pobliżu domu jest rzeka, której woda jest bardzo czysta. Kobieta, którą kocham, mieszka w Hiszpanii. Tiia to dziewczyna, którą spotykam wieczorem.

27 Inessiivi jossa w którym Elatiivi josta z którego Illatiivi johon do którego Lattialla on kassi, jossa on kirja. Maa, josta hän on kotoisin, on lämmin. Tunnetko kaupungin, johon matkustamme lomalla? Na podłodze jest torba, w której jest książka. Kraj, z którego on pochodzi, jest ciepły. Znasz miasto, do którego jedziemy na wakacje? Adessiivi jolla na którym; który ma Näetkö sinä tuon tytön, jolla on punaiset hiukset? Widzisz tamtą dziewczynę, która ma rude włosy? Ablatiivi jolta od którego Allatiivi jolle dla którego Essiivi jona jako którego Translatiivi joksi na którego Hän on tyttö, jolta minä lainasin rahaa. Minulla on ystävä, jolle kirjoitan sähköpostia joka viikko. Hän ei ole sellainen ihminen, jona kaikki häntä pitävät. Kyllästyin ihmiseen, joksi olit muuttunut. To jest dziewczyna, od której pożyczyłam pieniądze. Mam w przyjaciela, do którego piszę e co tydzień. On nie jest tym człowiekiem, za jakiego wszyscy go mają. Miałem dość człowieka, w jakiego się zmieniłeś. Zaimek osobowy joka odmieniony przez przypadki w liczbie mnogiej z przykładami: liczba mnoga Przybliżone tłumaczenie Przykład

28 Nominatiivi jotka którzy Genetiivi joiden których Partitiivi joita których Akkusatiivi jotka których Inessiivi joissa w których Elatiivi joista z których Illatiivi joihin do których Tunnen nuo pojat, jotka istuvat tuolla. Minulla on paljon ystäviä, joiden kanssa voin mennä elokuviin. Katso sanakirjasta sanat, joita et tunne. Ne kengät, jotka ostin eilen, menivät rikki. Olen nähnyt kaikki elokuvat, joissa Brad Pitt näyttelee. Luettele viisi elokuvaa, joista pidät. Suomessa on paljon paikkoja, joihin haluaisin matkustaa. Znam tych chłopców, którzy tam siedzą. Mam wielu przyjaciół, z którymi mogę pójść do kina. Sprawdź w słowniku wyrazy, których nie znasz. Te buty, które wczoraj kupiłam, zepsuły się. Oglądałam wszystkie filmy, w których gra Brad Pitt. Wymień pięć filmów, które lubisz. W Finlandii jest wiele miejsc, do których chciałabym pojechać. Adessiivi joilla na których; którzy mają Tunnetko nuo pojat, joilla on tumma tukka? Znasz tych chłopców, którzy mają ciemne włosy? Ablatiivi joilta od których Allatiivi joille dla których Essiivi joina jako których Minulla on ystäviä, joilta voin kysyä neuvoa. Ystävät ovat ihmisiä, joille voi kertoa suruistaan. On päiviä, joina haluaisin kadota. Mam przyjaciół, których mogę zapytać o radę. Przyjaciele to ludzie, którym można opowiedzieć o swoich smutkach. Są dni, w które chciałabym zniknąć.

29 Translatiivi joiksi na których On kieliä, joiksi Raamattua ei ole käännetty. Są języki, na które Biblii nie przetłumaczono. Monta/paljon Pobrano z MONTA /PALJON Wyrazy monta i paljon mają podobne znaczenie. Poniżej znajduje ich porównanie. MONTA oznacza wiele i łączy się z wyrazami policzalnymi. Odpowiednik many w języku angielskim. Łączymy go z wyrazem w przypadku partitiivi w liczbie pojedynczej: monta koulua wiele szkół monta tuntia wiele godzin monta ihmistä wiele ludzi monta kokousta wiele spotkań Kirjastoon tulee monta opiskelijaa. Do biblioteki przychodzi wielu studentów.

30 Kuinka monta vuotta olet asunut täällä? Ile lat tu mieszkasz? Montako lasta heillä on? Ile dzieci oni mają? PALJON oznacza dużo, łączy się zarówno z wyrazami niepoliczalnymi jak i policzalnymi. Odpowiednik much lub a lot of w języku angielskim. Łączymy go z wyrazem w przypadku partitiivi w liczbie pojedynczej w sytuacji, gdy mamy rzeczownik niepoliczalny w liczbie pojedynczej np. woda: Kuinka paljon rahaa sinulla on? Ile masz pieniędzy? Hän juo paljon vettä. Ona pije dużo wody. Paljon też możemy połączyć z wyrazem w przypadku partitiivi w liczbie mnogiej w sytuacji, gdy mamy rzeczownik policzalny liczby mnogiej, np. ptaki: paljon kouluja dużo szkół = monta koulua Oliko siellä paljon ihmisiä? Czy było tam dużo ludzi? Puistossa lentelee paljon lintuja. W parku lata wiele ptaków. Aby spytać o cenę produktu należy użyć paljon. Paljonko tämä maksaa? Ile to kosztuje? Kuinka paljon tämä maksaa? Ile to kosztuje?

31 Zaimek zwrotny itse Pobrano z Zaimek zwrotny itse Zaimek zwrotny itse jest odpowiednikiem polskiego siebie, sobie, samemu. Kiedy stosujemy zaimek itse? 1. Jeżeli czynność jest wykonywana przez osobę na samej sobie. Hän puhuu vain itsestään. (Ona mówi tylko o sobie.) Sinä rakastat vain itseäsi. (Ty kochasz tylko siebie.) Nainen katseli itseään peilistä. (Kobieta spojrzała na siebie w lustrze.) Mitä sinä ostit itsellesi? (Co kupiłaś sobie?) Teidän täytyy luotta itseenne enemmän. (Powinniście sobie ufać więcej.) 2. Jeżeli czynność jest wykonywana przez osobę samodzielnie.

32 Sinun täytyy tehdä se itse. (Musisz to zrobić sam.) Kokosin tuon palapelin itse. (Sama ułożyłam tę układankę.) 3. Do podkreślenia, że ta osoba, a nie inna. W tym przypadku, jeśli itse występuje po wyrazie wzmacnianym, odmienia się go przez przypadki i dodaje końcówki takie same jak przy zaimkach dzierżawczych (z wyjątkiem wyrazów w mianowniku). Jeżeli itse występuje przed wyrazem głównym, pozostaje on nieodmieniony. Kaikki riippuu meistä itsestämme. (Wszystko zależy od nas samych.) Mies: Vastaa puhelimeen! Vaimo: Vastaa itse! (Mąż: Odbierz telefon! Żona: Sam odbierz!) Katso itse! (Sam zobacz!) Näittekö te presidenttiä itseään? / Näittekö te presidenttiä itse presidenttiä? (Widzieliście samego prezydenta?) Jak odmieniamy zaimek itse? Itse odmieniamy przez przypadki (tylko w liczbie pojedynczej) i dodajemy końcówki, takie same jak przy zaimkach dzierżawczych (z wyjątkiem wyrazów w mianowniku). Przypadek MINÄ SINÄ HÄN ME TE HE Nominatiivi itse Partitiivi itseä itseäni itseäsi itseänsä / itseään itseämme itseänne itseänsä / itseään

33 Genetiivi itsen itseni itsesi itsensä itsemme itsenne itsensä itsessänsä itsessänsä Inessiivi itsessä itsessäni itsessäsi / itsessämme itsessänne / itsessään itsessään itsestänsä itsestänsä Elatiivi itsestä itsestäni itsestäsi / itsestämme itsestänne / itsestään itsestään Illatiivi itseen itseeni itseesi itseensä itseemme itseenne itseensä Adessiivi itsellä itselläni itselläsi itsellänsä / itsellään itsellämme itsellänne itsellänsä / itsellään Ablatiivi itseltä itseltäni itseltäsi itseltänsä / itseltään itseltämme itseltänne itseltänsä / itseltään Allatiivi itselle itselleni itsellesi Essiivi itsenä itsenäni itsenäsi itsellensä / itselleen itsenänsä / itsenään itsellemme itsellenne itsellensä / itselleen itsenämme itsenänne itsenänsä / itsenään itseksinsä itseksinsä Translatiivi itseksi itseksini itseksisi / itseksimme itseksinne / itsekseen itsekseen Uwaga! Polskie czasowniki zwrotne z się zwykle mają odpowiednik fiński bez itse jako czasownik nieprzechodni. W samym czasowniku nieprzechodnim już jest zawarta zwrotność.

34 Liczba mnoga w języku fińskim Pobrano z Liczba mnoga w języku fińskim Liczbę mnogą w mianowniku (nominatiivi) tworzymy dodając końcówkę -t do rdzenia wyrazu. Poniżej przedstawione są 3 kroki do utworzenia wyrazu w mianowniku w liczbie mnogiej. KROK 1: DOKONAJ WYMIANY SPÓŁGŁOSEK K-P-T Sprawdź, czy spółgłoska lub para spółgłosek w ostatniej sylabie występują na liście odmian A i B, a następnie dokonaj zmian spółgłoskowych.

35 Jeśli wyraz kończy się na samogłoskę -a, -ä, -o, -ö, -u, -y, -i, stosujemy odmianę A i zamieniamy spółgłoski występujące w ostatniej sylabie następująco: Odmiana A Wymiana spółgłosek z mocnej na słabą Przykład Liczba pojedyncza Liczba mnoga kk > k pp > p tt > t k > p > v t > d nk > ng mp > mm lt > ll nt > nn rt > rr sukka skarpeta > sukat kaappi szafka > kaapit hattu kapelusz > hatut tauko przerwa > tauot lupa pozwolenie > luvat taito umiejętność > taidot kaupunki miasto > kaupungit kampa grzebień > kammat silta most > sillat ranta brzeg > rannat kerta raz > kerrat

36 uku > uvu yky > yvy lki > lje rki > rje puku strój puvut kyky zdolność kyvyt jälki ślad jäljet järki sens järjet Jeśli wyraz kończy się na spółgłoskę lub -e, stosujemy odmianę B i zamieniamy spółgłoski w ostatniej sylabie wyrazu następująco: Odmiana B Wymiana spółgłosek ze słabej na mocną Przykład Liczba pojedyncza Liczba mnoga k > kk p > pp t > tt > k v > p d > t ng > nk asiakas klient > asiakkaat opas przewodnik > oppaat soitin instrument > soittimet koe test > kokeet tarve potrzeba > tarpeet taide sztuka > taiteet rengas opona > renkaat

37 mm > mp ll > lt nn > nt rr > rt hje > hke lje > lke hammas ząb > hampaat sivellin pędzel > siveltimet ranne nadgarstek > ranteet porras schodek > portaat pohje łydka > pohkeet hylje foka > hylkeet Uwaga! Krok 1 możesz pominąć, jeśli: wyraz kończy się na dwie samogłoski, np. lattia (podłoga) lattiat spółgłoski nie znajdują się w ostatniej sylabie wyrazu, np. ikkuna (okno) ikkunat wyraz kończy się na -us/-ys, -os/-ös, -es pary spółgłosek w ostatniej sylabie to: sk, sp, st, ks, ts, tk, hk, np. matka (podróż) matkat jest to imię fińskie (poza zawierającymi kk, tt lub pp) wyraz należy do wyjątków, np. auto (samochód) autot, muki mukit KROK 2: DOKONAJ ZMIAN LITEROWYCH W KOŃCÓWCE Dodatkowo poza wymianą spółgłosek k-p-t należy dokonać zmian literowych w końcówce:

38 Wymiana końcówki Przykład Liczba pojedyncza Liczba mnoga -e > -ee- huone pokój > huoneet (tzw. stare wyrazy, pochodzenia fińskiego) kieli język > kielet -si > -de- uusi nowy > uudet -el > -ele- kyynel łza > kyynelet -en > -ene- jäsen członek > jäsenet -nen > -se- ihminen człowiek > ihmiset -in > -ime- puhelin telefon > puhelimet -i > -e- -ton/-tön > ttoma-/-ttömä- -ar/-är > -are-/- äre- työtön bezrobotny > työttömät sisar siostra > sisaret -er > -ere- manner ląd > manteret -as/-äs > -aa-/- äärikas bogaty > rikkaat -is > -ii- kallis drogi > kalliit -os/-ös > -okse- /-öksekerros piętro > kerrokset -es > -ekse- vihannes warzywo > vihannekset -us/-ys > -ukse- /-ykse-(pochodzące od czasownika) vastaus odpowiedź > vastaukset -us/-ys > -ude-/- yde-(pochodzące od przymiotnika lub rzeczownika) rakkaus miłość > rakkaudet -nut/-nyt > -nee- väsynyt zmęczony > väsyneet -llut/-llyt > -llee- kuollut zmarły > kuolleet -ssut/-ssyt > -ssee- pessyt umyty > pesseet

39 -rrut/-rryt > -rree- purrut ugryziony > purreet -ut/-yt > -ue-/- yeolut piwo > oluet KROK 3: DODAJ KOŃCÓWKĘ -T Zaimki pytające Pobrano z Zaimki pytające używane są na początku pytania. Mikä Przypadek liczba pojedyncza liczba mnoga Polskie tłumaczenie Nominatiivi mikä mitkä co

40 Genetiivi minkä minkä czego Partitiivi mitä mitä co Akkusatiivi minkä, mikä mitkä co Inessiivi missä missä w czym, gdzie Elatiivi mistä mistä z czego, skąd Illatiivi mihin, minne mihin do czego, dokąd Adessiivi millä millä na czym, czym Ablatiivi miltä miltä z czego Allatiivi mille mille na co, dokąd Essiivi minä minä jako co Translatiivi miksi miksi na co, dlaczego Abessiivi Komitatiivi Instruktiivi Kuka Przypadek liczba liczba mnoga Polskie pojedyncza tłumaczenie Nominatiivi kuka ketkä kto Genetiivi kenen keiden, keitten którego Partitiivi ketä keitä kto Akkusatiivi kenet ketkä kogo Inessiivi kenessä keissä w kim Elatiivi kenestä keistä z kogo Illatiivi keneen keihin do kogo Adessiivi kenellä keillä na kim, kto ma Ablatiivi keneltä keiltä od kodo Allatiivi kenelle keille komu, dla kogo

41 Essiivi kenenä keinä jako kto Translatiivi keneksi keiksi na kogo Abessiivi kenettä keittä bez kogo Komitatiivi Instruktiivi Kumpi? Który z dwóch? Przypadek liczba pojedyncza liczba mnoga Nominatiivi kumpi kummat Genetiivi kumman kumpien Partitiivi kumpaa kumpia Akkusatiivi kumman kummat Inessiivi kummassa kummissa Elatiivi kummasta kummista Illatiivi kumpaan kumpiin Adessiivi kummalla kummilla Ablatiivi kummalta kummilta Allatiivi kummalle kummille Essiivi kumpana kumpina Translatiivi kummaksi kummiksi Abessiivi kummatta kummitta Komitatiivi kumpine Instruktiivi kummin